Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bonobo (Pan paniscus), Primates (primatlar) takımının Hominidae (büyük insansı maymunlar) familyasına dahil Pan (şempanze) cinsini oluşturan iki türden biridir ve yakın geçmişe dek daha çok "pigme şempanze" ya da "cüce şempanze" adları ile anılmıştır. Pan cinsinin diğer türü olan Pan troglodytes (adi şempanze), iki türün daha iri yapılı olanıdır ve "şempanze" adı daha çok bu türü ifade etmek için kullanılır. Bu maddede ise bu konuda artış göstermekte olan eğilim tercih edilmiş ve "şempanze" terimi Pan cinsini (dolayısıyla da o cinsi oluşturan iki türü birden) ifade edecek şekilde kullanılmıştır.
| Bonobo | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||||||||||||
 Tehlikede (IUCN 3.1) | |||||||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||||||||
| Pan paniscus , 1929 | |||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||
| Bonobo dağılım haritası | |||||||||||||||||||||||||
Bonobo, Belçika'daki Tervuren müzesinde bulunan ve genç bir şempanzeye ait olduğu düşünülen bir kafatası üzerinde çalışan Amerikalı anatomi uzmanı tarafından 1928'de keşfedilmiştir. Ancak tür otoritesi olarak, bu konudaki bulguları 1929'da bilimsel yayın haline getiren Alman kabul edilmiştir.
Bu tür, dik duruşu, anaerkil ve eşitlikçi toplum yapısı ve bu toplum içinde de belirgin rolü gibi özelliklerle dikkat çeker.
Cüce şempanze ya da Bonobo (Pan paniscus), bugün nesillerinin tükenmesi tehlikesi ile karşı karşıya olan yüzlerce canlı türünden biridir. Cüce şempanzelerin ilginç hatta insanın genel bakış açısına göre "uçlarda" yaşam tarzı, kültür kavramının sadece insanlara ait olan bir olgu olmadığını ve yaşamın, sosyal boyutta bile nasıl çeşitlilik gösterebildiğine güzel bir örnek.
Kongo DC sınırları içinde yaşayan cüce şempanzeler diğer bir adıyla Bonobolar, ana erkil toplum yapısına sahipler. Dişiler arasında örgütlenme genel şempanze türünde olduğundan farklı olarak baskın bir özellik göstermekte. Erkekler arasındaki işbirliğinin düzeyi dişilere nazaran oldukça düşük. Öyle ki dişi bireye bir erkek tarafından saldırı olur ise dişilerden oluşan bir grup, erkek saldırganı saf dışı etmekte hiç zorlanmıyor. Fakat erkek bireye yapılan bir saldırıya, erkek şempanzeler tarafından topluca bir karşılık verildiği gözlenmemiş. Bu örneğe bakarak şiddetin bonobolar arasında yaygın olduğunu düşünmeyin tam tersine bonoboların en az şiddete başvuran memeli olduğunu öne süren bilim insanları mevcuttur. Bunun nedenleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Bonobo toplumunda seks, bir üreme aracı olmanın ötesinde sosyal bir davranış özelliği gösterir. Hatta sosyal yaşamın çok önemli bir parçası olduğunu söylemek mümkündür. Her ne kadar cinsellik bizim sosyal yaşantımızda da büyük etkilere neden olan bir olgu olsa da, bonoboların hayatında cinselliğin kullanıldığı boyut insanlardakinden epey farklı, belki de başarılı demek daha doğru olur. Bunun ana nedeni, cinselliğin bizim hayatımızda aşırı bastırılmış içgüdülerin bir tezahürü olarak varolması. Oysa bonobolarda cinsellik, erkek ve dişi arasında sosyal dengelerin kurulmasında önemli rol oynayan sosyal bir davranış özelliği göstermekte.
Bonobolar insanlar gibi yüz yüze çiftleşebiliyor ve yine insanlar gibi seks yapmanın üreme dışında bir anlamı olduğu bonobo sosyal hayatında da gözleniyor. Seksin her varyasyonu bonobolar tarafından uygulanmakta. Seks veya cinsel içerikli hareketler her türlü anlaşmazlığı çözmekte yahut ödüllendirme amacı ile kullanılıyor. Ana-oğul dışında her birey birbiri ile çeşitli boyutlarda cinsel oyun oynayabiliyor.
Genel şempanze gruplarında şiddete başvurulan durumlarda bonobolar birbirine dokunarak hatta seks yaparak barışı sağlıyorlar. Bu yüzden genel şempanze toplumunda görülen şiddet eğilimi Bonobolarda görülmüyor. Araştırmacılar bonobolar ile genel şempanze türü arasındaki farkın şempanze ile insan arasındaki fark kadar olduğunu ileri sürüyorlar. Bonobolar genetik açıdan bize en yakın primat türü olarak kabul ediliyor. Genel şempanze bireylerinden daha kısalar, iskelet ve kas yapıları da farklılık gösteriyor. Özellikle kas ve iskelet sistemi insansı atalarımıza benzer özellikler gösteriyor. Bir şempanze türü olarak kabul edilen Bonobolar hakkında araştırmalar ilerledikçe farklı bir sınıflamaya koyulmaları konusunda daha fazla ikna edici veriler elde ediliyor. Hayvanbilimci Frans B. M. de Waal, insanoğlunun geçmişini anlamak için şempanzeler, bonobolar ve insanın içinde bulunduğu üçlünün araştırılmasının temel olacağını söylemiştir.
Sınıflandırma
Bonobo, DNA verilerine göre Homo sapiens nükleotid yapıları ile yüzde 98.8 oranında benzerlerdir ve -şempanzeler ile birlikte- insanlara gorillerden daha yakın akrabalardır. İnsan ve şempanze genlerinin DNA kritik bölgeleriyle ilgili başka bir çalışmada yüzde 99.4 benzer oldukları bulunmuştur.[]
En son DNA kanıtları Bonobo ve bayağı şempanze türlerinin birbirlerinden yaklaşık bir milyon yıl kadar önce ayrıldıklarını göstermektedir. Şempanzeler ve bonoboların insanlarla en son ortak atası yaklaşık altı milyon yıl önce yaşamıştır. İnsanın 6 milyon yıl içerisindeki şempanzelerinkinden ayrı atalarından - ve akrabalarından - hiçbir tür yaşamadığı için şempanze ve bonobo türü modern insanın yaşayan en yakın akrabalarıdır.
Bonobo'ların ortalama ömürleri 40 yıldır (doğal ortamlarında ise). Eğer özel bakım evi gibi doğal ortamının dışındaysa 60 yıla kadar yaşayabilirler.
| Wikimedia Commons'ta Bonobo ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Notlar
- ^ Moleküler genetik çalışmalara göre.
Kaynakça
- Özel
- ^ Fruth, B.; Hickey, J. R.; André, C.; Furuichi, T.; Hart, J.; Hart, T.; Kuehl, H.; Maisels, F.; Nackoney, J.; Reinartz, G.; Sop, T.; Thompson, J.; Williamson, E. A. (2016). "Pan paniscus". 2016: e.T15932A102331567. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-2.RLTS.T15932A17964305.en. hdl:1893/26839.
- ^ . humanorigins.si.edu. 15 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2021.
- Genel
- Hayvanlar Ansiklopedisi. Parıltı Yayıncılık. 2013. s. 47. ISBN .
- . www.primates.com (İngilizce). 3 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bonobo Pan paniscus Primates primatlar takiminin Hominidae buyuk insansi maymunlar familyasina dahil Pan sempanze cinsini olusturan iki turden biridir ve yakin gecmise dek daha cok pigme sempanze ya da cuce sempanze adlari ile anilmistir Pan cinsinin diger turu olan Pan troglodytes adi sempanze iki turun daha iri yapili olanidir ve sempanze adi daha cok bu turu ifade etmek icin kullanilir Bu maddede ise bu konuda artis gostermekte olan egilim tercih edilmis ve sempanze terimi Pan cinsini dolayisiyla da o cinsi olusturan iki turu birden ifade edecek sekilde kullanilmistir Bonobo Yasadigi donem araligi 1 5 0 myo Kalabriyen Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgN Korunma durumuTehlikede IUCN 3 1 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim PrimatesAlt takim HaplorhiniInfra takim SimiiformesFamilya HominidaeAlt familya HomininaeOymak HomininiAlt oymak PaninaCins PanTur P paniscusIkili adlandirmaPan paniscus 1929Bonobo dagilim haritasi Bonobo Belcika daki Tervuren muzesinde bulunan ve genc bir sempanzeye ait oldugu dusunulen bir kafatasi uzerinde calisan Amerikali anatomi uzmani tarafindan 1928 de kesfedilmistir Ancak tur otoritesi olarak bu konudaki bulgulari 1929 da bilimsel yayin haline getiren Alman kabul edilmistir Bu tur dik durusu anaerkil ve esitlikci toplum yapisi ve bu toplum icinde de belirgin rolu gibi ozelliklerle dikkat ceker Cuce sempanze ya da Bonobo Pan paniscus bugun nesillerinin tukenmesi tehlikesi ile karsi karsiya olan yuzlerce canli turunden biridir Cuce sempanzelerin ilginc hatta insanin genel bakis acisina gore uclarda yasam tarzi kultur kavraminin sadece insanlara ait olan bir olgu olmadigini ve yasamin sosyal boyutta bile nasil cesitlilik gosterebildigine guzel bir ornek Kongo DC sinirlari icinde yasayan cuce sempanzeler diger bir adiyla Bonobolar ana erkil toplum yapisina sahipler Disiler arasinda orgutlenme genel sempanze turunde oldugundan farkli olarak baskin bir ozellik gostermekte Erkekler arasindaki isbirliginin duzeyi disilere nazaran oldukca dusuk Oyle ki disi bireye bir erkek tarafindan saldiri olur ise disilerden olusan bir grup erkek saldirgani saf disi etmekte hic zorlanmiyor Fakat erkek bireye yapilan bir saldiriya erkek sempanzeler tarafindan topluca bir karsilik verildigi gozlenmemis Bu ornege bakarak siddetin bonobolar arasinda yaygin oldugunu dusunmeyin tam tersine bonobolarin en az siddete basvuran memeli oldugunu one suren bilim insanlari mevcuttur Bunun nedenleri asagidaki gibi ozetlenebilir Bonobo toplumunda seks bir ureme araci olmanin otesinde sosyal bir davranis ozelligi gosterir Hatta sosyal yasamin cok onemli bir parcasi oldugunu soylemek mumkundur Her ne kadar cinsellik bizim sosyal yasantimizda da buyuk etkilere neden olan bir olgu olsa da bonobolarin hayatinda cinselligin kullanildigi boyut insanlardakinden epey farkli belki de basarili demek daha dogru olur Bunun ana nedeni cinselligin bizim hayatimizda asiri bastirilmis icgudulerin bir tezahuru olarak varolmasi Oysa bonobolarda cinsellik erkek ve disi arasinda sosyal dengelerin kurulmasinda onemli rol oynayan sosyal bir davranis ozelligi gostermekte Bonobolar insanlar gibi yuz yuze ciftlesebiliyor ve yine insanlar gibi seks yapmanin ureme disinda bir anlami oldugu bonobo sosyal hayatinda da gozleniyor Seksin her varyasyonu bonobolar tarafindan uygulanmakta Seks veya cinsel icerikli hareketler her turlu anlasmazligi cozmekte yahut odullendirme amaci ile kullaniliyor Ana ogul disinda her birey birbiri ile cesitli boyutlarda cinsel oyun oynayabiliyor Genel sempanze gruplarinda siddete basvurulan durumlarda bonobolar birbirine dokunarak hatta seks yaparak barisi sagliyorlar Bu yuzden genel sempanze toplumunda gorulen siddet egilimi Bonobolarda gorulmuyor Arastirmacilar bonobolar ile genel sempanze turu arasindaki farkin sempanze ile insan arasindaki fark kadar oldugunu ileri suruyorlar Bonobolar genetik acidan bize en yakin primat turu olarak kabul ediliyor Genel sempanze bireylerinden daha kisalar iskelet ve kas yapilari da farklilik gosteriyor Ozellikle kas ve iskelet sistemi insansi atalarimiza benzer ozellikler gosteriyor Bir sempanze turu olarak kabul edilen Bonobolar hakkinda arastirmalar ilerledikce farkli bir siniflamaya koyulmalari konusunda daha fazla ikna edici veriler elde ediliyor Hayvanbilimci Frans B M de Waal insanoglunun gecmisini anlamak icin sempanzeler bonobolar ve insanin icinde bulundugu uclunun arastirilmasinin temel olacagini soylemistir SiniflandirmaBonobo DNA verilerine gore Homo sapiens nukleotid yapilari ile yuzde 98 8 oraninda benzerlerdir ve sempanzeler ile birlikte insanlara gorillerden daha yakin akrabalardir Insan ve sempanze genlerinin DNA kritik bolgeleriyle ilgili baska bir calismada yuzde 99 4 benzer olduklari bulunmustur kaynak belirtilmeli En son DNA kanitlari Bonobo ve bayagi sempanze turlerinin birbirlerinden yaklasik bir milyon yil kadar once ayrildiklarini gostermektedir Sempanzeler ve bonobolarin insanlarla en son ortak atasi yaklasik alti milyon yil once yasamistir Insanin 6 milyon yil icerisindeki sempanzelerinkinden ayri atalarindan ve akrabalarindan hicbir tur yasamadigi icin sempanze ve bonobo turu modern insanin yasayan en yakin akrabalaridir Bonobo larin ortalama omurleri 40 yildir dogal ortamlarinda ise Eger ozel bakim evi gibi dogal ortaminin disindaysa 60 yila kadar yasayabilirler Wikimedia Commons ta Bonobo ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Notlar Molekuler genetik calismalara gore KaynakcaOzel Fruth B Hickey J R Andre C Furuichi T Hart J Hart T Kuehl H Maisels F Nackoney J Reinartz G Sop T Thompson J Williamson E A 2016 Pan paniscus 2016 e T15932A102331567 doi 10 2305 IUCN UK 2016 2 RLTS T15932A17964305 en hdl 1893 26839 humanorigins si edu 15 Mart 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Nisan 2021 GenelHayvanlar Ansiklopedisi Parilti Yayincilik 2013 s 47 ISBN 978 605 100 090 9 www primates com Ingilizce 3 Kasim 2001 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Eylul 2021