Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bali, Küçük Sunda Adalarının en batısında yer alan, Endonezya'ya bağlı bir adadır. Batıda Cava, doğuda ise Lombok adasının arasında kalır. Başkenti Denpasar'dır.
| Bali | |
|---|---|
 Arma | |
 | |
| Ülke | Endonezya |
| Merkez | Denpasar |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 5.780 km² |
| Nüfus (2010) | |
| • Toplam | 3,891,428 |
| • Yoğunluk | 760/km² |
2020 yılı sayımlarına göre 4.317.404 nüfusa sahip olan adanın %86,9'u Hindu, geri kalan kesimin çoğunluğu ise Müslüman'dır. Bali ayrıca Endonezya'nın en turistik adasıdır. dans, heykelcilik ve resim gibi sanat dalları gelişmiştir.
Tarihçe
Bali, milattan önce 2000 yıllarında Tayvan'dan göç eden Avustronezyalılar tarafından yerleşim birimi olarak kullanıldı. Bu nedenle Bali halkı kültür ve dil bağlamında Filipinler ve Okyanusya ile benzerlikler gösterir.
Bali kültürü, milattan sonra 1. yüzyıldan itibaren Hint ve Çin kültürlerinden önemli bir biçimde etkilendi. Özellikle Hinduizmin bölgedeki kültüre güçlü etkileri oldu. "Bali dwipa" (Bali Adası) ismi ilk kez milattan sonra 914 yılında Sri Kesari Warmadewa tarafından yazılan kitabelerde "Walidwipa" olarak geçer. Subak adı verilen ve pirinç yetiştiricliğinde kullanılan kompleks sulama sistemi de bu dönemde geliştirildi. Bugün hala bazı dinî ve kültürel geleneklerde o dönemin izlerine rastlanır. Doğu Cava'da hükümranlık süren Hindu Majapahit İmparatorluğu (1293–1520), 1343 yılında Bali'de bir sömürge kurdu. 15. yüzyılda imparatorluğun düşüşe geçmeye başlamasıyla Cava adasından Bali'ye göç başladı. Bu göçün çoğunluğunu entelektüeller, sanatçılar, din adamları ve müzisyenler oluşturuyordu.
Avrupalıların Bali adasına ilk gelişleri 1597 yılında Hollandalı kâşif tarafından gerçekleştirilir. Bundan önce 1585 yılında bir Portekiz gemisi de Bali adasında karaya oturmuştur. Hollanda sömürgesi 19. yüzyılda bütün Endonezya takımadalarını kontrolü altında tutuyordu. Hollanda'nın Bali üzerindeki ekonomik ve siyasi kontrolü ise 1840'larda adadaki farklı krallıkları birbirlerine düşürmek yoluyla güçlerini azaltma şeklinde başladı. 1890'ların sonlarında adadaki krallıklar Hollanda sömürgesinin kışkırtması ve oyunlarıyla birbirleriyle savaşmaya başladılar.
1906 yılında Hollanda, Bali'nin Sanur bölgesinde büyük deniz ve kara kuvvetleriyle ani bir saldırıya geçti. Bali halkı teslim olmaktansa bu büyük orduya karşı birlik olup savaştılar. Hollanda'nın teslim ol çağrılarını dinlemeyen binlerce Balili işgalcilere karşı ölüme yürüdü. 1908 yılında Klungkung'da benzer bir çatışma ve katliam vuku buldu. Hollanda'ya karşı koyamayan yerel halk sonunda teslim oldu ve Hollanda ada genelinde bir yönetim kurdu. Hollandalıların Bali'ye gelişleri diğer Endonezya adalarına kıyasla daha geç ve daha zor oldu.
1930'larda antropolog Margaret Mead ve Gregory Bateson, sanatçı Miguel Covarrubias ve Walter Spies ile müzikolog Colin McPhee ürettikleri eserlerle Bali'yi Batı turizmiyle tanıştırdılar.
Bali, II. Dünya Savaşı süresince Japon İmparatorluğu tarafından işgal edildi. Balili generallerden Gusti Ngurah Rai işgale karşı bağımsızlık ordusunu kurdu. Japonların 1945'te Pasifik'te savaşı kaybedip Endonezya'dan geri çekilmelerinin hemen ardından Hollanda, Endonezya'ya ve Bali adasına tekrar geri döndü. Bu geri dönüşe Bali halkı Japonlardan kalan silahlarla karşı koydular. 20 Kasım 1946'da Bali'nin merkezî bölgelerinden Tabanan'da gerçekleşti. 29 yaşındaki genç kumandan Gusti Ngurah Rai intihar komandolarını Hollandalıların üzerine gönderdi. Bu savaşta neredeyse bütün Bali ordusu yok edildi.
1963 yılında 'nın patlamasıyla binlerce kişi öldü. Bundan dolayı adada büyük bir ekonomik kriz yaşandı ve pek çok Balili başka yerlere göç etmek zorunda kaldı. 1950'lerin sonuna doğru Bali'de kast sisteminin destekçileri ile buna karşı olanlar arasında problemler yaşandı. Politik bir oyun olarak bu problemler; Endonezya Komünist Partisi (PKI) ve Endonezya Milliyetçi Partisi'nin destekçileri tarafından provoke edildi. Tansiyon Endonezya Komünist Partisi'nin toprak reformu programı ile daha da arttı. Cakarta'da hükûmete karşı gerçekleştirilen askerî darbe General Suharto tarafından bertaraf edildi. Darbeden Endonezya Komünist Partisi'ni sorumlu tutan Suharto ve yandaşları ülke genelinde Komünist Parti üyelerine karşı şiddet eylemlerine başladılar. Bunun neticesinde tüm Endonezya genelinde yaklaşık 500.000 kişi öldürüldü. Bali'de yaklaşık 80.000 kişi öldürüldü ki bu rakam ada nüfusunun %5'ine tekabül etmekteydi. Endonezya Milliyetçi Partisi'nin yüksek kastlı toprak sahibi liderleri Endonezya Komünist Partisi üyelerinin öldürülmesinde büyük rol oynadılar.
1965/66 yıllarındaki büyük çalkantıların ardından Suharto, Endonezya'nın 1945'te bağımsızlığını ilan eden ve ilk devlet başkanı olan Sukarno'yu devirip yerine geçti. "Yeni Düzen" adını verdiği hükûmeti, Endonezya'nın batı ülkeleriyle olan ilişkilerini yeniden düzenlemeye başladı. Savaştan önce cennet olarak tasvir edilen Bali, tekrar modern bir hal almaya başladı. Turizmin büyük ölçüde artmasıyla yaşam standartları da arttı. 2002 yılında İslamî bir grup tarafından Bali'nin turistik kesimlerinden 'da patlatılan bomba ile çoğunluğu yabancı olmak üzere 202 kişi öldürüldü. Bu ve daha sonra 2005 yılında gerçekleştirilen başka bir saldırı turizmi ve buna bağlı olarak ada ekonomisini büyük ölçüde etkiledi.
Coğrafya
Bali adası, Doğu Cava'ya 3,2 km uzaklıkta ve ekvatorun yaklaşık 8 derece güneyindedir. Bali ve Cava adaları Bali geçidiyle ayrılırlar. 5.632 km² yüz ölçüme sahip ada; doğudan batıya yaklaşık 153 km, kuzeyden güneye ise yaklaşık 112 km uzunluktadır.
1960'te patlayan ve hâlen aktif bir yanardağ olan Agung dağı 3.142 m ile adanın en yüksek noktasıdır. Merkezden doğu kesimlere doğru dağlar yükselir. Adanın en doğusunda da Agung dağı vardır. Batur dağı da (1.717 m) hâlen aktif bir yanardağ olup 30.000 yıl önce patlaması dünya tarihinin en büyük volkanik olaylarından biri olarak kabul edilir. Adanın en uzun nehri yaklaşık 75 km uzunluktaki Ayung nehridir.
Ada mercan kayalıklarla çevrilidir. Güneydeki sahiller beyaz, kuzey ve batı kıyıları ise siyah kumlarla çevrilidir.
Güney kıyılara yakın olan Denpasar adanın en geniş yerleşim bölgesi ve başkentidir. 2002 istatistiklerine göre nüfusu 491,500 civarındadır. Bali'nin ikinci en büyük şehri olan Singaraja, kuzey kıyılarında kurulu ve yaklaşık 100.000 nüfuslu eski sömürge başkentidir. Diğer önemli şehirleri, tatil köyü Kuta ve adanın kültür merkezi olarak bilinen 'dur.
Adanın güneydoğusunda üç tane küçük ada vardır: Nusa Penida, Nusa Lembongan ve Nusa Ceningan. Bu adalar Bali Boğazı ile birbirlerinden ayrılırlar.
Doğuda Lombok geçidi Bali ile Lombok adasını birbirinden ayırır. Bu geçit İndomalayan faunası ile Avustralasya faunasını ayrım noktasıdır. Bu nokta "Wallace Çizgisi" olarak da bilinir.
Ekoloji
Bali Wallace Çizgisi'nin batısında kalır. Bundan dolayı Asya faunasına sahiptir. Avustralyasya faunasının etkileri de yer yer görülür. Bali faunasının Lombok'tan ziyade Cava adasıyla pek çok ortak yanı vardır. Avustralyasya faunasına ait sarı ibikli papağan burada da bulunur. Soyu tükenmekte olan (Leucopsar rothschildi) da dahil olmak üzere 200'den fazla kuş çeşidi vardır.
Bali 20. yüzyıla kadar yaban sığırı, leopar ve Bali kaplanı (Panthera tigris balica) gibi pek çok büyük memeliye ev sahipliği yapmıştır. Bali kaplanının soyu tükenmiştir. Bugün bölgedeki en büyük memeliler rusa geyiği (Rusa timorensis) ve (Sus verrucosus) türleridir. Adada bol miktarda sincaba rastlanır. Aynı zamanda Kopi Luwak üretiminde kullanılan misk kedilerine de adada bol miktarda mevcuttur. Adada yarasalar da yeterli miktarda bulunur. Özellikle Yarasa Tapınağı adı verilen Goa Lawah mağarasında yarasalar çok sayıda bulunur. Bu mağarada yerel halk yarasalara tapınır. Burası ayrıca turistlerin sık ziyaret ettikleri yerlerden biridir. Ayrıca adada değişik maymun çeşitleri vardır. "Kera" diye bilinen yengeç yiyen maymunlar özellikle tapınak civarlarında yaşarlar. Ubud'daki maymun ormanlarında bolca bulunur. Adada kobra ve piton yılanları da bulunur.
İdari Bölgeler
Bali adası 8 naiplik ve 1 şehirden oluşur. Bu naipliklerin başkentleri şöyledir:
|
|
Ekonomi
3 asır önce Bali ekonomisi genel itibarıyla tarım üzerineydi. Şimdi ise turizm en büyük endüstri ve bunun bir sonucu olarak Bali bugün Endonezya'nın refah seviyesi en yüksek bölgelerinden biridir. Bali ekonomisinin %80'i turizm üzerine kuruludur. 2002 ve 2005 yıllarında yaşanan bombalama olaylarının ardından turizm sekteye uğrasa da şimdilerde tekrar iyileşmektedir.
Dipnotlar
| Wikimedia Commons'ta Bali ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bali Kucuk Sunda Adalarinin en batisinda yer alan Endonezya ya bagli bir adadir Batida Cava doguda ise Lombok adasinin arasinda kalir Baskenti Denpasar dir BaliArmaUlkeEndonezyaMerkezDenpasarYuzolcumu Toplam5 780 km Nufus 2010 Toplam3 891 428 Yogunluk760 km 2020 yili sayimlarina gore 4 317 404 nufusa sahip olan adanin 86 9 u Hindu geri kalan kesimin cogunlugu ise Musluman dir Bali ayrica Endonezya nin en turistik adasidir dans heykelcilik ve resim gibi sanat dallari gelismistir TarihceBali milattan once 2000 yillarinda Tayvan dan goc eden Avustronezyalilar tarafindan yerlesim birimi olarak kullanildi Bu nedenle Bali halki kultur ve dil baglaminda Filipinler ve Okyanusya ile benzerlikler gosterir Bali kulturu milattan sonra 1 yuzyildan itibaren Hint ve Cin kulturlerinden onemli bir bicimde etkilendi Ozellikle Hinduizmin bolgedeki kulture guclu etkileri oldu Bali dwipa Bali Adasi ismi ilk kez milattan sonra 914 yilinda Sri Kesari Warmadewa tarafindan yazilan kitabelerde Walidwipa olarak gecer Subak adi verilen ve pirinc yetistiricliginde kullanilan kompleks sulama sistemi de bu donemde gelistirildi Bugun hala bazi dini ve kulturel geleneklerde o donemin izlerine rastlanir Dogu Cava da hukumranlik suren Hindu Majapahit Imparatorlugu 1293 1520 1343 yilinda Bali de bir somurge kurdu 15 yuzyilda imparatorlugun dususe gecmeye baslamasiyla Cava adasindan Bali ye goc basladi Bu gocun cogunlugunu entelektueller sanatcilar din adamlari ve muzisyenler olusturuyordu Bali de turistlere gosteri yapan Balili dansci Avrupalilarin Bali adasina ilk gelisleri 1597 yilinda Hollandali kasif tarafindan gerceklestirilir Bundan once 1585 yilinda bir Portekiz gemisi de Bali adasinda karaya oturmustur Hollanda somurgesi 19 yuzyilda butun Endonezya takimadalarini kontrolu altinda tutuyordu Hollanda nin Bali uzerindeki ekonomik ve siyasi kontrolu ise 1840 larda adadaki farkli kralliklari birbirlerine dusurmek yoluyla guclerini azaltma seklinde basladi 1890 larin sonlarinda adadaki kralliklar Hollanda somurgesinin kiskirtmasi ve oyunlariyla birbirleriyle savasmaya basladilar 1906 yilinda Hollanda Bali nin Sanur bolgesinde buyuk deniz ve kara kuvvetleriyle ani bir saldiriya gecti Bali halki teslim olmaktansa bu buyuk orduya karsi birlik olup savastilar Hollanda nin teslim ol cagrilarini dinlemeyen binlerce Balili isgalcilere karsi olume yurudu 1908 yilinda Klungkung da benzer bir catisma ve katliam vuku buldu Hollanda ya karsi koyamayan yerel halk sonunda teslim oldu ve Hollanda ada genelinde bir yonetim kurdu Hollandalilarin Bali ye gelisleri diger Endonezya adalarina kiyasla daha gec ve daha zor oldu 1930 larda antropolog Margaret Mead ve Gregory Bateson sanatci Miguel Covarrubias ve Walter Spies ile muzikolog Colin McPhee urettikleri eserlerle Bali yi Bati turizmiyle tanistirdilar Bali II Dunya Savasi suresince Japon Imparatorlugu tarafindan isgal edildi Balili generallerden Gusti Ngurah Rai isgale karsi bagimsizlik ordusunu kurdu Japonlarin 1945 te Pasifik te savasi kaybedip Endonezya dan geri cekilmelerinin hemen ardindan Hollanda Endonezya ya ve Bali adasina tekrar geri dondu Bu geri donuse Bali halki Japonlardan kalan silahlarla karsi koydular 20 Kasim 1946 da Bali nin merkezi bolgelerinden Tabanan da gerceklesti 29 yasindaki genc kumandan Gusti Ngurah Rai intihar komandolarini Hollandalilarin uzerine gonderdi Bu savasta neredeyse butun Bali ordusu yok edildi 1963 yilinda nin patlamasiyla binlerce kisi oldu Bundan dolayi adada buyuk bir ekonomik kriz yasandi ve pek cok Balili baska yerlere goc etmek zorunda kaldi 1950 lerin sonuna dogru Bali de kast sisteminin destekcileri ile buna karsi olanlar arasinda problemler yasandi Politik bir oyun olarak bu problemler Endonezya Komunist Partisi PKI ve Endonezya Milliyetci Partisi nin destekcileri tarafindan provoke edildi Tansiyon Endonezya Komunist Partisi nin toprak reformu programi ile daha da artti Cakarta da hukumete karsi gerceklestirilen askeri darbe General Suharto tarafindan bertaraf edildi Darbeden Endonezya Komunist Partisi ni sorumlu tutan Suharto ve yandaslari ulke genelinde Komunist Parti uyelerine karsi siddet eylemlerine basladilar Bunun neticesinde tum Endonezya genelinde yaklasik 500 000 kisi olduruldu Bali de yaklasik 80 000 kisi olduruldu ki bu rakam ada nufusunun 5 ine tekabul etmekteydi Endonezya Milliyetci Partisi nin yuksek kastli toprak sahibi liderleri Endonezya Komunist Partisi uyelerinin oldurulmesinde buyuk rol oynadilar 1965 66 yillarindaki buyuk calkantilarin ardindan Suharto Endonezya nin 1945 te bagimsizligini ilan eden ve ilk devlet baskani olan Sukarno yu devirip yerine gecti Yeni Duzen adini verdigi hukumeti Endonezya nin bati ulkeleriyle olan iliskilerini yeniden duzenlemeye basladi Savastan once cennet olarak tasvir edilen Bali tekrar modern bir hal almaya basladi Turizmin buyuk olcude artmasiyla yasam standartlari da artti 2002 yilinda Islami bir grup tarafindan Bali nin turistik kesimlerinden da patlatilan bomba ile cogunlugu yabanci olmak uzere 202 kisi olduruldu Bu ve daha sonra 2005 yilinda gerceklestirilen baska bir saldiri turizmi ve buna bagli olarak ada ekonomisini buyuk olcude etkiledi CografyaAdanin topografyasi Bali adasi Dogu Cava ya 3 2 km uzaklikta ve ekvatorun yaklasik 8 derece guneyindedir Bali ve Cava adalari Bali gecidiyle ayrilirlar 5 632 km yuz olcume sahip ada dogudan batiya yaklasik 153 km kuzeyden guneye ise yaklasik 112 km uzunluktadir 1960 te patlayan ve halen aktif bir yanardag olan Agung dagi 3 142 m ile adanin en yuksek noktasidir Merkezden dogu kesimlere dogru daglar yukselir Adanin en dogusunda da Agung dagi vardir Batur dagi da 1 717 m halen aktif bir yanardag olup 30 000 yil once patlamasi dunya tarihinin en buyuk volkanik olaylarindan biri olarak kabul edilir Adanin en uzun nehri yaklasik 75 km uzunluktaki Ayung nehridir Ada mercan kayaliklarla cevrilidir Guneydeki sahiller beyaz kuzey ve bati kiyilari ise siyah kumlarla cevrilidir Guney kiyilara yakin olan Denpasar adanin en genis yerlesim bolgesi ve baskentidir 2002 istatistiklerine gore nufusu 491 500 civarindadir Bali nin ikinci en buyuk sehri olan Singaraja kuzey kiyilarinda kurulu ve yaklasik 100 000 nufuslu eski somurge baskentidir Diger onemli sehirleri tatil koyu Kuta ve adanin kultur merkezi olarak bilinen dur Adanin guneydogusunda uc tane kucuk ada vardir Nusa Penida Nusa Lembongan ve Nusa Ceningan Bu adalar Bali Bogazi ile birbirlerinden ayrilirlar Leucopsar rothschildi sadece Bali de yasar ve soyu tukenme tehlikesiyle karsi karsiyadir Doguda Lombok gecidi Bali ile Lombok adasini birbirinden ayirir Bu gecit Indomalayan faunasi ile Avustralasya faunasini ayrim noktasidir Bu nokta Wallace Cizgisi olarak da bilinir EkolojiBali Wallace Cizgisi nin batisinda kalir Bundan dolayi Asya faunasina sahiptir Avustralyasya faunasinin etkileri de yer yer gorulur Bali faunasinin Lombok tan ziyade Cava adasiyla pek cok ortak yani vardir Avustralyasya faunasina ait sari ibikli papagan burada da bulunur Soyu tukenmekte olan Leucopsar rothschildi da dahil olmak uzere 200 den fazla kus cesidi vardir Bali 20 yuzyila kadar yaban sigiri leopar ve Bali kaplani Panthera tigris balica gibi pek cok buyuk memeliye ev sahipligi yapmistir Bali kaplaninin soyu tukenmistir Bugun bolgedeki en buyuk memeliler rusa geyigi Rusa timorensis ve Sus verrucosus turleridir Adada bol miktarda sincaba rastlanir Ayni zamanda Kopi Luwak uretiminde kullanilan misk kedilerine de adada bol miktarda mevcuttur Adada yarasalar da yeterli miktarda bulunur Ozellikle Yarasa Tapinagi adi verilen Goa Lawah magarasinda yarasalar cok sayida bulunur Bu magarada yerel halk yarasalara tapinir Burasi ayrica turistlerin sik ziyaret ettikleri yerlerden biridir Ayrica adada degisik maymun cesitleri vardir Kera diye bilinen yengec yiyen maymunlar ozellikle tapinak civarlarinda yasarlar Ubud daki maymun ormanlarinda bolca bulunur Adada kobra ve piton yilanlari da bulunur Idari BolgelerBali adasi 8 naiplik ve 1 sehirden olusur Bu naipliklerin baskentleri soyledir Denpasar in baskenti Bangli Bangli nin baskenti Buleleng nin baskenti Denpasar adanin baskenti Gianyar in baskenti Jembaran Negara nin baskenti Karangasem Amlapura nin baskenti Klungkung Semarapura nin baskenti Tabanan Tabanan in baskentiEkonomi3 asir once Bali ekonomisi genel itibariyla tarim uzerineydi Simdi ise turizm en buyuk endustri ve bunun bir sonucu olarak Bali bugun Endonezya nin refah seviyesi en yuksek bolgelerinden biridir Bali ekonomisinin 80 i turizm uzerine kuruludur 2002 ve 2005 yillarinda yasanan bombalama olaylarinin ardindan turizm sekteye ugrasa da simdilerde tekrar iyilesmektedir DipnotlarWikimedia Commons ta Bali ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Eastern Java Bali rain forests 28 Ekim 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2010 Java and Bali forest 3 Ocak 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2010