Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde veya bölüm Asurlar adlı maddeye çok benzemektedir ve bu iki maddenin önerilmektedir. Birleştirme işlemi yapıldıktan sonra sayfaya {{}} şablonunu ekleyiniz. |
Bu madde veya bölüm Babil adlı maddeye çok benzemektedir ve bu iki maddenin önerilmektedir. Birleştirme işlemi yapıldıktan sonra sayfaya {{}} şablonunu ekleyiniz. |
Bu maddenin , doğrulanamaz veya yoruma dayalı ifadeler içerdiği düşünülmektedir. Lütfen iddiaları ederek ve yeni geliştirin. Özgün araştırmadan oluşmuş ifadeler kaldırılabilir. Ayrıntılar maddenin bulunabilir. |
Babil ve Asur uygarlıkları, Mezopotamya'da, Fırat ve Dicle ırmakları arasındaki bölgede 5.000 yıl önce kurulan en büyük kentlerden Babil ve Asur çevresinde yaratılan uygarlıklardır. Bu kentler, Babil ve Asur ülkelerinin de merkeziydi. Yazı başta olmak üzere burada pek çok buluş gerçekleştirildi. Asur ve Babil’de ortaya çıkan uygarlık doğuda İran ve Hindistan'a; batıda ise Filistin, Yunanistan ve Roma’ya doğru yayıldı. Babil ve Asur böylece doğu ve batı uygarlıklarının da çıkış yeri oldu.
Uygarlığın yükselişi
Babil ve Asur uygarlıklarına başlıca üç halk katkıda bulundu. Bunların en eskisi, Fırat ile Dicle ırmakları ağızları çevresinde yaşayan Sümerlerdi. Ama Sümerlerin kim oldukları ve Mezopotamya’da ne zaman ortaya çıktıkları bilinmemektedir. Mezopotamya'da ileri bir uygarlık kuran Sümerler, İÖ 3000'de Babil'in güneyini egemenliği altında tutuyorlardı. En ünlü Sümer kentleri Ur, Uruk, Lagaş ve Eridu'ydu. Sümerlerin en önemli buluşlarından biri, sözcükleri işaretlerle gösteren bir yazı sistemi geliştirmiş olmalarıdır.
Sümerlerden sonra bölgenin en önemli kavmi Akadlardı. Dünyanın ilk imparatorluğu Akadlar tarafından kurulmuştur. Akadlar zamanla ikiye ayrılmışlardır: Aşağı Mezopotamya'da Babilliler ve Yukarı Mezopotamya'da Asurlular. Asur'un sonunu Babil-Med ittifakı getirirken, Babil'in sonunu Persler getirmiş ve tüm Mezopotamya'ya hakim olmuşlardır.
Asur İmparatorluğu'nun yükselişi
Asurlar, Sami halklarındandı ve Mezopotamya'nın kuzeyinde yaşıyorlardı. Asur ülkesinin merkezi olan Asur kenti, İÖ 2000'den önce genellikle Babil krallarının denetimindeki güçsüz krallarca yönetiliyordu. Bu tarihten sonra Asur kralları güçlü bir ordu kurdular ve Babil ülkesinin bazı topraklarını da ele geçirdiler.
İlk Asur kralları üzerine fazla bilgi yoktur. Hakkında bilgi bulunan ilk kral, İÖ 1280’lerde egemen olan I. Şalmanezer'dir. Onun döneminde Asur İmparatorluğu’nun güçlü bir devlet olduğu anlaşılmaktadır. İÖ 1120 dolaylarında tahta çıkan , Asur topraklarını Babil'den Akdeniz'e kadar genişletti ve Fenike denizcilerini vergiye bağladı. Büyük tapınaklar, saraylar ve geniş bahçeler yaptırdı.
İÖ 883-859 arasında hüküm süren , ’in ölümünden sonra Asurluların yitirmiş olduğu toprakları geri aldı. II. Asurnasirpal’in fetihlerini anlatan belgeler, onun acımasızlığını dile getiren öykülerle doludur. Bir çöküş döneminden sonra Asur tahtına çıkan birkaç kralın en büyüğü Tiglat-pileser III’di. İÖ 745-727 arasında hüküm süren bu kral, Suriye’deki Şam kentini Asur topraklarına kattı. Asur ordusunda bir general olan II. Sargon (Şarrukin), İÖ 722’de tahtı güç kullanarak ele geçirdi ve İsrail'i işgal etti. Sargon'un oğlu Sinahheriba ise İÖ 704-681 arasında hüküm sürdü. Yahuda Krallığı'ndaki Kudüs'ü talan etti ve Asur yönetimine karşı gelen Babil kentini yaktırdı.
'nın (Asarhaddon) krallık döneminde (İÖ 680-669) Asurullar, Mısır’ı ele geçirdiler ve imparatorluğu en geniş sınırlarına ulaştırdılar. Ama bundan kısa süre sonra imparatorluk çöküş sürecine girdi. İmparatorluk sınırlarındaki halklar merkezi yönetime karşı başkaldırdılar. İÖ 614'te Medler Asur topraklarını ele geçirdiler ve Babil'e yerleşmiş olan Kaldelilerle ittifak kurarak, Asur başkenti Ninova'yı yerle bir ettiler. Bu korkunç yıkım Ninova’yı tarihten sildi ve günümüze kadar kentin izine bile rastlanmadı. Asur İmparatorluğu da Ninova ile birlikte tarihin derinliklerine gömüldü.
Yeni Babil imparatorluğu
Asur İmparatorluğu'nun yıkılışından sonra, Babil yeniden güç kazandı. Kentin yönetici sınıfı oluşuyordu. Kaldeliler, Mezopotamya'nın çok eski halkıydı ve Sümer kenti Ur çevresinde yaşıyorlardı. Bir Kaldeli olan (yönetim dönemi İÖ 605-562), Yeni Babil ya da Kalde İmparatorluğu’nu güçlü bir devlet durumuna getirdi. Babil'i, görkemli tapınaklar, saraylar, surlar ve kapılarla donattı. İÖ 586'da Kudüs'ü ve Yahuda Krallığı'nı yağmalayıp, tutsak aldığı Yahudileri Babil'e yerleştirdi.
Kalde İmparatorluğu, Fırat Irmağı'ndan Mısır'a, Ermenistan'dan Arabistan'a uzanıyordu. Bu dönemde, sanatlar, ticaret ve sanayi çok gelişmişti. Ne var ki bu parlak dönem çok uzun sürmedi. Nebuchadnezzar’ın ölümünden sonra imparatorluk çöküş sürecine girdi.
Çöküş
Pers İmparatorluğu'nun kurucusu Büyük Kiros (Kurus), İÖ 539'da Babil ülkesini ele geçirdi. Buna karşın Babil, uzun süre kültürel kimliğini korudu.Büyük İskender, Pers İmparatorluğu'nu ele geçirdiğinde bile Babil hâlâ görkemli bir kentti. Büyük İskender İÖ 323’te bu kentte, Nebuchadnezzar’ın sarayında öldü.
İskender'den sonra bölgeye egemen olan Selevkoslar döneminde Babil bir süre daha önemini korudu. Ama Selevkoslar İÖ 311'de Babil kentinin kuzeyinde adında bir başkent kurup Babil'de oturanları buraya yerleştirdiler. Babil de zamanla tarihten silindi. Ama Babil uygarlığının izleri varlığını korudu. Örneğin, çivi yazısı Hristiyanlık'ın başlangıcına kadar kullanıldı.
Sanat ve mimarlık
Babil ile Asur sanat ve mimarlığında Sümerlerin izleri görülür. Onlar da Sümerler gibi tapınaklarını ve saraylarını pişmiş kil tuğlalarla yaptılar. Kentlerin merkezine yerel tanrılar adına tapınaklar diktiler. Tapınaklar, merdivenler ya da eğimli yollarla çıkılan geniş bir platform üzerinde yükseliyordu. Babilliler, bu tapınaklardan başka, basamak piramidi biçiminde yükselen tapınaklar inşa ettiler. Ziggurat adı verilen bu yapıların tepesinde, genellikle mavi sırlı çinilerle kaplanmış küçük bir tapınak bulunurdu. Kutsal Kitap'ta öyküsü anlatılan Babil Kulesi'nin de bir ziggurat olduğu sanılmaktadır. Mimari açıdan önemli yerlerden biri, Asur başkenti Ninova’ydı. II. Sargon'un Ninova yakınlarında yaptırdığı görkemli sarayının bine yakın odası olduğu bilinmektedir. Sarayın hemen yanı başında dev bir ziggurat yükseliyordu. Sinahheriba, Ninova'da üç büyük saray yaptırmıştı. Asurlular ve Babilliler yapıları farklı biçimde süslüyorlardı. Babilliler duvarları renkli sırlı tuğlalarla kaplıyorlardı. Asurlular kalın ve yassı kireçtaşı ya da kaymaktaşıyla ördükleri duvarlara savaşları, avcılığı, din ya da saray yaşamını konu alan sahneler oyuyorlardı. Bu kabartma resimlerin çoğunda kral, sakalı ve kıvırcık saçlıdır. Çevresindeki öbür insanlar ise birbirine benzer. Av sahneleri çok canlı biçimde tasvir edilmiştir. Asur tapınaklarının ve saraylarının kapılarını, insan başlı aslan ya da boğa heykelleri koruyordu. Kentler, planlı biçimde kurulmuştu ve geniş caddeleri vardı. Su gereksinimi, büyük su kanallarıyla karşılanıyordu.
Din
Babilliler, birden çok tanrıya tapıyorlar ve bu tanrılara ilişkin kuşaklar boyu anlatılan efsanelere inanıyorlardı. Bu efsanelerin çoğu Sümer kaynaklıydı. Evrenin ve insanların yaratılışını konu alan Sümer efsaneleri arasında Âdem ile Havva öyküsüne benzer bir öykü de vardır. Kral Gılgamış’ın serüvenlerini anlatan Gılgamış Destanı da bu döneme ilişkin efsanelere dayanır.
Sümer tanrılarının en büyüğü, Uruk kentinin tanrısı Anu, Babillilerin en büyük tanrısı ise Babil kentinin tanrısı Marduk idi. Marduk’un yeri, göğü ve insanoğlunu yarattığına inanılıyordu. Babil’in baştanrıçası İştar ise bereket tanrıçasıydı. Onun oğlu Tammuz ise bitkilerin tanrısıydı (Türkçe’deki temmuz ayının adının da buradan geldiği sanılır). Asurlular da büyük ölçüde Sümerlerin ve Babillilerin dinleriyle tanrılarını paylaşıyorlardı. Ama, en büyük tanrıları, adını imparatorluğun başkentine verdikleri Asur'du. İştar aynı zamanda Asurluların da baş tanrıçasıydı.
Yazı ve bilim
Çivi yazısı da denen Sümer yazısı en eski yazıdır. Bu yazı kil tabletler üzerine yazılıyor, sonra bu tabletler pişiriliyordu. Arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan bu tür tabletlerin bazıları 5.000 yıl öncesine aittir. Çivi yazısında, kavramları belirtmek için köşeli simgeler kullanılırdı. Bulunan tabletlerin üzerindeki yazılar din, matematik, yasalar, bilim ve başka konulara ilişkindir. Asurluların, tarihlerindeki büyük olayları kayda geçiren ilk halk olduğunu söylenebilir. Şiirler ve dini şarkılar da yazan Asurlular, yazdıkları tabletleri büyük kitaplıklarda saklıyorlardı. Asurbanipal'in Ninova'da bulunan "tablet evi"nde, değişik konuları içeren 25 binden fazla çivi yazısı tableti vardı.
Kaldeliler, yıldızların ve gezegenlerin hareketlerinden geleceğin bilinebileceğine inanıyorlardı. Bu amaçla gökyüzünü incelerken astronominin de temellerini attılar. Ekvatoru 360 dereceye bölmeyi ve yıldızların haritasını çıkarmayı da ilk kez Kaldeliler başardı. Geliştirdikleri ağırlık ve ölçü sistemini daha sonra Yunanlar ve Romalılar da kullandı.
Kaynakça
- ^ Bertman, Stephen (2005). Handbook to life in ancient Mesopotamia. New York: Oxford University Press. ISBN .
- ^ Radner, Karen (2011). The Oxford handbook of cuneiform culture. Oxford: Oxford University Press. ISBN .
- ^ Gagarin, Michael (2010). The Oxford encyclopedia of ancient Greece and Rome. New York: Oxford University Press. ISBN .
- ^ Daryaee, Touraj (2014). Oxford handbook of Iranian history. New York, NY: Oxford University Press. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde veya bolum Asurlar adli maddeye cok benzemektedir ve bu iki maddenin tek baslik altinda birlestirilmesi onerilmektedir Birlestirme islemi yapildiktan sonra sayfaya Gecmis birlestir sablonunu ekleyiniz Bu madde veya bolum Babil adli maddeye cok benzemektedir ve bu iki maddenin tek baslik altinda birlestirilmesi onerilmektedir Birlestirme islemi yapildiktan sonra sayfaya Gecmis birlestir sablonunu ekleyiniz Bu maddenin ozgun arastirma dogrulanamaz veya yoruma dayali ifadeler icerdigi dusunulmektedir Lutfen iddialari kontrol ederek ve yeni kaynaklar ekleyerek gelistirin Ozgun arastirmadan olusmus ifadeler kaldirilabilir Ayrintilar maddenin tartisma sayfasinda bulunabilir Babil ve Asur uygarliklari Mezopotamya da Firat ve Dicle irmaklari arasindaki bolgede 5 000 yil once kurulan en buyuk kentlerden Babil ve Asur cevresinde yaratilan uygarliklardir Bu kentler Babil ve Asur ulkelerinin de merkeziydi Yazi basta olmak uzere burada pek cok bulus gerceklestirildi Asur ve Babil de ortaya cikan uygarlik doguda Iran ve Hindistan a batida ise Filistin Yunanistan ve Roma ya dogru yayildi Babil ve Asur boylece dogu ve bati uygarliklarinin da cikis yeri oldu Uygarligin yukselisiBabil ve Asur uygarliklarina baslica uc halk katkida bulundu Bunlarin en eskisi Firat ile Dicle irmaklari agizlari cevresinde yasayan Sumerlerdi Ama Sumerlerin kim olduklari ve Mezopotamya da ne zaman ortaya ciktiklari bilinmemektedir Mezopotamya da ileri bir uygarlik kuran Sumerler IO 3000 de Babil in guneyini egemenligi altinda tutuyorlardi En unlu Sumer kentleri Ur Uruk Lagas ve Eridu ydu Sumerlerin en onemli buluslarindan biri sozcukleri isaretlerle gosteren bir yazi sistemi gelistirmis olmalaridir Sumerlerden sonra bolgenin en onemli kavmi Akadlardi Dunyanin ilk imparatorlugu Akadlar tarafindan kurulmustur Akadlar zamanla ikiye ayrilmislardir Asagi Mezopotamya da Babilliler ve Yukari Mezopotamya da Asurlular Asur un sonunu Babil Med ittifaki getirirken Babil in sonunu Persler getirmis ve tum Mezopotamya ya hakim olmuslardir Asur Imparatorlugu nun yukselisiAsurlar Sami halklarindandi ve Mezopotamya nin kuzeyinde yasiyorlardi Asur ulkesinin merkezi olan Asur kenti IO 2000 den once genellikle Babil krallarinin denetimindeki gucsuz krallarca yonetiliyordu Bu tarihten sonra Asur krallari guclu bir ordu kurdular ve Babil ulkesinin bazi topraklarini da ele gecirdiler Ilk Asur krallari uzerine fazla bilgi yoktur Hakkinda bilgi bulunan ilk kral IO 1280 lerde egemen olan I Salmanezer dir Onun doneminde Asur Imparatorlugu nun guclu bir devlet oldugu anlasilmaktadir IO 1120 dolaylarinda tahta cikan Asur topraklarini Babil den Akdeniz e kadar genisletti ve Fenike denizcilerini vergiye bagladi Buyuk tapinaklar saraylar ve genis bahceler yaptirdi IO 883 859 arasinda hukum suren in olumunden sonra Asurlularin yitirmis oldugu topraklari geri aldi II Asurnasirpal in fetihlerini anlatan belgeler onun acimasizligini dile getiren oykulerle doludur Bir cokus doneminden sonra Asur tahtina cikan birkac kralin en buyugu Tiglat pileser III di IO 745 727 arasinda hukum suren bu kral Suriye deki Sam kentini Asur topraklarina katti Asur ordusunda bir general olan II Sargon Sarrukin IO 722 de tahti guc kullanarak ele gecirdi ve Israil i isgal etti Sargon un oglu Sinahheriba ise IO 704 681 arasinda hukum surdu Yahuda Kralligi ndaki Kudus u talan etti ve Asur yonetimine karsi gelen Babil kentini yaktirdi nin Asarhaddon krallik doneminde IO 680 669 Asurullar Misir i ele gecirdiler ve imparatorlugu en genis sinirlarina ulastirdilar Ama bundan kisa sure sonra imparatorluk cokus surecine girdi Imparatorluk sinirlarindaki halklar merkezi yonetime karsi baskaldirdilar IO 614 te Medler Asur topraklarini ele gecirdiler ve Babil e yerlesmis olan Kaldelilerle ittifak kurarak Asur baskenti Ninova yi yerle bir ettiler Bu korkunc yikim Ninova yi tarihten sildi ve gunumuze kadar kentin izine bile rastlanmadi Asur Imparatorlugu da Ninova ile birlikte tarihin derinliklerine gomuldu Yeni Babil imparatorluguAsur Imparatorlugu nun yikilisindan sonra Babil yeniden guc kazandi Kentin yonetici sinifi olusuyordu Kaldeliler Mezopotamya nin cok eski halkiydi ve Sumer kenti Ur cevresinde yasiyorlardi Bir Kaldeli olan yonetim donemi IO 605 562 Yeni Babil ya da Kalde Imparatorlugu nu guclu bir devlet durumuna getirdi Babil i gorkemli tapinaklar saraylar surlar ve kapilarla donatti IO 586 da Kudus u ve Yahuda Kralligi ni yagmalayip tutsak aldigi Yahudileri Babil e yerlestirdi Kalde Imparatorlugu Firat Irmagi ndan Misir a Ermenistan dan Arabistan a uzaniyordu Bu donemde sanatlar ticaret ve sanayi cok gelismisti Ne var ki bu parlak donem cok uzun surmedi Nebuchadnezzar in olumunden sonra imparatorluk cokus surecine girdi Cokus Pers Imparatorlugu nun kurucusu Buyuk Kiros Kurus IO 539 da Babil ulkesini ele gecirdi Buna karsin Babil uzun sure kulturel kimligini korudu Buyuk Iskender Pers Imparatorlugu nu ele gecirdiginde bile Babil hala gorkemli bir kentti Buyuk Iskender IO 323 te bu kentte Nebuchadnezzar in sarayinda oldu Iskender den sonra bolgeye egemen olan Selevkoslar doneminde Babil bir sure daha onemini korudu Ama Selevkoslar IO 311 de Babil kentinin kuzeyinde adinda bir baskent kurup Babil de oturanlari buraya yerlestirdiler Babil de zamanla tarihten silindi Ama Babil uygarliginin izleri varligini korudu Ornegin civi yazisi Hristiyanlik in baslangicina kadar kullanildi Sanat ve mimarlikBabil ile Asur sanat ve mimarliginda Sumerlerin izleri gorulur Onlar da Sumerler gibi tapinaklarini ve saraylarini pismis kil tuglalarla yaptilar Kentlerin merkezine yerel tanrilar adina tapinaklar diktiler Tapinaklar merdivenler ya da egimli yollarla cikilan genis bir platform uzerinde yukseliyordu Babilliler bu tapinaklardan baska basamak piramidi biciminde yukselen tapinaklar insa ettiler Ziggurat adi verilen bu yapilarin tepesinde genellikle mavi sirli cinilerle kaplanmis kucuk bir tapinak bulunurdu Kutsal Kitap ta oykusu anlatilan Babil Kulesi nin de bir ziggurat oldugu sanilmaktadir Mimari acidan onemli yerlerden biri Asur baskenti Ninova ydi II Sargon un Ninova yakinlarinda yaptirdigi gorkemli sarayinin bine yakin odasi oldugu bilinmektedir Sarayin hemen yani basinda dev bir ziggurat yukseliyordu Sinahheriba Ninova da uc buyuk saray yaptirmisti Asurlular ve Babilliler yapilari farkli bicimde susluyorlardi Babilliler duvarlari renkli sirli tuglalarla kapliyorlardi Asurlular kalin ve yassi kirectasi ya da kaymaktasiyla ordukleri duvarlara savaslari avciligi din ya da saray yasamini konu alan sahneler oyuyorlardi Bu kabartma resimlerin cogunda kral sakali ve kivircik saclidir Cevresindeki obur insanlar ise birbirine benzer Av sahneleri cok canli bicimde tasvir edilmistir Asur tapinaklarinin ve saraylarinin kapilarini insan basli aslan ya da boga heykelleri koruyordu Kentler planli bicimde kurulmustu ve genis caddeleri vardi Su gereksinimi buyuk su kanallariyla karsilaniyordu DinBabilliler birden cok tanriya tapiyorlar ve bu tanrilara iliskin kusaklar boyu anlatilan efsanelere inaniyorlardi Bu efsanelerin cogu Sumer kaynakliydi Evrenin ve insanlarin yaratilisini konu alan Sumer efsaneleri arasinda Adem ile Havva oykusune benzer bir oyku de vardir Kral Gilgamis in seruvenlerini anlatan Gilgamis Destani da bu doneme iliskin efsanelere dayanir Sumer tanrilarinin en buyugu Uruk kentinin tanrisi Anu Babillilerin en buyuk tanrisi ise Babil kentinin tanrisi Marduk idi Marduk un yeri gogu ve insanoglunu yarattigina inaniliyordu Babil in bastanricasi Istar ise bereket tanricasiydi Onun oglu Tammuz ise bitkilerin tanrisiydi Turkce deki temmuz ayinin adinin da buradan geldigi sanilir Asurlular da buyuk olcude Sumerlerin ve Babillilerin dinleriyle tanrilarini paylasiyorlardi Ama en buyuk tanrilari adini imparatorlugun baskentine verdikleri Asur du Istar ayni zamanda Asurlularin da bas tanricasiydi Yazi ve bilimCivi yazisi da denen Sumer yazisi en eski yazidir Bu yazi kil tabletler uzerine yaziliyor sonra bu tabletler pisiriliyordu Arkeolojik kazilarda ortaya cikarilan bu tur tabletlerin bazilari 5 000 yil oncesine aittir Civi yazisinda kavramlari belirtmek icin koseli simgeler kullanilirdi Bulunan tabletlerin uzerindeki yazilar din matematik yasalar bilim ve baska konulara iliskindir Asurlularin tarihlerindeki buyuk olaylari kayda geciren ilk halk oldugunu soylenebilir Siirler ve dini sarkilar da yazan Asurlular yazdiklari tabletleri buyuk kitapliklarda sakliyorlardi Asurbanipal in Ninova da bulunan tablet evi nde degisik konulari iceren 25 binden fazla civi yazisi tableti vardi Kaldeliler yildizlarin ve gezegenlerin hareketlerinden gelecegin bilinebilecegine inaniyorlardi Bu amacla gokyuzunu incelerken astronominin de temellerini attilar Ekvatoru 360 dereceye bolmeyi ve yildizlarin haritasini cikarmayi da ilk kez Kaldeliler basardi Gelistirdikleri agirlik ve olcu sistemini daha sonra Yunanlar ve Romalilar da kullandi Kaynakca Bertman Stephen 2005 Handbook to life in ancient Mesopotamia New York Oxford University Press ISBN 978 0195183641 Radner Karen 2011 The Oxford handbook of cuneiform culture Oxford Oxford University Press ISBN 978 0198856030 Gagarin Michael 2010 The Oxford encyclopedia of ancient Greece and Rome New York Oxford University Press ISBN 978 0195170726 Daryaee Touraj 2014 Oxford handbook of Iranian history New York NY Oxford University Press ISBN 978 0199390427