Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Özellikle kale dövmek için kullanılan orta çapta uzun menzilli top. Osmanlı ordusunda özellikle XVI. ve XVII. yüzyıllarda kuşatma savaşlarında kullanılmıştır. Osmanlı ordusu için İstanbul ve Budin tophanelerinde dökümü yapılmıştır. Balyemez, Osmanlıların XVI. asrın başlarından XIX. asrın başlarına kadar, özellikle kale muhasaralarında kullandıkları uzun menzilli bir batarya topudur. Kaynaklarda zaman zaman büyük balyemez topu olarak adlandırılan ve Evliya Çelebi’nin ejder-heft ser misâl ve serâmed diye nitelendirdiği balyemez toplarının menşei ve kökeni hakkında farklı görüş ve yorumlar bulunmaktadır. Bunlar arasında hakim görüş bu kelimenin Avrupa asıllı olduğu ve Osmanlıların bu kelimeyi kendi telaffuzları doğrultusunda değiştirmiş olduğudur. Kelimenin aslının hangi dilden neşet ettiği hususu ise meşkül mülahazalar içermektedir.
Etimolojik kökeni
İtalyanca ballamezza ("yarım top"), balliamezza ya da balimezzo sözcüklerinin bozulmuş şeklidir. Venedik ve Cenevizliler'den alındığı iddia edildiği gibi, Avusturyalılar'ın kullandıkları "faule mette" (1411 yılında Almanya'da icat edilmiş benzer bir top çeşidi) sözcüğünden Türkçeye türetilmiş olduğu tezi de yaygındır.Osmanlı devrinde Farsça'ya da çevrilerek "asel ne-mihored" diye de kullanılmıştır.
Özellikleri
Kara ve deniz savaşlarında kullanılan uzun menzilli balyemezler tunçtan dökülürdü. Balyemez top kalıplarına erimiş tunç yarım saatte dolar ve bir hafta kalıpta bırakılarak soğutulurdu.
Evliya Çelebi balyemez kelimesinin Türkçe asıllı olduğunu göstermek için bir anekdot verir. Çelebi, 1663 yılında yapılan Uyvar muhasarası esnasında düşmandan ele geçirilen bir balyemez topunun üzerinde sâhibu’n-nasr Süleyman Hân mimme ya’mel ser- rihtegân-ı dergâh- ı âlî Bâli yazmakta olduğunu görmüş ve istidradi olarak, bu topu yapan kişinin, sevmediği için ömründe hiç bal yemediğini ve onun yapmış olduğu topların da onun bu durumuna nisbetle bal yemez diye şöhret bulduğunu belirtir. Evliya Çelebi’nin bu düşüncesine en ciddi tenkidler yine Osmanlıca kâmuslardan gelmektedir. Resimli Kâmus-ı Osmanî, bu top mucidi Balyamezzi nam italyalının ismine izafetle müsemmâ iken, kudemâca Türkçe zannedilerek balyemez şekline konulmuş ve daha sonraları ıstılahperverân tarafından ‘asel nemi hûred’ diye tercüme edilmiştir diyerek bu ismin Evliya Çelebi’nin anlattığı gibi Türkçe olamayacağını belirtir. Şemsettin Sâmi’de, Kamûs-ı Türkî’de aynı şekilde bu ismin Türkçe olmadığını belirtir.
Bella ve Mezza asıllı Latince kelimelerin Avusturyalılar tarafından birleştirilmiş hali balimoz kelimesinin Türkçeye uygulanmış şekli olduğu da bazı kaynaklarda belirtilmiştir. Defter-i Galatat’ta da, aynı kelimenin Latince aslının küre manasındaki ‘bal’ ile yarım manasındaki ‘voynez’in bir araya gelmesinden oluştuğunu ve buna göre ‘balyemez’in yarım küre şeklinde top demek olabileceği belirtilmiştir.
Alman asıllı araştırmacı Kissling, bu topun ismi hakkında müstakil bir makale neşretmiş ve bu kelimenin aslının -italyanca olma ihtimali bulunmakla beraber- daha kuvvetli bir ihtimal ile Almanca faule metze olabileceği üzerinde uzun uzadıya durmuştur.
Kaynakça
- Özel
- ^ Gabriele Mandel, "Storia dell'Harem", Rusconi Libri, 1992. 7 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . . .
- Genel
- Şafak TUNÇ Tophâne-i Âmire ve Osmanlı Devleti'nde Top Döküm faaliyetleri 2004 İst.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ozellikle kale dovmek icin kullanilan orta capta uzun menzilli top Osmanli ordusunda ozellikle XVI ve XVII yuzyillarda kusatma savaslarinda kullanilmistir Osmanli ordusu icin Istanbul ve Budin tophanelerinde dokumu yapilmistir Balyemez Osmanlilarin XVI asrin baslarindan XIX asrin baslarina kadar ozellikle kale muhasaralarinda kullandiklari uzun menzilli bir batarya topudur Kaynaklarda zaman zaman buyuk balyemez topu olarak adlandirilan ve Evliya Celebi nin ejder heft ser misal ve seramed diye nitelendirdigi balyemez toplarinin mensei ve kokeni hakkinda farkli gorus ve yorumlar bulunmaktadir Bunlar arasinda hakim gorus bu kelimenin Avrupa asilli oldugu ve Osmanlilarin bu kelimeyi kendi telaffuzlari dogrultusunda degistirmis oldugudur Kelimenin aslinin hangi dilden neset ettigi hususu ise meskul mulahazalar icermektedir Etimolojik kokeniItalyanca ballamezza yarim top balliamezza ya da balimezzo sozcuklerinin bozulmus seklidir Venedik ve Cenevizliler den alindigi iddia edildigi gibi Avusturyalilar in kullandiklari faule mette 1411 yilinda Almanya da icat edilmis benzer bir top cesidi sozcugunden Turkceye turetilmis oldugu tezi de yaygindir Osmanli devrinde Farsca ya da cevrilerek asel ne mihored diye de kullanilmistir OzellikleriKara ve deniz savaslarinda kullanilan uzun menzilli balyemezler tunctan dokulurdu Balyemez top kaliplarina erimis tunc yarim saatte dolar ve bir hafta kalipta birakilarak sogutulurdu Evliya Celebi balyemez kelimesinin Turkce asilli oldugunu gostermek icin bir anekdot verir Celebi 1663 yilinda yapilan Uyvar muhasarasi esnasinda dusmandan ele gecirilen bir balyemez topunun uzerinde sahibu n nasr Suleyman Han mimme ya mel ser rihtegan i dergah i ali Bali yazmakta oldugunu gormus ve istidradi olarak bu topu yapan kisinin sevmedigi icin omrunde hic bal yemedigini ve onun yapmis oldugu toplarin da onun bu durumuna nisbetle bal yemez diye sohret buldugunu belirtir Evliya Celebi nin bu dusuncesine en ciddi tenkidler yine Osmanlica kamuslardan gelmektedir Resimli Kamus i Osmani bu top mucidi Balyamezzi nam italyalinin ismine izafetle musemma iken kudemaca Turkce zannedilerek balyemez sekline konulmus ve daha sonralari istilahperveran tarafindan asel nemi hured diye tercume edilmistir diyerek bu ismin Evliya Celebi nin anlattigi gibi Turkce olamayacagini belirtir Semsettin Sami de Kamus i Turki de ayni sekilde bu ismin Turkce olmadigini belirtir Bella ve Mezza asilli Latince kelimelerin Avusturyalilar tarafindan birlestirilmis hali balimoz kelimesinin Turkceye uygulanmis sekli oldugu da bazi kaynaklarda belirtilmistir Defter i Galatat ta da ayni kelimenin Latince aslinin kure manasindaki bal ile yarim manasindaki voynez in bir araya gelmesinden olustugunu ve buna gore balyemez in yarim kure seklinde top demek olabilecegi belirtilmistir Alman asilli arastirmaci Kissling bu topun ismi hakkinda mustakil bir makale nesretmis ve bu kelimenin aslinin italyanca olma ihtimali bulunmakla beraber daha kuvvetli bir ihtimal ile Almanca faule metze olabilecegi uzerinde uzun uzadiya durmustur KaynakcaOzel Gabriele Mandel Storia dell Harem Rusconi Libri 1992 7 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 8818880322 ISBN 978 8818880328 GenelSafak TUNC Tophane i Amire ve Osmanli Devleti nde Top Dokum faaliyetleri 2004 Ist