Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, İngilizce Vikipedi'de yer alan aynı konulu maddeden Türkçeye çeviri yapılarak genişletilebilir. Başlıca çeviri yönergeleri için [genişlet] düğmesine tıklayınız.
|
Bu madde, uygun değildir. (Haziran 2021) |
Bitkilerin evrimi, (kara bitkilerinin evrimi) yaklaşık 500 milyon yıllık bir süreçtir.Siyanobakteriler milyarlarca yıl boyunca, sualtındaki kolonilerinde kalarak, baskın fotosentetik yaşam formu oldu. 1,6 milyar yıldan fazla süre önce, ikinci bir fotosentetik organizmalar grubu belirdi: Algler. Algler ökaryottur; yani hücrelerinin içinde "organel" adı verilen özelleşmiş (belirli görevleri olan, işbölümü yapan) yapılar vardır. Kloroplast adı verilen organel, tüm alglerde ve kara bitkilerinde bulunur. Hücrede fotosentezin gerçekleştiği yer bu organeldir. Kara bitkilerinin ilk ataları, yaklaşık 500 milyon yıl önce adlı yeşil alglerden evrimleşmişlerdir.
Yerçekimi ile mücadele eden ilk bitkiler, yaklaşık 433 milyon yıl önce, yani Silüryen Dönem'de ortaya çıkmıştır. Bu küçük bitkilerin, dallanmış bir kök tarafından birbirlerine bağlı olan spor üretici organları vardı. Yeraltındaki kök benzeri rizoitleri (köksüleri) suyu emiyor ve bitkinin ana gövdesini desteklemek için bir çıpa görevi görüyordu. Böyle bitkilerden kalma fosillere ilk olarak İngiltere'deki Shropshire'da rastlanmıştır. "Kuksonya" (İng. Cooksonia) adı verilen bu bitkiler, en azından Erken Devonyen Dönem'e dek Dünya bitkilerinin önemli bir parçası olmuşlardır. Şu anda onların sadece sporofitleri yani eşeysiz parçaları biliniyor. Günümüzde de yaşayan eğrelti otu ve diğer ilkel bitkiler gibi, bu bitkilerin de patlayarak sporları etrafa saçan spor keseleri vardı. Bitkilerin evrimini, Permiyen-Triyas Kitlesel Yok Oluşu dahi durduramamıştır. Günümüzden 251,4 milyon yıl önce gerçekleşen ve denizlerdeki türlerin %96'sını, karasal omurgalı hayvanların %70'ini, böcek türlerinin bir kısmını yok eden bu kitlesel yok oluş, bitkileri göreceli olarak az etkilemiştir. En büyük etkisi, bitkilerin organizasyonlarının değişmesi üzerinde olmuştur. Günümüzden 200 milyon yıl öncesinde, Triyas Dönem'de ise ilk defa çiçekli bitkiler evrimleşmeye başlamıştır. Bu evrimleri günümüzden 140 milyon yıl öncesi ile 65 milyon yıl öncesi arasını kapsayan Kretase Dönem'de ve 65 milyon yıl öncesiyle 2 milyon yıl öncesine kadar süren Tersiyer Dönem'de tavan yapmış, son derece hızlanmış ve çeşitlenmiştir. Erken Kretase Dönem'de, günümüzden 130 milyon yıl öncesinde, ilk defa günümüzdeki çiçeklere benzeyen yapılar fosilleşmiştir. Bitkilerin karaya geçişi ile ilgili adaptasyonlar 4 karasal bitki grubunu belirler. Dünya’da 280.000 den fazla bitki türü vardır. Deniz çayırları gibi bazı bitkiler sucul habitatlara dönmüş olsalar bile, çoğu çöl, çayır ve ormanlarda yaşar. Bu bitkilere karasal bitkiler denir.
Bazı bitki grupları ve özellikleri
Başlıca 4 karasal bitki grubu vardır:
- Karayosunları - yapraklı karayosunları
- Eğreltiotları - Pteridophytler
- Gimnospermler - Çamlar ve diğer koniferler (kozalaklı
bitkiler)
- Angiospermler - Çiçekli bitkiler
Charophyceae üyeleri, karasal bitkilere en yakın akraba olan yeşil alglerdir
Bitkiler çok hücreli, ökaryotik ve fotosentetik ototrof'lardır. Bununla birlikte, kırmızı deniz algleri ve kahverengi deniz algleri de bu tanımlamaya uyar. Selülozdan yapılmış hücre çeperleri ve kloroplastlarında klorofil a ve b'nin varlığı, çoğunlukla bitkileri ayırt edici özellikleri olarak bilinmektedir. Bununla birlikte, selüloz çeper dinoflagellatlar ve kahverengi algler dahil, bazı alg gruplarında da mevcuttur. Karasal bitkilerle akraba olmayan yeşil algler bile öglenalar ve bazı dinoflagellatlar gibi, hem klorofil a hem de b içeren kloroplastlara sahiptir. Dolayısıyla kara bitkilerini alglerden ayıran diğer özelliklerin incelenmesi gerekir.
Charophyceae
Elektron mikroskobuyla yapılan incelemeler kara bitkilerinin ince yapısına ait iki anahtar özelliği sadece Charophyceae olarak isimlendirilen ve onlara en yakın akraba alg grubu olan yeşil alglerle paylaştıklarını göstermiştir
- Kara bitkilerinin ve Charophyceae üyelerinin plazma zarlarında, hücre çeperlerinin selüloz mikrofibrillerini sentezleyen rozet şeklindeki protein komplekslerinin bulunmasıdır.
- Charophyceae üyelerinde ve kara bitkilerinde peroksizom enzimlerin benzerdir.
- Kamçılı sperm yapısı
- Fragmoplast oluşumu - hücre iskeleti elemanları ve golgi kökenli vesiküller
Pterophyta
Sphenophytler (At kuyrukları), karbonifer devrinde 15 m uzunlukta ve çok çeşitliydi. Şimdi Equisetum cinsi 15 tür içerir. Bataklıklarda ya da akarsuların kenarlarında ve kumlu yol kenarlarında bulunurlar.
Özellikleri
- Hem dik ve yeşil olan gövdelere hem de toprak üstünde uzanan ve kök taşıyan yatay gövdelere (rhizom) sahiptirler.
- Dik gövdeler yeşil renkli olup, segmentlidir (boğumlu); boğum yerlerinden daire şeklinde dizilim gösteren küçük yaprakları ya da dallar çıkar.
- Atkuyruğu gövdelerinin içinde büyük hava kanalları bulunur. Bu kanallar, genellikle suyla dolmuş, düşük oksijenli topraklarda büyüyen rhizomlara ve köklere
oksijenin ulaşmasını sağlar.
- Strobililer sporangiyum taşıyan sporofillerden oluşur.
Bitkilerin Karasal Adaptasyonları
Bitkiler bir yerden başka bir yere hareket edememelerine karşın, gövde ve köklerin uzaması ve dallanması ortamdaki kaynaklarla maksimum düzeyde temas sağlar. Uzunluktaki bu büyüme, apikal meristemlerin aktivitesi sonucu, bir bitkinin yaşamı boyunca sürer. Apikal meristem, gövde ve köklerin ucundaki hücre bölünmesinin gerçekleştiği bölgelerdir.
- Bu meristemler tarafından üretilen hücreler çeşidi bitki dokuları şeklinde farklılaşır. Vücudu ve çeşidi içsel dokuları koruyan, yüzeydeki bir epidermis ve çeşidi tipteki içsel
dokular dahil, bu dokulardandır. Aynı zamanda çoğu bitkide gövde meristemleri yaprakları da oluşturur
- Çok hücreli bitki embriyoları, dişi ebeveynin dokularının içinde tutulan zigodlardan gelişir. Ebeveyne ait dokular gelişmekte olan embriyoya şeker ve amino asit gibi besleyiciler
sağlar. Embriyo, özelleşmiş plasental transfer hücrelerine sahiptir; bu hücreler, bazen komşu maternal dokularda da bulunur. Transfer hücreleri, besleyici maddelerin ebeveynden embriyoya geçişini artırır.
- Karasal bitkiler, aynı zamanda embriyoitler olarak da bilinirler; bu ayırım, kara bitkileri kladında ortak ve türemiş bir karakter olan çok hücreli ve bağımlı olan embriyoyu belirtmektedir.
Karasal bitkilere özgü, türemiş özellikler:
- Bitki Dokularının Üreticileri Konumundaki Apikal Meristemler
- Çok Hücreli, Bağımlı Embriyolar
- Döl almaşı
- Sporangiyumda Üretilen Çeperli Sporlar
- Çok Hücreli Gametangia
Modern Lycophytes’ler ve eğreltilerin ataları Karbonifer devrinde büyük bir hızla gelişmiş, ormanları oluşturmuş ve evrimleşmeye başlamışlardır.
İletim demetli bitkilerin kökeni
Günümüzdeki iletim demetli bitkilerin, eğretileri ve onlara akraba olan bitkileri (pteridofitler), gimnospermleri ve çiçekli bitkileri (angiospermler) içerir. İletim demetli bitkilerin, ligninleşmiş hücrelerden oluşan, su ileten ksilem dokusu ve besin taşıyan floem ile donanmıştır. İletim demetli bitkiler, baskın sporofit döle ve ebeveyn gametofitten bağımsız olan dallanmış sporofitlere sahip olmalarıyla bryofitlerden ayrılırlar. Tohum üretmemeleri nedeniyle, Pteridofitler tohumsuz iletim demetli bitkiler olarak tanımlanırlar; çünkü onlar, gimnospermler ve angiospermlerin aksine, tohum üretmezler. İlk iletim demetli bitkiler, tohumsuzdu.
İlkin iletim demetli bitkiler doku üreten meristemleri, gametangiyumları, onlardan gelişen embriyoları ve sporofitleri, stomaları, kütikulayı ve çeperleri sporopollenin içeren sporları yapraklı karayosunu benzeri atalarından almışlardır. Dallanmış, bağımsız sporofitler büyük bir olasılıkla daha sonra ortaya çıkmıştır. Dallanmış sporofitlere sahip daha gelişmiş yapıların oluşmasını ve her bitkinin daha fazla spor oluşturmasını sağlamıştır. Çok sayıda sporangiyumu olan daha gelişmiş formların vejetatif aksamlarının ve sporangiyumlarının bir bölümü herbivorlar tarafından tüketilse de, gerek yaşama gerekse üreme açısından daha fazla şans bulmuşlardır. Gametofitleri çok fazla indirgenmiş olan günümüzdeki iletim demetli bitkilerin aksine, ilkin bitkilerin fosilleri, gametofitlerin ve sporofitlerin eşit büyüklükte olduğu bir yaşam döngüsüne işaret etmektedir.
İsmini Isabel Cookson isimli paleobotanikçiden alan Cooksonia, Avrupa ve Kuzey Amerika'daki Silüriyen kayaçlarında 408 milyon yıldan daha yaşlı fosilleri bulunan, nesli tükenmiş bir bitkidir. Cooksonia, bilinen en eski iletim demetli bitkidir. Dallanmış sporofıtlerinin uzunluğu sadece birkaç santimetre ile 50 santimetre arasında değişmesine karşın, Cooksonia, günümüz pteridofitlerinin (tohumsuz, iletim demetli bitkiler) ksilemindeki su ileten hücrelere benzerlik gösteren küçük ligninleşmiş hücrelere sahipti. Cooksonia'nın bazı dallarının uç kısımları, yumru şeklinde sporangiyumlarla sonlanmaktadır.
Adaptasyonlar
Gametofitin indirgenmesi, tohumlu bitkilerin evrimi ile devam etmiştir
- Tohumlu bitkilerin gametofitleri, eğreltiler gibi tohumsuz iletim demetli bitkilerin gametofitlerinden daha fazla indirgenmiştir. Bunun dışında,
tohumlu bitkilerde, çok küçük olan dişi gametofit, ana sporofit bitkinin sporangiyumunun içinde tutulan sporlardan gelişir.
- Bu nedenle tohumlu bitkilerin gametofitleri mikroskobiktir.
- Bu düzenlenmenin bir avantajı, narin yapılı dişi gametofitin pek çok çevresel stresle başa çıkmasına gerek duyulmamasıdır. Bu dişi
gametofitler ve döllenmeden sonra onların oluşturduğu genç embriyo, ataya ait sporofit dölün nemli üreme dokuları tarafından kuşatılarak kuraklık ve zararlı UV ışınlarından korunur. Aynı zamanda, gametofitlerin besinleri atalarından elde etmelerini sağlar.
Tohum, döllerin yayılmasında önemli bir araç olmuştur.
- Tek hücreli sporlar bu yeni ortamda, ortam dormansiye kırabilecek uygunlukta, yeni bir gametofiti oluşturabilirler.
Sporlar, kara yaşamının ilk 200 milyon yılında, bitkilerin yeryüzündeki dağılımında başlıca araç olmuşlardır.
- Çok hücreleri ve gelişmiş dayanıklı yapıdaki tohumların içerdikleri:
- Tam gelişmiş bir embriyo
- Embriyoya besin desteği
- Kurumayı önleyecek su geçirmez bir tohum kılıfı
Polenler
- Mikrosporlar polen tanelerine dönüşürler. Polenler tohumlu bitkilerin erkek gametofitini oluştururlar. Sporopollenin içeren bir çeper tarafından korunan polen taneleri, mikrosporangiyum tarafında serbest bırakıldıktan sonra rüzgar ya da hayvanlarla
uzaklara taşınabilir.
- Polenin tohum taslaklarına taşınması tozlaşma olarak isimlendirilir. Eğer bir polen tanesi tohum taslağının çevresine yerleşirse bir tüp oluşturur. Bu tüp tohum taslağı içindeki dişi gametofite bir veya daha fazla spermin ulaşmasını sağlar.
- Tohumlu bitkilerde, dayanıklı, havada uzaklara taşınabilen bir polenin kullanılması karasal bir adaptasyondur.
Çiçekli bitkilerin evrimi
Tohumun evrilmesi, spor taşıyıcıların gezegendeki baskın bitki biçimi olduğu zamanlarda başlamıştır (350 milyon yıldan fazla süre önce yaşanan Karbonifer dönemde). Bazı bitkiler, embriyolarını özel bir kılıf içinde korumak için yeni bir yol buldu ve bu adımla birlikte, bitkiler karada daha da geniş alanlara yayılma olanağı buldu. Tohum, döllenmiş bitki yumurtasıdır ve bitkinin "rahim"inin içinde tutulur. İlk tohumlu bitkiler için bunun anlamı, tohumun sert ve pullarla kaplı bir koza içinde korunması demekti. Koruyucu bir kılıfın olması, tohumun uyku durumunda kalabilmesini, yani uygun koşullara rastlayıp filizlenene dek ölmemesini sağlıyordu. Uzun uyuşukluk dönemleri sayesinde, bitki tohumları zor zamanları uyuyarak atlatabiliyor ve koşullar iyileştiğinde hayata atılabiliyorlardı. Dinozorların hüküm sürdüğü zamanlarda, ormanlarda çoğunlukla kozalaklılar, ginkgolar ve sikadlar vardı. Bunların hepsi de açık tohumlular soyundandır. Açık tohumlular, kabuğu olmayan "çıplak" tohumlara sahiptir. Genellikle tohumlarını kozalak üzerinde büyütürler ama porsuk ağacı ve ginkgo gibi bazıları da, etsi ve meyveye benzeyen yapılar içinde tohum yetiştirir. Tohumların varlığı, bu kozaların protein ile dolu olduğu anlamına gelir. Kozalaklıların uzun süren hükümdarlıkları boyunca, dinozorlar bu besin bolluğundan yararlanan ilk hayvanlar olmuştur. Çok geçmeden, çiçekli bitkilerin öncüleri de kozalaklılara katıldı. Çiçekli bitkilerin yani kapalı tohumluların en eski fosilleri, polen biçimindedir. Mezozoik Dönem'in başlarında belirmiş ama epey bir süre boyunca ekosistemin ender rastlanan ufak bir bölümünü oluşturmuşlardır. Çiçekli bitkilerin en eski gövde fosillerinden bazıları, Çin'in Liaoning bölgesinde 120 milyon yıl önce birikmiş olan Aşağı Kretase Yixian Oluşumu'nda bulunmuştur. Çiçek, karmaşık bir üreme organıdır. Bitkinin yumurtalarının olduğu yumurtalıkları vardır ve bunları bir dizi renkli taç yaprak ile çevreler. Ayrıca polen tanecikleri üreten bir erkek organa sahiptir. Döllenmenin ardından, yumurtalıktaki tohumlar gelişmeye başlar ve yumurtalık, tohumları koruyan bir meyveye dönüşür. Kapalı tohumlular, çiçeklerinden ziyade, bu özelliklerine istinaden adlandırılmışlardır. Bazıları, enerji bakımından zengin nektarlarıyla küçük böcekleri kendine çekerek, tozlaşmalarını sağlamalarına çalışır. Bu özgün strateji, tozlaşmak için rüzgara güvenmekten çok daha akıllıcadır. Bu ortakyaşamsal (simbiyotik) ilişki, böcekleri çekmeye çalışan çok değişik bitkilerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. En eski nektarcı böceklere Jura Devri'nde rastlanırken, kelebek, arı ve yaban arıları Kretase'da ortaya çıkmıştır; yani çiçekli bitkilerde dev bir evrimsel patlama olduğu sırada. Daha sonraları, arı kuşları nektarla beslenmeye başlamıştır.
Bitkiler ile hayvanlar arasındaki etkileşim, nektar ile sınırlı değildir. Bazı bitkiler, örneğin çeşitli orkide türleri, çeşitli böceklere benzeyecek biçimde evrilmiştir. Genellikle türün dişisinin görünümünü taklit ederek, erkek bireyleri kendilerine çeker ve bu arada kendi tozlaşmalarını gerçekleştirmiş olurlar. Hayvanlara, oluşan tohumlarının yayılması için güvenen bitkiler de vardır. Örneğin primatlar, açgözlü meyve tüketicileridir. İnanılmaz renk ayırma becerileri sayesinde, ham meyve ile olgun meyveyi ayırt edebilir ve daldan sadece olmuşları koparırlar. Uzağa taşıdıkları meyveleri yedikten sonra da, tohumlarını çok farklı yerlere bırakmış olurlar. Bunların yanı sıra, tohumlarının hayvanlar tarafından yenip, dışkı ile atılmasını uman bitkiler de vardır. Örneğin ardıç ağacı ile ardıç kuşları arasında böyle bir ilişki olduğu bilinmektedir. Ardıç tohumları, bir ardıç kuşu tarafından yenmedikçe çimlenme gerçekleşmez. Ardıç kuşunun sindirim sisteminde, tohumların kabukları açılır. Kuşun dışkısı ile birlikte toprağa karışan tohumlar kolayca çimlenir. Tohum, değişik bitkilerin yeryüzüne yayılmasını sağlayan çok önemli bir evrimsel yeniliktir. Bugün çevremizde upuzun kozalaklılardan, yeri örten yoncalara ya da nilüferden kaktüslere dek çok sayıda tohumlu bitki görüyoruz. Kretas biterken, çiçekli bitkilerin bir diğer önemli soyu daha ortaya çıktı. Çimenler, kökleri ile Dünya'nın en zorlu koşullara sahip ortamlarına tutunarak, yeryüzünü Memeliler Çağı için hazırlamaya başlamıştı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c Grup, BilimFili Medya. "Bitki Evrimi 1/5: Karaya İlk Çıkanlar | BilimFili.com". Bitki Evrimi 1/5: Karaya İlk Çıkanlar | BilimFili.com. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
- ^ Gazetesi, Evrensel. "Bitkilerin evrimi ve sudan karaya geçiş -1". Evrensel.net. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n "Bitki Çeşitliliği ve evrim". (PDF). Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.[]
- ^ a b Grup, BilimFili Medya. "Bitki Evrimi 4/5: Çiçeklerin ve Tohumların Öyküsü | BilimFili.com". Bitki Evrimi 4/5: Çiçeklerin ve Tohumların Öyküsü | BilimFili.com. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
Dış Bağlantılar
- Bitkilerin evriminin kısa ve dar bir özeti 28 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . evrimagaci.org
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Ingilizce Vikipedi de yer alan ayni konulu maddeden Turkceye ceviri yapilarak genisletilebilir Baslica ceviri yonergeleri icin genislet dugmesine tiklayiniz Ingilizce maddenin makine ceviri surumunu goruntuleyin Google Ceviri gibi makine cevirileri yapacaginiz ceviriler icin iyi bir baslangic noktasidir ancak cevirmenler sadece makine tarafindan cevrilen metni kopyala yapistir yapmak yerine hatalari gerektigi gibi gozden gecirmeli ve cevirinin tutarli oldugunu onaylamalidir Guvenilmeyen ya da dusuk kaliteli gorunen icerikleri eklemeyiniz Mumkunse yabanci dil maddesinde verilen referanslar ile cevireceginiz metni dogrulayin Cevirinize eslik edecek bir sekilde dillerarasi baglanti ekleyerek degisiklik ozetinizde bir telif hakki atfi saglamalisiniz Degisiklik ozeti icin ornek bir atif Bu degisiklikteki icerik Ingilizce Vikipedi de yer alan en Evolutionary history of plants sayfasindan cevrilmistir atif icin sayfanin tarihine bakiniz Ayrica tartisma sayfasina Cevrilmis sayfa en Evolutionary history of plants sablonunu eklemelisiniz Daha fazla bilgi icin bkz Vikipedi Ceviri Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Haziran 2021 Bitkilerin evrimi kara bitkilerinin evrimi yaklasik 500 milyon yillik bir surectir Siyanobakteriler milyarlarca yil boyunca sualtindaki kolonilerinde kalarak baskin fotosentetik yasam formu oldu 1 6 milyar yildan fazla sure once ikinci bir fotosentetik organizmalar grubu belirdi Algler Algler okaryottur yani hucrelerinin icinde organel adi verilen ozellesmis belirli gorevleri olan isbolumu yapan yapilar vardir Kloroplast adi verilen organel tum alglerde ve kara bitkilerinde bulunur Hucrede fotosentezin gerceklestigi yer bu organeldir Kara bitkilerinin ilk atalari yaklasik 500 milyon yil once adli yesil alglerden evrimlesmislerdir Gec Siluriyendeki sporangiumdan Burgsvik yataklari Isvec bir spor tetrati yesil ve trilet sporlari mavi 30 35mm cap Spor cinsi Yercekimi ile mucadele eden ilk bitkiler yaklasik 433 milyon yil once yani Siluryen Donem de ortaya cikmistir Bu kucuk bitkilerin dallanmis bir kok tarafindan birbirlerine bagli olan spor uretici organlari vardi Yeraltindaki kok benzeri rizoitleri koksuleri suyu emiyor ve bitkinin ana govdesini desteklemek icin bir cipa gorevi goruyordu Boyle bitkilerden kalma fosillere ilk olarak Ingiltere deki Shropshire da rastlanmistir Kuksonya Ing Cooksonia adi verilen bu bitkiler en azindan Erken Devonyen Donem e dek Dunya bitkilerinin onemli bir parcasi olmuslardir Su anda onlarin sadece sporofitleri yani eseysiz parcalari biliniyor Gunumuzde de yasayan egrelti otu ve diger ilkel bitkiler gibi bu bitkilerin de patlayarak sporlari etrafa sacan spor keseleri vardi Bitkilerin evrimini Permiyen Triyas Kitlesel Yok Olusu dahi durduramamistir Gunumuzden 251 4 milyon yil once gerceklesen ve denizlerdeki turlerin 96 sini karasal omurgali hayvanlarin 70 ini bocek turlerinin bir kismini yok eden bu kitlesel yok olus bitkileri goreceli olarak az etkilemistir En buyuk etkisi bitkilerin organizasyonlarinin degismesi uzerinde olmustur Gunumuzden 200 milyon yil oncesinde Triyas Donem de ise ilk defa cicekli bitkiler evrimlesmeye baslamistir Bu evrimleri gunumuzden 140 milyon yil oncesi ile 65 milyon yil oncesi arasini kapsayan Kretase Donem de ve 65 milyon yil oncesiyle 2 milyon yil oncesine kadar suren Tersiyer Donem de tavan yapmis son derece hizlanmis ve cesitlenmistir Erken Kretase Donem de gunumuzden 130 milyon yil oncesinde ilk defa gunumuzdeki ciceklere benzeyen yapilar fosillesmistir Bitkilerin karaya gecisi ile ilgili adaptasyonlar 4 karasal bitki grubunu belirler Dunya da 280 000 den fazla bitki turu vardir Deniz cayirlari gibi bazi bitkiler sucul habitatlara donmus olsalar bile cogu col cayir ve ormanlarda yasar Bu bitkilere karasal bitkiler denir Bazi bitki gruplari ve ozellikleriBaslica 4 karasal bitki grubu vardir Karayosunlari yaprakli karayosunlari Egreltiotlari Pteridophytler Gimnospermler Camlar ve diger koniferler kozalakli bitkiler Angiospermler Cicekli bitkiler Charophyceae uyeleri karasal bitkilere en yakin akraba olan yesil alglerdir Bitkiler cok hucreli okaryotik ve fotosentetik ototrof lardir Bununla birlikte kirmizi deniz algleri ve kahverengi deniz algleri de bu tanimlamaya uyar Selulozdan yapilmis hucre ceperleri ve kloroplastlarinda klorofil a ve b nin varligi cogunlukla bitkileri ayirt edici ozellikleri olarak bilinmektedir Bununla birlikte seluloz ceper dinoflagellatlar ve kahverengi algler dahil bazi alg gruplarinda da mevcuttur Karasal bitkilerle akraba olmayan yesil algler bile oglenalar ve bazi dinoflagellatlar gibi hem klorofil a hem de b iceren kloroplastlara sahiptir Dolayisiyla kara bitkilerini alglerden ayiran diger ozelliklerin incelenmesi gerekir Charophyceae Elektron mikroskobuyla yapilan incelemeler kara bitkilerinin ince yapisina ait iki anahtar ozelligi sadece Charophyceae olarak isimlendirilen ve onlara en yakin akraba alg grubu olan yesil alglerle paylastiklarini gostermistir Kara bitkilerinin ve Charophyceae uyelerinin plazma zarlarinda hucre ceperlerinin seluloz mikrofibrillerini sentezleyen rozet seklindeki protein komplekslerinin bulunmasidir Charophyceae uyelerinde ve kara bitkilerinde peroksizom enzimlerin benzerdir Kamcili sperm yapisi Fragmoplast olusumu hucre iskeleti elemanlari ve golgi kokenli vesikullerPterophyta Sphenophytler At kuyruklari karbonifer devrinde 15 m uzunlukta ve cok cesitliydi Simdi Equisetum cinsi 15 tur icerir Batakliklarda ya da akarsularin kenarlarinda ve kumlu yol kenarlarinda bulunurlar Ozellikleri Hem dik ve yesil olan govdelere hem de toprak ustunde uzanan ve kok tasiyan yatay govdelere rhizom sahiptirler Dik govdeler yesil renkli olup segmentlidir bogumlu bogum yerlerinden daire seklinde dizilim gosteren kucuk yapraklari ya da dallar cikar Atkuyrugu govdelerinin icinde buyuk hava kanallari bulunur Bu kanallar genellikle suyla dolmus dusuk oksijenli topraklarda buyuyen rhizomlara ve koklere oksijenin ulasmasini saglar Strobililer sporangiyum tasiyan sporofillerden olusur Bitkilerin Karasal AdaptasyonlariBitkiler bir yerden baska bir yere hareket edememelerine karsin govde ve koklerin uzamasi ve dallanmasi ortamdaki kaynaklarla maksimum duzeyde temas saglar Uzunluktaki bu buyume apikal meristemlerin aktivitesi sonucu bir bitkinin yasami boyunca surer Apikal meristem govde ve koklerin ucundaki hucre bolunmesinin gerceklestigi bolgelerdir Bu meristemler tarafindan uretilen hucreler cesidi bitki dokulari seklinde farklilasir Vucudu ve cesidi icsel dokulari koruyan yuzeydeki bir epidermis ve cesidi tipteki icsel dokular dahil bu dokulardandir Ayni zamanda cogu bitkide govde meristemleri yapraklari da olusturur Cok hucreli bitki embriyolari disi ebeveynin dokularinin icinde tutulan zigodlardan gelisir Ebeveyne ait dokular gelismekte olan embriyoya seker ve amino asit gibi besleyiciler saglar Embriyo ozellesmis plasental transfer hucrelerine sahiptir bu hucreler bazen komsu maternal dokularda da bulunur Transfer hucreleri besleyici maddelerin ebeveynden embriyoya gecisini artirir Karasal bitkiler ayni zamanda embriyoitler olarak da bilinirler bu ayirim kara bitkileri kladinda ortak ve turemis bir karakter olan cok hucreli ve bagimli olan embriyoyu belirtmektedir Karasal bitkilere ozgu turemis ozellikler Bitki Dokularinin Ureticileri Konumundaki Apikal Meristemler Cok Hucreli Bagimli Embriyolar Dol almasi Sporangiyumda Uretilen Ceperli Sporlar Cok Hucreli Gametangia Modern Lycophytes ler ve egreltilerin atalari Karbonifer devrinde buyuk bir hizla gelismis ormanlari olusturmus ve evrimlesmeye baslamislardir Iletim demetli bitkilerin kokeni Gunumuzdeki iletim demetli bitkilerin egretileri ve onlara akraba olan bitkileri pteridofitler gimnospermleri ve cicekli bitkileri angiospermler icerir Iletim demetli bitkilerin ligninlesmis hucrelerden olusan su ileten ksilem dokusu ve besin tasiyan floem ile donanmistir Iletim demetli bitkiler baskin sporofit dole ve ebeveyn gametofitten bagimsiz olan dallanmis sporofitlere sahip olmalariyla bryofitlerden ayrilirlar Tohum uretmemeleri nedeniyle Pteridofitler tohumsuz iletim demetli bitkiler olarak tanimlanirlar cunku onlar gimnospermler ve angiospermlerin aksine tohum uretmezler Ilk iletim demetli bitkiler tohumsuzdu Ilkin iletim demetli bitkiler doku ureten meristemleri gametangiyumlari onlardan gelisen embriyolari ve sporofitleri stomalari kutikulayi ve ceperleri sporopollenin iceren sporlari yaprakli karayosunu benzeri atalarindan almislardir Dallanmis bagimsiz sporofitler buyuk bir olasilikla daha sonra ortaya cikmistir Dallanmis sporofitlere sahip daha gelismis yapilarin olusmasini ve her bitkinin daha fazla spor olusturmasini saglamistir Cok sayida sporangiyumu olan daha gelismis formlarin vejetatif aksamlarinin ve sporangiyumlarinin bir bolumu herbivorlar tarafindan tuketilse de gerek yasama gerekse ureme acisindan daha fazla sans bulmuslardir Gametofitleri cok fazla indirgenmis olan gunumuzdeki iletim demetli bitkilerin aksine ilkin bitkilerin fosilleri gametofitlerin ve sporofitlerin esit buyuklukte oldugu bir yasam dongusune isaret etmektedir Ismini Isabel Cookson isimli paleobotanikciden alan Cooksonia Avrupa ve Kuzey Amerika daki Siluriyen kayaclarinda 408 milyon yildan daha yasli fosilleri bulunan nesli tukenmis bir bitkidir Cooksonia bilinen en eski iletim demetli bitkidir Dallanmis sporofitlerinin uzunlugu sadece birkac santimetre ile 50 santimetre arasinda degismesine karsin Cooksonia gunumuz pteridofitlerinin tohumsuz iletim demetli bitkiler ksilemindeki su ileten hucrelere benzerlik gosteren kucuk ligninlesmis hucrelere sahipti Cooksonia nin bazi dallarinin uc kisimlari yumru seklinde sporangiyumlarla sonlanmaktadir Adaptasyonlar Gametofitin indirgenmesi tohumlu bitkilerin evrimi ile devam etmistir Tohumlu bitkilerin gametofitleri egreltiler gibi tohumsuz iletim demetli bitkilerin gametofitlerinden daha fazla indirgenmistir Bunun disinda tohumlu bitkilerde cok kucuk olan disi gametofit ana sporofit bitkinin sporangiyumunun icinde tutulan sporlardan gelisir Bu nedenle tohumlu bitkilerin gametofitleri mikroskobiktir Bu duzenlenmenin bir avantaji narin yapili disi gametofitin pek cok cevresel stresle basa cikmasina gerek duyulmamasidir Bu disi gametofitler ve dollenmeden sonra onlarin olusturdugu genc embriyo ataya ait sporofit dolun nemli ureme dokulari tarafindan kusatilarak kuraklik ve zararli UV isinlarindan korunur Ayni zamanda gametofitlerin besinleri atalarindan elde etmelerini saglar Tohum dollerin yayilmasinda onemli bir arac olmustur Tek hucreli sporlar bu yeni ortamda ortam dormansiye kirabilecek uygunlukta yeni bir gametofiti olusturabilirler Sporlar kara yasaminin ilk 200 milyon yilinda bitkilerin yeryuzundeki dagiliminda baslica arac olmuslardir Cok hucreleri ve gelismis dayanikli yapidaki tohumlarin icerdikleri Tam gelismis bir embriyo Embriyoya besin destegi Kurumayi onleyecek su gecirmez bir tohum kilifiPolenler Mikrosporlar polen tanelerine donusurler Polenler tohumlu bitkilerin erkek gametofitini olustururlar Sporopollenin iceren bir ceper tarafindan korunan polen taneleri mikrosporangiyum tarafinda serbest birakildiktan sonra ruzgar ya da hayvanlarla uzaklara tasinabilir Polenin tohum taslaklarina tasinmasi tozlasma olarak isimlendirilir Eger bir polen tanesi tohum taslaginin cevresine yerlesirse bir tup olusturur Bu tup tohum taslagi icindeki disi gametofite bir veya daha fazla spermin ulasmasini saglar Tohumlu bitkilerde dayanikli havada uzaklara tasinabilen bir polenin kullanilmasi karasal bir adaptasyondur Cicekli bitkilerin evrimiOphrys lutea Tohumun evrilmesi spor tasiyicilarin gezegendeki baskin bitki bicimi oldugu zamanlarda baslamistir 350 milyon yildan fazla sure once yasanan Karbonifer donemde Bazi bitkiler embriyolarini ozel bir kilif icinde korumak icin yeni bir yol buldu ve bu adimla birlikte bitkiler karada daha da genis alanlara yayilma olanagi buldu Tohum dollenmis bitki yumurtasidir ve bitkinin rahim inin icinde tutulur Ilk tohumlu bitkiler icin bunun anlami tohumun sert ve pullarla kapli bir koza icinde korunmasi demekti Koruyucu bir kilifin olmasi tohumun uyku durumunda kalabilmesini yani uygun kosullara rastlayip filizlenene dek olmemesini sagliyordu Uzun uyusukluk donemleri sayesinde bitki tohumlari zor zamanlari uyuyarak atlatabiliyor ve kosullar iyilestiginde hayata atilabiliyorlardi Dinozorlarin hukum surdugu zamanlarda ormanlarda cogunlukla kozalaklilar ginkgolar ve sikadlar vardi Bunlarin hepsi de acik tohumlular soyundandir Acik tohumlular kabugu olmayan ciplak tohumlara sahiptir Genellikle tohumlarini kozalak uzerinde buyuturler ama porsuk agaci ve ginkgo gibi bazilari da etsi ve meyveye benzeyen yapilar icinde tohum yetistirir Tohumlarin varligi bu kozalarin protein ile dolu oldugu anlamina gelir Kozalaklilarin uzun suren hukumdarliklari boyunca dinozorlar bu besin bollugundan yararlanan ilk hayvanlar olmustur Cok gecmeden cicekli bitkilerin onculeri de kozalaklilara katildi Cicekli bitkilerin yani kapali tohumlularin en eski fosilleri polen bicimindedir Mezozoik Donem in baslarinda belirmis ama epey bir sure boyunca ekosistemin ender rastlanan ufak bir bolumunu olusturmuslardir Cicekli bitkilerin en eski govde fosillerinden bazilari Cin in Liaoning bolgesinde 120 milyon yil once birikmis olan Asagi Kretase Yixian Olusumu nda bulunmustur Cicek karmasik bir ureme organidir Bitkinin yumurtalarinin oldugu yumurtaliklari vardir ve bunlari bir dizi renkli tac yaprak ile cevreler Ayrica polen tanecikleri ureten bir erkek organa sahiptir Dollenmenin ardindan yumurtaliktaki tohumlar gelismeye baslar ve yumurtalik tohumlari koruyan bir meyveye donusur Kapali tohumlular ciceklerinden ziyade bu ozelliklerine istinaden adlandirilmislardir Bazilari enerji bakimindan zengin nektarlariyla kucuk bocekleri kendine cekerek tozlasmalarini saglamalarina calisir Bu ozgun strateji tozlasmak icin ruzgara guvenmekten cok daha akillicadir Bu ortakyasamsal simbiyotik iliski bocekleri cekmeye calisan cok degisik bitkilerin ortaya cikmasina neden olmustur En eski nektarci boceklere Jura Devri nde rastlanirken kelebek ari ve yaban arilari Kretase da ortaya cikmistir yani cicekli bitkilerde dev bir evrimsel patlama oldugu sirada Daha sonralari ari kuslari nektarla beslenmeye baslamistir Bitkiler ile hayvanlar arasindaki etkilesim nektar ile sinirli degildir Bazi bitkiler ornegin cesitli orkide turleri cesitli boceklere benzeyecek bicimde evrilmistir Genellikle turun disisinin gorunumunu taklit ederek erkek bireyleri kendilerine ceker ve bu arada kendi tozlasmalarini gerceklestirmis olurlar Hayvanlara olusan tohumlarinin yayilmasi icin guvenen bitkiler de vardir Ornegin primatlar acgozlu meyve tuketicileridir Inanilmaz renk ayirma becerileri sayesinde ham meyve ile olgun meyveyi ayirt edebilir ve daldan sadece olmuslari koparirlar Uzaga tasidiklari meyveleri yedikten sonra da tohumlarini cok farkli yerlere birakmis olurlar Bunlarin yani sira tohumlarinin hayvanlar tarafindan yenip diski ile atilmasini uman bitkiler de vardir Ornegin ardic agaci ile ardic kuslari arasinda boyle bir iliski oldugu bilinmektedir Ardic tohumlari bir ardic kusu tarafindan yenmedikce cimlenme gerceklesmez Ardic kusunun sindirim sisteminde tohumlarin kabuklari acilir Kusun diskisi ile birlikte topraga karisan tohumlar kolayca cimlenir Tohum degisik bitkilerin yeryuzune yayilmasini saglayan cok onemli bir evrimsel yeniliktir Bugun cevremizde upuzun kozalaklilardan yeri orten yoncalara ya da niluferden kaktuslere dek cok sayida tohumlu bitki goruyoruz Kretas biterken cicekli bitkilerin bir diger onemli soyu daha ortaya cikti Cimenler kokleri ile Dunya nin en zorlu kosullara sahip ortamlarina tutunarak yeryuzunu Memeliler Cagi icin hazirlamaya baslamisti Ayrica bakinizEvrim Yasamin evrimsel tarihi Hayvanlarin evrimi Insanin evrimiKaynakca a b c Grup BilimFili Medya Bitki Evrimi 1 5 Karaya Ilk Cikanlar BilimFili com Bitki Evrimi 1 5 Karaya Ilk Cikanlar BilimFili com 28 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Haziran 2021 Gazetesi Evrensel Bitkilerin evrimi ve sudan karaya gecis 1 Evrensel net 28 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Haziran 2021 a b c d e f g h i j k l m n Bitki Cesitliligi ve evrim PDF Erisim tarihi 28 Haziran 2021 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link olu kirik baglanti a b Grup BilimFili Medya Bitki Evrimi 4 5 Ciceklerin ve Tohumlarin Oykusu BilimFili com Bitki Evrimi 4 5 Ciceklerin ve Tohumlarin Oykusu BilimFili com 28 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Haziran 2021 Dis BaglantilarBitkilerin evriminin kisa ve dar bir ozeti 28 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde evrimagaci org