Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde veya bölüm Buzul morfolojisi adlı maddeye çok benzemektedir ve bu iki maddenin önerilmektedir. Birleştirme işlemi yapıldıktan sonra sayfaya {{}} şablonunu ekleyiniz. |
Buzullar kendi ağırlığı altında yavaş yavaş hareket eden sıkıştırılmış kardan oluşan büyük buz kütleleridir. Buzullar şekillerine ve altındaki topoğrafyaya göre; örtü ve küçük örtü (takke) buzulları ve şelf buzulu olarak sınıflandırılırlar.
Buzul tipleri
Vadi (Alp tipi) buzulları: Yüksek dağlık bölgelerde binlerce nispeten küçük buzul mevcut olup bunlar genellikle daha önce akarsuların bulunduğu vadileri takip ederler. Daha önce bu vadilerde akan akarsuların aksine buzullar belki günde sadece birkaç santimetre kadar yavaş ilerler. Bulundukları yer nedeniyle bu hareketli buzul kütlelerine vadi buzulu veya Alp tipi buzul denir.
Örtü buzulları: vadi buzullarının aksine örtü buzulları çok daha büyük boylara sahiptir. Geçmişte birçok buzul örtüsü olmasına karşın sadece iki tanesi varlığını sürdürmüştür. Kuzey Yarım Küre’de Grönland ve Güney Yarım Küre’de büyük Antarktika buz örtüsü. Büyük boyutları nedeniyle bu buzullar kıtasal örtü buzulları olarak adlandırılmıştır.
Takke buzulu: Platoları ve dağların yüksek kesimlerini tamamen örten buzul kütlelerine takke buzulu denir. Örtü buzullarına benzerler ve bulundukları alanı tamamen örterler fakat kıtasal ölçekte örtü buzullarından daha küçüktürler.
Saçak buzulları: Genellikle takke buzulları ve örtü buzulları saçak buzullarını beslerler. Buz dili şeklinde saçak buzullar, büyük buz kütlelerinin kenarlarından dışarıya doğru uzanan vadilerden aşağıya doğru akış gösterirler. Bu diller aslında takke buzullarından veya örtü buzullarından çıkıp dağlık araziden denize doğru gerçekleşen buz hareketi olup bir tür vadi buzullarıdır.
Dağeteği (Piedmont) buzulları: Vadi yamaçlarıyla sınırlandırılan bir ya da daha fazla vadi buzulu birleşip sarp dağların etek kısımlarındaki, geniş düzlükleri işgal ederler. Burada ilerleyen buz geniş bir yelpaze oluşturacak şekilde yayılır.
Buzulların aşındırma yöntemleri
Çeşitli ve farklı boyutlardaki buzul aşınım şekillerinin meydana gelmesinde birbirinden farklı aşındırma yöntemlerinin rol almış olduğu düşünülmektedir. Aslında bütün buzul aşındırma şekilleri üç temel süreç ile gerçekleşmektedir. Bunlar; buzul abrazyonu, buzul koparması, buzul altı drenajı etkinliği.
Buzul abrazyonu Buzul ağırlığının zemine yaptığı basınç kuvveti ve hareketi sırasındaki sürtünme kuvveti ile taşıdığı malzemeleri kullanarak zeminde, yamaçlarda çizme, törpüleme, zımparalama etkisi yapar. Bu olaya buzul abrazyonu adı verilir. Bu olayda ağırlıktan kaynaklanan sıkıştırma basıncı ne kadar güçlü olursa zemindeki çizilmeler o oranda derin, törpülenme o derece şiddetli olur.
Buzul koparması Buzul abrazyonundan farklı olarak, buzulun hareketi sırasında şekil ve büyüklüğünün belli formatı olmayan bir parçanın ya da parçaların ana karadan koparılıp-sökülüp götürülmesi şeklinde gerçekleşir. Buzul abrazyonu için çizme görevini üstlenen malzemeye gereksinim varken, genellikle sökülme, sürüklemede bu tür bir ihtiyaca gerek yoktur. Sökülme- sürükleme işlemi zemini oluşturan kayanın cinsine de bağlı olarak kabaca iki safhada gelişir. İlk safhayı; buzullaşma öncesi ya da buzul örtüsü altında ana kayanın yüzeyinden itibaren çatlamaların olması ve kayanın dış yüzeyinin zayıflaması, enkaz meydana gelmesi oluşturur. Sonraki aşama ise, zayıflayan parçanın buzul içine dahil edilerek veya edilmeyerek, sürüklenerek taşınmasıdır.
Buzulaltı direnajın etkinliği Buzulaltı direnaj etkinliği sıcak tabanlı ılıman buzulların altında yıllık sıcaklık değişikliklerine bağlı olarak meydana gelen buzul erimelerinden kaynaklanmaktadır. Ilıman buzulların tabanında büyük oranda buzul erime suyu oluşur. Buzul tabanında meydana gelen erime suyu buzul aşındırmasında birkaç yolda etkili olur. Bunlardan biri; erime suyunun enkaz içinden geçip, ana kaya çatlaklarına sızarak orada donma-çözülme marifeti ile mevcut çatlakları genişletme ve derinleştirme, yeni çatlaklar oluşturma rolüdür. Erime suyunun diğer bir rolü ise, tabansal kayma şeklindeki buzul hareketine imkân vermesidir. Böylece, tabansal kaymanın etkinliği artar ve aşındırma taşıma faaliyetleri şiddetlenir. Buzulaltı drenajın bir başka etkinliği ise basal zon adı verilen buzulun taban kısmında enkaz içindeki kil, silt ve kum gibi ince taneli malzemelerin taşınmasını sağlamasıdır.
Buzul aşındırmasında etkili olan faktör
Buzul aşındırmasında etkili olan faktörler; zaman, yatak eğimi, ana kayanın yapısal özellikleri, çizilen malzemenin sertlik derecesi, buzulun kalınlığı, buzulun hareket hızı, buzul altı malzeme temini ve buzul tabanının sıcaklığı gibi faktörlerdir.
Buzulların oluşturduğu aşınım şekilleri
Üç temel buzul aşınım faktörünün kontrolü altında oluşan buzul aşınım şekillerinin büyüklükleri dikkate alınarak; küçük aşınım şekilleri ve büyük aşınım şekilleri olarak iki aşınım şekli sınıfı oluşturulmuştur.
| Küçük aşınım şekilleri | Büyük aşınım şekilleri |
|---|---|
| Buzul çizikleri Buzul cilaları Çentikler Oluklar Kanallar Çukurlar | Piramidal zirve Asimetrik tepeler, sırtlar ve hörgüç kayalar Aret Eşik ve sürgü Yatak içi çukurlar ve göller Nunatak Tekne vadi Asılı vadi Üçgen yüzeyler Basamaklar Fiyordlar |
1. Küçük aşınım şekilleri
Genellikle boyutları metre ölçeğinden daha küçük olan buzul aşınım şekilleridir.
Buzul çizikleri: Buzullar doğrudan ağırlıklarıyla çizme etkisi yapamazlar, bünyesinde taşıdıkları kaya parçalarının kenar ve köşeleri zemindeki ya da yamaçlardaki ana kayaya sürter veya bazen de buzul içindeki bu parçalar birbirine sürtünürler. Buzulun bu hareketi sonucunda ortaya çıkan aşınım şekillerine buzul çizikleri adı verilir.
Buzul cilaları: Buzul cilaları, buzulun çok yoğun olarak ince çizikler yapmak suretiyle meydana getirdiği bir aşındırma şeklidir. Çiziklerin ince ve çok olması kaya yüzeyinin belirgin aşınım izlerinden yoksun, pürüzsüz bir satıh haline gelmesine neden olur.
Çentikler: Değişik boyutlarda ve şekillerdeki çentikler buzul çizikleri ve cilalı yüzeylerle iç içe birlikte bulunurlar. Çizilmeye neden olan sürtünme kuvveti ve çizen unsurların etkisiyle ana kaya üzerinde oluşan, kabuk ya da plaka şeklindeki kopmalarla meydana gelir.
Oluklar: Sert ana kaya yüzeyinde açılan çizgisel aşınım kanallarıdır. Genişlikleri ve derinlikleri cm, uzunlukları ise metreler ile ifade edilen yiv karakterindeki örnekler (buzul aşınım yivleri) buzul kökenli erozyonal oluşumun önemli türünü oluştururlar. Buzul aşınım yivlerinde çizmenin izleri çok belirgindir.
Kanallar: Sert ana kaya üzerinde buzul hareketi sırasında meydana gelen farklı boyut ve şekillerdeki aşınma şeklidir. Gelişmiş alanların iki metreye kadar derinliklerde, birkaç on metreden yüz metreye kadar uzunluklarda olabilir. Oluşumlarında buzul altı drenajı da etkili olabilir ve buzul yatağı ana kayası yüzeyinde kanal açılabilir.
Çukurlar: Buzul altı drenajının yaygın erozyonal etkilerinden biridir. Buzul yatağında, buzul tabanındaki su hareketlerinin ana kayda açtığı, yuvarlak şekilli, dik kemerli, derin, flüviyoglasiyal aşındırma şekilleridir. Buzul altı drenajı ile taşınan malzemelerin ana kaya yüzeyindeki bir çentik ya da kopma oyuntusu içindeki dairesel hareketi ile bir aşıma meydana getirirler. Bu aşınma bir oyma şeklinde, zamanla derine doğru gelişir.
2. Büyük aşınım şekilleri
Bunlar buzulların ana kaya üzerinde meydana getirdikleri, boyutları onlarca metre hatta kilometrelerle ifade edilen aşınım şekilleridir.
Piramidal Zirve: Bir dağın farklı yamaçlarında oluşan üç ya da daha fazla sayıdaki sirkin, dağın yamacını geriye doğru aşındırması ile piramidal zirveler meydana gelir.
Sirk: Dağ buzullarında birikim zonu olarak kabul edilen neve safhasında, basit bir kar birikimi yamaçta tutunur ve zamanla hacmi artar, niteliği değişir. Başlangıçta nivasyon sirki durumundadır. Daha sonra, nivasyon sirki içindeki kar örtüsü zamanla neve buzu ve buzul buzu kütlesine dönüşür. Bu kütlenin zeminle uyguladığı ve ağırlığından kaynaklanan sıkıştırma basıncı ve neve buzunun buzul buzuna dönüşüp harekete geçmesi zeminde kuvvetli bir buzul aşındırması yaratır. Aşındırma daha çok buzul çanağının derinleşmesi ve çanağının çapının büyümesi şeklinde gerçekleşir. Sirkin derinleşmesi ve giderek çapının büyümesi yamaç profili nedeniyle buzul çanağına hilal şeklinde bir görünüm kazanmasına neden olur.
Aret: Dağ buzullarında sirkleri ve buzul vadilerini birbirinden ayıran bıçak sırtı ya da testere ağzı gibi keskin kenarları sırt veya morfolojik duvarlardır.
Eşik ve sürgü: Buzullaşmanın ileri aşamalarında, buzul, çanağını genişleterek aretleri aşındırır. Sirkleri birbirinden ayıran keskin kenarlı yükseltiler buzul erozyonu ile yuvarlaklaştırılır ve sirklerin arasındaki alçak yuvarlak sırtlar, eşikler haline gelir. Bu gelişme özellikle basamak sirklerde çok sık gerçekleşir. Eşikler, sirkleri birbirinden ayıran yükseltiler olmasına karşın, sürgüler de buzul vadileri veya örtü buzulu sahalarındaki, çevrelerine göre alçak çukurları birbirinde ayıran, onların arasındaki sırtlardır.
Asimetrik tepeler ve sırtlar: Buzulun, bir sırtı ya da ana kaya çıkıntısını aşarken gerçekleştirdiği farklı aşındırma yöntemleri nedeniyle asimetrik sırtlar oluşur. Asimetrik sırtların yüzey özelliklerinde de farklılıklar görülür. Buzulun sırt ile ilk temas ettiği yamaçta pürüzsüz, düz bir yüzey oluşurken, sırtın aksi yönündeki yamaçta pürüzlü ve dik bir yüzey meydana getirir.
Hörgüç kayalar: Hörgüç kaya da bir tür asimetrik sırttır. Ancak boyutları daha küçüktür. Hörgüç kayalar, buzulların buzul yatağı içindeki ana kaya çıkıntılarının ilerleme istikameti doğrultusunda törpüleme yapması ile oluşan asimetrik ve yüzey deformasyonları farklı olduğu küçük engebeliklerdir. Değişik şekil ve boyutlarda olabilir.
Yatak içi çukurlar ve göller: Özellikle vadinin aşınıma karşı dirençsiz kayalardan oluşan bölümlerinde donma ve çözünme ile bir ayrışma faaliyetini gerçekleştirir. Ayrışma ürünü enkazın buzul tarafından taşınması ile vadinin bu bölümünde ana kaya içinde çukurlar meydana gelir. Vadi tabanındaki bu çukurlar daha sonra su ile dolarak göllere dönüşebilir.
Tekne vadiler: ‘’U’’ şekilli tekne vadiler karakteristik buzul vadileridir. Buzullaşma öncesi interglasiyal veya interstadial döneme ait ‘’V’’ şekilli akarsu vadileri, buzullaşma koşulları etkin olduğunda, morfoloji ve eğim özellikleri nedeniyle buzullar tarafından işgal edilir. ‘’V’’ şekilli vadi içine yerleşen buzul zamanla vadiyi yana ve derine aşındırarak ‘’U’’ şekilli bir profil kazandırır. Buzulların erimesiyle birlikte vadi içinden buzullar çekilir ve U şekilli tekne vadi ve ana buzula eklenen yan buzul kolların açtığı vadiler ise asılı vadi olarak ortaya çıkar.
Asılı vadi: Asılı vadiler, ana buzul vadisine bağlanan yan kolların açtığı buzul vadileridir. Asılı vadilerin genişlikleri ve derinlikleri ana buzul vadisinden daha küçük olup, yan kol buzul vadilerinin vadi tabanı ile ana buzul vadisinin tabanı arasında yükselti farkı vardır. Bu fark yan kolun ana yatağa bağlandığı yerde eğim kırığı ile belirgin olarak ortaya çıkar.
Üçgen yüzeyler: Vadi buzullarında, ana buzulun yatağını genişletmesi sırasında yan kolları birbirinden ayıran aretleri dik açıyla keser. Buzul eriyip çekildikten sonra, buzul vadisinin her iki yamacında asılı vadileri birbirinden ayıran üçgen şekilli dik yüzeyler ortaya çıkar.
Basamaklar: Bu aşınım şekli buzul yatağının yamaçlarında törpülenmiş, cilalanmış yüzeyler şeklinde gelişebileceği gibi ayrıca buzul yatağının tabanında da meydana gelebilir. Oluşumlarında buzul aşındırmasının etkinliği temel faktör olmasına karşın ana kayadaki litolojik farklılıklar, tektonik yapı ve önce morfolojik özellikler önemli rol oynar.
Nunatak: Buzul örtülerinin yaygın olduğu sahalarda buzulların içinde yükselen sivri, yerli kaya tepelerine nunatak adı verilir.
Fiyordlar Okyanus ve deniz kıyılarındaki; karadan deniz içine ilerleyen dar, derin ve dik yamaçlı buzul vadileridir. Glasiyal dönemde; buzullar yüksek dağların arasında kendilerine yamaçları dik ve derinlikleri fazla olan ‘’U’’ şekilli tekne vadiler kazarlar. Buzulun tabanı deniz seviyesinin altına iner hatta buzul denizde de ilerlemesine devam eder. Buzullar eriyip çekildiğinde tabanı deniz seviyesinin altında kalan buzul vadisi deniz suyunun istilasına uğrar. Böylece fiyortlar oluşur.
Buzul birikinti şekilleri
Kenarlı, köşeli farklı boyut ve şekillerdeki ana kaya parçaları ile birlikte ince taneli malzemeler, buzullara tarafından taşınan yükü oluşturur. Buzulların erimesi ve çekilmesi sırasında buzul tarafından taşınan farklı tane boyutundaki bu malzemeler buzul yatağı tabanında çevresinde veya önünde depolanarak farklı buzul birikinti şekillerini meydana getirir.
1. Tabakalaşmamış birikinti şekilleri
Till: Boylanma ve derecelendirme göstermeyen, tabakasız ve doğrudan buzul marifetiyle meydana gelmiş, kil, silt, kum ve kenarlı köşeli ana kaya parçalarından oluşan düzensiz depolara genel olarak till adı verilmektedir. Ayrışma, kütle hareketleri ve aşındırılarak taşınma till malzemelerinin kökensel kaynaklarıdır. Buzulun taban kısmında taşınan malzemeler, yükün fazlalaşması ya da ablasyonun kuvvetlenmesi gibi sebeplerle, buzulun taşıma yeteneğinin ortadan kalkması sonucu vadi tabanına ya da zeminine biriktirilir.
Moren depoları: Hem örtü buzulları hem de dağ buzullarının birikim şekilleri olmaları sebebiyle en yaygın buzul biriktirme şekilleri moren depolarıdır. Glasiyal sediment birimi olan ve sırt, tepe, teras vb. kabartı şekilleriyle belirginleşen moren depolar; oluşum mekanizmaları, şekilsel özellikleri ve bulundukları yer farklılıkları ile birbirinden ayrılır ve farklı isimlerle tanımlanırlar. Genel olarak beş farklı moren türü vardır; yan morenleri, orta morenleri, cephe morenleri, taban morenleri ve ablasyon morenleridir.
Drumlinler: Bunlar, inlansisler gibi büyük örtü buzullarının karakteristik birikim şekilleridir. Şekilsel özellikleri; ters çay kaşığı formunda olup, uzunlamasına birikim tepeleridir. Genellikle uzun eksenleri simetrik, yükseklik eksenleri ise asimetriktir. Birbirine kabaca paralel uzanışlı, kümeler veya grup halinde bulunurlar ve bu araziler drumlin topografyası olarak tanımlanır. Her bir drumlin uzun ekseni buzul ilerleme yönüyle paralellik gösterir.
Taşınmış bloklar: Buzullar; kil, silt, kum, çakıl ve daha iri boyutlardaki malzemeleri çeşitli şekillerde taşırlar ve daha sonra bu yüklerini bırakarak buzul birikinti şekillerini oluştururlar. Taşınmış bloklar, buzulların yükleri içindeki malzemeler arasında boyutları ve kökenlerinin farklılığı ile dikkat çekerler.
Esker: Avrupa ve Kuzey Amerika'nın geçmişte buzullarla kaplı olan bölgelerinde bulunan kum, çakıl ve buzultaş katmanlardan oluşan uzun, yılankavi çökelti yığınlarıdır.
Buzul dili: Buzul dili buzulun içinde biriktiği çukurdan (sirk ya da buzyatağından) çıkıp vadi boyunca hareket eden kısmıdır.
2. Tabakalı birikinti şekilleri
Buzul yüzeyi flüviyal depoları: Buzul yüzeyindeki göller içinde veya akarsu yataklarında tabakalanarak birikmiş, dik yamaçlı konik tepeler veya taraçalardır. Flüviyal kökenli depolar olarak buzulun erimesiyle buzul yatağı tabanında veya yatağı sınırlayan yamaçlarda teraslar halinde ortaya çıkar. Kame, Kame taraçaları, Kame deltaları olarak da adlandırılırlar. Buzul yüzeyi flüviyal depoların diğer türü ise dere ya da göl içindeki sedimentlerin oluşturduğu tabakalı birikim şekilleridir.
Buzul altı flüviyal depoları:
Buzul içinde ya da altında oluşan dar ve uzun çizgisellik gösteren flüviyal sedimentlerden oluşan sırtlardır. Bunlar, yaygın olarak inlandsisler gibi büyük örtü buzullarının içinde veya altında buzul erime suyunun oluşturduğu drenajın taşıyıp geliştirdiği ve biriktirdiği, tabakalı, iyi elenme gösteren birikim şekilleridir.
Buzul yarığı depoları: Kısmen bir elenme gösteren, 30-50 metre uzunluğunda ve 10 metreye kadar yüksekliklere ulaşabilen, ayrışma ürünü enkaz malzemesinden oluşan ve buzul yüzeyindeki yarığın karakterine bağlı olarak çizgisellikler gösteren, buzul yatağı içindeki brikim şekilleridir.
Kaçkar Buzulları
Türkiye’nin en yüksek dördüncü zirvesi Kaçkar Dağı (3932 m) Rize’nin 50 km güneyinde yer alır.
Doğu Karadeniz Dağları buzul bölgesinde bulunan buzullar sirk ve vadi buzulları olarak Rize Dağları, Gâvur Dağları Ve Giresun Dağlarının yüksek kesimlerinde zirvelerde bulunur. Kaçkar buzul bölgesi üzerinde yer alır.
Doğu Karadeniz Dağları’nın en büyük buzulları Rize Dağları üzerindedir. 29 Ağustos 2004 tarihinde elde edilen ASTER görüntüleri ışığında bölgede, 13 kaya buzulu ve 6 dağ buzulu belirlenmiştir. Kaçkar dağlarının kuzey yamacında 6 büyük buzulun 3 adeti bulunur: Kaçkar I, Kaçkar II ve Kaçkar III buzulları. Bölgenin en büyük buzulu 3140 metreye kadar inen, 930 m uzunluğundaki Kaçkar I buzuludur. Bu buzulun 300 m kuzeydoğusunda bulunan Kaçkar II Buzulu 410 metre uzunluğundadır. Kaçkar II 3177 metreye kadar ulaşır. Bu buzullardan 700 metre kuzeydoğuda farklı bir sirk içinde Kaçkar III Buzulu bulunur. Kaçkarların zirvesinde güney kısmında küçük bir sirk içinde, Ludwig Krenek' atfedilen Krenek Buzulu bulunur. Krenek Buzulu, 3597 metreye kadar ulaşan, 350 m uzunluğunda küçük bir buzuldur.
Anadolu'nun diğer yüksek dağlarında olduğu gibi Pleistosen buzullaşması, Kaçkar Dağı’nda (3932 m) da belirgin izler bırakmıştır. Pleistosen’deki kalıcı kar sınırı 2700 m olan Kaçkar’da buzul izleri kuzeyde 2000, güneyde 2200 m’lere kadar rahatlıkla izlenebilmektedir. Burası, bugün de Anadolu’nun en önemli güncel buzul alanlarından birisidir. Kaçkar Dağı’nın, daha çok kuzey yamaçlarında yer alan, güncel buzullarının dilleri 3000-3200 metrelerdedir.
Türkiye güncel buzul alanları bakımından zengin değildir. Pleistosen’e ait önemli buzul alanlarının varlığı sadece yüksek dağlık kesimlerde bıraktığı izlerle belirlenebilmektedir. Türkiye'de Pleistosen’e ait buzul izleriyle beraber güncel buzullaşmanın birlikte görüldüğü ender yerlerden birisi de Doğu Karadeniz Bölümü’ndeki Rize Dağları’nın, Kaçkar Dağları ünitesidir. Kaçkar Dağları’nın başlıca doruklarını oluşturan Dilek, Bulut ve Soğanlı Dağları’nın arasında yer alan Kaçkar Dağı (3932 m) da diğerleri gibi Pleistosen buzullaşmasına ait izler taşımaktadır.
Kaçkar Dağında buzul şekilleri
Kaçkar Dağındaki buzul şekilleri dört büyük tekne vadi ve onlara kavuşan pek çok yan kolda toplanmıştır. Buzul vadilerinden, Hastaf ve Dübe, güneybatıdan kuzeydoğuya, Ceymakcur vadisi güneydoğudan kuzeybatıya, Kavran vadisi ise güneyden kuzeye uzanmaktadır.
Hastaf Vadisi: Bu Vadi, Kaçkar Dağı'nın güney yamaçlarına ve Soğanlı Dağı’nın kuzey yamaçlarına yerleşen çeşitli boyutlardaki sirklerle başlar. Kaçkar Dağı’nın güney yamacında yer alan sirkler içerisinde birbirinden farklı büyüklükte aktüel buzullar da yer almaktadır. Vadide küçük bir dil çanağı gölü de vardır, bu göl alanın en büyük gölüdür. Hastaf vadisinin, Soğanlı Dağı’nın kuzey yamaçlarında üç büyük sirki vardır. Bu sirklerin hemen önünde genç moren sırtları ile düzensiz moren yığınları birlikte bulunmaktadır. Vadi belirgin yan moren sıraları ve eşiklerle ana buzul vadisine kavuşur. Hastaf vadisine güney yamaçlarından kavuşan 3 buzul vadisi, asılı karakterdedir. Bunlar ana buzul vadisi tabanından 300 m kadar yüksektedir.
Dübe Vadisi: Hastaf vadisine paralel olarak uzanan ve Kaçkar Dağı’nın doğuya bakan yamaçlarındaki sirklerle başlayan, Dübe vadisinin uzunluğu yaklaşık 5 km’dir. Bu vadinin kökünde, taban seviyesi 3130 m olan sirkin, kuzeye bakan yamacında küçük bir buzul vardır. Bu sirkin önünde düzenli sıralar halinde bulunan genç moren depoları oldukça geniş bir alana yayılmıştır. Dübe vadisinin kuzeye bakan yamaçlarında yer alan sirkler ana vadiye ulaşabilmiş, güneye bakan yamaçlardakiler ise vadiye bağlanamamışlardır.
Ceymakcur Vadisi: Dübe vadisinin güneye bakan yamaçlarındaki küçük bir buzul vadisinin kuzeyinden, 3250 m yükseklikteki Ceymakcur gediği aracılığı ile, Kaçkar Dağı’nın üçüncü büyük buzul vadisi olan Ceymakcur vadisine geçilir. Ceymakcur sistemi başlıca iki buzul vadisinden oluşur. Yaklaşık 3 km’lik boyu ile Kaçkar Dağı’ndaki diğer büyük buzul vadilerine oranla daha kısa olan Ceymakcur vadisi 2050 m ’de yer alan ön moren şeddi ile son bulur. Diğerlerine göre daha belirgin ve çok sayıdaki eşiğe sahip olan Ceymakcur vadisinin, ortalama eğimi % 16’dır. Vadi içindeki eşiklerin gerisinde irili ufaklı 10 kadar göl vardır. Ceymakcur vadisinde bulunan Yukarı Ceymakcur yaylası ile Aşağı Ceymakcur yaylası arasında ise moren depolarının yarılmasıyla oluşmuş fluvioglasiyal sekiler düzenli ve kesintisiz uzanışları ile dikkati çekmektedir.
Kavran Vadisi: Kaçkar doruğunun kuzeybatısında yer alan vadi, güneyden kuzeye doğru uzanır. Uzunluğu yaklaşık 7,5 km, eğimi ise % 10 kadar olan bu vadi doğusundan iki kol yer alır. Vadinin doğuya bakan yamaçlarında ise sirkler dikkati çeker. Kavran tekne vadisi, güneyinde yer alan 2820-29C0 m’lerdeki sirklerle başlar. Bu sirklerin önündeki belirgin moren şeddinin gerisinde bulunan gölün yükseltisi 2855 m’dir. Yukarı Kavran yaylası doğusundan ana vadiye kavuşan 2 km uzunluğundaki kol, basamaklı bir görünümdeki iç içe sirklerle başlar. Bunlardan ikisinin tabanında göl vardır.
Kaçkar doruğunun kuzeybatısındaki buzulların boyutları ve dillerinin ulaştıkları seviyeler farklıdır. Bunlardan en uzun olanı 1250– 1300 m uzunluğunda ve bu sistem içerisindeki tek vadi buzuludur. Dik bir yamaç önünde, tipik bir geri yarığı ile 3600 m'den başlayan bu buzul, 3000 m'ye kadar iner. Buzul dilinin son 100 m'si yamaçlardan dökülen enkaz örtüsü ile kaplanmıştır. Diğer buzullar vadi buzulunun doğusunda ve batısında yer alırlar. Batıda yer alan buzullardan büyük olanının dili 3080 m'ye, doğuda yer alan buzulun dili ise 3100 m'ye kadar iner.
Kaçkar Dağı’ndaki sirklerin dağılışı ve buzul vadilerinin uzanışlarında bazı yapısal etkiler de gözlenmiştir. Sirkler ve aktüel buzulların yerleştiği alanların, özellikle kolay aşınabilen serpantinleşme zonlarına uygun dağılışları dikkati çeker. Bunun en belirgin örneğini, Deniz Gölü’nün güneyinden başlayan ve güncel vadi buzuluna kadar izlenebilen, zayıf bir zona yerleşen göller ve güncel buzullar oluşturur.
Kaynakça
- ^ HUGGET,R,J.2015.Jeomorfolojinin Temelleri.Nobel Yayınları.İstanbul.
- ^ a b c d e LUTGENS,F,K ve diğ.2013.Genel Jeoloji.Nobel Yayınları.İstanbul.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai TUROĞLU,H.2011.Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi. Çantay Yayınları. İstanbul.
- ^ a b SARIKAYA,M,A.2011.Türkiye'nin Güncel Buzulları.Türk Coğrafya Kurumu.Sayı:6.527-544.
- ^ a b c d e f g h DOĞU, A. F.,ve diğ. "Kaçkar dağında buzul şekilleri, yaylalar ve turizm." AÜ Türkiye Coğ. Araş. ve Uyg. Mer. Der. S 2 (1993): 157-184.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde veya bolum Buzul morfolojisi adli maddeye cok benzemektedir ve bu iki maddenin tek baslik altinda birlestirilmesi onerilmektedir Birlestirme islemi yapildiktan sonra sayfaya Gecmis birlestir sablonunu ekleyiniz Buzullar kendi agirligi altinda yavas yavas hareket eden sikistirilmis kardan olusan buyuk buz kutleleridir Buzullar sekillerine ve altindaki topografyaya gore ortu ve kucuk ortu takke buzullari ve self buzulu olarak siniflandirilirlar Beardmore Buzulu Antarktika Buzul tipleriVadi Alp tipi buzullari Yuksek daglik bolgelerde binlerce nispeten kucuk buzul mevcut olup bunlar genellikle daha once akarsularin bulundugu vadileri takip ederler Daha once bu vadilerde akan akarsularin aksine buzullar belki gunde sadece birkac santimetre kadar yavas ilerler Bulunduklari yer nedeniyle bu hareketli buzul kutlelerine vadi buzulu veya Alp tipi buzul denir Antarktika nin uzaydan cekilmis bir goruntusu Perito Moreno Buzulu Patagonya Arjantin Ortu buzullari vadi buzullarinin aksine ortu buzullari cok daha buyuk boylara sahiptir Gecmiste bircok buzul ortusu olmasina karsin sadece iki tanesi varligini surdurmustur Kuzey Yarim Kure de Gronland ve Guney Yarim Kure de buyuk Antarktika buz ortusu Buyuk boyutlari nedeniyle bu buzullar kitasal ortu buzullari olarak adlandirilmistir Takke buzulu Platolari ve daglarin yuksek kesimlerini tamamen orten buzul kutlelerine takke buzulu denir Ortu buzullarina benzerler ve bulunduklari alani tamamen orterler fakat kitasal olcekte ortu buzullarindan daha kucukturler Sacak buzullari Genellikle takke buzullari ve ortu buzullari sacak buzullarini beslerler Buz dili seklinde sacak buzullar buyuk buz kutlelerinin kenarlarindan disariya dogru uzanan vadilerden asagiya dogru akis gosterirler Bu diller aslinda takke buzullarindan veya ortu buzullarindan cikip daglik araziden denize dogru gerceklesen buz hareketi olup bir tur vadi buzullaridir Dagetegi Piedmont buzullari Vadi yamaclariyla sinirlandirilan bir ya da daha fazla vadi buzulu birlesip sarp daglarin etek kisimlarindaki genis duzlukleri isgal ederler Burada ilerleyen buz genis bir yelpaze olusturacak sekilde yayilir Buzullarin asindirma yontemleriCesitli ve farkli boyutlardaki buzul asinim sekillerinin meydana gelmesinde birbirinden farkli asindirma yontemlerinin rol almis oldugu dusunulmektedir Aslinda butun buzul asindirma sekilleri uc temel surec ile gerceklesmektedir Bunlar buzul abrazyonu buzul koparmasi buzul alti drenaji etkinligi Buzul abrazyonu Buzul agirliginin zemine yaptigi basinc kuvveti ve hareketi sirasindaki surtunme kuvveti ile tasidigi malzemeleri kullanarak zeminde yamaclarda cizme torpuleme zimparalama etkisi yapar Bu olaya buzul abrazyonu adi verilir Bu olayda agirliktan kaynaklanan sikistirma basinci ne kadar guclu olursa zemindeki cizilmeler o oranda derin torpulenme o derece siddetli olur Buzul koparmasi Buzul abrazyonundan farkli olarak buzulun hareketi sirasinda sekil ve buyuklugunun belli formati olmayan bir parcanin ya da parcalarin ana karadan koparilip sokulup goturulmesi seklinde gerceklesir Buzul abrazyonu icin cizme gorevini ustlenen malzemeye gereksinim varken genellikle sokulme suruklemede bu tur bir ihtiyaca gerek yoktur Sokulme surukleme islemi zemini olusturan kayanin cinsine de bagli olarak kabaca iki safhada gelisir Ilk safhayi buzullasma oncesi ya da buzul ortusu altinda ana kayanin yuzeyinden itibaren catlamalarin olmasi ve kayanin dis yuzeyinin zayiflamasi enkaz meydana gelmesi olusturur Sonraki asama ise zayiflayan parcanin buzul icine dahil edilerek veya edilmeyerek suruklenerek tasinmasidir Buzulalti direnajin etkinligi Buzulalti direnaj etkinligi sicak tabanli iliman buzullarin altinda yillik sicaklik degisikliklerine bagli olarak meydana gelen buzul erimelerinden kaynaklanmaktadir Iliman buzullarin tabaninda buyuk oranda buzul erime suyu olusur Buzul tabaninda meydana gelen erime suyu buzul asindirmasinda birkac yolda etkili olur Bunlardan biri erime suyunun enkaz icinden gecip ana kaya catlaklarina sizarak orada donma cozulme marifeti ile mevcut catlaklari genisletme ve derinlestirme yeni catlaklar olusturma roludur Erime suyunun diger bir rolu ise tabansal kayma seklindeki buzul hareketine imkan vermesidir Boylece tabansal kaymanin etkinligi artar ve asindirma tasima faaliyetleri siddetlenir Buzulalti drenajin bir baska etkinligi ise basal zon adi verilen buzulun taban kisminda enkaz icindeki kil silt ve kum gibi ince taneli malzemelerin tasinmasini saglamasidir Buzul asindirmasinda etkili olan faktorBuzul asindirmasinda etkili olan faktorler zaman yatak egimi ana kayanin yapisal ozellikleri cizilen malzemenin sertlik derecesi buzulun kalinligi buzulun hareket hizi buzul alti malzeme temini ve buzul tabaninin sicakligi gibi faktorlerdir Buzullarin olusturdugu asinim sekilleriNunatak Antarktika Uc temel buzul asinim faktorunun kontrolu altinda olusan buzul asinim sekillerinin buyuklukleri dikkate alinarak kucuk asinim sekilleri ve buyuk asinim sekilleri olarak iki asinim sekli sinifi olusturulmustur Kucuk asinim sekilleri Buyuk asinim sekilleriBuzul cizikleri Buzul cilalari Centikler Oluklar Kanallar Cukurlar Piramidal zirve Asimetrik tepeler sirtlar ve horguc kayalar Aret Esik ve surgu Yatak ici cukurlar ve goller Nunatak Sirk Tekne vadi Asili vadi Ucgen yuzeyler Basamaklar Fiyordlar1 Kucuk asinim sekilleri Genellikle boyutlari metre olceginden daha kucuk olan buzul asinim sekilleridir Buzul cizikleri Buzullar dogrudan agirliklariyla cizme etkisi yapamazlar bunyesinde tasidiklari kaya parcalarinin kenar ve koseleri zemindeki ya da yamaclardaki ana kayaya surter veya bazen de buzul icindeki bu parcalar birbirine surtunurler Buzulun bu hareketi sonucunda ortaya cikan asinim sekillerine buzul cizikleri adi verilir Buzul cilalari Buzul cilalari buzulun cok yogun olarak ince cizikler yapmak suretiyle meydana getirdigi bir asindirma seklidir Ciziklerin ince ve cok olmasi kaya yuzeyinin belirgin asinim izlerinden yoksun puruzsuz bir satih haline gelmesine neden olur Centikler Degisik boyutlarda ve sekillerdeki centikler buzul cizikleri ve cilali yuzeylerle ic ice birlikte bulunurlar Cizilmeye neden olan surtunme kuvveti ve cizen unsurlarin etkisiyle ana kaya uzerinde olusan kabuk ya da plaka seklindeki kopmalarla meydana gelir Oluklar Sert ana kaya yuzeyinde acilan cizgisel asinim kanallaridir Genislikleri ve derinlikleri cm uzunluklari ise metreler ile ifade edilen yiv karakterindeki ornekler buzul asinim yivleri buzul kokenli erozyonal olusumun onemli turunu olustururlar Buzul asinim yivlerinde cizmenin izleri cok belirgindir Kanallar Sert ana kaya uzerinde buzul hareketi sirasinda meydana gelen farkli boyut ve sekillerdeki asinma seklidir Gelismis alanlarin iki metreye kadar derinliklerde birkac on metreden yuz metreye kadar uzunluklarda olabilir Olusumlarinda buzul alti drenaji da etkili olabilir ve buzul yatagi ana kayasi yuzeyinde kanal acilabilir Cukurlar Buzul alti drenajinin yaygin erozyonal etkilerinden biridir Buzul yataginda buzul tabanindaki su hareketlerinin ana kayda actigi yuvarlak sekilli dik kemerli derin fluviyoglasiyal asindirma sekilleridir Buzul alti drenaji ile tasinan malzemelerin ana kaya yuzeyindeki bir centik ya da kopma oyuntusu icindeki dairesel hareketi ile bir asima meydana getirirler Bu asinma bir oyma seklinde zamanla derine dogru gelisir 2 Buyuk asinim sekilleri Nigardsbreen Buzlu ve buzul vadisi Norvec Bunlar buzullarin ana kaya uzerinde meydana getirdikleri boyutlari onlarca metre hatta kilometrelerle ifade edilen asinim sekilleridir Pramidal zirve Isvicre Piramidal Zirve Bir dagin farkli yamaclarinda olusan uc ya da daha fazla sayidaki sirkin dagin yamacini geriye dogru asindirmasi ile piramidal zirveler meydana gelir Sirk Yosemite Milli Parki Sirk Dag buzullarinda birikim zonu olarak kabul edilen neve safhasinda basit bir kar birikimi yamacta tutunur ve zamanla hacmi artar niteligi degisir Baslangicta nivasyon sirki durumundadir Daha sonra nivasyon sirki icindeki kar ortusu zamanla neve buzu ve buzul buzu kutlesine donusur Bu kutlenin zeminle uyguladigi ve agirligindan kaynaklanan sikistirma basinci ve neve buzunun buzul buzuna donusup harekete gecmesi zeminde kuvvetli bir buzul asindirmasi yaratir Asindirma daha cok buzul canaginin derinlesmesi ve canaginin capinin buyumesi seklinde gerceklesir Sirkin derinlesmesi ve giderek capinin buyumesi yamac profili nedeniyle buzul canagina hilal seklinde bir gorunum kazanmasina neden olur Aret Dag buzullarinda sirkleri ve buzul vadilerini birbirinden ayiran bicak sirti ya da testere agzi gibi keskin kenarlari sirt veya morfolojik duvarlardir Esik ve surgu Buzullasmanin ileri asamalarinda buzul canagini genisleterek aretleri asindirir Sirkleri birbirinden ayiran keskin kenarli yukseltiler buzul erozyonu ile yuvarlaklastirilir ve sirklerin arasindaki alcak yuvarlak sirtlar esikler haline gelir Bu gelisme ozellikle basamak sirklerde cok sik gerceklesir Esikler sirkleri birbirinden ayiran yukseltiler olmasina karsin surguler de buzul vadileri veya ortu buzulu sahalarindaki cevrelerine gore alcak cukurlari birbirinde ayiran onlarin arasindaki sirtlardir Asimetrik tepeler ve sirtlar Buzulun bir sirti ya da ana kaya cikintisini asarken gerceklestirdigi farkli asindirma yontemleri nedeniyle asimetrik sirtlar olusur Asimetrik sirtlarin yuzey ozelliklerinde de farkliliklar gorulur Buzulun sirt ile ilk temas ettigi yamacta puruzsuz duz bir yuzey olusurken sirtin aksi yonundeki yamacta puruzlu ve dik bir yuzey meydana getirir Horguc kayalar Horguc kaya da bir tur asimetrik sirttir Ancak boyutlari daha kucuktur Horguc kayalar buzullarin buzul yatagi icindeki ana kaya cikintilarinin ilerleme istikameti dogrultusunda torpuleme yapmasi ile olusan asimetrik ve yuzey deformasyonlari farkli oldugu kucuk engebeliklerdir Degisik sekil ve boyutlarda olabilir Sirk Buzulu Lower Curtis Buzulu Cascartes Miili Parki Yatak ici cukurlar ve goller Ozellikle vadinin asinima karsi direncsiz kayalardan olusan bolumlerinde donma ve cozunme ile bir ayrisma faaliyetini gerceklestirir Ayrisma urunu enkazin buzul tarafindan tasinmasi ile vadinin bu bolumunde ana kaya icinde cukurlar meydana gelir Vadi tabanindaki bu cukurlar daha sonra su ile dolarak gollere donusebilir Tekne vadi Noatak Nehri Alaska Tekne vadiler U sekilli tekne vadiler karakteristik buzul vadileridir Buzullasma oncesi interglasiyal veya interstadial doneme ait V sekilli akarsu vadileri buzullasma kosullari etkin oldugunda morfoloji ve egim ozellikleri nedeniyle buzullar tarafindan isgal edilir V sekilli vadi icine yerlesen buzul zamanla vadiyi yana ve derine asindirarak U sekilli bir profil kazandirir Buzullarin erimesiyle birlikte vadi icinden buzullar cekilir ve U sekilli tekne vadi ve ana buzula eklenen yan buzul kollarin actigi vadiler ise asili vadi olarak ortaya cikar Asili vadi Asili vadiler ana buzul vadisine baglanan yan kollarin actigi buzul vadileridir Asili vadilerin genislikleri ve derinlikleri ana buzul vadisinden daha kucuk olup yan kol buzul vadilerinin vadi tabani ile ana buzul vadisinin tabani arasinda yukselti farki vardir Bu fark yan kolun ana yataga baglandigi yerde egim kirigi ile belirgin olarak ortaya cikar Ucgen yuzeyler Vadi buzullarinda ana buzulun yatagini genisletmesi sirasinda yan kollari birbirinden ayiran aretleri dik aciyla keser Buzul eriyip cekildikten sonra buzul vadisinin her iki yamacinda asili vadileri birbirinden ayiran ucgen sekilli dik yuzeyler ortaya cikar Basamaklar Bu asinim sekli buzul yataginin yamaclarinda torpulenmis cilalanmis yuzeyler seklinde gelisebilecegi gibi ayrica buzul yataginin tabaninda da meydana gelebilir Olusumlarinda buzul asindirmasinin etkinligi temel faktor olmasina karsin ana kayadaki litolojik farkliliklar tektonik yapi ve once morfolojik ozellikler onemli rol oynar Nunatak haritasi Nunatak Buzul ortulerinin yaygin oldugu sahalarda buzullarin icinde yukselen sivri yerli kaya tepelerine nunatak adi verilir Fiyord Lousi Sirk Golu Kuzey Kaskades Milli Parki Fiyordlar Okyanus ve deniz kiyilarindaki karadan deniz icine ilerleyen dar derin ve dik yamacli buzul vadileridir Glasiyal donemde buzullar yuksek daglarin arasinda kendilerine yamaclari dik ve derinlikleri fazla olan U sekilli tekne vadiler kazarlar Buzulun tabani deniz seviyesinin altina iner hatta buzul denizde de ilerlemesine devam eder Buzullar eriyip cekildiginde tabani deniz seviyesinin altinda kalan buzul vadisi deniz suyunun istilasina ugrar Boylece fiyortlar olusur Buzul birikinti sekilleriKenarli koseli farkli boyut ve sekillerdeki ana kaya parcalari ile birlikte ince taneli malzemeler buzullara tarafindan tasinan yuku olusturur Buzullarin erimesi ve cekilmesi sirasinda buzul tarafindan tasinan farkli tane boyutundaki bu malzemeler buzul yatagi tabaninda cevresinde veya onunde depolanarak farkli buzul birikinti sekillerini meydana getirir 1 Tabakalasmamis birikinti sekilleri Till Boylanma ve derecelendirme gostermeyen tabakasiz ve dogrudan buzul marifetiyle meydana gelmis kil silt kum ve kenarli koseli ana kaya parcalarindan olusan duzensiz depolara genel olarak till adi verilmektedir Ayrisma kutle hareketleri ve asindirilarak tasinma till malzemelerinin kokensel kaynaklaridir Buzulun taban kisminda tasinan malzemeler yukun fazlalasmasi ya da ablasyonun kuvvetlenmesi gibi sebeplerle buzulun tasima yeteneginin ortadan kalkmasi sonucu vadi tabanina ya da zeminine biriktirilir Loise Golu yukarisinda buzul moreni Alberta Kanada Moren depolari Hem ortu buzullari hem de dag buzullarinin birikim sekilleri olmalari sebebiyle en yaygin buzul biriktirme sekilleri moren depolaridir Glasiyal sediment birimi olan ve sirt tepe teras vb kabarti sekilleriyle belirginlesen moren depolar olusum mekanizmalari sekilsel ozellikleri ve bulunduklari yer farkliliklari ile birbirinden ayrilir ve farkli isimlerle tanimlanirlar Genel olarak bes farkli moren turu vardir yan morenleri orta morenleri cephe morenleri taban morenleri ve ablasyon morenleridir Drumlin Buzul birikim sekilleri 1 anakaya 2 moren 3 buzul 4 esker 5 drimlin 6 terminal moren 7 sandur 8 kame 9 kettle Drumlinler Bunlar inlansisler gibi buyuk ortu buzullarinin karakteristik birikim sekilleridir Sekilsel ozellikleri ters cay kasigi formunda olup uzunlamasina birikim tepeleridir Genellikle uzun eksenleri simetrik yukseklik eksenleri ise asimetriktir Birbirine kabaca paralel uzanisli kumeler veya grup halinde bulunurlar ve bu araziler drumlin topografyasi olarak tanimlanir Her bir drumlin uzun ekseni buzul ilerleme yonuyle paralellik gosterir Tasinmis bloklar Buzullar kil silt kum cakil ve daha iri boyutlardaki malzemeleri cesitli sekillerde tasirlar ve daha sonra bu yuklerini birakarak buzul birikinti sekillerini olustururlar Tasinmis bloklar buzullarin yukleri icindeki malzemeler arasinda boyutlari ve kokenlerinin farkliligi ile dikkat cekerler Esker Esker Avrupa ve Kuzey Amerika nin gecmiste buzullarla kapli olan bolgelerinde bulunan kum cakil ve buzultas katmanlardan olusan uzun yilankavi cokelti yiginlaridir Buzul dili Buzul dili buzulun icinde biriktigi cukurdan sirk ya da buzyatagindan cikip vadi boyunca hareket eden kismidir 2 Tabakali birikinti sekilleri Buzul yuzeyi fluviyal depolari Buzul yuzeyindeki goller icinde veya akarsu yataklarinda tabakalanarak birikmis dik yamacli konik tepeler veya taracalardir Fluviyal kokenli depolar olarak buzulun erimesiyle buzul yatagi tabaninda veya yatagi sinirlayan yamaclarda teraslar halinde ortaya cikar Kame Kame taracalari Kame deltalari olarak da adlandirilirlar Buzul yuzeyi fluviyal depolarin diger turu ise dere ya da gol icindeki sedimentlerin olusturdugu tabakali birikim sekilleridir Buzul alti fluviyal depolari Buzul icinde ya da altinda olusan dar ve uzun cizgisellik gosteren fluviyal sedimentlerden olusan sirtlardir Bunlar yaygin olarak inlandsisler gibi buyuk ortu buzullarinin icinde veya altinda buzul erime suyunun olusturdugu drenajin tasiyip gelistirdigi ve biriktirdigi tabakali iyi elenme gosteren birikim sekilleridir Buzul yarigi depolari Kismen bir elenme gosteren 30 50 metre uzunlugunda ve 10 metreye kadar yuksekliklere ulasabilen ayrisma urunu enkaz malzemesinden olusan ve buzul yuzeyindeki yarigin karakterine bagli olarak cizgisellikler gosteren buzul yatagi icindeki brikim sekilleridir Kackar BuzullariTurkiye nin en yuksek dorduncu zirvesi Kackar Dagi 3932 m Rize nin 50 km guneyinde yer alir Kackar Daglari uydu goruntusu Dogu Karadeniz Daglari buzul bolgesinde bulunan buzullar sirk ve vadi buzullari olarak Rize Daglari Gavur Daglari Ve Giresun Daglarinin yuksek kesimlerinde zirvelerde bulunur Kackar buzul bolgesi uzerinde yer alir Dogu Karadeniz Daglari nin en buyuk buzullari Rize Daglari uzerindedir 29 Agustos 2004 tarihinde elde edilen ASTER goruntuleri isiginda bolgede 13 kaya buzulu ve 6 dag buzulu belirlenmistir Kackar daglarinin kuzey yamacinda 6 buyuk buzulun 3 adeti bulunur Kackar I Kackar II ve Kackar III buzullari Bolgenin en buyuk buzulu 3140 metreye kadar inen 930 m uzunlugundaki Kackar I buzuludur Bu buzulun 300 m kuzeydogusunda bulunan Kackar II Buzulu 410 metre uzunlugundadir Kackar II 3177 metreye kadar ulasir Bu buzullardan 700 metre kuzeydoguda farkli bir sirk icinde Kackar III Buzulu bulunur Kackarlarin zirvesinde guney kisminda kucuk bir sirk icinde Ludwig Krenek atfedilen Krenek Buzulu bulunur Krenek Buzulu 3597 metreye kadar ulasan 350 m uzunlugunda kucuk bir buzuldur Anadolu nun diger yuksek daglarinda oldugu gibi Pleistosen buzullasmasi Kackar Dagi nda 3932 m da belirgin izler birakmistir Pleistosen deki kalici kar siniri 2700 m olan Kackar da buzul izleri kuzeyde 2000 guneyde 2200 m lere kadar rahatlikla izlenebilmektedir Burasi bugun de Anadolu nun en onemli guncel buzul alanlarindan birisidir Kackar Dagi nin daha cok kuzey yamaclarinda yer alan guncel buzullarinin dilleri 3000 3200 metrelerdedir Turkiye guncel buzul alanlari bakimindan zengin degildir Pleistosen e ait onemli buzul alanlarinin varligi sadece yuksek daglik kesimlerde biraktigi izlerle belirlenebilmektedir Turkiye de Pleistosen e ait buzul izleriyle beraber guncel buzullasmanin birlikte goruldugu ender yerlerden birisi de Dogu Karadeniz Bolumu ndeki Rize Daglari nin Kackar Daglari unitesidir Kackar Daglari nin baslica doruklarini olusturan Dilek Bulut ve Soganli Daglari nin arasinda yer alan Kackar Dagi 3932 m da digerleri gibi Pleistosen buzullasmasina ait izler tasimaktadir Kackar Daginda buzul sekilleri Kackar Dagindaki buzul sekilleri dort buyuk tekne vadi ve onlara kavusan pek cok yan kolda toplanmistir Buzul vadilerinden Hastaf ve Dube guneybatidan kuzeydoguya Ceymakcur vadisi guneydogudan kuzeybatiya Kavran vadisi ise guneyden kuzeye uzanmaktadir Hastaf Vadisi Bu Vadi Kackar Dagi nin guney yamaclarina ve Soganli Dagi nin kuzey yamaclarina yerlesen cesitli boyutlardaki sirklerle baslar Kackar Dagi nin guney yamacinda yer alan sirkler icerisinde birbirinden farkli buyuklukte aktuel buzullar da yer almaktadir Vadide kucuk bir dil canagi golu de vardir bu gol alanin en buyuk goludur Hastaf vadisinin Soganli Dagi nin kuzey yamaclarinda uc buyuk sirki vardir Bu sirklerin hemen onunde genc moren sirtlari ile duzensiz moren yiginlari birlikte bulunmaktadir Vadi belirgin yan moren siralari ve esiklerle ana buzul vadisine kavusur Hastaf vadisine guney yamaclarindan kavusan 3 buzul vadisi asili karakterdedir Bunlar ana buzul vadisi tabanindan 300 m kadar yuksektedir Dube Vadisi Hastaf vadisine paralel olarak uzanan ve Kackar Dagi nin doguya bakan yamaclarindaki sirklerle baslayan Dube vadisinin uzunlugu yaklasik 5 km dir Bu vadinin kokunde taban seviyesi 3130 m olan sirkin kuzeye bakan yamacinda kucuk bir buzul vardir Bu sirkin onunde duzenli siralar halinde bulunan genc moren depolari oldukca genis bir alana yayilmistir Dube vadisinin kuzeye bakan yamaclarinda yer alan sirkler ana vadiye ulasabilmis guneye bakan yamaclardakiler ise vadiye baglanamamislardir Ceymakcur Vadisi Dube vadisinin guneye bakan yamaclarindaki kucuk bir buzul vadisinin kuzeyinden 3250 m yukseklikteki Ceymakcur gedigi araciligi ile Kackar Dagi nin ucuncu buyuk buzul vadisi olan Ceymakcur vadisine gecilir Ceymakcur sistemi baslica iki buzul vadisinden olusur Yaklasik 3 km lik boyu ile Kackar Dagi ndaki diger buyuk buzul vadilerine oranla daha kisa olan Ceymakcur vadisi 2050 m de yer alan on moren seddi ile son bulur Digerlerine gore daha belirgin ve cok sayidaki esige sahip olan Ceymakcur vadisinin ortalama egimi 16 dir Vadi icindeki esiklerin gerisinde irili ufakli 10 kadar gol vardir Ceymakcur vadisinde bulunan Yukari Ceymakcur yaylasi ile Asagi Ceymakcur yaylasi arasinda ise moren depolarinin yarilmasiyla olusmus fluvioglasiyal sekiler duzenli ve kesintisiz uzanislari ile dikkati cekmektedir Kavran Vadisi Kackar dorugunun kuzeybatisinda yer alan vadi guneyden kuzeye dogru uzanir Uzunlugu yaklasik 7 5 km egimi ise 10 kadar olan bu vadi dogusundan iki kol yer alir Vadinin doguya bakan yamaclarinda ise sirkler dikkati ceker Kavran tekne vadisi guneyinde yer alan 2820 29C0 m lerdeki sirklerle baslar Bu sirklerin onundeki belirgin moren seddinin gerisinde bulunan golun yukseltisi 2855 m dir Yukari Kavran yaylasi dogusundan ana vadiye kavusan 2 km uzunlugundaki kol basamakli bir gorunumdeki ic ice sirklerle baslar Bunlardan ikisinin tabaninda gol vardir Kackar dorugunun kuzeybatisindaki buzullarin boyutlari ve dillerinin ulastiklari seviyeler farklidir Bunlardan en uzun olani 1250 1300 m uzunlugunda ve bu sistem icerisindeki tek vadi buzuludur Dik bir yamac onunde tipik bir geri yarigi ile 3600 m den baslayan bu buzul 3000 m ye kadar iner Buzul dilinin son 100 m si yamaclardan dokulen enkaz ortusu ile kaplanmistir Diger buzullar vadi buzulunun dogusunda ve batisinda yer alirlar Batida yer alan buzullardan buyuk olaninin dili 3080 m ye doguda yer alan buzulun dili ise 3100 m ye kadar iner Deniz Golu Kackar Daglari Kackar Dagi ndaki sirklerin dagilisi ve buzul vadilerinin uzanislarinda bazi yapisal etkiler de gozlenmistir Sirkler ve aktuel buzullarin yerlestigi alanlarin ozellikle kolay asinabilen serpantinlesme zonlarina uygun dagilislari dikkati ceker Bunun en belirgin ornegini Deniz Golu nun guneyinden baslayan ve guncel vadi buzuluna kadar izlenebilen zayif bir zona yerlesen goller ve guncel buzullar olusturur Kaynakca HUGGET R J 2015 Jeomorfolojinin Temelleri Nobel Yayinlari Istanbul a b c d e LUTGENS F K ve dig 2013 Genel Jeoloji Nobel Yayinlari Istanbul a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai TUROGLU H 2011 Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi Cantay Yayinlari Istanbul a b SARIKAYA M A 2011 Turkiye nin Guncel Buzullari Turk Cografya Kurumu Sayi 6 527 544 a b c d e f g h DOGU A F ve dig Kackar daginda buzul sekilleri yaylalar ve turizm AU Turkiye Cog Aras ve Uyg Mer Der S 2 1993 157 184