Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Anofel (Anopheles), yaklaşık 400 türü bulunan bir sivrisinek cinsidir.
| Anofel | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
Bazı türler | ||||||||||||||||||||
| |
30-40 türü sıtmaya neden olan asalaklar taşır. Taşıdığı asalaklar insanlar için en tehlikeli olanı Plasmodium falciparum'dur. Diğer sivrisinek cinslerinden Aedes ve de virüs taşıyıcısıdır.
Yaşam evreleri
Diğer sivrisinekler gibi anofeller de 4 evreye sahiptirler:
İlk üç evre çevre sıcaklığına bağlı olarak suda geçer. Yetişkin evresinde dişi anofeller sıtma taşıyıcısı olurlar.
Yumurta
Yetişkin dişiler yumurtlama döneminde 50-200 arasında yumurta bırakırlar. Yumurtalar doğrudan suya ya da suda yüzen bir cisme ayrı ayrı bırakılırlar ve kuru havaya dayanıklı değillerdir. 2-3 gün içerisinde yumurtadan çıkarlar. Yumurtadan çıkma soğuk havalarda 2-3 hafta sürebilmektedir.
Larva
Sivrisinek larvaları beslenme için kullandığı fırçalı ağzıyla çok gelişmiş bir baş, geniş bir göğüs ve bölümlü bir karına sahiptir. Bacakları yoktur. Diğer sivrisineklerden fark olarak Anofel larvalarının soluk boruları yoktur ve bu yüzden kendilerini su yüzeyine paralel olacak şekilde konumlandırırlar.
Larvalar 8. karınsal bölümlerinde bulunan ile nefes alırlar, bundan dolayı da sıklıkla yüzeye çıkmak zorundadırlar. Larvalar zamanlarının çoğunu algler, bakteriler ve yüzeydeki mikroorganizmalarla beslenerek geçirirler. Yalnızca rahatsız edildiklerinde yüzeyin altına dalarlar. Larvalar hem vücutlarıyla yaptıkları sarsıntılı hareketlerle, hem de ağızlarıyla oluşturdukları yüzerler.
Larva, pupaya başkalaştıktan sonra 4 bölümde veya gelişir. Her safhanın sonunda, Larva daha hızlı gelişimini sağlamak için dış kabuk veya derisini atarak deri değiştirir.
Larvalar çok geniş bir yaşam alanına sahip olmasına rağmen, çoğu türler temiz ve kirletilmemiş suları tercih ederler. Anofel sivrisineklerinin larvaları tatlı veya tuzlu su bataklıklarında, mangrov bataklıklarında, pirinç tarlalarında, çimenli hendeklerde, akarsu ve nehir kenarlarında ve ufak, geçici yağmursuyu birikintilerinde yaşarlar. Çoğu türler bitkisel alanları tercih ederler. Bazı türler açık, güneş ışığına maruz kalan sularda bulunurken, bir kısmı da ormanların gölgeli kısımlarında yaşarlar. Birkaç tür ise ağaç oyuklarında veya bazı bitki yapraklarında yaşarlar.
Pupa (Larva sonrası evre)
Pupa, yandan görünüş olarak virgül şeklindedir. Baş ve göğüs karnın altından dönerek olarak birleşirler. Larva'da olduğu gibi, pupa da nefes almak için sıklıkla yüzeye çıkmak zorundadır, bu işlevi de başgöğüs kısmında bulunan bir çift soluk borusuyla sağlarlar. Pupa olarak birkaç gün geçtikten sonra, başgöğüs kısmının sırt yüzeyi parçalanır ve ergin sivrisinek ortaya çıkar.
Yetişkin
Ergin dişi sinek 3-4 hafta yaşarken erkeklerin ömrü birkaç günle sınırlıdır.
Yumurtadan ergin hale gelmeye kadarki süreç türlere göre değişiklik göstermektedir ve çevre sıcaklığından fazlaca etkilenmektedirler. Sivrisinekler yumurtadan erişginliğe en az 5 günde ulaşırlar fakat tropikal ortamlarda bu süre 10-14 gün almaktadır.
Diğer sivrisineklerdeki gibi, ergin Anofel 3 bölümlü ince bir vücuda sahiptir: baş, göğüs, sırt.
Baş, duyusal bilgiler edinme ve beslenmeyi sağlayacak şekilde özlelleşmiştir. Baş, gözleri ve bir çift uzun, çok bölümlü duyargayı barındırır. Duyargalar dişilerin yumurtaları bıraktıkları beslenme alanlarının kokularını kolayca alabilmeleri açısından önemlidir. Ayrıca başta bir adet beslenmeye yardım eden ileri doğru uzanan hortum ve iki duyusal dokungaç bulunur.
Karın, hareketi sağlamak üzere özelleşmiştir. Üç çift ayak ve bir çift kanat göğüste bulunmaktadır.
Sırt kısmı yemeklerin sindirimi ve yumurtaların gelişimini sağlayacak şekilde yapılanmıştır. Bu bölmeli vücut kısmı dişi kanlı besin getirdiği zaman uzayarak genişlemektedir. Kan, yumurta üretimi için protein kaynağı sağlayacak şekilde zamanla sindirilir ve sırt kısmını doldurur.
Anofel sivrisinekleri , uzayabilen hortumları, kanatları üzerindeki yarı saydam siyah ve beyaz bölümlerin varlığıyla diğer sivrisineklerden ayırt edilebilirler. Ergin Anofel kendilerine has dinlenme konumlarıyla da fark edilebilirler: diğer sivrisinekler dinlenirken yüzeye paralel bir konum alırlarken, erkek ve dişi Anofeller karınlarıyla havaya dikilirler.
Ergin sivrisinekler genellikle pupa evresini geçtikten birkaç gün sonra çiftleşebilirler. Çoğu türlerde erkekler genellikle akşam karanlığında bir küme oluştururlar ve dişiler de çiftleşmek için bu kümenin etrafında uçuşurlar.
Erkekler, ve diğer şeker kaynaklarıyla beslenerek yaklaşık bir hafta yaşarlar. Dişiler de enerji ihtiyaçlarını şeker kaynaklarından karşılarlar fakat onlar yumurtaların gelişimi için ayrıca kanlı yiyecekler de tüketmeleri gerekir. Gerekli kan ihtiyacını karşıladıktan sonra dişiler kanın sindirilmesi ve yumurtaların gelişimi için birkaç gün dinlenmeye çekilirler. Bu aşama sıcaklığa bağlıdır fakat tropikal bölgelerde genellikle 2-3 gün sürmektedir. Yumurtalar tamamen geliştiklerinde dişiler onları bırakırlar ve ev sahibi aramaya devam ederler.
Bu döngü, dişi ölene kadar devam eder. Dişiler kapalı ortamda bir aydan uzun bir süre yaşayabilmelerine rağmen, doğa da bu süre 1-2 hafta civarındadır. Ömürleri sıcaklığa, neme ve ayrıca dopal savunucalrla mücadele ederek kendilerine kan kaynakları sağlayabilme yeteneklerine bağlıdır.
Yaşam ortamı
Sıtma, tropikal bölgelerde sınırlandırılmış olsa da Sahra Altı Afrika'nın dışındaki çoğu bölgelerde hatta soğuk enlemlerde bile anofel türleri yaşamaktadır (bkz. ). Gerçekten de, geçmiş zamanlarda bu soğuk bölgelerde sıtma salgınları yaşanmıştır, örneğin 1820'lerde Kanada'da inşasında bu olaylar görülmüştür. O zamandan sonra Plasmodium asalağı (Anofel sivrisineği değil) birinci dünya ülkelerinde yok edilmiştir.
'nin uyarılarına göre sıtmanın taşındığı "Anofel, yalnıca sıtmanın yaygın olduğu bölgelerde değil, aynı zamanda sıtmanın yok edildiği bölgelerde de görülebilmektedir. Sonraki bölgelerde de hastalığın görülme riski şimdiye değin bulunmaktadır."
Virüs Taşıyıcılığı
Bazı türler sıtmanın zayıf taşıyıcılarıdır çünkü parazitler onlarla birlikteyken fazla gelişemezler. Laboratuvar ortamında sıtma parazitlerinden kaynaklanan hastalıklara dayanıklı olmalarına göre soyların seçimleri yapılabilir. Bu dayanıklı soylar bir bağışıklık mekanizması içerirler ve sivrisineğin karın duvarına enjekte edildiklerinde parazitleri öldürürler. Bilim adamları bu genetik savunma mekanizması hakkında çalışmaktadırlar. Son günlerde umulmaktadır ki, sıtmaya karşı dayanıklı genetiği değiştirilmiş sivrisinekler vahşi olanlarıyla yer değiştirilip, sıtmanın yayılması sınırlandırılabilir veya yok edilebilir.
Sıtma yayılması ve kontrolü
Anofel sivrisineklerinin davranış ve biyolojilerinin bilinmesi sıtmanın nasıl iletildiğinin anlaşılması ve uygun kontrol stratejilerinin geliştirilmesine yardım edecektir. Bir sivrisineğin sıtmayı iletme kabiliyetindeki faktörler, doğuştan Plasmodium'a duyarlılığı, yuva seçimi ve uzun yaşamını içermektedir. Bir kontrol programı geliştirirken göze anlınması gerekekn faktörlerse; sıtmanın böcek öldürücülere olan duyarlılığı ve yetişkin sivrisineklerin tercih ettiği beslenme ve dinlenme alanları olmalıdırlar.
Larva döneminde anofelllerin ihtiyaç duyduğu küçük durgun su birikintilerinin yok edilmesi veya kapatılması sivrisinek yayılımını baskı altında tutar.
21 Aralık 2007 tarihinde 'nde yayınlanan bir çalışmada bir deniz hıyarı olan Cucumaria echinata dan elde edilen hemolitik C-tipi CEL-III'in A. stephensi transgenlerinde üretildiğinde sıtma parazitlerinin gelişimini engellediği ortaya çıkmıştır. Bu potansiyel olarak kullanıldığında bir gün genetiği değiştirilmiş parazitlere dayanıklı sivrisineklerin yayılmasıyla sıtmayı kontrol etmek mümkün olacaktır, buna rağmen böyle bir kontrol yöntemi uygulanmadan önce yerine getirilmesi gereken birçok deneysel ve ahlaki konular vardır.
Beslenme tercihleri
Dişilerin yumurtalarını geliştirebilmeleri için mutlaka kana gereksinmeleri bulunmaktadır.
Bir önemli davranışsal faktör de hangi Anofel türlerinin insandan () veya sığır gibi hayvanlardan () beslenmeyi tercih etmeleridir. İnsandan beslenen Anofel çoğunlukla sıtma parazitlerinin bir insandan diğerine iletimini sağlarlar. Çoğu Anofel sivrisinekleri sırf insan veya hayvan ile beslenmezler. Fakat Afrika'daki birincil sıtma vektörleri olan A. gambiae ve A. funestus insancıldırlar ve bu iki tür dünyadaki en etkili sıtma taşıyıcılarıdır.
Sıtma parazitleri sivrisinek tarafından alındıklarında, insana bulaşmadan önce sivrisinekle beraber gelişimlerini tamamlamaları gerekmektedir. Sivrisinek üzerindeki gelişme süresi (katkılı kuluçka dönemi) parazit türüne ve sıcaklığa bağlı olarak 10-21 arasında değişmektedir. Eğer bir sivirisinek katkılı kuluçka döneminden uzun yaşamayamazsa, bu durumda hiçbir sıtma parazitini iletemeyecektir.
Doğada bir sivrisineğin yaşam döngüsünü tam olarak ölçmek mümkün değildir. Fakat birçok Anofel türü için dolaylı bir günlük hayatta kalma tahmini yapılmaktadır. Tanzanya'daki A. gambiae'nin günlük yaşam tahmini 0.77 ile 0.84 aralığında değişmektedir, yani bu demektir ki bir günün sonunda 77% ile 84% 'ü hayatta kalacaklardır.
Ergin bir sivrisinek için bu yaşam süresinin sabit olduğunu varsayarsak, dişi A. gambiae'lardan 10%'undan daha azı 14 günlük kuluçka süresinden fazla bir sürede hayatta kalabilir. Günlük yaşam oranı 0.9'a yükselirse, sivrisineklerin 20% 'sinden fazlası katkılı kuluçka süresinden uzun yaşabileceklerdir. Böcek öldürücülere dayanan kontrol ölçümleri (İçmekan tortulu sprey) ergin sivrisineklerin nüfuslarından çok onların yaşam sürelerini etkilemektedirler.
Beslenme ve dinlenme tarzları
Çoğu Anofel sivrisinekleri alacakaranlıksal (akşam üstü veya şafakta aktif) veya noktürnal bir yaşam sürmektedirler (geceleri aktif). Bazı Anofel sivrisinekleri iç mekanlarda (endofajik) beslenirken, diğerleridış mekanları (ekzofajic) tercih edebiliyorlar. Biraz kan ile beslendikten sonra yine bazı sivrisinekler dinlenmek için iç mekanları (endofilik) seçerken, diğerleri dışarısını (ekzofilik) tercih ederler, bu farklılıklar yerel taşıyıcı tipine ve taşıyıcının kromozomsal dizilimine, özellikle de yerleşim tipi ve yerel iklim düzenine bağlı olarak değişmektedir. Noktürnal, endofajik Anofel sivrisinekleri tarafından ısırılmak, böcek öldürücü kullanımı veya evi sivrisineklerin içeri girişini engelleyecek biçimde düzenlemekle (pencere ağları) önemli derecede azaltılabilmektedir. Endofilik sivrisinekler evlerde kullanılan sinek kovucu spreylerle kolayca kontrol edilebilmektedir. Ekzofajik/ekzofilik taşıyıcılar ise ancak kaynak kurutma (beslenme alanlarının yok edilmesi) yolu ile kontrol edilebilirler.
İlaçlara direnç
Böcek öldürücü-kaynaklı kontrol yöntemleri (iç mekan spreyleri) ısırmalara karşı sivrisinekleri öldürmede birincil yoldur. Fakat, birçok nesile aynı böcek öldürücüyle müdahale etmeyi sürdürmekle, sivrisinekler, tıpkı diğer böcekler gibi direnç mekanizmalarını geliştirerek ilaçlara karşı hayatta kalmayı başarabilirler. Sivrisinekler her yıl birçok soy ürettiklerinden dolayı, yüksek seviyeli bir direnci çok çabuk sağlayabilirler. Böcek ilaçları bulunduktan yalnızca birkaç yıl sonra sivrisineklerin bu ilaçlara karşı bağışıklık kazandıkları belgelenmiştir. Bir veya daha fazla ilaca karşı bağışıklık saptanan 125'in üzerinde sivrisinek türü vardır. İlaçlara karşı direncin gelişmesi "Global Sıtmayı Yok Etme Programı" önündeki en önemli engellerdendir. İlaçların bilinçli kullanımı direncin gelişimi ve yayılmasını sınırlandırabilmektedir. Fakat mevcut kullanım kültürü ve alışkanlıkları çoğunlukla sivrisinek popülasyonları içinde bu direncin artışını sağlamaktadır. Oysaki sivrisinekler arasında bu direncin artışını belirlemek mümkündür ve bu potansiyel probleme karşı kontrol programları gözlemler doğrultusunda yöneltilerek tavsiyede bulunulmalıdır.
Adlandırma
Cins adı (Anopheles), Yunanca αν- (an -siz/sız) yokluk ekiyle ωφελής (óphelos yarar, fayda) kelimesinden gelir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Original version from
Kaynakça
- ^ Yoshida S, Shimada Y, Kondoh D; ve diğerleri. (2007). "Hemolytic C-type lectin CEL-III from sea cucumber expressed in transgenic mosquitoes impairs malaria parasite development". PLoS Pathog. 3 (12). ss. e192. doi:10.1371/journal.ppat.0030192. (PMID) 18159942. 17 Haziran 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008.
- ^ (Charlwood et al., 1997, Survival And Infection Probabilities of Anthropophagic Anophelines From An Area of High Prevalence of Plasmodium falciparum in Humans, Bulletin of Entomological Research, 87, 445-453)
Dış bağlantılar
- Türkiye'de rastlanan anofel cinsi 18 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Walter Reed Biosystematics Unit 28 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Anofel Anopheles yaklasik 400 turu bulunan bir sivrisinek cinsidir AnofelBiyolojik siniflandirmaUst alem EukaryotaAlem AnimaliaAlt alem EumetazoaSube ArthropodaAlt sube HexapodaSinif InsectaTakim Diptera Cift kanatlilar Alt takim Sivrisinekler Familya Culicidae Sivrisinekgiller Cins Anofel Meigen 1818Bazi turler 30 40 turu sitmaya neden olan asalaklar tasir Tasidigi asalaklar insanlar icin en tehlikeli olani Plasmodium falciparum dur Diger sivrisinek cinslerinden Aedesve de virus tasiyicisidir Yasam evreleriDiger sivrisinekler gibi anofeller de 4 evreye sahiptirler yumurta larva kurtcuk pupa ve imago bocek Ilk uc evre cevre sicakligina bagli olarak suda gecer Yetiskin evresinde disi anofeller sitma tasiyicisi olurlar Yumurta Yetiskin disiler yumurtlama doneminde 50 200 arasinda yumurta birakirlar Yumurtalar dogrudan suya ya da suda yuzen bir cisme ayri ayri birakilirlar ve kuru havaya dayanikli degillerdir 2 3 gun icerisinde yumurtadan cikarlar Yumurtadan cikma soguk havalarda 2 3 hafta surebilmektedir Larva Guney Almanyadaki 8 mm uzunlugunda Anofel larvalari Sivrisinek larvalari beslenme icin kullandigi fircali agziyla cok gelismis bir bas genis bir gogus ve bolumlu bir karina sahiptir Bacaklari yoktur Diger sivrisineklerden fark olarak Anofel larvalarinin soluk borulari yoktur ve bu yuzden kendilerini su yuzeyine paralel olacak sekilde konumlandirirlar Larvalar 8 karinsal bolumlerinde bulunan ile nefes alirlar bundan dolayi da siklikla yuzeye cikmak zorundadirlar Larvalar zamanlarinin cogunu algler bakteriler ve yuzeydeki mikroorganizmalarla beslenerek gecirirler Yalnizca rahatsiz edildiklerinde yuzeyin altina dalarlar Larvalar hem vucutlariyla yaptiklari sarsintili hareketlerle hem de agizlariyla olusturduklari yuzerler Larva pupaya baskalastiktan sonra 4 bolumde veya gelisir Her safhanin sonunda Larva daha hizli gelisimini saglamak icin dis kabuk veya derisini atarak deri degistirir Larvalar cok genis bir yasam alanina sahip olmasina ragmen cogu turler temiz ve kirletilmemis sulari tercih ederler Anofel sivrisineklerinin larvalari tatli veya tuzlu su batakliklarinda mangrov batakliklarinda pirinc tarlalarinda cimenli hendeklerde akarsu ve nehir kenarlarinda ve ufak gecici yagmursuyu birikintilerinde yasarlar Cogu turler bitkisel alanlari tercih ederler Bazi turler acik gunes isigina maruz kalan sularda bulunurken bir kismi da ormanlarin golgeli kisimlarinda yasarlar Birkac tur ise agac oyuklarinda veya bazi bitki yapraklarinda yasarlar Pupa Larva sonrasi evre Pupa yandan gorunus olarak virgul seklindedir Bas ve gogus karnin altindan donerek olarak birlesirler Larva da oldugu gibi pupa da nefes almak icin siklikla yuzeye cikmak zorundadir bu islevi de basgogus kisminda bulunan bir cift soluk borusuyla saglarlar Pupa olarak birkac gun gectikten sonra basgogus kisminin sirt yuzeyi parcalanir ve ergin sivrisinek ortaya cikar Yetiskin Ergin disi sinek 3 4 hafta yasarken erkeklerin omru birkac gunle sinirlidir Yumurtadan ergin hale gelmeye kadarki surec turlere gore degisiklik gostermektedir ve cevre sicakligindan fazlaca etkilenmektedirler Sivrisinekler yumurtadan erisginlige en az 5 gunde ulasirlar fakat tropikal ortamlarda bu sure 10 14 gun almaktadir Diger sivrisineklerdeki gibi ergin Anofel 3 bolumlu ince bir vucuda sahiptir bas gogus sirt Bas duyusal bilgiler edinme ve beslenmeyi saglayacak sekilde ozlellesmistir Bas gozleri ve bir cift uzun cok bolumlu duyargayi barindirir Duyargalar disilerin yumurtalari biraktiklari beslenme alanlarinin kokularini kolayca alabilmeleri acisindan onemlidir Ayrica basta bir adet beslenmeye yardim eden ileri dogru uzanan hortum ve iki duyusal dokungac bulunur Karin hareketi saglamak uzere ozellesmistir Uc cift ayak ve bir cift kanat goguste bulunmaktadir Sirt kismi yemeklerin sindirimi ve yumurtalarin gelisimini saglayacak sekilde yapilanmistir Bu bolmeli vucut kismi disi kanli besin getirdigi zaman uzayarak genislemektedir Kan yumurta uretimi icin protein kaynagi saglayacak sekilde zamanla sindirilir ve sirt kismini doldurur Anofel sivrisinekleri uzayabilen hortumlari kanatlari uzerindeki yari saydam siyah ve beyaz bolumlerin varligiyla diger sivrisineklerden ayirt edilebilirler Ergin Anofel kendilerine has dinlenme konumlariyla da fark edilebilirler diger sivrisinekler dinlenirken yuzeye paralel bir konum alirlarken erkek ve disi Anofeller karinlariyla havaya dikilirler Ergin sivrisinekler genellikle pupa evresini gectikten birkac gun sonra ciftlesebilirler Cogu turlerde erkekler genellikle aksam karanliginda bir kume olustururlar ve disiler de ciftlesmek icin bu kumenin etrafinda ucusurlar Erkekler ve diger seker kaynaklariyla beslenerek yaklasik bir hafta yasarlar Disiler de enerji ihtiyaclarini seker kaynaklarindan karsilarlar fakat onlar yumurtalarin gelisimi icin ayrica kanli yiyecekler de tuketmeleri gerekir Gerekli kan ihtiyacini karsiladiktan sonra disiler kanin sindirilmesi ve yumurtalarin gelisimi icin birkac gun dinlenmeye cekilirler Bu asama sicakliga baglidir fakat tropikal bolgelerde genellikle 2 3 gun surmektedir Yumurtalar tamamen gelistiklerinde disiler onlari birakirlar ve ev sahibi aramaya devam ederler Bu dongu disi olene kadar devam eder Disiler kapali ortamda bir aydan uzun bir sure yasayabilmelerine ragmen doga da bu sure 1 2 hafta civarindadir Omurleri sicakliga neme ve ayrica dopal savunucalrla mucadele ederek kendilerine kan kaynaklari saglayabilme yeteneklerine baglidir Yasam ortamiSitma tropikal bolgelerde sinirlandirilmis olsa da Sahra Alti Afrika nin disindaki cogu bolgelerde hatta soguk enlemlerde bile anofel turleri yasamaktadir bkz Gercekten de gecmis zamanlarda bu soguk bolgelerde sitma salginlari yasanmistir ornegin 1820 lerde Kanada da insasinda bu olaylar gorulmustur O zamandan sonra Plasmodium asalagi Anofel sivrisinegi degil birinci dunya ulkelerinde yok edilmistir nin uyarilarina gore sitmanin tasindigi Anofel yalnica sitmanin yaygin oldugu bolgelerde degil ayni zamanda sitmanin yok edildigi bolgelerde de gorulebilmektedir Sonraki bolgelerde de hastaligin gorulme riski simdiye degin bulunmaktadir Virus TasiyiciligiBazi turler sitmanin zayif tasiyicilaridir cunku parazitler onlarla birlikteyken fazla gelisemezler Laboratuvar ortaminda sitma parazitlerinden kaynaklanan hastaliklara dayanikli olmalarina gore soylarin secimleri yapilabilir Bu dayanikli soylar bir bagisiklik mekanizmasi icerirler ve sivrisinegin karin duvarina enjekte edildiklerinde parazitleri oldururler Bilim adamlari bu genetik savunma mekanizmasi hakkinda calismaktadirlar Son gunlerde umulmaktadir ki sitmaya karsi dayanikli genetigi degistirilmis sivrisinekler vahsi olanlariyla yer degistirilip sitmanin yayilmasi sinirlandirilabilir veya yok edilebilir Sitma yayilmasi ve kontrolu Anofel sivrisineklerinin davranis ve biyolojilerinin bilinmesi sitmanin nasil iletildiginin anlasilmasi ve uygun kontrol stratejilerinin gelistirilmesine yardim edecektir Bir sivrisinegin sitmayi iletme kabiliyetindeki faktorler dogustan Plasmodium a duyarliligi yuva secimi ve uzun yasamini icermektedir Bir kontrol programi gelistirirken goze anlinmasi gerekekn faktorlerse sitmanin bocek olduruculere olan duyarliligi ve yetiskin sivrisineklerin tercih ettigi beslenme ve dinlenme alanlari olmalidirlar Larva doneminde anofelllerin ihtiyac duydugu kucuk durgun su birikintilerinin yok edilmesi veya kapatilmasi sivrisinek yayilimini baski altinda tutar 21 Aralik 2007 tarihinde nde yayinlanan bir calismada bir deniz hiyari olan Cucumaria echinata dan elde edilen hemolitik C tipi CEL III in A stephensi transgenlerinde uretildiginde sitma parazitlerinin gelisimini engelledigi ortaya cikmistir Bu potansiyel olarak kullanildiginda bir gun genetigi degistirilmis parazitlere dayanikli sivrisineklerin yayilmasiyla sitmayi kontrol etmek mumkun olacaktir buna ragmen boyle bir kontrol yontemi uygulanmadan once yerine getirilmesi gereken bircok deneysel ve ahlaki konular vardir Beslenme tercihleri Disilerin yumurtalarini gelistirebilmeleri icin mutlaka kana gereksinmeleri bulunmaktadir Bir onemli davranissal faktor de hangi Anofel turlerinin insandan veya sigir gibi hayvanlardan beslenmeyi tercih etmeleridir Insandan beslenen Anofel cogunlukla sitma parazitlerinin bir insandan digerine iletimini saglarlar Cogu Anofel sivrisinekleri sirf insan veya hayvan ile beslenmezler Fakat Afrika daki birincil sitma vektorleri olan A gambiae ve A funestus insancildirlar ve bu iki tur dunyadaki en etkili sitma tasiyicilaridir Sitma parazitleri sivrisinek tarafindan alindiklarinda insana bulasmadan once sivrisinekle beraber gelisimlerini tamamlamalari gerekmektedir Sivrisinek uzerindeki gelisme suresi katkili kulucka donemi parazit turune ve sicakliga bagli olarak 10 21 arasinda degismektedir Eger bir sivirisinek katkili kulucka doneminden uzun yasamayamazsa bu durumda hicbir sitma parazitini iletemeyecektir Dogada bir sivrisinegin yasam dongusunu tam olarak olcmek mumkun degildir Fakat bircok Anofel turu icin dolayli bir gunluk hayatta kalma tahmini yapilmaktadir Tanzanya daki A gambiae nin gunluk yasam tahmini 0 77 ile 0 84 araliginda degismektedir yani bu demektir ki bir gunun sonunda 77 ile 84 u hayatta kalacaklardir Ergin bir sivrisinek icin bu yasam suresinin sabit oldugunu varsayarsak disi A gambiae lardan 10 undan daha azi 14 gunluk kulucka suresinden fazla bir surede hayatta kalabilir Gunluk yasam orani 0 9 a yukselirse sivrisineklerin 20 sinden fazlasi katkili kulucka suresinden uzun yasabileceklerdir Bocek olduruculere dayanan kontrol olcumleri Icmekan tortulu sprey ergin sivrisineklerin nufuslarindan cok onlarin yasam surelerini etkilemektedirler Beslenme ve dinlenme tarzlari Cogu Anofel sivrisinekleri alacakaranliksal aksam ustu veya safakta aktif veya nokturnal bir yasam surmektedirler geceleri aktif Bazi Anofel sivrisinekleri ic mekanlarda endofajik beslenirken digerleridis mekanlari ekzofajic tercih edebiliyorlar Biraz kan ile beslendikten sonra yine bazi sivrisinekler dinlenmek icin ic mekanlari endofilik secerken digerleri disarisini ekzofilik tercih ederler bu farkliliklar yerel tasiyici tipine ve tasiyicinin kromozomsal dizilimine ozellikle de yerlesim tipi ve yerel iklim duzenine bagli olarak degismektedir Nokturnal endofajik Anofel sivrisinekleri tarafindan isirilmak bocek oldurucu kullanimi veya evi sivrisineklerin iceri girisini engelleyecek bicimde duzenlemekle pencere aglari onemli derecede azaltilabilmektedir Endofilik sivrisinekler evlerde kullanilan sinek kovucu spreylerle kolayca kontrol edilebilmektedir Ekzofajik ekzofilik tasiyicilar ise ancak kaynak kurutma beslenme alanlarinin yok edilmesi yolu ile kontrol edilebilirler Ilaclara direncBocek oldurucu kaynakli kontrol yontemleri ic mekan spreyleri isirmalara karsi sivrisinekleri oldurmede birincil yoldur Fakat bircok nesile ayni bocek oldurucuyle mudahale etmeyi surdurmekle sivrisinekler tipki diger bocekler gibi direnc mekanizmalarini gelistirerek ilaclara karsi hayatta kalmayi basarabilirler Sivrisinekler her yil bircok soy urettiklerinden dolayi yuksek seviyeli bir direnci cok cabuk saglayabilirler Bocek ilaclari bulunduktan yalnizca birkac yil sonra sivrisineklerin bu ilaclara karsi bagisiklik kazandiklari belgelenmistir Bir veya daha fazla ilaca karsi bagisiklik saptanan 125 in uzerinde sivrisinek turu vardir Ilaclara karsi direncin gelismesi Global Sitmayi Yok Etme Programi onundeki en onemli engellerdendir Ilaclarin bilincli kullanimi direncin gelisimi ve yayilmasini sinirlandirabilmektedir Fakat mevcut kullanim kulturu ve aliskanliklari cogunlukla sivrisinek populasyonlari icinde bu direncin artisini saglamaktadir Oysaki sivrisinekler arasinda bu direncin artisini belirlemek mumkundur ve bu potansiyel probleme karsi kontrol programlari gozlemler dogrultusunda yoneltilerek tavsiyede bulunulmalidir AdlandirmaCins adi Anopheles Yunanca an an siz siz yokluk ekiyle wfelhs ophelos yarar fayda kelimesinden gelir Ayrica bakinizSivrisinek Tropikal hastaliklarKaynakca Original version fromKaynakca Yoshida S Shimada Y Kondoh D ve digerleri 2007 Hemolytic C type lectin CEL III from sea cucumber expressed in transgenic mosquitoes impairs malaria parasite development PLoS Pathog 3 12 ss e192 doi 10 1371 journal ppat 0030192 PMID 18159942 17 Haziran 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2008 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Charlwood et al 1997 Survival And Infection Probabilities of Anthropophagic Anophelines From An Area of High Prevalence of Plasmodium falciparum in Humans Bulletin of Entomological Research 87 445 453 Dis baglantilarTurkiye de rastlanan anofel cinsi 18 Kasim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Walter Reed Biosystematics Unit 28 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde