Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Örnekler |
|---|
|
- Bileşik zamanlı fiil ile karıştırılmamalıdır.
Birleşik fiiller ya da bileşik fiiller, bir eylemi karşılamak üzere birden fazla sözcüğün bir araya gelmesi ile oluşturulmuş fiiller (eylemler). Bazı birleşik fiiller bir arada, bazıları iki ayrı sözcük halinde yazılır.
Birleşik fiiller yapılarına göre üçe ayrılır:
- Kurallı birleşik fiiller
- Yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller
- Anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller
Kurallı birleşik fiiller
Kurallı birleşik fiiller, iki fiilin -aralarına geniş-düz ünlülerden (a, e) veya dar ünlülerden (ı, i, u, ü) birini alacak şekilde- birleşmesi yoluyla oluşur. Tamamı bitişik yazılır. Fiiller arasındaki ünlü, ilk fiilin son hecesi ile büyük ünlü uyumuna uyar:
Olumlu hâli: Fiil1 + a, e / ı, i, u, ü + Fiil2
Türkçedeki kurallı bileşik fiiller dört grupta incelenir:
Yeterlilik
Herhangi bir fiil ile bil- fiilinin birleşmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına "a" veya "e" harflerinden biri gelir. Cümleye gücü yetme veya olasılık anlamı katar. Soru olarak kullanıldığında rica anlamı katar.
- Okula geç kalırsam öğretmenim kızabilir. (olasılık)
- Sınıfı geçebilmem için çok çalışmam gerekiyor. (gücü yetme)
- Yarın fuara gidebiliriz, ne dersin? (olasılık)
- Şu camı kapatabilir misin? (rica)
- Sevinçten kapısında bayılabilirim. (olasılık)
Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili düşer ve olumsuzluk eki eklenir. Ancak aradaki ünlü muhafaza edilir:
- Saatlerdir uğraşmama rağmen bulmacayı çözemedim.
- Yarına kadar bu ödevi yetiştiremem.
Bazı ağızlarda ve bazı Türkî dillerde olumsuz yapıda da "bil-" fiili muhafaza edilir:
- Fikrimden geceler yatabilmirem. (yatamıyorum)
Geniş zamanın olumsuzu ile karıştırılmamalıdır. Fiilden sonra -e, -a ekleri varsa yeterlilik fiilinin olumsuzu, yoksa geniş zamanın olumsuzu olur:
- yapabilirim / yapamam (yeterlilik fiili)
- yaparım / yapmam (geniş zaman)
Tezlik
Herhangi bir fiil ile ver- fiilinin birleşmesi sonucu oluşur. Fiiller arasında dar ünlülerden (ı, i, u, ü) biri gelir. Cümleye tezlik, çabukluk anlamı katar.
- Kurbağa hızla uzattığı dili ile sineği yakalayıverdi.
- Çocuk, annesini görünce yanına koşuverdi.
- Uzanıp tutuver elimi.
- Uzanıverse gövdem taşlara, boydan boya -N. F. Kısakürek
Olumsuzluk eki –ma, -me asıl eylemden sonra gelirse önemsizlik, yardımcı fiil olan ver- den sonra gelirse olumsuz tezlik bildirir.
- Sen de o filmi görmeyiver. (önemsizlik)
- Her şeye maydanoz oluverme. (olumsuz tezlik)
Süreklilik
Fiil sonuna dur-, kal-, gel- ve koy- fiillerinin eklenmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına "e" veya "a" harflerinden biri gelir. Cümleye devam etme, süreklilik anlamı katar.
- Her on yılda bir, geçmişten bu yana süregelen edebiyatı alaşağı ediyoruz. -T. Uyar.
- Televizyonun karşısında uyuyakalmışım.
- Gidedursun turnalar, gurbet ellere.
- En başta kendi adımı görünce, listeye bakakaldım.
- Sizi işinizden alıkoymak istemem.
Yaklaşma birleşik
Fiil sonuna yaz- fiilinin eklenmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına "e" veya "a" harflerinden biri gelir. Modern Türkçede kullanımı gitgide azalan bu yapı eylemin neredeyse (hemen hemen) gerçekleştiğini belirtir:
- Kaldırımda yürürken düşeyazdım.
- Onu birden karşımda görünce korkudan öleyazdım.
- Heyecandan mal gibi kalbim durayazdı.
Yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller
Etmek, eylemek, olmak, kılmak, yapmak gibi yardımcı fiillerinin isim soylu sözcüklerden sonra kullanılması ile oluşturulmuş fiillerdir.
- mecbur olmak, dua etmek, doğum yapmak, namaz kılmak, perişan eylemek vs.
Bu şekilde yapılan birleşik fiillerin isim kısmında bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa birleşik fiil bitişik yazılır.
- seyretmek, affetmek vs.
Yardımcı fiiller -aşağıdaki örneklerdeki gibi- tek başına bir anlam taşıyorsa ve önündeki isimle kaynaşmamışsa asıl fiildir ve bileşik fiil değildir:
- Ben ettim, sen etme.
- Köyümüzde şimdi kirazlar olmuştur.
- Elindeki gömlek ancak beş milyon lira eder.
- Boş zamanlarımda kütüphanede olurum.
- Bu kazak bana oldu. (bedeni tam geldi)
Bazı kaynaklarda fiil+fiil yapısındaki kurallı bileşik fiillerde kullanılan yeterlilik, süreklilik, tezlik ve yaklaşma fiilleri (-ver, -yaz, -bil vs.) ile ek-fiiller (idi, imiş, ise, -dir) de yardımcı fiil kabul edilir.
Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller
Sıklıkla bir arada kullanılan bazı sözcüklerin zaman içerisinde kaynaşması, deyim haline gelmesi ile oluşmuş birleşik fiillerdir.Çoğunluğu deyimlerden oluşmuştur Örnekler:
- Ayak diremek
- Başına gelmek
- Dudak bükmek
- Kafa kafaya gelmek
- Baş ağrıtmak
- Aklına yatmak
- Kafa şişirmek
- Göz döndürmek
İkili birleşik fiiller
İki ayrı fiilin belirli biçim kalıpları içinde bir araya gelip kaynaşmasından oluşan birleşik fiilleridir. Esas fiil genellikle zarf-fiil (-ip) yapısındadır. Örnekler:
- kasıp kavurmak
- alıp vermek
- dolup taşmak
- uçup gitmek
- silip süpürmek
Kaynakça
- ^ Prof. dr. Zeynep Korkmaz,Türkiye Türkçesi Grameri, 243/3 Süreklilik Fiilleri.
- ^ Türkçede Yardımcı Fiillerin Morfo-Semantiği ve İşlevi 13 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Mehmet Gedizli, 2013
- ^ Prof. dr. Zeynep Korkmaz,Türkiye Türkçesi Grameri, 244. İkili Birleşik Fiiller.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Orneklergelebilmek opuvermek yazadurmak akin etmek dikis tutturamamakBilesik zamanli fiil ile karistirilmamalidir Birlesik fiiller ya da bilesik fiiller bir eylemi karsilamak uzere birden fazla sozcugun bir araya gelmesi ile olusturulmus fiiller eylemler Bazi birlesik fiiller bir arada bazilari iki ayri sozcuk halinde yazilir Birlesik fiiller yapilarina gore uce ayrilir Kuralli birlesik fiiller Yardimci fiille yapilan birlesik fiiller Anlamca kaynasmis deyimlesmis birlesik fiillerKuralli birlesik fiillerKuralli birlesik fiiller iki fiilin aralarina genis duz unlulerden a e veya dar unlulerden i i u u birini alacak sekilde birlesmesi yoluyla olusur Tamami bitisik yazilir Fiiller arasindaki unlu ilk fiilin son hecesi ile buyuk unlu uyumuna uyar Olumlu hali Fiil1 a e i i u u Fiil2 Turkcedeki kuralli bilesik fiiller dort grupta incelenir Yeterlilik Herhangi bir fiil ile bil fiilinin birlesmesi ile olusturulur Fiiller arasina a veya e harflerinden biri gelir Cumleye gucu yetme veya olasilik anlami katar Soru olarak kullanildiginda rica anlami katar Okula gec kalirsam ogretmenim kizabilir olasilik Sinifi gecebilmem icin cok calismam gerekiyor gucu yetme Yarin fuara gidebiliriz ne dersin olasilik Su cami kapatabilir misin rica Sevincten kapisinda bayilabilirim olasilik Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil fiili duser ve olumsuzluk eki eklenir Ancak aradaki unlu muhafaza edilir Saatlerdir ugrasmama ragmen bulmacayi cozemedim Yarina kadar bu odevi yetistiremem Bazi agizlarda ve bazi Turki dillerde olumsuz yapida da bil fiili muhafaza edilir Fikrimden geceler yatabilmirem yatamiyorum Genis zamanin olumsuzu ile karistirilmamalidir Fiilden sonra e a ekleri varsa yeterlilik fiilinin olumsuzu yoksa genis zamanin olumsuzu olur yapabilirim yapamam yeterlilik fiili yaparim yapmam genis zaman Tezlik Herhangi bir fiil ile ver fiilinin birlesmesi sonucu olusur Fiiller arasinda dar unlulerden i i u u biri gelir Cumleye tezlik cabukluk anlami katar Kurbaga hizla uzattigi dili ile sinegi yakalayiverdi Cocuk annesini gorunce yanina kosuverdi Uzanip tutuver elimi Uzaniverse govdem taslara boydan boya N F Kisakurek Olumsuzluk eki ma me asil eylemden sonra gelirse onemsizlik yardimci fiil olan ver den sonra gelirse olumsuz tezlik bildirir Sen de o filmi gormeyiver onemsizlik Her seye maydanoz oluverme olumsuz tezlik Sureklilik Fiil sonuna dur kal gel ve koy fiillerinin eklenmesi ile olusturulur Fiiller arasina e veya a harflerinden biri gelir Cumleye devam etme sureklilik anlami katar Her on yilda bir gecmisten bu yana suregelen edebiyati alasagi ediyoruz T Uyar Televizyonun karsisinda uyuyakalmisim Gidedursun turnalar gurbet ellere En basta kendi adimi gorunce listeye bakakaldim Sizi isinizden alikoymak istemem Yaklasma birlesik Fiil sonuna yaz fiilinin eklenmesi ile olusturulur Fiiller arasina e veya a harflerinden biri gelir Modern Turkcede kullanimi gitgide azalan bu yapi eylemin neredeyse hemen hemen gerceklestigini belirtir Kaldirimda yururken duseyazdim Onu birden karsimda gorunce korkudan oleyazdim Heyecandan mal gibi kalbim durayazdi Yardimci fiille yapilan birlesik fiillerEtmek eylemek olmak kilmak yapmak gibi yardimci fiillerinin isim soylu sozcuklerden sonra kullanilmasi ile olusturulmus fiillerdir mecbur olmak dua etmek dogum yapmak namaz kilmak perisan eylemek vs Bu sekilde yapilan birlesik fiillerin isim kisminda bir unlu dusmesi ya da bir unsuz turemesi varsa birlesik fiil bitisik yazilir seyretmek affetmek vs Yardimci fiiller asagidaki orneklerdeki gibi tek basina bir anlam tasiyorsa ve onundeki isimle kaynasmamissa asil fiildir ve bilesik fiil degildir Ben ettim sen etme Koyumuzde simdi kirazlar olmustur Elindeki gomlek ancak bes milyon lira eder Bos zamanlarimda kutuphanede olurum Bu kazak bana oldu bedeni tam geldi Bazi kaynaklarda fiil fiil yapisindaki kuralli bilesik fiillerde kullanilan yeterlilik sureklilik tezlik ve yaklasma fiilleri ver yaz bil vs ile ek fiiller idi imis ise dir de yardimci fiil kabul edilir Anlamca kaynasmis birlesik fiillerSiklikla bir arada kullanilan bazi sozcuklerin zaman icerisinde kaynasmasi deyim haline gelmesi ile olusmus birlesik fiillerdir Cogunlugu deyimlerden olusmustur Ornekler Ayak diremek Basina gelmek Dudak bukmek Kafa kafaya gelmek Bas agritmak Aklina yatmak Kafa sisirmek Goz dondurmekIkili birlesik fiillerIki ayri fiilin belirli bicim kaliplari icinde bir araya gelip kaynasmasindan olusan birlesik fiilleridir Esas fiil genellikle zarf fiil ip yapisindadir Ornekler kasip kavurmak alip vermek dolup tasmak ucup gitmek silip supurmekKaynakca Prof dr Zeynep Korkmaz Turkiye Turkcesi Grameri 243 3 Sureklilik Fiilleri Turkcede Yardimci Fiillerin Morfo Semantigi ve Islevi 13 Aralik 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mehmet Gedizli 2013 Prof dr Zeynep Korkmaz Turkiye Turkcesi Grameri 244 Ikili Birlesik Fiiller