Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tozlaşma ya da polenleşme, bitkinin erkek organında üretilen polenlerin çeşitli nedenlerle dişi organın tepecik bölümüne yapışması olayına denir. Böylece tepeciğe yapışan polenler, dişicik borusundan yumurtalığa iner döllenme meydana gelir. Döllenmiş yumurtaya zigot denir. Zigot gelişerek embriyoyu oluşturur. Bu polenlerin dişicik borusuna taşınması hava, su ve böceklerle olabilir.
İlkbaharda çevremizdeki hava rüzgârla uçuşan çiçek tozlarıyla dolar. Çiçek tozları bitkilerin erkek üreme hücrelerini taşıyan mikroskobik taneciklerdir. Bu taneciklerden biri bir çiçeğin yapışkan tepeciğine konduğu zaman, içindeki erkek üreme hücresi çiçekteki dişi üreme hücresiyle birleşir. Bu birleşmeye döllenme denir ve döllenmenin sonucunda bitkinin çoğalmasını sağlayan tohumlar oluşur.
Tüm "üstün" yapılı bitkiler, yani çiçekler, otlar, çalılar, iğne yapraklı ve geniş yapraklı ağaçlar tozlaşma sürecinden yararlanan canlılardır. Evrimsel açıdan daha alt basamaklarda yer alan, yosunlar ve eğrelti otları gibi basit bitkilerin üreme yöntemleri ise farklıdır.
Tozlaşma, çiçeklerin erkek organından dişi organa taşınma sürecine denir. Genel olarak iki tip tozlaşma türü bulunmaktadır.
Kendi kendine tozlaşma
aynı çiçeğin veya aynı bitkinin bir diğer çiçeğinden gelen çiçektozu ile gerçekleşirse, buna kendine tozlanma (autogamy) denir. Kendi kendine tozlanmada erkek organdan çıkan çiçektozlarının aynı bitki üzerinde dişi organ tarafından tutulması gibi bir şart aranmaz. Eğer erkek ve dişi organlar aynı kalıtsal yapıya sahipse farklı bitkiler üzerinde bulunmuş olmalarına rağmen kendi kendine tozlanmış olarak kabul edilir.
Çiçeğin erselik yapıda olması kendine tozlanmayı kolaylaştırır. Kendine tozlanmayı mümkün kılan bir diğer durum, homogamy, yani erkek ve dişi cinsiyet organlarının aynı zamanda olgunlaşmasıdır.
Yabancı tozlaşma (Allogamy)
Farklı kalıtsal yapıya sahip iki bitki veya bitkiler arasında gerçekleşen tozlanma türüdür. Bir çiçeğin aynı türe ait başka bir çeşit çiçeğin tozlarıyla tozlanmasına yabancı tozlaşma adı verilir. Yabancı tozlanma, aynı türe ait çeşitliler, aynı cinse ait ürünler hatta aynı familyaya ait farklı cinsler (Poncirus trifoliata ve Turunçgiller) birbirleriyle yabancı tozlaşabilir.
Rosaceae familyasının içerisinde bulunan erik, kiraz, şeftali, kayısı ve badem gibi bitkiler aynı familya içerisinde olmaları sebebiyle birbirleriyle tozlaşabilirler.
Yabani tozlaşma çoğunlukla bitkinin erkek organının tam olgunlaşmaması veya dişi organla aynı anda olgunlaşmaması ya da bitkinin tek evcikli ve iki evcikli olması durumunda gerçekleşir.
Rüzgârla tozlaşma
Çiçek tozları genellikle çapı 0,05 milimetreyi geçmeyen, gözle görülemeyecek kadar ufak taneciklerdir. Bu nedenle bazı bitkiler çiçek tozlarının kendi türünden başka bitkilere aktarılmasında rüzgârlardan yararlanır. İlk bakışta bu size işi şansa bırakmak gibi gelebilir; ama bitkiler o kadar çok çiçek tozu üretirler ki, bunların bir bölümü mutlaka amacına ulaşır. Örneğin, bir tek köknar kozalağının rüzgârlara saldığı çiçek tozu taneciğinin sayısı birkaç milyondur.
Rüzgârla tozlaşan bitkilerin çiçekleri genellikle küçüktür ve öbürleri gibi pek dikkat çekici değildir. Örneğin, söğüt gibi bazı ağaçların çiçekleri rüzgârda sallanan sarkık başaklar (tırtıl) halindedir. Buğdaygillerin çiçek başakları ise havada uçuşan çiçek tozlarını yakalayabilmek için ince püsküller oluşturmuştur.
Hayvanlarla tozlaşma
Pek çok bitki çiçek tozlarının aktarılmasında hayvanları kullanır. Tozlaşmada rol oynayan hayvanların başında arılar gelir. Çiçekten çiçeğe dolaşarak bal özü arayan arılar bir çiçeğin erkek organlarından kanat ve ayaklarına bulaşan çiçek tozlarını, daha sonra kondukları başka bir çiçeğin dişi organının tepeciğine bırakırlar. Eğer bir bitkinin çiçek tozları başka türden bir bitkinin tepeciğine konarsa döllenme gerçekleşmez; ama aynı türden bir bitkinin tepeciği üstüne konarsa, her çiçek tozu taneciği dişi organın boyuncuğundan yumurtalığa doğru ince bir kılcal boru uzatır. Bu borucukların yardımıyla yumurtalığa ulaşan erkek üreme hücreleri buradaki dişi üreme hücreleriyle birleşir, yani onları döller.
Pek çok bitki bal özü taşıdığının bir göstergesi olan, göz alıcı renklere bürünmüş, keskin ve hoş kokulu çiçekleriyle hayvanları kendine çeker. Böylece çiçeğe gelen hayvan bal özüyle ödüllendirileceğini bilir. Ayrıca, bitkisel şekerlerden ötürü yapışkan ve tatlı olan çiçek tozları da çekiciliği artırır. Bazı bitki türleri ise bal özü sunmadığı halde, öbür çiçekli bitkileri taklit ederek hayvanları renkleriyle kandırabilir.
Bazı orkideler bu aldatmacayı daha da ileri götürerek çiçeklerini böceklere benzetir. Örneğin, Ophrys cinsinden orkideler toprak arısının dişisine benzeyen çiçeklerinden ötürü erkek toprak arılarının akınına uğrar. Erkek organ bu yanılgıyla dişi taklidi çiçekle çiftleşmeye çalışırken orkidenin erkek organlarından kopan çiçek tozları böceğin başına yapışır. Daha sonra başka bir orkideye gittiğinde çiçek tozlarını o çiçeğin tepeciğine bulaştırır.
Bazen de bitkiler, böcekleri kendine çekebilmek için güzel renkli ve hoş kokulu çiçeklerin tersine, kötü kokulu çiçekler üretir. Örneğin, Rafflesia cinsinden bazı türlerin çiçekleri, kokmuş eti andıran çok kötü bir koku yayar. Ne var ki, insanlar için dayanılmaz olan bu koku, yumurtalarını bırakabileceği bir hayvan leşi arayan sinekleri çiçeğe çekerek tozlaşmada çok önemli bir rol oynar.
Kahkaha çiçeği ve petunya gibi, çiçekleri huniye benzeyen bazı bitkilerde bal özü çiçeklerin dibinde, yani ulaşılması oldukça zor bir yerde bulunur. Bu tip çiçeklerden ancak kelebekler gibi uzun, borumsu dilleri bulunan böcekler bal özü alabilir ve böylelikle tozlaşmaya yardımcı olabilir.
Kuşlar ve yarasalar da tozlaşmada görev alan hayvanlardandır. Örneğin mine ağacı ve çin gülü çiçeklerinden beslenen kolibriler gagalarına ve başlarına bulaşan çiçek tozlarını bir çiçekten ötekine aktarırlar. Karanlık bastığında yuvalarından çıkarak yiyecek aramaya koyulan yarasalar ise gece açan çiçeklerin çevresinde uçuşarak bal özü yalarlar ve bu arada yüzlerine bulaşan çiçek tozlarını öbür çiçeklere taşırlar. Bazı su bitkilerinin çiçek tozları ise akarsularla taşınır.
Kaynakça
- ^ a b c d Rahmi ÖZÇAĞIRAN (2002). "Çiçekli Bitkilerde Tozlanma Ve Çiçektozu Taşıyıcıları". Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. ISSN 1018-8851. 17 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Haziran 2023.
- ^ "BAHÇE BİTKİLERİNİN BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ" (PDF). Ankara Üniversitesi. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 17 Haziran 2023.
 | Botanik ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tozlasma ya da polenlesme bitkinin erkek organinda uretilen polenlerin cesitli nedenlerle disi organin tepecik bolumune yapismasi olayina denir Boylece tepecige yapisan polenler disicik borusundan yumurtaliga iner dollenme meydana gelir Dollenmis yumurtaya zigot denir Zigot geliserek embriyoyu olusturur Bu polenlerin disicik borusuna tasinmasi hava su ve boceklerle olabilir Ilkbaharda cevremizdeki hava ruzgarla ucusan cicek tozlariyla dolar Cicek tozlari bitkilerin erkek ureme hucrelerini tasiyan mikroskobik taneciklerdir Bu tane ciklerden biri bir cicegin yapiskan tepecigine kondugu zaman icindeki erkek ureme hucresi cicekteki disi ureme hucresiyle birlesir Bu birlesmeye dollenme denir ve dollenmenin sonucunda bitkinin cogalmasini saglayan tohumlar olusur Tum ustun yapili bitkiler yani cicekler otlar calilar igne yaprakli ve genis yaprakli agaclar tozlasma surecinden yararlanan canli lardir Evrimsel acidan daha alt basamaklarda yer alan yosunlar ve egrelti otlari gibi basit bitkilerin ureme yontemleri ise farklidir Tozlasma ciceklerin erkek organindan disi organa tasinma surecine denir Genel olarak iki tip tozlasma turu bulunmaktadir Kendi kendine tozlasma ayni cicegin veya ayni bitkinin bir diger ciceginden gelen cicektozu ile gerceklesirse buna kendine tozlanma autogamy denir Kendi kendine tozlanmada erkek organdan cikan cicektozlarinin ayni bitki uzerinde disi organ tarafindan tutulmasi gibi bir sart aranmaz Eger erkek ve disi organlar ayni kalitsal yapiya sahipse farkli bitkiler uzerinde bulunmus olmalarina ragmen kendi kendine tozlanmis olarak kabul edilir Cicegin erselik yapida olmasi kendine tozlanmayi kolaylastirir Kendine tozlanmayi mumkun kilan bir diger durum homogamy yani erkek ve disi cinsiyet organlarinin ayni zamanda olgunlasmasidir Yabanci tozlasma Allogamy Farkli kalitsal yapiya sahip iki bitki veya bitkiler arasinda gerceklesen tozlanma turudur Bir cicegin ayni ture ait baska bir cesit cicegin tozlariyla tozlanmasina yabanci tozlasma adi verilir Yabanci tozlanma ayni ture ait cesitliler ayni cinse ait urunler hatta ayni familyaya ait farkli cinsler Poncirus trifoliata ve Turuncgiller birbirleriyle yabanci tozlasabilir Rosaceae familyasinin icerisinde bulunan erik kiraz seftali kayisi ve badem gibi bitkiler ayni familya icerisinde olmalari sebebiyle birbirleriyle tozlasabilirler Yabani tozlasma cogunlukla bitkinin erkek organinin tam olgunlasmamasi veya disi organla ayni anda olgunlasmamasi ya da bitkinin tek evcikli ve iki evcikli olmasi durumunda gerceklesir Ruzgarla tozlasmaCicek tozlari genellikle capi 0 05 milimetreyi gecmeyen gozle gorulemeyecek kadar ufak taneciklerdir Bu nedenle bazi bitkiler cicek tozlarinin kendi turunden baska bitkilere aktarilmasinda ruzgarlardan yararlanir Ilk bakista bu size isi sansa birakmak gibi gelebi lir ama bitkiler o kadar cok cicek tozu uretir ler ki bunlarin bir bolumu mutlaka amacina ulasir Ornegin bir tek koknar kozalaginin ruzgarlara saldigi cicek tozu taneciginin sayisi birkac milyondur Ruzgarla tozlasan bitkilerin cicekleri genel likle kucuktur ve oburleri gibi pek dikkat cekici degildir Ornegin sogut gibi bazi agac larin cicekleri ruzgarda sallanan sarkik basak lar tirtil halindedir Bugdaygillerin cicek ba saklari ise havada ucusan cicek tozlarini yakalayabilmek icin ince puskuller olusturmustur Hayvanlarla tozlasmaPek cok bitki cicek tozlarinin aktarilmasinda hayvanlari kullanir Tozlasmada rol oynayan hayvanlarin basinda arilar gelir Cicekten cicege dolasarak bal ozu arayan arilar bir cicegin erkek organlarindan kanat ve ayaklari na bulasan cicek tozlarini daha sonra konduk lari baska bir cicegin disi organinin tepecigine birakirlar Eger bir bitkinin cicek tozlari baska turden bir bitkinin tepecigine konarsa dollenme gerceklesmez ama ayni turden bir bitki nin tepecigi ustune konarsa her cicek tozu tanecigi disi organin boyuncugundan yumurta liga dogru ince bir kilcal boru uzatir Bu borucuklarin yardimiyla yumurtaliga ulasan erkek ureme hucreleri buradaki disi ureme hucreleriyle birlesir yani onlari doller Pek cok bitki bal ozu tasidiginin bir goster gesi olan goz alici renklere burunmus keskin ve hos kokulu cicekleriyle hayvanlari kendine ceker Boylece cicege gelen hayvan bal ozuyle odullendirilecegini bilir Ayrica bitkisel se kerlerden oturu yapiskan ve tatli olan cicek tozlari da cekiciligi artirir Bazi bitki turleri ise bal ozu sunmadigi halde obur cicekli bitkileri taklit ederek hayvanlari renkleriyle kandirabilir Bazi orkideler bu aldatmacayi daha da ileri goturerek ciceklerini boceklere benzetir Or negin Ophrys cinsinden orkideler toprak arisinin disisine benzeyen ciceklerinden oturu erkek toprak arilarinin akinina ugrar Erkek organ bu yanilgiyla disi taklidi cicekle ciftlesmeye calisirken orkidenin erkek organlarindan kopan cicek tozlari bocegin basina yapisir Daha sonra baska bir orkideye gittiginde cicek tozlarini o cicegin tepecigine bulastirir Bazen de bitkiler bocekleri kendine ceke bilmek icin guzel renkli ve hos kokulu cicekle rin tersine kotu kokulu cicekler uretir Orne gin Rafflesia cinsinden bazi turlerin cicekleri kokmus eti andiran cok kotu bir koku yayar Ne var ki insanlar icin dayanilmaz olan bu koku yumurtalarini birakabilecegi bir hayvan lesi arayan sinekleri cicege cekerek tozlasma da cok onemli bir rol oynar Kahkaha cicegi ve petunya gibi cicekleri huniye benzeyen bazi bitkilerde bal ozu ciceklerin dibinde yani ulasilmasi oldukca zor bir yerde bulunur Bu tip ciceklerden ancak kelebekler gibi uzun borumsu dilleri bulunan bocekler bal ozu alabilir ve boylelikle tozlas maya yardimci olabilir Kuslar ve yarasalar da tozlasmada gorev alan hayvanlardandir Ornegin mine agaci ve cin gulu ciceklerinden beslenen kolibriler ga galarina ve baslarina bulasan cicek tozlarini bir cicekten otekine aktarirlar Karanlik bas tiginda yuvalarindan cikarak yiyecek aramaya koyulan yarasalar ise gece acan ciceklerin cevresinde ucusarak bal ozu yalarlar ve bu arada yuzlerine bulasan cicek tozlarini obur ciceklere tasirlar Bazi su bitkilerinin cicek tozlari ise akarsularla tasinir Kaynakca a b c d Rahmi OZCAGIRAN 2002 Cicekli Bitkilerde Tozlanma Ve Cicektozu Tasiyicilari Ege Universitesi Ziraat Fakultesi Dergisi ISSN 1018 8851 17 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Haziran 2023 BAHCE BITKILERININ BIYOLOJIK OZELLIKLERI PDF Ankara Universitesi 17 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 17 Haziran 2023 Botanik ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz