Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ali Emîrî ya da Ali Emîrî Efendi (1857, Diyarbakır - 23 Ocak 1924, İstanbul), araştırmacı ve tezkire yazarı.
Ali Emîrî | |
|---|---|
 Diyarbakır Gazi Köşkü'ndeki büstü | |
| Doğum | 1857 Diyarbakır |
| Ölüm | 23 Ocak 1924 İstanbul |
| Meslek | Devlet memuru, kitap koleksiyoncusu, kütüphaneci, yazar. |
| Tanınma nedeni | Millet Kütüphanesi'ni kurması, Divânu Lügati't-Türk'ün orijinal nüshasını bulması |
Bilinen en eski Türkçe sözlük olan Divânu Lügati't-Türk adlı eserin orijinal tek kopyasını bularak kültür hayatına kazandıran kişidir. Otuz yıl kadar Osmanlı Devleti'nin değişik eyaletlerinde memuriyet yapmış ve gittiği yerlerde nadide kitapları toplamıştır. Oluşturduğu büyük kitap koleksiyonunu devlete bağışlayarak İstanbul'daki Feyzullah Efendi Medresesi'nde "Millet Kütüphanesi"ni kuran Ali Emîrî; ömrünün sonuna kadar kütüphanenin idareciliğini yürüttü. Ayrıca biyografi ve tezkire türünde birçok eser kaleme almış, bazı eski eserleri de "Nevâdir-i Eslâf" adı altında hâşiyelerle yeniden yayımlamıştır.
Yaşamı
1857'de Diyarbakır'da doğdu. Divan sahibi, şair Seyyid Mehmed Emîrî Çelebi'nin torunlarındandır. Düzenli bir eğitim görmedi. Amcası Fethullah Feyzi Efendi'den ve büyük amcası Şaban Kâmil Efendi'den alet ilimleri (o çağın en büyük yenilikleri olan telefon, telgraf, telsiz) ve hat dersleri, Şirvan Kaymakamı olan dayısından Farsça dersleri aldı. Bu arada eski tarzda şiirler kaleme almaya başladı. 1875’te telgrafçılık kurslarına katılarak telgrafçı oldu. Hat sanatı ile uğraştı ve yazdığı bazı levhalar Diyarbakır'da camilere asıldı.
Küçük yaşlarından itibaren okumaya ve araştırmaya meraklıydı. Dokuz yaşındayken, beş yüzden fazla şairin şiirlerinin yer aldığı Nevadir-ül Asar isimli eserdeki dört bin beyiti ezberledi. Bu yıllarını kendisi şöyle anlatmıştır:" Eğlenmeye merakım yok idi. Üstadımızla gezintiye gittiğimizde, çocuklarla oyun oynarken, ben bir tarafa çekilir kitap okurdum." Dükkâna bir müşteri girdiğinde, "Mal orada. Fiyatı da şudur. Alacaksanız indireyim, yoksa beni boş yere meşgul etmeyin" diye sesleniyordu. Bunun üzerine müşteri de mal almadan gidiyordu. Babası oğlunun ticarete faydadan ziyade zarar verdiğini görünce, onu dükkândan uzaklaştırmak zorunda kaldı.
Otuz yıl kadar memurluk yaptı. Kâtip, maliye müfettişi ve defterdar olarak Diyarbakır, Selanik, Adana, Leskovik, Kırşehir, Trablusşam, Elazığ, Erzurum, Yanya, İşkodra, Halep ve Yemen'de hizmet verdi. Gittiği yerlerde nadide kitapları topladı. Çeşitli nedenlerle sahip olamadığı kitapları bizzat kendisi kopya ederek, kütüphanesine kazandırdı. Yediyüzden fazla kitabı bu şekilde çoğaltmıştır. Kırşehir muhasebecisi iken masrafları kendisinden, işçiliği dervişlerince karşılanmak üzere Hacı Bektâş-ı Velî Dergâhı'nı tamir ettirdi.
1908'de II. Meşrutiyet'in ilanından sonra kendi arzusuyla emekli oldu. Emekliye ayrıldıktan sonra Millî Tetebbûlar Encümeni, Tasnîf-i Vesâik-i Târihiyye Encümeni başkanlığı ile Târîh-i Osmânî Encümeni üyeliği yaptı.
Divânü Lugâti't- Türk nüshasını bulması
Ali Emîrî, bilinen en eski Türkçe sözlük olan Dîvânu Lugâti't-Türk'ün tek orijinal nüshasını 1914'te İstanbul'daki bir sahafta tesadüfen buldu. Abbasi halifesine sunulmak üzere Bağdat'ta 1072-1074 yıllarında Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılan bu eseri, Divân-ı Lügati't-Türk olduğu bilinmeden İstanbul Sahaflar Çarşısı'nda satılırken fark edip sahaf Burhan'dan 33 liraya satın almıştı. Şirazeleri çözülmüş, formaları dağılmış, sayfaları birbirine karışmıştı kitabın eksik mi, tam mı olduğunun tespitini Kilisli Muallim Rıfat Efendi'ye yaptırdı. Eser ilk kez, 2007 yılında Pera Müzesi'nde sergilendi.
Millet Kütüphanesi'ni kurması
Ali Emîrî Efendi, 16bin eserden oluşan özel kitap koleksiyonunu 1916 yılında Fatih'te Feyzullah Efendi Medresesi'ne bağışladı. Kütüphaneye kendi adının verilmesi önerisini reddetti ve bu eserlerin "milletin malı" olduğunu söyleyerek "Millet Kütüphanesi" adını verdi. Ömrünün sonuna kadar Millet Kütüphanesi'nde "kütüphane nazırı" olarak görev yaptı. Gerek Divanü Lugâti't-Türk'e sahip olmak için Macar İlimler Akademisi'nden gelen para teklifini, gerekse kütüphaneyi satın almak için Fransa'dan gelen teklifi reddetmiştir.
23 Ocak 1924'te Fransız Hastahanesi'nde öldü. Mezarı (Fatih Camii) haziresindedir.
Ölümünden sonra
2009 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından İstanbul'un Fatih ilçesinde Ali Emiri adına bir kültür merkezi açılmıştır.
Eserleri
Sayısı otuzu bulan eserler yayımlanmamış, bunların bazıları kaybolmuştur. Yazma halinde bir de divanı vardır. Ayrıca 32 sayı yayınlanan Tarih ve Edebiyat Mecmuası ve altı sayılık Amid-i Sevde dergisini çıkarmış; gerek bu dergilerde gerekse başka dergilerde makaleler yayımlamıştır. Bilinen eserleri arasında şunlar yer alır:
- Levâmiu’l-Hamîdiyye
- Cevâhirü’l-mülûk (Osmanlı padişahlarının şiirlerini toplayan bu eserin sadece ilk fasikülü yayımlanmıştır)
- Tezkire-i Şuarâ-yı Âmid (Diyarbakır’da yetişen 217 şairin biyografisini içeren bu eserin yetmiş üç şairi içine alan sadece birinci cildi yayımlanmıştır)
- Mardin Mülûk-i Artukıyye Târihi ve Kitâbeleri ve Sâir Vesâik-i Mühimme (Ferdî Kâtib adıyla)
- Ezhâr-ı Hakîkat
- Osmanlı Vilâyât-ı Şarkıyyesi
- İşkodra Şâirleri
- Yanya Şâirleri
- Diyarbekirli Bâzı Zevâtın Terceme-i Halleri
- Yemen Hâtırâtı
- Osmanlı Şâirleri
- Mir’âtü’l-fevâid
Bibliyografya
- Ali Emîrî, Tezkire-i Şuara-yı Amid, İstanbul 1328, I., 65-98;
- İbnülemin, Son Asır Türk Şairleri, I, 298-301; Ali Aksakal, “Ölümünün 60. Yılında Kitap Dostu Ali Emîrî Efendi”, Türk Kültürü, XXII/250, 1984, s. 25-28.
Kaynakça
- ^ a b Muhtar Tevfikoğlu, Ali Emîrî Efendi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1989.
- ^ a b c d e f Tayşi, Seyhan (1989). "Ali Emîrî Efendi" (PDF). islamansiklopedisi.info. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Ekim 2017.
- ^ a b c d Yağız, Belkıs (29 Mayıs 2008). "Millet, belleğine kavuştu". habervesaire.com. Habervesaire.com sitesi. 28 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2017.
- ^ A.g.e., s. 9-10.
- ^ "Ali Emiri Efendi ve Dünyası: Fermanlar, beratlar, hatlar, kitaplar". peramuzesi.org.tr. Pera Müzesi web sitesi. 28 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2017.
- ^ Çakmak, Cihan (2013). (PDF). turkoloji.cu.edu.tr. I. Uluslararası Muallim Rıfat Kilis ve Çevresi Sempozyumu Bildiri Kitabı. 28 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2017.
- ^ "Fatih Ali Emiri Kültür Merkezi". ibb.gov.tr. İstanbul Büyükşehir Belediyesi web sitesi. 27 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2017.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ali Emiri ya da Ali Emiri Efendi 1857 Diyarbakir 23 Ocak 1924 Istanbul arastirmaci ve tezkire yazari Ali EmiriDiyarbakir Gazi Kosku ndeki bustuDogum1857 DiyarbakirOlum23 Ocak 1924 IstanbulMeslekDevlet memuru kitap koleksiyoncusu kutuphaneci yazar Taninma nedeniMillet Kutuphanesi ni kurmasi Divanu Lugati t Turk un orijinal nushasini bulmasi Bilinen en eski Turkce sozluk olan Divanu Lugati t Turk adli eserin orijinal tek kopyasini bularak kultur hayatina kazandiran kisidir Otuz yil kadar Osmanli Devleti nin degisik eyaletlerinde memuriyet yapmis ve gittigi yerlerde nadide kitaplari toplamistir Olusturdugu buyuk kitap koleksiyonunu devlete bagislayarak Istanbul daki Feyzullah Efendi Medresesi nde Millet Kutuphanesi ni kuran Ali Emiri omrunun sonuna kadar kutuphanenin idareciligini yuruttu Ayrica biyografi ve tezkire turunde bircok eser kaleme almis bazi eski eserleri de Nevadir i Eslaf adi altinda hasiyelerle yeniden yayimlamistir Yasami1857 de Diyarbakir da dogdu Divan sahibi sair Seyyid Mehmed Emiri Celebi nin torunlarindandir Duzenli bir egitim gormedi Amcasi Fethullah Feyzi Efendi den ve buyuk amcasi Saban Kamil Efendi den alet ilimleri o cagin en buyuk yenilikleri olan telefon telgraf telsiz ve hat dersleri Sirvan Kaymakami olan dayisindan Farsca dersleri aldi Bu arada eski tarzda siirler kaleme almaya basladi 1875 te telgrafcilik kurslarina katilarak telgrafci oldu Hat sanati ile ugrasti ve yazdigi bazi levhalar Diyarbakir da camilere asildi Kucuk yaslarindan itibaren okumaya ve arastirmaya merakliydi Dokuz yasindayken bes yuzden fazla sairin siirlerinin yer aldigi Nevadir ul Asar isimli eserdeki dort bin beyiti ezberledi Bu yillarini kendisi soyle anlatmistir Eglenmeye merakim yok idi Ustadimizla gezintiye gittigimizde cocuklarla oyun oynarken ben bir tarafa cekilir kitap okurdum Dukkana bir musteri girdiginde Mal orada Fiyati da sudur Alacaksaniz indireyim yoksa beni bos yere mesgul etmeyin diye sesleniyordu Bunun uzerine musteri de mal almadan gidiyordu Babasi oglunun ticarete faydadan ziyade zarar verdigini gorunce onu dukkandan uzaklastirmak zorunda kaldi Otuz yil kadar memurluk yapti Katip maliye mufettisi ve defterdar olarak Diyarbakir Selanik Adana Leskovik Kirsehir Trablussam Elazig Erzurum Yanya Iskodra Halep ve Yemen de hizmet verdi Gittigi yerlerde nadide kitaplari topladi Cesitli nedenlerle sahip olamadigi kitaplari bizzat kendisi kopya ederek kutuphanesine kazandirdi Yediyuzden fazla kitabi bu sekilde cogaltmistir Kirsehir muhasebecisi iken masraflari kendisinden isciligi dervislerince karsilanmak uzere Haci Bektas i Veli Dergahi ni tamir ettirdi 1908 de II Mesrutiyet in ilanindan sonra kendi arzusuyla emekli oldu Emekliye ayrildiktan sonra Milli Tetebbular Encumeni Tasnif i Vesaik i Tarihiyye Encumeni baskanligi ile Tarih i Osmani Encumeni uyeligi yapti Divanu Lugati t Turk nushasini bulmasi Ali Emiri bilinen en eski Turkce sozluk olan Divanu Lugati t Turk un tek orijinal nushasini 1914 te Istanbul daki bir sahafta tesadufen buldu Abbasi halifesine sunulmak uzere Bagdat ta 1072 1074 yillarinda Kasgarli Mahmud tarafindan yazilan bu eseri Divan i Lugati t Turk oldugu bilinmeden Istanbul Sahaflar Carsisi nda satilirken fark edip sahaf Burhan dan 33 liraya satin almisti Sirazeleri cozulmus formalari dagilmis sayfalari birbirine karismisti kitabin eksik mi tam mi oldugunun tespitini Kilisli Muallim Rifat Efendi ye yaptirdi Eser ilk kez 2007 yilinda Pera Muzesi nde sergilendi Millet Kutuphanesi ni kurmasi Ali Emiri Efendi 16bin eserden olusan ozel kitap koleksiyonunu 1916 yilinda Fatih te Feyzullah Efendi Medresesi ne bagisladi Kutuphaneye kendi adinin verilmesi onerisini reddetti ve bu eserlerin milletin mali oldugunu soyleyerek Millet Kutuphanesi adini verdi Omrunun sonuna kadar Millet Kutuphanesi nde kutuphane naziri olarak gorev yapti Gerek Divanu Lugati t Turk e sahip olmak icin Macar Ilimler Akademisi nden gelen para teklifini gerekse kutuphaneyi satin almak icin Fransa dan gelen teklifi reddetmistir Ali Emiri Efendi nin kabri 23 Ocak 1924 te Fransiz Hastahanesi nde oldu Mezari Fatih Camii haziresindedir Olumunden sonra2009 yilinda Istanbul Buyuksehir Belediyesi tarafindan Istanbul un Fatih ilcesinde Ali Emiri adina bir kultur merkezi acilmistir EserleriSayisi otuzu bulan eserler yayimlanmamis bunlarin bazilari kaybolmustur Yazma halinde bir de divani vardir Ayrica 32 sayi yayinlanan Tarih ve Edebiyat Mecmuasi ve alti sayilik Amid i Sevde dergisini cikarmis gerek bu dergilerde gerekse baska dergilerde makaleler yayimlamistir Bilinen eserleri arasinda sunlar yer alir Levamiu l Hamidiyye Cevahiru l muluk Osmanli padisahlarinin siirlerini toplayan bu eserin sadece ilk fasikulu yayimlanmistir Tezkire i Suara yi Amid Diyarbakir da yetisen 217 sairin biyografisini iceren bu eserin yetmis uc sairi icine alan sadece birinci cildi yayimlanmistir Mardin Muluk i Artukiyye Tarihi ve Kitabeleri ve Sair Vesaik i Muhimme Ferdi Katib adiyla Ezhar i Hakikat Osmanli Vilayat i Sarkiyyesi Iskodra Sairleri Yanya Sairleri Diyarbekirli Bazi Zevatin Terceme i Halleri Yemen Hatirati Osmanli Sairleri Mir atu l fevaidBibliyografyaAli Emiri Tezkire i Suara yi Amid Istanbul 1328 I 65 98 Ibnulemin Son Asir Turk Sairleri I 298 301 Ali Aksakal Olumunun 60 Yilinda Kitap Dostu Ali Emiri Efendi Turk Kulturu XXII 250 1984 s 25 28 Kaynakca a b Muhtar Tevfikoglu Ali Emiri Efendi Kultur Bakanligi Yayinlari Ankara 1989 a b c d e f Taysi Seyhan 1989 Ali Emiri Efendi PDF islamansiklopedisi info Turk Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi 29 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Ekim 2017 a b c d Yagiz Belkis 29 Mayis 2008 Millet bellegine kavustu habervesaire com Habervesaire com sitesi 28 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2017 A g e s 9 10 Ali Emiri Efendi ve Dunyasi Fermanlar beratlar hatlar kitaplar peramuzesi org tr Pera Muzesi web sitesi 28 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2017 Cakmak Cihan 2013 PDF turkoloji cu edu tr I Uluslararasi Muallim Rifat Kilis ve Cevresi Sempozyumu Bildiri Kitabi 28 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 28 Ekim 2017 Fatih Ali Emiri Kultur Merkezi ibb gov tr Istanbul Buyuksehir Belediyesi web sitesi 27 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2017