Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azem Hajdari (Arnavutça: ˈazɛm hajdaˈɾi, 11 Mart 1963 - 12 Eylül 1998), Arnavut siyasetçi. 1990-1991 yıllarında Arnavutluk'ta Marksizm-Leninizm'in çöküşüne yol açan öğrenci hareketinin lideriydi. Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti'nin sona ermesinin ardından Arnavutluk Demokratik Partisi'nin (PP) milletvekili oldu. Arnavutluk'ta demokratik dönemin başlangıcını simgeleyen siyasetçilerden biridir.Arnavutluk Meclisi'nin bir üyesi ve Savunma Komisyonu Başkanı idi. 12 Eylül 1998'de Tiran'da gerçekleştirilen bir suikast sonucu öldürüldü.
| Azem Hajdari | |
|---|---|
 | |
| Azem Hajdari'nin 10. ölüm yıldönümü anısına basılan pul. | |
| Arnavutluk Milletvekili | |
| Görev süresi 1991-1998 | |
| Başkan | Sali Berisha |
| Başbakan | Aleksandër Meksi |
| Arnavutluk Meclisi Savunma Komisyonu Başkanı | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 11 Mart 1963 Bayram Curri, Tropoja, Arnavutluk |
| Ölüm | 12 Eylül 1998 (35 yaşında) Tiran, Arnavutluk |
| Vatandaşlığı |  |
| Milliyeti | Arnavut |
| Partisi | Arnavutluk Demokratik Partisi (Partia Demokratike e Shqipërisë, PD) |
| Evlilik(ler) | Fatmira Hajdari |
| Çocuk(lar) | Kirardi, Rudina ve Azem Jr. |
| Bitirdiği okul | Tiran Üniversitesi - Felsefe, hukuk |
| Mesleği | Siyasetçi |
| Dini | İslam |
| İmzası |  |
Hayatı
11 Mart 1963 tarihinde Arnavutluk'un kuzeyinde, Kosova sınırındaki Tropoja beldesinin merkezi olan küçük Bayram Curri şehrinde doğdu. Aynı şehirde liseden mezun olduktan sonra, 1993 yılında Tiran Üniversitesi'nde öğrenim görmek için başkente gitti. Önce felsefe öğrenimi gören Hajdari, Siyasal ve Hukuk Bilimleri Fakültesi'nde eğitimine devam ederek 1995 yılında avukat olarak mezun oldu.
Siyasi hayatı
Azem Hajdari, 8 Aralık 1990'dan itibaren Arnavutluk'ta komünist rejimin devrilmesi için gerçekleştirilen öğrenci hareketlerinin liderliğini yürütüyordu. Azem Haydari tarafından yönetilen öğrenci hareketinin zirveye ulaştığı nokta, Tiran şehir merkezindeki Enver Hoca heykelinin 20 Şubat 1991 tarihinde devrilmesi oldu.
1991 ile 1993 yılları arasında, ülkenin ilk yasal muhalefet partisi olan Arnavutluk Demokratik Partisi'nin başkan yardımcılığı görevini yürüttü. 22 Mart 1992 tarihindeki seçim zaferinin ardından Arnavutluk Demokratik Partisi'nin 92 milletvekilinden biri olan Azem Hajdari, partinin Başkanlık Divanı üyesi ve 1992-1996 yıllarında Kamu Düzeni ve Arnavutluk gizli servisi SHIK (Arnavutça: Shërbimi Informativ Kombëtar) Komisyonu Başkanı oldu.
Komünist rejim yıkıldıktan sonra da Hajdari, ülkenin demokratikleşmesi ve Kosova'nın bağımsızlığı konuları başta olmak üzere siyasi mücadelesini sürdürdü.
Komünizm sonrası yapılan 4 özgür seçimde de milletvekili seçildi.
- 31 Mart 1991 İşkodra milletvekili
- 22 Mart 1992 Şayak milletvekili
- 26 Mayıs 1996 Bulqiza milletvekili
- 29 Haziran 1997 Tropoja milletvekili
Spor
Arnavutluk'un ilk spor kulübü olarak 16 Şubat 1919 tarihinde kurulan KF Vllaznia'in 1995 ile 1998 yılları arasında başkanlığını yürütmüştür. Ayrıca Dövüş Sanatları Federasyonu başkanlığı da yapmıştır.
Suikast girişimleri
Öğrenci hareketleri dönemi
Azem Hajdari, öğrenci hareketlerine karışmasının ilk günlerinden itibaren ölüm tehditleri almaya başladı. 22 Mart 1991'de, kopmuş bir horoz kafası ve kanla "Azem Hajdari, ölüme mahkum edildin." yazılmış mektup içeren bir paket aldı.
Tropoja saldırısı
4 Haziran 1998'de 22.30 sularında Hajdari, içlerinde Jozefina Topalli ve Vili Minarolli gibi başka DP üyeleri de dahil olmak üzere, silahlı kişiler tarafından pusuya düşürüldü. Arnavutluk Radyo ve Televizyonu'nun eski Genel Müdürü Bardhyl Pollo ağır yaralandı.
Parlamentoda vurulması
18 Eylül 1997 tarihindeki suikast girişimi, Arnavutluk Sosyalist Partisi milletvekili Gafur Mazreku'nun silahından çıkan beş kurşunla gerçekleşti. Hajdari, katma değer vergisinde önerilen bir artış nedeniyle ihtilaf halinde olduğu Başbakan Fatos Nano'nun Sosyalist milletvekillerinden Gafur Mazreku ile parlamento binası içinde dövüştü. Mazreku Hacdari'yi beş kez tabancayla vurdu ve salondan kaçtı. Hajdari ağır yaralı olarak kaldırıldığı bir askerî hastanede kurtarıldı. Mazreku, yakındaki Arnavut telgraf ajansı binasına sığındı ve burada polise teslim oldu.
Mazreku parlamento tarafından önce sekiz yıl hapse mahkûm edildi.
17 Aralık'ta Tiran'daki mahkemede savcı 16 yıl hapis istedi ve mahkeme Mazreku'yu cinayet teşebbüsü nedeniyle on bir yıl hapse mahkûm etti. Mazreku, Hajdari'nin sözlü saldırıya uğraması ve yumruklaması sonrasında intikam almak için ateş ettiğini savundu. Ancak Hajdari, saldırının siyasi olarak motive edildiğini iddia etmişti.
Mazreku'nun cezası en son 12 yıl hapis cezası olarak onandı, ancak Sosyalist başbakan Fatos Nano tarafından verilen af ile 5 yıl sonunda salıverildi.
Suikast
Hajdari, 12 Eylül 1998 tarihinde Tiran'daki Arnavutluk Demokratik Partisi'nin bürosundan çıktığı sırada uğradığı bir suikast sonucunda vurularak öldürüldü. Hajdari'nin iki koruma görevlisinden Besim Çera öldü, ağır yaralanan Zenel Neza ise hayatta kaldı. Yakındaki bir arabada bekleyen üç kişilik suikast ekibi içinde silahı kullanan Fatmir Haklaj idi. Hajdari, Demokrat üyesi Besnik Docaj tarafından hastaneye kaldırıldı. Ağır yaralanan Cangu da kaldırıldığı hastanede daha sonra öldü.
Hajdari, göğüs ve midede çok sayıda yara nedeniyle oluşan travma ve kanama nedeniyle şiddetli şoktan öldü. Hajdari, eşi Fatmira Hajdari ve iki çocuğu tarafından yaşatılmaya devam etti. Ölümünden sonra Azem Hajdari'ye Demokrasi Şehiti ödülü verildi.
Suikast sonrası
Cinayet iki gün süren şiddetli protestoları tetikledi. Hajdari'nin 14 Eylül 1998'deki cenaze töreni sırasında silahlı DP destekçileri devlet daireleri, başbakanlık binası, parlamento binası ve Arnavutluk Devlet Televizyon ve Radyosu binası önünde gösteriler düzenledi, bazılarını ele geçirdi. Protestolar ve ayaklanmalar sırasında yaralıların 3 ilâ 7, ölenlerin ise 14 ila 76 arasında olduğu tahminleri yapılıyordu. 72 saat sonunda, hükûmet düzeni sağladı ve DP destekçileri tarafından ele geçirilen tankları ve zırhlı personel taşıyıcıları geri aldı. Şubat 2002'de bir Tiran bölge mahkemesi tarafından Jaho Mulosmani dahil beş kişi cinayetten hapse mahkûm edildi.
Diğer taraftan, Hajdari suikastının ardından terör olayları hız kazandı. Hemen ertesi gün başbakanlık binası önünde gerçekleştiren barışçı gösteride, başbakanlık korumaları tarafından topluluğa saldırıldı ve beşi çocuk onu kadın olmak üzere 40 kişi hastanelik edildi, Skender Kalenja öldürüldü. İki gün sonrasında 14 Eylül 1998'de Azem Hajdari, Besim Çera ve Skender Kalenja'nın cenaze törenine katılan 20 kişi silahlı saldırı sonucu yaralanarak hastaneye kaldırıldılar. Yaralıların ifadelerine göre canaze kalabalığına ateş edenler polis ve askerlerdi. Aynı gün Adem Shehu polis tüfekleri ile vurularak öldürüldü. Bir DP destekçisi ve Bağımsız Sendika lideri, Azem Hajdari'nin cenazesinden evine dönerken öldürüldü. Yine aynı gün, DP'nin Burrel şubesi üyesi Isuf Uka, Tiran sokaklarında öldürüldü. Uka, arkadaşı Azem Hajdari'nin ölümü nedeniyle düğün gününü ertelediğini açıklamıştı.
17 Eylül 1998'de siyasi savcılık bürosunun kovuşturması nedeniyle ana muhalefet lideri ve Arnavutluk eski Cumhurbaşkanı Sali Berisha ile milletvekilleri Pjetër Arbnori, Myftar Memia, Vili Minarolli, Demi ve Jemin Gjana'nın meclis dokunulmazlıklarının iptali talep edildi. Parlamento çoğunluğu, Arnavutluk Demokratik Partisi genel başkanı Sali Berisha'yı darbe örgütlemekle suçlayan özel görevli siyasi savcıların talebine uyarak dokunulmazlığını kaldırdı. Berisha, Arnavutluk Sosyalist Partisi'ni ve liderlerini cinayetten sorumlu tuttu. On iki kişi şiddete karıştığı iddiasıyla tutuklandı.
20 Eylül 1998'de bağımsız telsiz İletişim direktörü Alfons Zeneli ve Arnavutluk Telgraf Ajansı eski direktörü Ilir Zhilla, silahlı ayaklanmanın organizatörlerinin suçlanmasıyla tutuklandı. Savcılık, Antoneta Malja, Luan Malltezi, Mentor Shehu, Arta Sakja vb.Gibi diğer birçok gazeteci ve gazetecinin ceza takibini açıkladı.
24 Eylül 1998'de, ülkenin üçüncü güçlü partisi olan Yasallık Hareketi Partisi (Arnavutça: Partia Lëvizja e Legalitetit, PLL) başkanı ve Tiran eski polis şefi Sali Şehu (Mart 1997'deki komünist ayaklanmanın en zor günlerinde Tiran'ı savunmuştu) silahlı ayaklanma örgütlediği iddia edilerek tutuklandı.
Ekim 1998'de Başbakan Pandeli Majko, Arnavutluk demokrasisinin kahramanı Azem Hajdari'ye 14 Eylül 1998'de saygılarını gösteren tüm devlet idaresi memurlarını görevden almak için resmî emir verdi.
Azem Hajdari'nin hayatta kalan koruması Zenel Neza ABD'den sığınma talebinde bulundu.
Hem sosyalist başbakan Fatos Nano'nun eski yakın koruması hem de demokrat cumhurbaşbakanı Sali Berisha'nın eski koruma müdürü olan Haxhia hakkında, Tiran'da gıyabında açılan mahkemede 25 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı ve cezası kesinleşince İnterpol tarafından kırmızı bülten çıkarıldı. Albay rütbeli İzet Haxhia hakkında vur emri verilip, başına 200 bin dolarlık ödül kondu. Haxhia, ailesini geride bırakarak ülkeyi terk etti. 1999 yılında sahte pasaport ve kimlikle kaçak olarak Türkiye'ye geçti. Suikastten 8 yıl sonra 4 Haziran 2006'da İzet Haxhia, Kuşadası'nda 7 yıldır saklandığı arkadaşına ait bir otelde yakalanarak tutuklandı ve Aydın E Tipi Kapalı Cezaevi'ne kondu. 5 yıl sonra salıverilen Haxhia, hayatına Kuşadası'nda koruma müdürlüğü yaparak devam etmeye başladı. 2015'e kadar suskunluğunu koruyan Haxhia, bu tarihte basına verdiği bir röportajda, ülkede iç karışıklığa yol açan Hajdari suikastının, ABD ve Yunanistan'ın müdahil olduğu uluslararası bir senaryo olduğunu, Azem Hajdari ve korumasını pusuya düşüren kişinin dönemin Cumhurbaşkanı Sali Berisha olduğunu iddia etti.
Kızı Rudina Hajdari, 30 yaşını bitirir bitirmez 9 Eylül 2017 tarihinde milletvekili seçildi.
Davanın yeniden açılması
Eşi Fatmira Hajdari, beş kişinin suikastten sorumlu olarak cezalandırılmasından 12 yıl sonra, gerçeğin hâlâ ortaya çıkmadığını düşündüğünü, olayın savcılık tarafından yeterince incelenmediğini, olay ve delillerin dikkate alınmadığını ve yeniden soruşturma açılması gerektiğini açıklamıştır.
Türkiye, Arnavutluk'un kara kutusu olarak tanımlanan Haxhia'yı 2018 yılında yeniden yargılanması şartıyla ülkesine iade etti.
Izet Haxhia'nın talebi üzerine inceleme yapan Temyiz Mahkemesi, Azem Hajdari dosyasının ilk derece mahkemesinde en baştan yargıla ma yapılmasına karar vererek, verilmiş hükmü bozup davayı yeniden açmış oldu. Karar üzerine Haxhia'nın avukatı, ellerindeki yeni bulgularla müvekkilinin masum olduğunu kanıtlayacaklarını ve çağrılacak tanık listesinin başında Sali Berisha olduğunu ifade etti, ayrıca soruşturma dosyasında olan örneğin eski İçişleri Bakanı Perikli Teta'nın günlüğü gibi kanıtların ilk mahkeme tarafından dava dosyasından çıkarıldığını da ekledi.
Anısı
Hajdari'nin ölümünden 20 gün sonra sonra 2 Ekim 1998 tarihinde Tiran fahri vatandaşlığına layık görüldü ve ölümünün 10. yılı anısına 10 Eylül 2008'de Cumhurbaşkanı Bamir Topi tarafından "Gjergj Kastrioti Skënderbeu" nişanıyla onurlandırıldı.
Yine ölümünün 10. yılı anısına, suikastın gerçekleştiği yere Hajdari ve Besim Çera'yı onurlandıran bir anıtın açılışı, Meclis Başkanı Jozefina Topalli tarafından gerçekleştirildi. (41°19′38″K 19°49′19″D / 41.32722°K 19.82194°D)
Yönetmenliğini Saimir Kumbaro'nun yaptığı Azem, sen yaşıyorsun adlı 2008 yapımı bir belgesel gerçekleştirildi. Ölümünün 10. yıldönümünden iki gün önce 10 Eylül 2008'de gerçekleştirilen belgesel filmin galasına, bir konuşma yapan Başbakan Sali Berisha'nın aralarında bulunduğu devletin önde gelenleri de katıldı. Belgeselde Hajdari'nin siyasi faaliyetleri ve suikastıyla ilgili konular yer alır.
Azem Hajdari, doğumunun 50. yıldönümünde farklı etkinliklerle anıldı ve Cumhurbaşkanı Bujar Nishani, Meclis Başkanı Jozefina Topalli ve Başbakan Sali Berisha'nın katılımıyla yapılan törende Cumhurbaşkanı Nishani, 12 Eylül 1998'de öldürülen Hajdari'yi ülkedeki en prestijli ödüllerden olan Ulusal Bayrak nişanıyla onurlandırdı ve nişanı, Haydari'nin eşi Fatmira Haydari'ye takdim etti.
Verilen ödüller
- Tiran fahri vatandaşlığı Arnavutluk (1998) (Ardından birçok şehir ve belediye de fahri vatandaşlık vermiştir.)
- "Ulusal Onur" nişanı, Arnavutluk (2002)
- Prizren Ligi altın madalyası, Kosova (2003)
- "Gjergj Kastrioti Skënderbeu" nişanı, Arnavutluk (2007)
- "Ulusal Bayrak" nişanı, Arnavutluk (2013)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g [Fatmira Hajdari: Azem cinayetinin neden yeniden soruşturulması gerekiyor] (Arnavutça). Shekulli. 13 Eylül 2010. 24 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020.
- ^ a b "Azem Hajdari" (İngilizce). The New York Times. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından .
- ^ Moses, Greg (24 Temmuz 2008). "Who Killed Azem Hajdari" (İngilizce). dissidentvoice.org. 26 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ a b c (Arnavutça). Infoarkiv.com. 23 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
- ^ "Komünist diktatör Enver Hoca'nın 'yıkılışı'nın üzerinden 24 yıl geçti". Türkiye Gazetesi. 21 Şubat 2015. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
- ^ "Komünist lider Enver Hoca'nın 'yıkılışı'nın üzerinden 24 yıl geçti". Timetürk. 21 Şubat 2015. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.[]
- ^ a b "Rihapet dosja e vrasjes së Azem Hajdarit" [Azem Hajdari'nin cinayet dosyası yeniden açıldı] (Arnavutça). Gazeta Mapo. 18 Mart 2019. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ "Azem Hajdari and Gafur Mazreku fight" (İngilizce). Hellenic Resources Network. 18 Eylül 1997. 7 Kasım 2004 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ Partos, Gabriel (23 Eylül 1998). "Obituary: Azem Hajdari" (İngilizce). Londra: The Independent. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ Europa Publications Limited (1999). Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States (İngilizce). Europa Publications Limited, Taylor & Francis Group. s. 111. ISBN . 29 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ "Newsline". rferl.org. 18 Aralık 1997. 15 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ a b c d e f g h i (İngilizce). Hartford-hwp.com. 26 Ekim 1998. 18 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ a b . Gazeta Shqip (Arnavutça). 3 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ "Albanians Clear the Way For the Arrest Of Ex-President" (İngilizce). The New York Times. 19 Eylül 1998. 29 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ United Nations High Commissioner for Refugees. (İngilizce). UNHCR. 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2011.
- ^ (İngilizce). hartford-hwp.com. 18 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ Jeffries, Ian (2002). Eastern Europe at the Turn of the Twenty-first Century: A Guide to the Economies in Transition (İngilizce). Routledge. ISBN . 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020.
- ^ a b "Aydın: İzet Haxhia'nın Kuşadası'nda Bir Otelde Yakalanması". haberler.com. 5 Haziran 2006. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2020.
- ^ a b Gözalan, Hakan; Karahan, Halil; Şen, Atakan (17 Ağustos 2015). "Arnavutluk'un kara kutusu sessizliğini bozdu". İhlas Haber Ajansı. 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mayıs 2020.
- ^ (Arnavutça). Arnavutluk Cumhuriyeti Meclisi. 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.
- ^ "Türkiye, Arnavutluk'un Kara Kutusunu 12 Yıl Sonra İade Etti". İhlas Haber Ajansı. 15 Mayıs 2018. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2020.
- ^ a b (PDF) (Arnavutça). Tirana gov. 2 Ekim 1998. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ [Meclis Başkanı, Ulusal Gençlik Günü anısına binlerce gencin katılımıyla gerçekleşen festival toplantısında] (Arnavutça). parlament.al. 8 Aralık 2008. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ [Meclis Başkanı Jozefina Topalli Demokrasi Kahramanı'nın evini ziyaret etti] (Arnavutça). parlament.al. 12 Eylül 2008. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ [Başbakan Berişa, ölümünün 10. yıldönümünde özgürlük kürsüsü Azem Hajdari'ye ithaf edilen belgesel filmin galasını takip ediyor] (Arnavutça). 10 Eylül 2008. 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2011.
- ^ "About Azem Hajdari". The New York Times (İngilizce). 19 Ocak 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020.
- ^ a b "Azem Haydari 50. yaşında anıldı". Yeniçağ Gazetesi. 12 Mart 2013. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
Konuyla ilgili yayınlar
- Hajdari, Azem; Lushaj, Ramiz (1998). Po vjen Azem Hajdari. Biblioteka "Libri blu" (Arnavutça). Dardania. s. 7-8, 169. LCCN 99168276. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2020.
- LLC Books (2010). Assassinated Albanian People: Assassinated Albanian Politicians, Essad Pasha, Azem Hajdari, Patrona Halil (İngilizce). General Books LLC. ISBN . Erişim tarihi: 21 Mayıs 2020.
Dış bağlantı
| Wikimedia Commons'ta Azem Hajdari ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Azem Hajdari Arnavutca ˈazɛm hajdaˈɾi 11 Mart 1963 12 Eylul 1998 Arnavut siyasetci 1990 1991 yillarinda Arnavutluk ta Marksizm Leninizm in cokusune yol acan ogrenci hareketinin lideriydi Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti nin sona ermesinin ardindan Arnavutluk Demokratik Partisi nin PP milletvekili oldu Arnavutluk ta demokratik donemin baslangicini simgeleyen siyasetcilerden biridir Arnavutluk Meclisi nin bir uyesi ve Savunma Komisyonu Baskani idi 12 Eylul 1998 de Tiran da gerceklestirilen bir suikast sonucu olduruldu Azem HajdariAzem Hajdari nin 10 olum yildonumu anisina basilan pul Arnavutluk MilletvekiliGorev suresi 1991 1998Baskan Sali BerishaBasbakan Aleksander MeksiArnavutluk Meclisi Savunma Komisyonu BaskaniKisisel bilgilerDogum 11 Mart 1963 1963 03 11 Bayram Curri Tropoja ArnavutlukOlum 12 Eylul 1998 35 yasinda Tiran ArnavutlukVatandasligiMilliyeti ArnavutPartisi Arnavutluk Demokratik Partisi Partia Demokratike e Shqiperise PD Evlilik ler Fatmira HajdariCocuk lar Kirardi Rudina ve Azem Jr Bitirdigi okul Tiran Universitesi Felsefe hukukMeslegi SiyasetciDini IslamImzasiHayati11 Mart 1963 tarihinde Arnavutluk un kuzeyinde Kosova sinirindaki Tropoja beldesinin merkezi olan kucuk Bayram Curri sehrinde dogdu Ayni sehirde liseden mezun olduktan sonra 1993 yilinda Tiran Universitesi nde ogrenim gormek icin baskente gitti Once felsefe ogrenimi goren Hajdari Siyasal ve Hukuk Bilimleri Fakultesi nde egitimine devam ederek 1995 yilinda avukat olarak mezun oldu Siyasi hayati Azem Hajdari 8 Aralik 1990 dan itibaren Arnavutluk ta komunist rejimin devrilmesi icin gerceklestirilen ogrenci hareketlerinin liderligini yurutuyordu Azem Haydari tarafindan yonetilen ogrenci hareketinin zirveye ulastigi nokta Tiran sehir merkezindeki Enver Hoca heykelinin 20 Subat 1991 tarihinde devrilmesi oldu 1991 ile 1993 yillari arasinda ulkenin ilk yasal muhalefet partisi olan Arnavutluk Demokratik Partisi nin baskan yardimciligi gorevini yuruttu 22 Mart 1992 tarihindeki secim zaferinin ardindan Arnavutluk Demokratik Partisi nin 92 milletvekilinden biri olan Azem Hajdari partinin Baskanlik Divani uyesi ve 1992 1996 yillarinda Kamu Duzeni ve Arnavutluk gizli servisi SHIK Arnavutca Sherbimi Informativ Kombetar Komisyonu Baskani oldu Komunist rejim yikildiktan sonra da Hajdari ulkenin demokratiklesmesi ve Kosova nin bagimsizligi konulari basta olmak uzere siyasi mucadelesini surdurdu Komunizm sonrasi yapilan 4 ozgur secimde de milletvekili secildi 31 Mart 1991 Iskodra milletvekili 22 Mart 1992 Sayak milletvekili 26 Mayis 1996 Bulqiza milletvekili 29 Haziran 1997 Tropoja milletvekiliSpor Arnavutluk un ilk spor kulubu olarak 16 Subat 1919 tarihinde kurulan KF Vllaznia in 1995 ile 1998 yillari arasinda baskanligini yurutmustur Ayrica Dovus Sanatlari Federasyonu baskanligi da yapmistir Suikast girisimleri Ogrenci hareketleri donemi Azem Hajdari ogrenci hareketlerine karismasinin ilk gunlerinden itibaren olum tehditleri almaya basladi 22 Mart 1991 de kopmus bir horoz kafasi ve kanla Azem Hajdari olume mahkum edildin yazilmis mektup iceren bir paket aldi Tropoja saldirisi 4 Haziran 1998 de 22 30 sularinda Hajdari iclerinde Jozefina Topalli ve Vili Minarolli gibi baska DP uyeleri de dahil olmak uzere silahli kisiler tarafindan pusuya dusuruldu Arnavutluk Radyo ve Televizyonu nun eski Genel Muduru Bardhyl Pollo agir yaralandi Parlamentoda vurulmasi Hajdari nin Sosyalist Parti milletvekili Gafur Mazreku tarafindan vurularak agir yaralandigi Meclis binasi 18 Eylul 1997 tarihindeki suikast girisimi Arnavutluk Sosyalist Partisi milletvekili Gafur Mazreku nun silahindan cikan bes kursunla gerceklesti Hajdari katma deger vergisinde onerilen bir artis nedeniyle ihtilaf halinde oldugu Basbakan Fatos Nano nun Sosyalist milletvekillerinden Gafur Mazreku ile parlamento binasi icinde dovustu Mazreku Hacdari yi bes kez tabancayla vurdu ve salondan kacti Hajdari