Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azerbaycan'da tıp, Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşlarının sağlığını ve refahını korumaya hizmet eden uygulamalardır. Azerbaycan'da tıbbi bakım alanındaki reformlar ve sağlık sisteminin yönü; ekonomik ve sosyal altyapının ve küresel stratejik kalkınma programının parçalarıdır. Bu program, piyasa ekonomisine sahip yüksek yaşam ve demokratik bir toplumun kurulması ilkelerine dayanmaktadır.
Tarih
Azerbaycan'ın Çalağantepe yerleşiminde yapılan arkeolojik kazılar sonucunda, m.ö. 4. binyıla tarihlenen ve trepanasyon ameliyatı izleri içeren bir insan kafatası bulundu. M.Ö VIII-IV. yüzyıllarda Azerbaycan'ın eski topraklarında, Manna ve Media eyaletlerinde tıp Asur ve Babil tıbbının etkisi altında gelişmiştir. Atropatena ve Kafkas Arnavutluk bölgesinde tıbbi teori; antik Zerdüştlükten gelen ve Yunanlar tarafından kabul edilmiş dört elementin (ateş, su, toprak ve hava) teorisine dayanıyordu. Hipokrat ve Galen'in eserleri ve genel olarak eski Yunan Helenizmi dönemi (örn. MÖ. IV yüzyıldan sonra) yayılmaya başladı.
MS 4. yüzyıldan itibaren Türk tıbbı (şamanizm, cerrahi, büyücülük ve doğal tıp) daha yaygın hale geldi. Türkçede doktorlara kam (şaman) veya otacı (bitki uzmanı), tıpa ise ota deniliyordu. Yeşillik tanrıçası , doktorların koruyucusu olarak kabul edildi.
Arap fethinden sonra (VII-VIII yüzyıllar) İslam tıbbı veya Greko-Arap tıbbı adı verilen yeni bir tıp anlayışı Azerbaycan'da yayılmaya başladı. Bu kavram esas olarak Hipokrat ve Galen'in teorilerine dayanıyordu. Ebu Ali ibn Sina (980 - 1037), Azerbaycan da dahil olmak üzere tüm Doğu ülkelerinde tıp alanında en ünlü bilim insanı olarak kabul edildi. Kopyalanan "Tıp Kanunları" (El-Kanun fi et-Tıb) eserinin en eski nüshalarından Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Elyazmaları Enstitüsü'nde tutulmaktadır
- Əbu Əli ibn Sinanın 1143-cü ildə köçürülmüş
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Orta Çağ boyunca Azerbaycanlı bilim adamları tıp ve eczacılık üzerine Farsça, Arapça ve Türkçe eserler yazmışlardır. El yazmaları hattatlar tarafından yapılmış, doğal deri ile ciltlenmiş ve şifalı bitki, hayvan ve minerallerin renkli resimleriyle süslenmiştir.
11. yüzyılda Şamaki'nin Melhem yerleşiminde bir Akademi veya Üniversite kuruldu. Melhem Medresesi olarak bilinen bu bilim merkezinin kurucusu, ünlü Azerbaycan şairi Kağanî Şirvani'nin amcası Dr. Kafiyaddin Ömer'dir. Bu medresede tıbbın yanı sıra anatomi, eczacılık, matematik, mantık, ilahiyat ve diğer dersler de okutulurdu.
14. yüzyılın başlarında Tebriz'de "Darüş-şifa" (Şifa Evi) adında bir merkez kuruldu. Merkezde bir medrese, büyük bir hastane ve bir eczane vardı. O zamanlar Azerbaycan'da Abdülmecid Tabib ve Namvar Tebrizi gibi bilim adamları ve doktorlar çalışıyordu.
1311 yılında Azerbaycanlı bilim insanı Yusif İsmail oğlu Koyi "Bağdat Koleksiyonu" adlı bir kitap yazdı. Bağdat hükümdarının emriyle yazılan kitap, birkaç bin doğal ilaç, şifalı bitki, mineral, hayvansal kökenli ilaç ve çok bileşenli ilaçları ele alıyordu. Alim İbn Kabir mahlasıyla da biliniyordu.
15. yüzyılda sadece Güney Azerbaycan'da 60'tan fazla büyük hastane vardı. Bunların en görkemlisi Tebriz'de Sultan Yakup Akkoyunlu'nun (1478-1490) "Yedi Cennet" sarayında bulunuyordu. Bu hastanede aynı anda yaklaşık bin kişi tedavi edilebiliyordu. Doktorlar yaklaşık 900 şifalı bitki kullanıyordu. Hastanenin eczanesinde, Hindistan ve Çin de dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanından gelen şifalı bitkiler mevcuttu.
XVII-XVIII yüzyıllarda Murtuzagulu Şamlu (cinsel yolla bulaşan hastalıklar), Abulgasim Maragayi (genel tıp), Hasan Rıza oğlu Şirvani (eczacılık), Hacı Süleyman İrevani (eczacılık) tıp ve eczacılık üzerine çok sayıda değerli eser meydana getirmiştir. Kitaplarında 724 dört çeşit şifalı bitkiden bahsederler.
18. yüzyılda hanlıklar arasında devam eden savaşlar sonucunda birçok hastane, eczane ve tıp fakültesi yıkılmıştır. Tıp bilimi de dahil olmak üzere bilim derin bir kriz yaşamıştır.
19. yüzyılın başlarında Azerbaycan'ın kuzey hanlıkları (Şivan, Bakü, Nahçıvan, Karabağ, Erivan, Guba, Taliş, Karabağ, Şeki, Derbent vb.) Rusya tarafından işgal edildi ve güneydeki hanlıklar (Tebriz, Erdebil, Hoy vb.) İran'ın tam kontrolüne girdi. O zamandan beri, Kuzey ve Güney Azerbaycan'da tıbbın gelişimi farklı yönlerde devam etti. Rus yönetimi sırasında, Güney Kafkasya'da Rus eczaneleri ve hastaneleri açıldı. Ancak 1920'de Sovyet hükûmetinin kurulmasından önce, kuzey Azerbaycan'da attar dükkânları olarak adlandırılan geleneksel Doğu eczaneleri de vardı. Güney Azerbaycan'da geçmişte olduğu gibi Doğu eczaneleri ve hastaneler çoğunluktaydı.
1892'de Azerbaycanlı bilim insanı Abdulhalik Ahundov, Azerbaycan'da tıp tarihi araştırmasının temelini attı. Ebu Mansur Haravi'nin ünlü 11. yüzyıl eczacılık ansiklopedisini Farsçadan Almancaya çevirdi.
1895 yılında Bakü Tıp Cemiyeti kuruldu. Dr. Mammad-Rıza Vakilov ve Kerim bey Mehmandarov Cemiyetin kurucularındandır
1918'de Rus İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra Azerbaycan'ın bağımsızlığı yeniden sağlandı ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu. O zaman Dr. Rafiyev başkanlığında ilk Sağlık Bakanlığı kurulmuş; Bakü, Gence ve diğer şehirlerde onlarca yeni klinik ve hastane açılmıştır.
1919 yılında içinde bir tıp fakültesinin de bulunduğu Bakü Devlet Üniversitesi kurulmuştur.
1920'de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, XI Kızıl Ordu'nun darbeleri altında çöktü. Sovyet hakimiyeti bir doktor olan Neriman Nerimanov'un önderliğinde kuruldu. Azerbaycan SSC'nin ilk sağlık komiserleri (bakanları), Dr. Ağahüseyin Kazımov (1920-1921) ve Dr. Mir-Mövsüm Gadirli idi (1921-1935).
Azerbaycan Tıp Enstitüsü 1930 yılında kurulmuştur. Rektör Prof. Aziz Aliyev'di.
1920-1940 yıllarında Azerbaycan'da yüzlerce yeni poliklinik, eczane ve hastane kuruldu. Mirasadulla Mirgasimov, çev. Mustafa Topçubaşov, Prof. Alibey Alibeyov, Prof. Kamil Balakişiyev öne çıkanlardır.
1918-2005 yıllarında A.Rustamov, M.Afendiyev, F.Alakbarlı (F.Alakbarov), M.Abdullayev, J.Tagdisi, N.Goyushov tarafından Azerbaycan'da tıp bilimi tarihi konusunda çok sayıda kitap ve makale yayınlandı.
2004 yılında Azerbaycan Tıp Tarihçileri Derneği (ATTB) kurulmuş ve Dr. Farid Alakbarlı ilk başkan seçilmiştir.
2005 yılında Azerbaycan Tıp Tarihçileri Birliği (UTBA), Paris merkezli Uluslararası Tıp Tarihi Derneği'ne (BTTC) üye oldu. Dr. Farid Alakbarlı bu uluslararası kuruluşta Azerbaycan temsilcisi ve BTC yönetim kurulu üyesi seçilmiştir.
2005 yılında UNESCO, Dünya Hafıza Programına Bakü El Yazmaları Enstitüsü'nde korunan üç Orta Çağ tıbbi el yazmasını dahil etti. Bu liste, dünyanın en değerli ve paha biçilmez yazılı anıtlarını içermektedir. Projenin başlatıcısı UNESCO'nun Azerbaycan'daki eski temsilcisi Ramiz Abutalibov, doğrudan uygulayıcısı ise Dr. Farid Alakbarlı'ydı.
1-2 Şubat 2005'te Bakü'de Tıp Bilimleri Akademisi'nin "Azerbaycan'da Tıp Biliminin Tarihsel Sorunları" 1. Cumhuriyet Konferansı düzenlendi.
12-14 Haziran 2006'da Bakü'de Birinci Uluslararası "Ortaçağ El Yazmalarında Geleneksel Tıp ve Eczacılık" Konferansı düzenlendi.
Azerbaycan'da ilaç kullanımının tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Bitkilerin kullanımı ve yenilerinin keşfi uzun süredir sahte inançların etkisinde kalmıştır. Bununla birlikte, yeni ilaçlar aranmaya devam edilmiştir. Arap egemenliği sırasında kültür, bilim ve tıp, Azerbaycan da dahil olmak üzere Arap hilafetinin tüm topraklarında Arap etkisi altında kalmıştır.
Bu dönemde Azerbaycan'da önemli bir olay gerçekleşti: hastanelerin, eczanelerin ve tıp okullarının açılması. O dönemde bulunan el yazmaları , Azerbaycan'da uzun süre ilaç yapımıyla uğraşan kimselerin olduğunu ve bu kişilere attar denildiğini göstermektedir. Attarlar, belirli bir süre sonra ot toplayan, kurutan ve satan kişiler haline gelmiştir.
Azerbaycan'da halk hekimliğinde çeşitli şifalı bitkilerin, çiçeklerin, çeşitli bitkilerin köklerinin ve tohumlarının yaygın olarak kullanıldığı Attar ve doktorların korunmuş el yazmalarından bilinmektedir.
Azerbaycanlı doktor Ömer Osman'ın (10. yüzyılın sonlarında) kalp hastalığı olan kişiler için yaptığı diyet çok dikkat çekicidir. Hastalarına bal, şurup, melas, tatlı şarap önermekteydi. Böbrek hastalığında balkabağı ve ballı havuç kullandı.
11. ve 12. yüzyıllarda Azerbaycan'da bilim ve kültürün gelişmesine büyük katkıları olan çok sayıda bilim insanı, şair, filozof ve doktor ortaya çıktı. Aralarında önde gelen bir Azeri şair Nizami Gencevi de vardı. Nizami'nin geniş bir bilgi birikimine sahip olan "Kamsa"sında ilaçlarla ilgili yazılar görülmektedir. İskendername'de Nizami şöyle yazar: "Gül suyu baş ağrısı için kesinlikle önemlidir."
Gulab, ilk olarak Şiraz'da Doğu halkları tarafından bir tedavi yöntemi olarak kullanılmıştır.
Azerbaycan'da halk hekimliği yönleri
Azerbaycan ve komşu doğu ülkelerinde tıbbın kendine has özellikleri vardı. Azerbaycan'da halk hekimliğinin gelişimi iki yönde ilerlemiştir. Şehirlerde ve sınır bölgelerinde kendi ilaçlarının yanı sıra komşu ülkelerden gelen ilaçlar da kullanıldı. Bu il ve ilçelerde tıp uzmanları yaşıyordu. Arapça tarif kitabı "Karabaddini"yi kullandılar. Attar ise şifalı otlar ve reçeteli ilaçlar sattı. Halk arasında Attarlara nüshaband (kopya - tarif) de deniyordu. O zamanlar en yaygın kullanılan şifalı bitkilere örnekler safran, anason, hardal, nar, badem, karabiber, tarçın, zencefil, kafur, kakule, portakal ve diğerleriydi.
Laleden afyon yapıldığı bilinmektedir. Ama bunu şehirlerden uzak dağlarda yaptılar. Bu bölgelerde doktor eksikliğinden dolayı sadece çevrede yetişen otlar kullanılmıştır. Ancak sekizinci yüzyıldan on ikinci yüzyıla kadar Arap biliminin gelişmesi ve ilerlemesi ve hilafetin ayrı ülkelere bölünmesi ile durum değişti. Sonraki yüzyıllarda (XIII-XVIII) Cengiz Han, Celaleddin, Timur, Osmanlı Türkleri, Persler ve diğerlerinin akınları sonucunda Azerbaycan ve tüm Kafkasya kanlı bir savaş alanı haline geldi.
O zamanlar Azerbaycan'da ilaçlar hala doktorların ve attarların elindeydi ve zorlukla gelişiyordu. Tarihçi Reşidüddin, o dönemde doktorların ve görevlilerin eskisi kadar bilgili ve eğitimli olmadığını kaydetti.
Bununla birlikte, Azerbaycan halk tıbbı gelişiyordu ve bunun sonucunda bir dizi önde gelen Azerbaycanlı doktor öne çıktı. Tıp üzerine kitaplar Arapça, Farsça ve Azerice yazıldı. Bu açıdan bakıldığında Mohammad Barguşad tarafından yazılan "Tıbbi Nambevi" kitabı Azerbaycan dilinde yazılmış ilk kitaptır. Büyük düşünür Fuzuli'nin 16. yüzyılda Azerbaycan halkının felsefesi, bilimi ve tıbbı üzerine yazdığı kitaplar büyük bir ilgi toplamıştır.
Fuzuli'nin yazıları büyük bilimsel soruları kapsıyordu. Fuzuli, tabiat ve tıp bilimleriyle derinden ilgilendi. "Doğayla Konuşmak", "Sağlık ve Hastalık" adlı yazılarından söz edilebilir. Fuzuli, "Tabiatla Sohbet" adlı kitabında memleketinin tabiatının güzelliğini anlatır.
Doktor Muhammed Yusif Şirvani'nin XVIII. yüzyılda yazdığı "Tibbiname" kitabı büyük ilgi gördü. Azerice "Doğu Tıbbı Sözlüğü" kitabını da yazdı. Aynı zamanda Tedavide Çevrenin Rolü ve Detoksifikasyon Yöntemleri ve Zehirlenme Tedavi Bilgileri kitabının da yazarıdır.
Muhammed Ali Peşaveri'nin 1829 yılında Farsça yazdığı "Mecmaül-Cevami" kitabı, tıp ve tıp ile ilgili önemli kitaplardan biridir.
Said Mahammad Hüseyin Han'ın 1830'da yazdığı "Büyük Karabaddin" kitabı, İslam Doğusu'nun her yerinde ün kazandı. Bu kitapta birçok hastalığın tedavisi için çeşitli ilaçlar gösterilmektedir. Ancak o dönemde kimya, biyokimya ve biyolojik bilimlerin seviyesinin düşük olması nedeniyle birçok hastalıkla mücadele etmek zordu.
Azerbaycan tıbbında Rus etkisi
Kafkasya halklarının 19. yüzyılın başlarında Rusya ile yakınlaşması, tıp biliminin gelişimine büyük bir ivme kazandırdı.
Azerbaycanlı ve Bakü'de ikamet eden Abdul Ahundov, Tartu Üniversitesi'nden Profesör G. Dragendorf'un rehberliğinde Azerbaycan halk tıbbında ilaçlarla ilgilenmeye başladı. 1892'de Abdul Ahundov, (bilim diploması varken) tezinde Abu-Mansur Muvaffaka-ben-Ali-em-Khirov'un kitaplarını Azericeye çevirdi. Bu kitaplar, dokuzuncu yüzyılda Farsça yazılmış ilk kitaplardı. Abdul Ahundov şifalı bitkilerin botanik isimlerini belirledi ve açıkladı. Bu açıklamaların ve araştırmaların tıp biliminin gelişmesinde büyük etkisi olmuştur.
Bu bağlamda, Rus bilim insanı E. Şteber'in çalışması Kafkasya'da önem kazanmıştır
Şifalı bitkilerin cumhuriyette etkin kullanımı ancak Azerbaycan'da Sovyet iktidarının kurulmasından sonra mümkün oldu.
Azerbaycan'da ilaç biliminin gelişimi
Azerbaycan'daki tıbbi bitki kaynaklarının özelliklerinin araştırılması, Azerbaycan'da B.L. Komarov Botanik Enstitüsü'nün kurulmasından sonra başlamıştır. Azeri botanikçiler, Azerbaycan'daki bitki dünyasının kompozisyonunu, dağılımlarının ülke ekonomisine uygun türlerini ve bunlarla ilgili çok önemli eserlerin oluşturulmasını netleştirmek için çalıştılar.
1937 yılında Bakü'de kurulan Eczacılık Enstitüsü, Azerbaycan'da ilaç biliminin kapsamlı gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Bu enstitü eczacılık fakültesi olarak N.Narimanov adını taşıyan tıbbi enstitünün bir parçası olarak Bakü'de 1941 yılında kurulmuştur. Azerbaycan'da doğal tıbbi kaynakların araştırılmasında kapsamlı araştırmalar yaptı. Ekili ve yabani şifalı bitkilerin kimyasal bileşimini ve farmasötik özelliklerini incelemek için büyük çalışmalar yapılmıştır. Azerbaycan'da tüm cumhuriyet topraklarının peyzajında yapılan incelemeler sonucunda halk ve ilmî tıpta kullanılan çok sayıda şifalı bitkiye rastlanmıştır.
Azerbaycan'da 76 tür şifalı bitkinin vahşi doğada yetiştiği kabul edilmektedir. Azerbaycan'ın farklı bölgelerinde yapılan araştırmalar sonucunda İ. A. Damirov, halk hekimliğinde kullanılan 800 çeşit şifalı bitki kaydetti.
Kaynakça
- ^ http://www.alakbarli.aamh.az/index.files/5.htm 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Əsas tarixi hadisələr
- ^ "Qafqazın və Orta Asiyanın əczaçılıq haqqında lüğət materialları", Yekaterinoslav, 1902-ci il.
Kaynak
- Azerbaycan'da halk tıbbı ve bilimsel tıbbın gelişimine ilişkin kısa tarihsel bilgiler. 6 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Arşivlendi
Edebiyat
- Pirogov NI Kafkasya gezisi hakkında rapor. M., 1952. (Fransızca ve Rusça)
- H. И. Dağıstan'daki turtalar ve Kafkas dağcılarının halk tıbbı: bir malzeme koleksiyonu : N.'nin doğumunun 200. yıldönümüne. И. Turta. Dağıstan İnsani Araştırmalar Merkezi, 2012.
Dış bağlantılar
- Azerbaycan tıbbının kronolojisi 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Azerbaycan da tip Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaslarinin sagligini ve refahini korumaya hizmet eden uygulamalardir Azerbaycan da tibbi bakim alanindaki reformlar ve saglik sisteminin yonu ekonomik ve sosyal altyapinin ve kuresel stratejik kalkinma programinin parcalaridir Bu program piyasa ekonomisine sahip yuksek yasam ve demokratik bir toplumun kurulmasi ilkelerine dayanmaktadir Kusburnu meyvesi Azerbaycan da yaygin olarak bulunur ve soguk alginligi icin kullanilir TarihAzerbaycan in Calagantepe yerlesiminde yapilan arkeolojik kazilar sonucunda m o 4 binyila tarihlenen ve trepanasyon ameliyati izleri iceren bir insan kafatasi bulundu M O VIII IV yuzyillarda Azerbaycan in eski topraklarinda Manna ve Media eyaletlerinde tip Asur ve Babil tibbinin etkisi altinda gelismistir Atropatena ve Kafkas Arnavutluk bolgesinde tibbi teori antik Zerdustlukten gelen ve Yunanlar tarafindan kabul edilmis dort elementin ates su toprak ve hava teorisine dayaniyordu Hipokrat ve Galen in eserleri ve genel olarak eski Yunan Helenizmi donemi orn MO IV yuzyildan sonra yayilmaya basladi MS 4 yuzyildan itibaren Turk tibbi samanizm cerrahi buyuculuk ve dogal tip daha yaygin hale geldi Turkcede doktorlara kam saman veya otaci bitki uzmani tipa ise ota deniliyordu Yesillik tanricasi doktorlarin koruyucusu olarak kabul edildi Arap fethinden sonra VII VIII yuzyillar Islam tibbi veya Greko Arap tibbi adi verilen yeni bir tip anlayisi Azerbaycan da yayilmaya basladi Bu kavram esas olarak Hipokrat ve Galen in teorilerine dayaniyordu Ebu Ali ibn Sina 980 1037 Azerbaycan da dahil olmak uzere tum Dogu ulkelerinde tip alaninda en unlu bilim insani olarak kabul edildi Kopyalanan Tip Kanunlari El Kanun fi et Tib eserinin en eski nushalarindan Azerbaycan Milli Ilimler Akademisi Elyazmalari Enstitusu nde tutulmaktadirEbu Eli ibn Sinanin 1143 cu ilde kocurulmus Orta Cag boyunca Azerbaycanli bilim adamlari tip ve eczacilik uzerine Farsca Arapca ve Turkce eserler yazmislardir El yazmalari hattatlar tarafindan yapilmis dogal deri ile ciltlenmis ve sifali bitki hayvan ve minerallerin renkli resimleriyle suslenmistir 11 yuzyilda Samaki nin Melhem yerlesiminde bir Akademi veya Universite kuruldu Melhem Medresesi olarak bilinen bu bilim merkezinin kurucusu unlu Azerbaycan sairi Kagani Sirvani nin amcasi Dr Kafiyaddin Omer dir Bu medresede tibbin yani sira anatomi eczacilik matematik mantik ilahiyat ve diger dersler de okutulurdu 14 yuzyilin baslarinda Tebriz de Darus sifa Sifa Evi adinda bir merkez kuruldu Merkezde bir medrese buyuk bir hastane ve bir eczane vardi O zamanlar Azerbaycan da Abdulmecid Tabib ve Namvar Tebrizi gibi bilim adamlari ve doktorlar calisiyordu 1311 yilinda Azerbaycanli bilim insani Yusif Ismail oglu Koyi Bagdat Koleksiyonu adli bir kitap yazdi Bagdat hukumdarinin emriyle yazilan kitap birkac bin dogal ilac sifali bitki mineral hayvansal kokenli ilac ve cok bilesenli ilaclari ele aliyordu Alim Ibn Kabir mahlasiyla da biliniyordu 15 yuzyilda sadece Guney Azerbaycan da 60 tan fazla buyuk hastane vardi Bunlarin en gorkemlisi Tebriz de Sultan Yakup Akkoyunlu nun 1478 1490 Yedi Cennet sarayinda bulunuyordu Bu hastanede ayni anda yaklasik bin kisi tedavi edilebiliyordu Doktorlar yaklasik 900 sifali bitki kullaniyordu Hastanenin eczanesinde Hindistan ve Cin de dahil olmak uzere dunyanin dort bir yanindan gelen sifali bitkiler mevcuttu XVII XVIII yuzyillarda Murtuzagulu Samlu cinsel yolla bulasan hastaliklar Abulgasim Maragayi genel tip Hasan Riza oglu Sirvani eczacilik Haci Suleyman Irevani eczacilik tip ve eczacilik uzerine cok sayida degerli eser meydana getirmistir Kitaplarinda 724 dort cesit sifali bitkiden bahsederler 18 yuzyilda hanliklar arasinda devam eden savaslar sonucunda bircok hastane eczane ve tip fakultesi yikilmistir Tip bilimi de dahil olmak uzere bilim derin bir kriz yasamistir 19 yuzyilin baslarinda Azerbaycan in kuzey hanliklari Sivan Baku Nahcivan Karabag Erivan Guba Talis Karabag Seki Derbent vb Rusya tarafindan isgal edildi ve guneydeki hanliklar Tebriz Erdebil Hoy vb Iran in tam kontrolune girdi O zamandan beri Kuzey ve Guney Azerbaycan da tibbin gelisimi farkli yonlerde devam etti Rus yonetimi sirasinda Guney Kafkasya da Rus eczaneleri ve hastaneleri acildi Ancak 1920 de Sovyet hukumetinin kurulmasindan once kuzey Azerbaycan da attar dukkanlari olarak adlandirilan geleneksel Dogu eczaneleri de vardi Guney Azerbaycan da gecmiste oldugu gibi Dogu eczaneleri ve hastaneler cogunluktaydi 1892 de Azerbaycanli bilim insani Abdulhalik Ahundov Azerbaycan da tip tarihi arastirmasinin temelini atti Ebu Mansur Haravi nin unlu 11 yuzyil eczacilik ansiklopedisini Farscadan Almancaya cevirdi 1895 yilinda Baku Tip Cemiyeti kuruldu Dr Mammad Riza Vakilov ve Kerim bey Mehmandarov Cemiyetin kurucularindandir 1918 de Rus Imparatorlugu nun cokusunden sonra Azerbaycan in bagimsizligi yeniden saglandi ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu O zaman Dr Rafiyev baskanliginda ilk Saglik Bakanligi kurulmus Baku Gence ve diger sehirlerde onlarca yeni klinik ve hastane acilmistir 1919 yilinda icinde bir tip fakultesinin de bulundugu Baku Devlet Universitesi kurulmustur 1920 de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti XI Kizil Ordu nun darbeleri altinda coktu Sovyet hakimiyeti bir doktor olan Neriman Nerimanov un onderliginde kuruldu Azerbaycan SSC nin ilk saglik komiserleri bakanlari Dr Agahuseyin Kazimov 1920 1921 ve Dr Mir Movsum Gadirli idi 1921 1935 Azerbaycan Tip Enstitusu 1930 yilinda kurulmustur Rektor Prof Aziz Aliyev di 1920 1940 yillarinda Azerbaycan da yuzlerce yeni poliklinik eczane ve hastane kuruldu Mirasadulla Mirgasimov cev Mustafa Topcubasov Prof Alibey Alibeyov Prof Kamil Balakisiyev one cikanlardir 1918 2005 yillarinda A Rustamov M Afendiyev F Alakbarli F Alakbarov M Abdullayev J Tagdisi N Goyushov tarafindan Azerbaycan da tip bilimi tarihi konusunda cok sayida kitap ve makale yayinlandi 2004 yilinda Azerbaycan Tip Tarihcileri Dernegi ATTB kurulmus ve Dr Farid Alakbarli ilk baskan secilmistir 2005 yilinda Azerbaycan Tip Tarihcileri Birligi UTBA Paris merkezli Uluslararasi Tip Tarihi Dernegi ne BTTC uye oldu Dr Farid Alakbarli bu uluslararasi kurulusta Azerbaycan temsilcisi ve BTC yonetim kurulu uyesi secilmistir 2005 yilinda UNESCO Dunya Hafiza Programina Baku El Yazmalari Enstitusu nde korunan uc Orta Cag tibbi el yazmasini dahil etti Bu liste dunyanin en degerli ve paha bicilmez yazili anitlarini icermektedir Projenin baslaticisi UNESCO nun Azerbaycan daki eski temsilcisi Ramiz Abutalibov dogrudan uygulayicisi ise Dr Farid Alakbarli ydi 1 2 Subat 2005 te Baku de Tip Bilimleri Akademisi nin Azerbaycan da Tip Biliminin Tarihsel Sorunlari 1 Cumhuriyet Konferansi duzenlendi 12 14 Haziran 2006 da Baku de Birinci Uluslararasi Ortacag El Yazmalarinda Geleneksel Tip ve Eczacilik Konferansi duzenlendi Azerbaycan da ilac kullaniminin tarihi cok eskilere dayanmaktadir Bitkilerin kullanimi ve yenilerinin kesfi uzun suredir sahte inanclarin etkisinde kalmistir Bununla birlikte yeni ilaclar aranmaya devam edilmistir Arap egemenligi sirasinda kultur bilim ve tip Azerbaycan da dahil olmak uzere Arap hilafetinin tum topraklarinda Arap etkisi altinda kalmistir Bu donemde Azerbaycan da onemli bir olay gerceklesti hastanelerin eczanelerin ve tip okullarinin acilmasi O donemde bulunan el yazmalari Azerbaycan da uzun sure ilac yapimiyla ugrasan kimselerin oldugunu ve bu kisilere attar denildigini gostermektedir Attarlar belirli bir sure sonra ot toplayan kurutan ve satan kisiler haline gelmistir Azerbaycan da halk hekimliginde cesitli sifali bitkilerin ciceklerin cesitli bitkilerin koklerinin ve tohumlarinin yaygin olarak kullanildigi Attar ve doktorlarin korunmus el yazmalarindan bilinmektedir Azerbaycanli doktor Omer Osman in 10 yuzyilin sonlarinda kalp hastaligi olan kisiler icin yaptigi diyet cok dikkat cekicidir Hastalarina bal surup melas tatli sarap onermekteydi Bobrek hastaliginda balkabagi ve balli havuc kullandi 11 ve 12 yuzyillarda Azerbaycan da bilim ve kulturun gelismesine buyuk katkilari olan cok sayida bilim insani sair filozof ve doktor ortaya cikti Aralarinda onde gelen bir Azeri sair Nizami Gencevi de vardi Nizami nin genis bir bilgi birikimine sahip olan Kamsa sinda ilaclarla ilgili yazilar gorulmektedir Iskendername de Nizami soyle yazar Gul suyu bas agrisi icin kesinlikle onemlidir Gulab ilk olarak Siraz da Dogu halklari tarafindan bir tedavi yontemi olarak kullanilmistir Azerbaycan da halk hekimligi yonleriAzerbaycan ve komsu dogu ulkelerinde tibbin kendine has ozellikleri vardi Azerbaycan da halk hekimliginin gelisimi iki yonde ilerlemistir Sehirlerde ve sinir bolgelerinde kendi ilaclarinin yani sira komsu ulkelerden gelen ilaclar da kullanildi Bu il ve ilcelerde tip uzmanlari yasiyordu Arapca tarif kitabi Karabaddini yi kullandilar Attar ise sifali otlar ve receteli ilaclar satti Halk arasinda Attarlara nushaband kopya tarif de deniyordu O zamanlar en yaygin kullanilan sifali bitkilere ornekler safran anason hardal nar badem karabiber tarcin zencefil kafur kakule portakal ve digerleriydi Laleden afyon yapildigi bilinmektedir Ama bunu sehirlerden uzak daglarda yaptilar Bu bolgelerde doktor eksikliginden dolayi sadece cevrede yetisen otlar kullanilmistir Ancak sekizinci yuzyildan on ikinci yuzyila kadar Arap biliminin gelismesi ve ilerlemesi ve hilafetin ayri ulkelere bolunmesi ile durum degisti Sonraki yuzyillarda XIII XVIII Cengiz Han Celaleddin Timur Osmanli Turkleri Persler ve digerlerinin akinlari sonucunda Azerbaycan ve tum Kafkasya kanli bir savas alani haline geldi O zamanlar Azerbaycan da ilaclar hala doktorlarin ve attarlarin elindeydi ve zorlukla gelisiyordu Tarihci Residuddin o donemde doktorlarin ve gorevlilerin eskisi kadar bilgili ve egitimli olmadigini kaydetti Bununla birlikte Azerbaycan halk tibbi gelisiyordu ve bunun sonucunda bir dizi onde gelen Azerbaycanli doktor one cikti Tip uzerine kitaplar Arapca Farsca ve Azerice yazildi Bu acidan bakildiginda Mohammad Bargusad tarafindan yazilan Tibbi Nambevi kitabi Azerbaycan dilinde yazilmis ilk kitaptir Buyuk dusunur Fuzuli nin 16 yuzyilda Azerbaycan halkinin felsefesi bilimi ve tibbi uzerine yazdigi kitaplar buyuk bir ilgi toplamistir Fuzuli nin yazilari buyuk bilimsel sorulari kapsiyordu Fuzuli tabiat ve tip bilimleriyle derinden ilgilendi Dogayla Konusmak Saglik ve Hastalik adli yazilarindan soz edilebilir Fuzuli Tabiatla Sohbet adli kitabinda memleketinin tabiatinin guzelligini anlatir Doktor Muhammed Yusif Sirvani nin XVIII yuzyilda yazdigi Tibbiname kitabi buyuk ilgi gordu Azerice Dogu Tibbi Sozlugu kitabini da yazdi Ayni zamanda Tedavide Cevrenin Rolu ve Detoksifikasyon Yontemleri ve Zehirlenme Tedavi Bilgileri kitabinin da yazaridir Muhammed Ali Pesaveri nin 1829 yilinda Farsca yazdigi Mecmaul Cevami kitabi tip ve tip ile ilgili onemli kitaplardan biridir Said Mahammad Huseyin Han in 1830 da yazdigi Buyuk Karabaddin kitabi Islam Dogusu nun her yerinde un kazandi Bu kitapta bircok hastaligin tedavisi icin cesitli ilaclar gosterilmektedir Ancak o donemde kimya biyokimya ve biyolojik bilimlerin seviyesinin dusuk olmasi nedeniyle bircok hastalikla mucadele etmek zordu Azerbaycan tibbinda Rus etkisiKafkasya halklarinin 19 yuzyilin baslarinda Rusya ile yakinlasmasi tip biliminin gelisimine buyuk bir ivme kazandirdi Azerbaycanli ve Baku de ikamet eden Abdul Ahundov Tartu Universitesi nden Profesor G Dragendorf un rehberliginde Azerbaycan halk tibbinda ilaclarla ilgilenmeye basladi 1892 de Abdul Ahundov bilim diplomasi varken tezinde Abu Mansur Muvaffaka ben Ali em Khirov un kitaplarini Azericeye cevirdi Bu kitaplar dokuzuncu yuzyilda Farsca yazilmis ilk kitaplardi Abdul Ahundov sifali bitkilerin botanik isimlerini belirledi ve acikladi Bu aciklamalarin ve arastirmalarin tip biliminin gelismesinde buyuk etkisi olmustur Bu baglamda Rus bilim insani E Steber in calismasi Kafkasya da onem kazanmistir Sifali bitkilerin cumhuriyette etkin kullanimi ancak Azerbaycan da Sovyet iktidarinin kurulmasindan sonra mumkun oldu Azerbaycan da ilac biliminin gelisimiAzerbaycan daki tibbi bitki kaynaklarinin ozelliklerinin arastirilmasi Azerbaycan da B L Komarov Botanik Enstitusu nun kurulmasindan sonra baslamistir Azeri botanikciler Azerbaycan daki bitki dunyasinin kompozisyonunu dagilimlarinin ulke ekonomisine uygun turlerini ve bunlarla ilgili cok onemli eserlerin olusturulmasini netlestirmek icin calistilar 1937 yilinda Baku de kurulan Eczacilik Enstitusu Azerbaycan da ilac biliminin kapsamli gelisimine buyuk katki saglamistir Bu enstitu eczacilik fakultesi olarak N Narimanov adini tasiyan tibbi enstitunun bir parcasi olarak Baku de 1941 yilinda kurulmustur Azerbaycan da dogal tibbi kaynaklarin arastirilmasinda kapsamli arastirmalar yapti Ekili ve yabani sifali bitkilerin kimyasal bilesimini ve farmasotik ozelliklerini incelemek icin buyuk calismalar yapilmistir Azerbaycan da tum cumhuriyet topraklarinin peyzajinda yapilan incelemeler sonucunda halk ve ilmi tipta kullanilan cok sayida sifali bitkiye rastlanmistir Azerbaycan da 76 tur sifali bitkinin vahsi dogada yetistigi kabul edilmektedir Azerbaycan in farkli bolgelerinde yapilan arastirmalar sonucunda I A Damirov halk hekimliginde kullanilan 800 cesit sifali bitki kaydetti Kaynakca http www alakbarli aamh az index files 5 htm 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Esas tarixi hadiseler Qafqazin ve Orta Asiyanin eczaciliq haqqinda luget materiallari Yekaterinoslav 1902 ci il KaynakAzerbaycan da halk tibbi ve bilimsel tibbin gelisimine iliskin kisa tarihsel bilgiler 6 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ArsivlendiEdebiyatPirogov NI Kafkasya gezisi hakkinda rapor M 1952 Fransizca ve Rusca H I Dagistan daki turtalar ve Kafkas dagcilarinin halk tibbi bir malzeme koleksiyonu N nin dogumunun 200 yildonumune I Turta Dagistan Insani Arastirmalar Merkezi 2012 Dis baglantilarAzerbaycan tibbinin kronolojisi 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde