Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Buz örtüsü veya örtü buzulu, 50.000 km²'den büyük buzulsal buz kütlesi. Dünya üzerine yayılmış olan büyük boyutlardaki buz tabakalarıdır. Bu tabakalar genelde yüksek kutuplarda bulunur ve etrafında yüzeyin yüksekliği azalmaktadır. Örtü buzulları yüksek kutuplarda bulunan volkanik adalar, vadiler ve dağları kaplar. Örtü buzulları, yüzeylerinde bulunan buzun tabakalarının aşındırılması ve yerleştirilmesi sonucu oluşan yüksekliği ile önemli bir geçiş noktası oluştururlar. Örtü buzulları, aşırı soğuk iklim koşulları nedeniyle etrafında pek çok bitki ve hayvan türünün yaşamasına olanak vermezler.
Örtü buzullarının oluşumu, atmosferden gelen su buharının buz tabakasına dönüşmesi ile gerçekleşir. Bu süreç, dünyanın yüksek kutuplarında yoğun kar yağışı nedeniyle meydana gelir. Karın yoğunluğu artarak buz tabakalarının kalınlığını arttırır. Bu tabakaların üst kısmında yoğunlaşan kar, aşağı doğru basıncın etkisiyle sıvı hale geçerek kayar. Bu sıvı hale geçen kar, aşağı doğru hareket ederek buz tabakalarının alt kısmına doğru ulaşır. Bu sıvı hale geçen kar, aşağı doğru kaydıkça buz tabakalarının alt kısmının sıcaklığının artmasıyla buz tabakalarının alt kısmındaki buzun sıvı hale geçmesine neden olur. Bu sıvı hale geçen buz, aşağı doğru kayarak örtü buzullarının alt kısmındaki volkanik adalar ve dağlarını kaplar.
Dünyada şu an bulunan tek buz örtüleri Antarktika ve Grönlanddır. (en:Last Glacial Period) (en:Laurentide Ice Sheet) Kuzey Amerika'yı, (en:Weichselian glaciation) Kuzey Avrupa'yı, (en:Patagonian Ice Sheet) ise Güney Amerika'nın büyük bir bölümünü kaplardı.
Buz örtüleri buz sahanlıklarından ya da daha büyüktür. 50.000 km²'den daha küçük olan buz kütleleri buz tabakası olarak nitelendirilir. Buz tabakaları genellikle etrafına buzul yayar.
Yüzeyin soğuk olmasına rağmen, tabanı genellikle jeotermal ısıdan dolayı daha sıcaktır. Bazı yerlerde erime, buzun kaymasını kolaylaştırır ve hızlı akan kanallar ortaya çıkar. Bunlara denir.
Bugünkü kutup buz örtüleri jeolojik olarak oldukça yenidir. Antarktik Buz Örtüsü ilk olarak küçük bir (veya birkaç) buz tabakası olarak Oligosen Dönemde oluştu ve Pliosen Dönemde neredeyse Antarktika'nın tamamını kapladı. Grönland buz örtüsü Pliosen Dönem'e kadar oluşmadı, ancak Buzul Döneminde oldukça hızlı bir biçimde gelişti. Bu olay zamanında Grönland'da yetişen bitkilerin fosillerinin çok daha iyi saklanmasına yardımcı oldu.
Antarktik buz örtüsü
Antarktik buz örtüsü dünya üzerindeki en büyük buz kütlesidir. 14 milyon km²'lik bir alanı kaplar ve 30 milyon km³'lük buz içerir. Dünya üzerindeki buzun %90'ı Antarktikadadır ve erirse deniz seviyelerinin 58 metre yükselmesine sebep olur.
Grönland buz örtüsü
Grönland buz örtüsü Grönland'ın %82'sini kaplar ve erirse deniz seviyelerinin 7,2 metre yükselmesine sebep olur. Bu buz örtüsünde gözlemlenen ortalama erime ve kütle değişikliği yılda 239 km3lük bir erime gösterir.(NASA )
Küresel ısınmanın tahmini etkileri
Grönland ve Antarktik buz örtüleri, erime ve kırılmanın yıllık kar yağışını geçmesinden dolayı oldukça hızlı küçülme gösterir. Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)'nin bulgularına göre Antarktik ve Grönland buzörtülerinin erimesi 1993 ve 2003 yıllarıarasında yıllık deniz seviyelerine 0.21 ± 0.35 ve 0.21 ± 0.07 mm/yıl artış göstermiştir.
IPCC, Grönland buz örtüsü erimesinin yıllık kar yağışını geçmeye devam edeceğini. Antarktik buz örtüsündeki kırılma da yıllık karyağışını geçmekte olduğunu söyler.
Küresel ısınmanın buz örtüleri üzerindeki etkileri hızlanmaya devam edecektir, ancak bugün oluşturulan erime modelleri henüz yeterince kesinlik göstermediği için yeterince iyi anlaşılmamıştır.
Kaynakça
- ^ "Ice and Glaciers -The Water Cycle-USGS Water-Science School". water.usgs.gov. 28 Şubat 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2019.
- ^ a b . 3 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2007.
- ^ "Rasmus Benestad et al.: The Greenland Ice. Realclimate.org 2006". 19 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2019.
- ^ "Greenland melt 'speeding up'". 11 Ağustos 2006. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2019 – news.bbc.co.uk vasıtasıyla.
- ^ "Richard B. Alley et al.:Summary for Policymakers, A report of Working Group I of the Intergovernmental Panel on Climate Change" (PDF). 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Mart 2019.
Dış bağlantılar
- https://www.cografya.gen.tr/sozluk/ortu-buzulu.htm 18 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.kursunkalem.com/cografya-terimi/ortu-buzulu/#gsc.tab=0 18 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Buz ortusu veya ortu buzulu 50 000 km den buyuk buzulsal buz kutlesi Dunya uzerine yayilmis olan buyuk boyutlardaki buz tabakalaridir Bu tabakalar genelde yuksek kutuplarda bulunur ve etrafinda yuzeyin yuksekligi azalmaktadir Ortu buzullari yuksek kutuplarda bulunan volkanik adalar vadiler ve daglari kaplar Ortu buzullari yuzeylerinde bulunan buzun tabakalarinin asindirilmasi ve yerlestirilmesi sonucu olusan yuksekligi ile onemli bir gecis noktasi olustururlar Ortu buzullari asiri soguk iklim kosullari nedeniyle etrafinda pek cok bitki ve hayvan turunun yasamasina olanak vermezler Antarktika nin uydu fotografi Ortu buzullarinin olusumu atmosferden gelen su buharinin buz tabakasina donusmesi ile gerceklesir Bu surec dunyanin yuksek kutuplarinda yogun kar yagisi nedeniyle meydana gelir Karin yogunlugu artarak buz tabakalarinin kalinligini arttirir Bu tabakalarin ust kisminda yogunlasan kar asagi dogru basincin etkisiyle sivi hale gecerek kayar Bu sivi hale gecen kar asagi dogru hareket ederek buz tabakalarinin alt kismina dogru ulasir Bu sivi hale gecen kar asagi dogru kaydikca buz tabakalarinin alt kisminin sicakliginin artmasiyla buz tabakalarinin alt kismindaki buzun sivi hale gecmesine neden olur Bu sivi hale gecen buz asagi dogru kayarak ortu buzullarinin alt kismindaki volkanik adalar ve daglarini kaplar Dunyada su an bulunan tek buz ortuleri Antarktika ve Gronlanddir en Last Glacial Period en Laurentide Ice Sheet Kuzey Amerika yi en Weichselian glaciation Kuzey Avrupa yi en Patagonian Ice Sheet ise Guney Amerika nin buyuk bir bolumunu kaplardi Buz ortuleri buz sahanliklarindan ya da daha buyuktur 50 000 km den daha kucuk olan buz kutleleri buz tabakasi olarak nitelendirilir Buz tabakalari genellikle etrafina buzul yayar Gronland buz ortusunun havadan cekilmis forografi Yuzeyin soguk olmasina ragmen tabani genellikle jeotermal isidan dolayi daha sicaktir Bazi yerlerde erime buzun kaymasini kolaylastirir ve hizli akan kanallar ortaya cikar Bunlara denir Bugunku kutup buz ortuleri jeolojik olarak oldukca yenidir Antarktik Buz Ortusu ilk olarak kucuk bir veya birkac buz tabakasi olarak Oligosen Donemde olustu ve Pliosen Donemde neredeyse Antarktika nin tamamini kapladi Gronland buz ortusu Pliosen Donem e kadar olusmadi ancak Buzul Doneminde oldukca hizli bir bicimde gelisti Bu olay zamaninda Gronland da yetisen bitkilerin fosillerinin cok daha iyi saklanmasina yardimci oldu Antarktik buz ortusuAntarktik buz ortusu dunya uzerindeki en buyuk buz kutlesidir 14 milyon km lik bir alani kaplar ve 30 milyon km luk buz icerir Dunya uzerindeki buzun 90 i Antarktikadadir ve erirse deniz seviyelerinin 58 metre yukselmesine sebep olur Gronland buz ortusuGronland haritasi Gronland buz ortusu Gronland in 82 sini kaplar ve erirse deniz seviyelerinin 7 2 metre yukselmesine sebep olur Bu buz ortusunde gozlemlenen ortalama erime ve kutle degisikligi yilda 239 km3luk bir erime gosterir NASA Kuresel isinmanin tahmini etkileriGronland ve Antarktik buz ortuleri erime ve kirilmanin yillik kar yagisini gecmesinden dolayi oldukca hizli kuculme gosterir Hukumetlerarasi Iklim Degisikligi Paneli IPCC nin bulgularina gore Antarktik ve Gronland buzortulerinin erimesi 1993 ve 2003 yillariarasinda yillik deniz seviyelerine 0 21 0 35 ve 0 21 0 07 mm yil artis gostermistir IPCC Gronland buz ortusu erimesinin yillik kar yagisini gecmeye devam edecegini Antarktik buz ortusundeki kirilma da yillik karyagisini gecmekte oldugunu soyler Kuresel isinmanin buz ortuleri uzerindeki etkileri hizlanmaya devam edecektir ancak bugun olusturulan erime modelleri henuz yeterince kesinlik gostermedigi icin yeterince iyi anlasilmamistir Kaynakca Ice and Glaciers The Water Cycle USGS Water Science School water usgs gov 28 Subat 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2019 a b 3 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Aralik 2007 Rasmus Benestad et al The Greenland Ice Realclimate org 2006 19 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2019 Greenland melt speeding up 11 Agustos 2006 27 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2019 news bbc co uk vasitasiyla Richard B Alley et al Summary for Policymakers A report of Working Group I of the Intergovernmental Panel on Climate Change PDF 7 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 5 Mart 2019 Buz ortusuDis baglantilarhttps www cografya gen tr sozluk ortu buzulu htm 18 Aralik 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www kursunkalem com cografya terimi ortu buzulu gsc tab 0 18 Aralik 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde