Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mayıs 2024) () |
Alişir veya Alişer (1865 ya da c. 1882,Sivas, İmranlı - 9 Temmuz 1937, Kafat, Ovacık) Zaza asıllı halk ozanı. Alişanzade Mustafa Paşa'nın katibi oldu. Mustafa Paşa'nın ölümünden sonra oğlu olan; Koçgiri aşireti reisi ve Kürt Teali Cemiyeti üyesi olan Alişan Bey'in vasi tayin edildi. Daha sonra Alişan Bey ile beraber Koçgiri İsyanı’nın tertipleyicileri arasında yer almıştır. İlerleyen yıllarda, Seyid Rıza'ya Dersim İsyanı'nda destek vermiş, isyancılara liderlik yapmıştır. İsyan devam ederken, 9 Temmuz 1937'de bölgede yaşayan kendi halkı tarafından karısıyla beraber öldürülmüştür.
Alişir | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1865 veya 1882 İmranlı, Sivas, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 9 Temmuz 1937 Kafat, Ovacık, Tunceli, Türkiye |
| Diğer ad(lar)ı | Koçkirili Alişir |
| Meslek | Şair, Siyasetçi |
Birinci Dünya Savaşı
Erzincan'da Rusya İmparatorluk Ordusu komutanlığından (I. Kafkas Kolordus komutanı Korgeneral Vladimir Platonoviç Lyahov) sığır satın almak üzere 700 altını, bir manga Rus askeri ve 10 mekkâri aldı. Munzur Dağlarını aştıktan sonra Rusların elindeki hayvanları gasp etti ve erlerden üçünü esir etti.
Alişir 1914'te Rus Ordusu ile işbirliğine girip Sivas,Malatya ve Tunceli'de Rus mandasında bir Kürdistan kurma girişiminde bulundu. Ovacık'ın işgali sırasında ilçeye gelip çekilen mahalli kurumların yerine kendi kurumlarını kurdu. Baytar Nuri'ye göre zamanın Dersim Vilayeti tamamen bağımsız bir idareye dönüşmüştü. Rusların çekilmesi ile gücünü de kaybeden Alişer, Tunceli'nin iç kesimine çekilip saklanmak zorunda kaldı.
Tunceli'nin durumunu önemli gören Vehip Paşa tarafından yöre halkını kazanmak için öteki Kürt işbirlikçilerle beraber affı sağlandı.
Birinci Dünya Savaşı Sonrası
1917'de Rus işgalcilerin geri çekilmesinden sonra kalan güç boşluğunda Ermeni çeteciler yükseldi. Dersimlilerle işbirliğine girmek isteyen Ermeni çeteci Sivaslı Murat ittifak etme amacı ile temaslarda bulundu. Alişir'in ifadesine göre Sivaslı Murad, tek başına Büyük Ermenistan hedefine yönelik bir proje önermiş, Kürdistan'ın özerkliği ve bağımsızlığı konusunda ittifaka girmekten korktuğu için onunla anlaşmak mümkün olmamış ve bu yüzden mecbur kalıp Batı Dersim'e çekilmek zorunda kalmıştı.
İstanbul'daki Kürdistan Yükseliş Cemiyeti'ne bir ferman göndererek Koçgiri ve Dersim Kürtlerinin Cemiyet'e bağlılıklarını beyan etmiş, aynı zamanda bu Cemiyet'e tüm taraflarla şubeler açmıştır. Daha sonra Dersim'e gelerek Dersimlilerle birlikte Ankara hükûmetine Sevr Antlaşması uyarınca Kürdistan'ın özerkliğinin doğrulanması için telgraflar gönderdi.
Koçgiri İsyanı
Dersim Kürtleri, Meclis Kuvvetleri ile nihai bir muharebeye hazırlanmaya başladı ve çok sayıda Türk silah depolarına saldırı düzenledi. Ekim 1920'ye gelindiğinde kendilerini konumu kudretliydi ve Refahiye lideri Alişir, aşiretleri bağımsızlığa hazırladı. Nihayet 15 Kasım 1920'de Türk kuvvetlerine aşağıdakileri belirten bir bildiri verdiler.
- Ankara'daki Hükûmet, Padişah'ın yaptığı anlaşmaya uymalı ve Kürt özerkliğini kabul etmelidir.
- Erzincan, Malatya, Elaziz (bugün Elazığ) ve Sivas cezaevlerindeki Kürt tutukluların tamamı serbest bırakılacaktır.
- Kürtlerin çoğunlukta olduğu bölgelerden Türk hükûmeti çekilmelidir.
- Kürt bölgelerine gönderilen Türk askeri de geri çekilmelidir.
24 Kasım 1920 tarihine kadar cevap verilmesini istediler. 25 Aralık'ta Kürtler, Sevr Antlaşması'nda mutabakata varıldığı üzere, Diyarbakır, Bitlis, Van ve Elaziz vilayetlerinde kendilerine daha fazla siyasi hak verilmesini bir kez daha talep ettiler.
Dönemin Erzincan Valisi Ali Kemal, anılarında Alişir'in "Hilafet Ordusu Müfettişi" unvanına sahip olduğunu yazmıştı. Dolayısıyla Koçgiri İsyanı, her ne kadar bölgedeki bazı Kürt milliyetçi ileri gelenlerinin, Sevr Antlaşması'nın (10 Ağustos 1920) bazı maddelerinin Kürtlere özerklik veya bağımsızlık tanıması gerçeğinden yararlanmaya yönelik bir girişimi olsa da, diğer bazı kaynaklar Alişer'in tamamen Sultan ve hilafet yanlısı olduğunu yazmaktadır.
Türk Hükûmeti, Elaziz'e, Pertek'e Kürt bir mutasarrof atamayı teklif etti, ancak Seyid Rıza ve Alişan Bey'in (Refahiye yetkilisi) temsil ettiği isyancılar bu teklifi reddederek, manda altında bir Kürt hükûmetideğil, bağımsız bir Kürt hükûmeti istedikleri taleplerini yinelediler. Ankara tarafından Merkez Ordu Komutanı Nureddin Paşa vearalarında Topal Osman'ın taburlarının da bulunduğu yaklaşık 3.000 süvari ve Kuva-yı Milliye'den oluşan bir kuvvet gönderdi. Şubat ayına gelindiğinde harekât başladı, bölgede isyancıların kuvvetli durumuna rağmen Sakallı Nureddin tarafından 17 Şubat 1021 tarihine kadar nihai olarak ezildiler.
Dersim İsyanı
1937 yılında, Dersim'de isyancıları şiirleriyle ve konuşmalarıyla motive etmeye çalıştı. İsyanın ana lideri Seyit Rıza idi ve Alişir'de onun yanında baş yardımcılarındandı, bundan dolayı Alpdoğan Paşa'nın atf-ı nazariyesini cezbetti. Yine Baytar Nuri'ye göre "Rehber" adlı, Seyit Rıza'nın yeğeni olmasına rağmen onun dışındaki tüm aşiret liderlerinin güvenini kazanmış -Alişir'in güvenini de- bir adam onu öldürmesi için görevlendirildi. Seyit Rıza'nın karargahı Halvori Vank'ta ve Alişer'in karargahı ise Ağdat'ta idi. Rehber her zaman Alişir ile yakın olduğu için Seyit Rıza'nın tüm planlarından haberdardı. Seyid Rıza, sonun kaçınılmaz olduğunu bildiği için Alişer'in İran veya Irak'a sığınmasına ve Fransa ve İngiltere hükûmetlerinden şefaat dilemesine karar vermişti. Rehber'in bu karardan haberi vardı. Alişir, Rehber tarafından bir mağarada tuzağa düşürüldü ve karısı Zarife ile beraber öldürüldü. Karısıyla onun başları kendi kirvesi Zeynel tarafından kesilip Alpdoğan Paşa'ya gönderildi.
Kaynakça
- ^ , Dersim'den Portreler, Kalan Yayınları, Ekim 1999, , s. 33. 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ ... öldüğü zaman tahminen 55 yaşlarında idi, , "Yakın Tarihin Esrarla Örtülü Hadiseleri ve Koçkirili Alişir", Tarih Dünya Dergisi, Yıl 1 Sayı 9, 15 Ağustos 1950, İstanbul,
- ^ a b Nazmi Sevgen, Zazalar ve Kızılbaşlar: Coğrafya-Tarih-Hukuk-Folklor-Teogoni, Kalan Yayınları, Ağustos 1999, , s. 225.
- ^ . Koçgiri Aşireti reisi ve İmranlı Nahiyesi Müdürü Alişan Bey, aynı zamanda Kürt Teali Cemiyeti’nin üyesiydi. Alişan Bey, kardeşi Haydar Bey ve kâtipleri Alişer Efendi ile birlikte Koçgiri İsyanı’nın tertipleyicileri arasında yer almıştır. 1918’den itibaren bağımsızlık yolunda çalışmalar yapmaya başlamıştır. Mondros Ateşkes Anlaşması ve Sevr Anlaşması ona istediği fırsatı vermişti. Koçgiri Aşiretleri, Kürt Teali Cemiyeti vasıtasıyla İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiseri ile irtibatlıydı. Milli Mücadele’nin engellenmesi için İngilizler, Koçgiri’ deki aşiretlerin harekete geçirilmesi için her türlü desteği sağlıyordu. Alişan Bey devlete sadakat ve bağlılığı gerekçe gösterilerek, Sadrazam Damat Ferit Paşa tarafından devlet nişanı ile ödüllendirilmişti. Fakat daha sonra Alişan Bey’in Kürtçülülük propagandası yaparak isyan etmesi dikkate şayan bir olaydı. Mondros Ateşkes Anlaşması sonrasında Alişan Bey, İngilizlerin Kürt politikasının bir aracı haline gelmiştir. İngilizler tarafından Sevr Anlaşması’nın Anadolu’da uygulanmasında rol oynamıştır. Bu çalışmada, Sevr Anlaşması’nın hemen sonrasında ortaya çıkan Koçgiri İsyanı’nda İmranlı Nahiyesi Müdürü Alişan Bey Alişan Bey’in ayrılıkçı faaliyetleri ele alınacaktır. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 2018. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2020.
- ^ . In the following months, the army successfully advanced against fierce resistance and changing tribal coalitions led by Rıza, allied tribal chiefs and Alişer, a talented poet and activist. Unity of the rebels was far from achieved; only a few tribes formed the hard core of the resistance. On 9 July, Alişer and his wife were killed by their own people, their heads sent to Alpdoğan. SciencesPo. 27 Haziran 2011. 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2020.
- ^ "Dersim Massacre, 1937-1938 | Sciences Po Mass Violence and Resistance - Research Network". www.sciencespo.fr (İngilizce). 19 Ocak 2016. 5 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mayıs 2024.
Dış bağlantılar
- Ayşe Hür, 1921: Koçgiri isyanı: Alişer ve Zarife 31 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Radikal.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Alisir haber gazete kitap akademik JSTOR Mayis 2024 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Alisir veya Aliser 1865 ya da c 1882 Sivas Imranli 9 Temmuz 1937 Kafat Ovacik Zaza asilli halk ozani Alisanzade Mustafa Pasa nin katibi oldu Mustafa Pasa nin olumunden sonra oglu olan Kocgiri asireti reisi ve Kurt Teali Cemiyeti uyesi olan Alisan Bey in vasi tayin edildi Daha sonra Alisan Bey ile beraber Kocgiri Isyani nin tertipleyicileri arasinda yer almistir Ilerleyen yillarda Seyid Riza ya Dersim Isyani nda destek vermis isyancilara liderlik yapmistir Isyan devam ederken 9 Temmuz 1937 de bolgede yasayan kendi halki tarafindan karisiyla beraber oldurulmustur AlisirDogum1865 veya 1882 Imranli Sivas Osmanli ImparatorluguOlum9 Temmuz 1937 Kafat Ovacik Tunceli TurkiyeDiger ad lar iKockirili AlisirMeslekSair SiyasetciBirinci Dunya SavasiErzincan da Rusya Imparatorluk Ordusu komutanligindan I Kafkas Kolordus komutani Korgeneral Vladimir Platonovic Lyahov sigir satin almak uzere 700 altini bir manga Rus askeri ve 10 mekkari aldi Munzur Daglarini astiktan sonra Ruslarin elindeki hayvanlari gasp etti ve erlerden ucunu esir etti Alisir 1914 te Rus Ordusu ile isbirligine girip Sivas Malatya ve Tunceli de Rus mandasinda bir Kurdistan kurma girisiminde bulundu Ovacik in isgali sirasinda ilceye gelip cekilen mahalli kurumlarin yerine kendi kurumlarini kurdu Baytar Nuri ye gore zamanin Dersim Vilayeti tamamen bagimsiz bir idareye donusmustu Ruslarin cekilmesi ile gucunu de kaybeden Aliser Tunceli nin ic kesimine cekilip saklanmak zorunda kaldi Tunceli nin durumunu onemli goren Vehip Pasa tarafindan yore halkini kazanmak icin oteki Kurt isbirlikcilerle beraber affi saglandi Birinci Dunya Savasi Sonrasi1917 de Rus isgalcilerin geri cekilmesinden sonra kalan guc boslugunda Ermeni ceteciler yukseldi Dersimlilerle isbirligine girmek isteyen Ermeni ceteci Sivasli Murat ittifak etme amaci ile temaslarda bulundu Alisir in ifadesine gore Sivasli Murad tek basina Buyuk Ermenistan hedefine yonelik bir proje onermis Kurdistan in ozerkligi ve bagimsizligi konusunda ittifaka girmekten korktugu icin onunla anlasmak mumkun olmamis ve bu yuzden mecbur kalip Bati Dersim e cekilmek zorunda kalmisti Istanbul daki Kurdistan Yukselis Cemiyeti ne bir ferman gondererek Kocgiri ve Dersim Kurtlerinin Cemiyet e bagliliklarini beyan etmis ayni zamanda bu Cemiyet e tum taraflarla subeler acmistir Daha sonra Dersim e gelerek Dersimlilerle birlikte Ankara hukumetine Sevr Antlasmasi uyarinca Kurdistan in ozerkliginin dogrulanmasi icin telgraflar gonderdi Kocgiri IsyaniDersim Kurtleri Meclis Kuvvetleri ile nihai bir muharebeye hazirlanmaya basladi ve cok sayida Turk silah depolarina saldiri duzenledi Ekim 1920 ye gelindiginde kendilerini konumu kudretliydi ve Refahiye lideri Alisir asiretleri bagimsizliga hazirladi Nihayet 15 Kasim 1920 de Turk kuvvetlerine asagidakileri belirten bir bildiri verdiler Ankara daki Hukumet Padisah in yaptigi anlasmaya uymali ve Kurt ozerkligini kabul etmelidir Erzincan Malatya Elaziz bugun Elazig ve Sivas cezaevlerindeki Kurt tutuklularin tamami serbest birakilacaktir Kurtlerin cogunlukta oldugu bolgelerden Turk hukumeti cekilmelidir Kurt bolgelerine gonderilen Turk askeri de geri cekilmelidir 24 Kasim 1920 tarihine kadar cevap verilmesini istediler 25 Aralik ta Kurtler Sevr Antlasmasi nda mutabakata varildigi uzere Diyarbakir Bitlis Van ve Elaziz vilayetlerinde kendilerine daha fazla siyasi hak verilmesini bir kez daha talep ettiler Donemin Erzincan Valisi Ali Kemal anilarinda Alisir in Hilafet Ordusu Mufettisi unvanina sahip oldugunu yazmisti Dolayisiyla Kocgiri Isyani her ne kadar bolgedeki bazi Kurt milliyetci ileri gelenlerinin Sevr Antlasmasi nin 10 Agustos 1920 bazi maddelerinin Kurtlere ozerklik veya bagimsizlik tanimasi gerceginden yararlanmaya yonelik bir girisimi olsa da diger bazi kaynaklar Aliser in tamamen Sultan ve hilafet yanlisi oldugunu yazmaktadir Turk Hukumeti Elaziz e Pertek e Kurt bir mutasarrof atamayi teklif etti ancak Seyid Riza ve Alisan Bey in Refahiye yetkilisi temsil ettigi isyancilar bu teklifi reddederek manda altinda bir Kurt hukumetidegil bagimsiz bir Kurt hukumeti istedikleri taleplerini yinelediler Ankara tarafindan Merkez Ordu Komutani Nureddin Pasa vearalarinda Topal Osman in taburlarinin da bulundugu yaklasik 3 000 suvari ve Kuva yi Milliye den olusan bir kuvvet gonderdi Subat ayina gelindiginde harekat basladi bolgede isyancilarin kuvvetli durumuna ragmen Sakalli Nureddin tarafindan 17 Subat 1021 tarihine kadar nihai olarak ezildiler Dersim Isyani1937 yilinda Dersim de isyancilari siirleriyle ve konusmalariyla motive etmeye calisti Isyanin ana lideri Seyit Riza idi ve Alisir de onun yaninda bas yardimcilarindandi bundan dolayi Alpdogan Pasa nin atf i nazariyesini cezbetti Yine Baytar Nuri ye gore Rehber adli Seyit Riza nin yegeni olmasina ragmen onun disindaki tum asiret liderlerinin guvenini kazanmis Alisir in guvenini de bir adam onu oldurmesi icin gorevlendirildi Seyit Riza nin karargahi Halvori Vank ta ve Aliser in karargahi ise Agdat ta idi Rehber her zaman Alisir ile yakin oldugu icin Seyit Riza nin tum planlarindan haberdardi Seyid Riza sonun kacinilmaz oldugunu bildigi icin Aliser in Iran veya Irak a siginmasina ve Fransa ve Ingiltere hukumetlerinden sefaat dilemesine karar vermisti Rehber in bu karardan haberi vardi Alisir Rehber tarafindan bir magarada tuzaga dusuruldu ve karisi Zarife ile beraber olduruldu Karisiyla onun baslari kendi kirvesi Zeynel tarafindan kesilip Alpdogan Pasa ya gonderildi Kaynakca Dersim den Portreler Kalan Yayinlari Ekim 1999 ISBN 975 8424 03 3 s 33 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde oldugu zaman tahminen 55 yaslarinda idi Yakin Tarihin Esrarla Ortulu Hadiseleri ve Kockirili Alisir Tarih Dunya Dergisi Yil 1 Sayi 9 15 Agustos 1950 Istanbul a b Nazmi Sevgen Zazalar ve Kizilbaslar Cografya Tarih Hukuk Folklor Teogoni Kalan Yayinlari Agustos 1999 ISBN 975 8424 00 9 s 225 Kocgiri Asireti reisi ve Imranli Nahiyesi Muduru Alisan Bey ayni zamanda Kurt Teali Cemiyeti nin uyesiydi Alisan Bey kardesi Haydar Bey ve katipleri Aliser Efendi ile birlikte Kocgiri Isyani nin tertipleyicileri arasinda yer almistir 1918 den itibaren bagimsizlik yolunda calismalar yapmaya baslamistir Mondros Ateskes Anlasmasi ve Sevr Anlasmasi ona istedigi firsati vermisti Kocgiri Asiretleri Kurt Teali Cemiyeti vasitasiyla Istanbul daki Ingiliz Yuksek Komiseri ile irtibatliydi Milli Mucadele nin engellenmesi icin Ingilizler Kocgiri deki asiretlerin harekete gecirilmesi icin her turlu destegi sagliyordu Alisan Bey devlete sadakat ve bagliligi gerekce gosterilerek Sadrazam Damat Ferit Pasa tarafindan devlet nisani ile odullendirilmisti Fakat daha sonra Alisan Bey in Kurtcululuk propagandasi yaparak isyan etmesi dikkate sayan bir olaydi Mondros Ateskes Anlasmasi sonrasinda Alisan Bey Ingilizlerin Kurt politikasinin bir araci haline gelmistir Ingilizler tarafindan Sevr Anlasmasi nin Anadolu da uygulanmasinda rol oynamistir Bu calismada Sevr Anlasmasi nin hemen sonrasinda ortaya cikan Kocgiri Isyani nda Imranli Nahiyesi Muduru Alisan Bey Alisan Bey in ayrilikci faaliyetleri ele alinacaktir Akademik Tarih ve Dusunce Dergisi 2018 25 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Eylul 2020 In the following months the army successfully advanced against fierce resistance and changing tribal coalitions led by Riza allied tribal chiefs and Aliser a talented poet and activist Unity of the rebels was far from achieved only a few tribes formed the hard core of the resistance On 9 July Aliser and his wife were killed by their own people their heads sent to Alpdogan SciencesPo 27 Haziran 2011 5 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Eylul 2020 Dersim Massacre 1937 1938 Sciences Po Mass Violence and Resistance Research Network www sciencespo fr Ingilizce 19 Ocak 2016 5 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mayis 2024 Dis baglantilarAyse Hur 1921 Kocgiri isyani Aliser ve Zarife 31 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Radikal