agir yarali olarak kaldirildigi bir askeri hastanede kurtarildi Mazreku yakindaki Arnavut telgraf ajansi binasina sigindi ve burada polise teslim oldu Mazreku parlamento tarafindan once sekiz yil hapse mahkum edildi 17 Aralik ta Tiran daki mahkemede savci 16 yil hapis istedi ve mahkeme Mazreku yu cinayet tesebbusu nedeniyle on bir yil hapse mahkum etti Mazreku Hajdari nin sozlu saldiriya ugramasi ve yumruklamasi sonrasinda intikam almak icin ates ettigini savundu Ancak Hajdari saldirinin siyasi olarak motive edildigini iddia etmisti Mazreku nun cezasi en son 12 yil hapis cezasi olarak onandi ancak Sosyalist basbakan Fatos Nano tarafindan verilen af ile 5 yil sonunda saliverildi Suikast Hajdari 12 Eylul 1998 tarihinde Tiran daki Arnavutluk Demokratik Partisi nin burosundan ciktigi sirada ugradigi bir suikast sonucunda vurularak olduruldu Hajdari nin iki koruma gorevlisinden Besim Cera oldu agir yaralanan Zenel Neza ise hayatta kaldi Yakindaki bir arabada bekleyen uc kisilik suikast ekibi icinde silahi kullanan Fatmir Haklaj idi Hajdari Demokrat uyesi Besnik Docaj tarafindan hastaneye kaldirildi Agir yaralanan Cangu da kaldirildigi hastanede daha sonra oldu Hajdari gogus ve midede cok sayida yara nedeniyle olusan travma ve kanama nedeniyle siddetli soktan oldu Hajdari esi Fatmira Hajdari ve iki cocugu tarafindan yasatilmaya devam etti Olumunden sonra Azem Hajdari ye Demokrasi Sehiti odulu verildi Suikast sonrasi Cinayet iki gun suren siddetli protestolari tetikledi Hajdari nin 14 Eylul 1998 deki cenaze toreni sirasinda silahli DP destekcileri devlet daireleri basbakanlik binasi parlamento binasi ve Arnavutluk Devlet Televizyon ve Radyosu binasi onunde gosteriler duzenledi bazilarini ele gecirdi Protestolar ve ayaklanmalar sirasinda yaralilarin 3 ila 7 olenlerin ise 14 ila 76 arasinda oldugu tahminleri yapiliyordu 72 saat sonunda hukumet duzeni sagladi ve DP destekcileri tarafindan ele gecirilen tanklari ve zirhli personel tasiyicilari geri aldi Subat 2002 de bir Tiran bolge mahkemesi tarafindan Jaho Mulosmani dahil bes kisi cinayetten hapse mahkum edildi Diger taraftan Hajdari suikastinin ardindan teror olaylari hiz kazandi Hemen ertesi gun basbakanlik binasi onunde gerceklestiren barisci gosteride basbakanlik korumalari tarafindan topluluga saldirildi ve besi cocuk onu kadin olmak uzere 40 kisi hastanelik edildi Skender Kalenja olduruldu Iki gun sonrasinda 14 Eylul 1998 de Azem Hajdari Besim Cera ve Skender Kalenja nin cenaze torenine katilan 20 kisi silahli saldiri sonucu yaralanarak hastaneye kaldirildilar Yaralilarin ifadelerine gore canaze kalabaligina ates edenler polis ve askerlerdi Ayni gun Adem Shehu polis tufekleri ile vurularak olduruldu Bir DP destekcisi ve Bagimsiz Sendika lideri Azem Hajdari nin cenazesinden evine donerken olduruldu Yine ayni gun DP nin Burrel subesi uyesi Isuf Uka Tiran sokaklarinda olduruldu Uka arkadasi Azem Hajdari nin olumu nedeniyle dugun gununu erteledigini aciklamisti 17 Eylul 1998 de siyasi savcilik burosunun kovusturmasi nedeniyle ana muhalefet lideri ve Arnavutluk eski Cumhurbaskani Sali Berisha ile milletvekilleri Pjeter Arbnori Myftar Memia Vili Minarolli Demi ve Jemin Gjana nin meclis dokunulmazliklarinin iptali talep edildi Parlamento cogunlugu Arnavutluk Demokratik Partisi genel baskani Sali Berisha yi darbe orgutlemekle suclayan ozel gorevli siyasi savcilarin talebine uyarak dokunulmazligini kaldirdi Berisha Arnavutluk Sosyalist Partisi ni ve liderlerini cinayetten sorumlu tuttu On iki kisi siddete karistigi iddiasiyla tutuklandi 20 Eylul 1998 de bagimsiz telsiz Iletisim direktoru Alfons Zeneli ve Arnavutluk Telgraf Ajansi eski direktoru Ilir Zhilla silahli ayaklanmanin organizatorlerinin suclanmasiyla tutuklandi Savcilik Antoneta Malja Luan Malltezi Mentor Shehu Arta Sakja vb Gibi diger bircok gazeteci ve gazetecinin ceza takibini acikladi 24 Eylul 1998 de ulkenin ucuncu guclu partisi olan Yasallik Hareketi Partisi Arnavutca Partia Levizja e Legalitetit PLL baskani ve Tiran eski polis sefi Sali Sehu Mart 1997 deki komunist ayaklanmanin en zor gunlerinde Tiran i savunmustu silahli ayaklanma orgutledigi iddia edilerek tutuklandi Ekim 1998 de Basbakan Pandeli Majko Arnavutluk demokrasisinin kahramani Azem Hajdari ye 14 Eylul 1998 de saygilarini gosteren tum devlet idaresi memurlarini gorevden almak icin resmi emir verdi Azem Hajdari nin hayatta kalan korumasi Zenel Neza ABD den siginma talebinde bulundu Hem sosyalist basbakan Fatos Nano nun eski yakin korumasi hem de demokrat cumhurbasbakani Sali Berisha nin eski koruma muduru olan Haxhia hakkinda Tiran da giyabinda acilan mahkemede 25 yil agir hapis cezasina carptirildi ve cezasi kesinlesince Interpol tarafindan kirmizi bulten cikarildi Albay rutbeli Izet Haxhia hakkinda vur emri verilip basina 200 bin dolarlik odul kondu Haxhia ailesini geride birakarak ulkeyi terk etti 1999 yilinda sahte pasaport ve kimlikle kacak olarak Turkiye ye gecti Suikastten 8 yil sonra 4 Haziran 2006 da Izet Haxhia Kusadasi nda 7 yildir saklandigi arkadasina ait bir otelde yakalanarak tutuklandi ve Aydin E Tipi Kapali Cezaevi ne kondu 5 yil sonra saliverilen Haxhia hayatina Kusadasi nda koruma mudurlugu yaparak devam etmeye basladi 2015 e kadar suskunlugunu koruyan Haxhia bu tarihte basina verdigi bir roportajda ulkede ic karisikliga yol acan Hajdari suikastinin ABD ve Yunanistan in mudahil oldugu uluslararasi bir senaryo oldugunu Azem Hajdari ve korumasini pusuya dusuren kisinin donemin Cumhurbaskani Sali Berisha oldugunu iddia etti Kizi Rudina Hajdari 30 yasini bitirir bitirmez 9 Eylul 2017 tarihinde milletvekili secildi Davanin yeniden acilmasi Esi Fatmira Hajdari bes kisinin suikastten sorumlu olarak cezalandirilmasindan 12 yil sonra gercegin hala ortaya cikmadigini dusundugunu olayin savcilik tarafindan yeterince incelenmedigini olay ve delillerin dikkate alinmadigini ve yeniden sorusturma acilmasi gerektigini aciklamistir Turkiye Arnavutluk un kara kutusu olarak tanimlanan Haxhia yi 2018 yilinda yeniden yargilanmasi sartiyla ulkesine iade etti Izet Haxhia nin talebi uzerine inceleme yapan Temyiz Mahkemesi Azem Hajdari dosyasinin ilk derece mahkemesinde en bastan yargila ma yapilmasina karar vererek verilmis hukmu bozup davayi yeniden acmis oldu Karar uzerine Haxhia nin avukati ellerindeki yeni bulgularla muvekkilinin masum oldugunu kanitlayacaklarini ve cagrilacak tanik listesinin basinda Sali Berisha oldugunu ifade etti ayrica sorusturma dosyasinda olan ornegin eski Icisleri Bakani Perikli Teta nin gunlugu gibi kanitlarin ilk mahkeme tarafindan dava dosyasindan cikarildigini da ekledi AnisiAzem Hajdari nin Tiran daki mezari Azem Hajdari nin anisina adanan Tiran daki anit Hajdari nin olumunden 20 gun sonra sonra 2 Ekim 1998 tarihinde Tiran fahri vatandasligina layik goruldu ve olumunun 10 yili anisina 10 Eylul 2008 de Cumhurbaskani Bamir Topi tarafindan Gjergj Kastrioti Skenderbeu nisaniyla onurlandirildi Yine olumunun 10 yili anisina suikastin gerceklestigi yere Hajdari ve Besim Cera yi onurlandiran bir anitin acilisi Meclis Baskani Jozefina Topalli tarafindan gerceklestirildi 41 19 38 K 19 49 19 D 41 32722 K 19 82194 D 41 32722 19 82194 Yonetmenligini Saimir Kumbaro nun yaptigi Azem sen yasiyorsun adli 2008 yapimi bir belgesel gerceklestirildi Olumunun 10 yildonumunden iki gun once 10 Eylul 2008 de gerceklestirilen belgesel filmin galasina bir konusma yapan Basbakan Sali Berisha nin aralarinda bulundugu devletin onde gelenleri de katildi Belgeselde Hajdari nin siyasi faaliyetleri ve suikastiyla ilgili konular yer alir Azem Hajdari dogumunun 50 yildonumunde farkli etkinliklerle anildi ve Cumhurbaskani Bujar Nishani Meclis Baskani Jozefina Topalli ve Basbakan Sali Berisha nin katilimiyla yapilan torende Cumhurbaskani Nishani 12 Eylul 1998 de oldurulen Hajdari yi ulkedeki en prestijli odullerden olan Ulusal Bayrak nisaniyla onurlandirdi ve nisani Haydari nin esi Fatmira Haydari ye takdim etti Verilen odullerTiran fahri vatandasligi Arnavutluk 1998 Ardindan bircok sehir ve belediye de fahri vatandaslik vermistir Ulusal Onur nisani Arnavutluk 2002 Prizren Ligi altin madalyasi Kosova 2003 Gjergj Kastrioti Skenderbeu nisani Arnavutluk 2007 Ulusal Bayrak nisani Arnavutluk 2013 Ayrica bakinizArnavutluk tarihiKaynakca a b c d e f g Fatmira Hajdari Azem cinayetinin neden yeniden sorusturulmasi gerekiyor Arnavutca Shekulli 13 Eylul 2010 24 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Mayis 2020 a b Azem Hajdari Ingilizce The New York Times 19 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Moses Greg 24 Temmuz 2008 Who Killed Azem Hajdari Ingilizce dissidentvoice org 26 Temmuz 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Mayis 2020 a b c Arnavutca Infoarkiv com 23 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mayis 2020 Komunist diktator Enver Hoca nin yikilisi nin uzerinden 24 yil gecti Turkiye Gazetesi 21 Subat 2015 26 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mayis 2020 Komunist lider Enver Hoca nin yikilisi nin uzerinden 24 yil gecti Timeturk 21 Subat 2015 Erisim tarihi 26 Mayis 2020 olu kirik baglanti a b Rihapet dosja e vrasjes se Azem Hajdarit Azem Hajdari nin cinayet dosyasi yeniden acildi Arnavutca Gazeta Mapo 18 Mart 2019 Erisim tarihi 23 Mayis 2020 Azem Hajdari and Gafur Mazreku fight Ingilizce Hellenic Resources Network 18 Eylul 1997 7 Kasim 2004 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2020 Partos Gabriel 23 Eylul 1998 Obituary Azem Hajdari Ingilizce Londra The Independent 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2020 Europa Publications Limited 1999 Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States Ingilizce Europa Publications Limited Taylor amp Francis Group s 111 ISBN 978 1 85743 058 5 29 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2020 Newsline rferl org 18 Aralik 1997 15 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2020 a b c d e f g h i Ingilizce Hartford hwp com 26 Ekim 1998 18 Kasim 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2020 a b Gazeta Shqip Arnavutca 3 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2020 Albanians Clear the Way For the Arrest Of Ex President Ingilizce The New York Times 19 Eylul 1998 29 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2020 United Nations High Commissioner for Refugees Ingilizce UNHCR 18 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Haziran 2011 Ingilizce hartford hwp com 18 Kasim 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2020 Jeffries Ian 2002 Eastern Europe at the Turn of the Twenty first Century A Guide to the Economies in Transition Ingilizce Routledge ISBN 978 0 41523 671 3 22 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mayis 2020 a b Aydin Izet Haxhia nin Kusadasi nda Bir Otelde Yakalanmasi haberler com 5 Haziran 2006 Erisim tarihi 24 Mayis 2020 a b Gozalan Hakan Karahan Halil Sen Atakan 17 Agustos 2015 Arnavutluk un kara kutusu sessizligini bozdu Ihlas Haber Ajansi 20 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mayis 2020 Arnavutca Arnavutluk Cumhuriyeti Meclisi 20 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mayis 2020 Turkiye Arnavutluk un Kara Kutusunu 12 Yil Sonra Iade Etti Ihlas Haber Ajansi 15 Mayis 2018 Erisim tarihi 24 Mayis 2020 a b PDF Arnavutca Tirana gov 2 Ekim 1998 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Meclis Baskani Ulusal Genclik Gunu anisina binlerce gencin katilimiyla gerceklesen festival toplantisinda Arnavutca parlament al 8 Aralik 2008 27 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Meclis Baskani Jozefina Topalli Demokrasi Kahramani nin evini ziyaret etti Arnavutca parlament al 12 Eylul 2008 27 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Basbakan Berisa olumunun 10 yildonumunde ozgurluk kursusu Azem Hajdari ye ithaf edilen belgesel filmin galasini takip ediyor Arnavutca 10 Eylul 2008 28 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Nisan 2011 About Azem Hajdari The New York Times Ingilizce 19 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Mayis 2020 a b Azem Haydari 50 yasinda anildi Yenicag Gazetesi 12 Mart 2013 Erisim tarihi 26 Mayis 2020 Konuyla ilgili yayinlarHajdari Azem Lushaj Ramiz 1998 Po vjen Azem Hajdari Biblioteka Libri blu Arnavutca Dardania s 7 8 169 LCCN 99168276 Erisim tarihi 21 Mayis 2020 LLC Books 2010 Assassinated Albanian People Assassinated Albanian Politicians Essad Pasha Azem Hajdari Patrona Halil Ingilizce General Books LLC ISBN 978 1 15868 042 9 Erisim tarihi 21 Mayis 2020 Dis baglantiWikimedia Commons ta Azem Hajdari ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir