Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cahiliye Dönemi (Arapça: جاهلية cāhilīyye, "bilgisizlik"), İslamî literatürde Arap toplumunun İslam öncesi dönemine verilen ad. Cahiliye terimi, gerek Kur'an'da gerekse hadislerde Arapların İslam'dan önceki inanç, tutum ve davranışlarını İslam döneminkinden ayırt etmek veya benimsemek için kullanılmıştır.
İslami öğretiye göre insanlık tarihi ilk insan ve ilk peygamber kabul edilen Âdem ile başlar ve baştan beri tek Allah'ın dini geçerlidir. Bu öğreti insanların zaman zaman putlar icat ederek hak yoldan saptıklarını, Allah'ın peygamberler göndererek cahilliğe ve bilgisizliğe sapan bu insanları uyardığı ve doğru yola hidayet ettiğini, peygamberleri dinlemeyenleri de helak ederek cezalandırdığı temellendirmesi üzerinden yazılır. Bu öğretiye göre insanlığın en son sapıtması "Cahiliye dönemi" olarak adlandırılan İslam öncesi dönemde olur ve bu dönemin düzeltilmesi için de peygamber Muhammed gönderilir. Dönem tanımsal olarak İslam'ın ortaya çıkışıyla son bulur.
Rivayet kültürüne dayalı eserlerin dışında tarih bilimi açısından İslamın erken tarihi, ne zaman ortaya çıktığı, hangi coğrafyada doğup dünyaya yayıldığı konusu günümüzde belirsizliğini korumakta, bu konuda Mekke'nin yanında Petra başta olmak üzere farklı coğrafyalara işaret eden teoriler ileriye sürülmektedir. Tartışmalarda geleneksel anlayışın işaret ettiği Hicaz bölgesi dışında; Petra, Petra'nın kuzeyinde bir bölge, Kufe ve Hire (Güney Irak) bölgeleri de öne çıkmaktadır.
Sosyal hayat ve tapınma
İslami öğretiye göre İslam öncesi Arapları tek ve yaratıcı bir Tanrı'nın yanında, onlara yarar ve düşmanlarına karşı üstün gelmelerini sağladıklarına inandıkları başka tanrılara da tapınmaktaydılar.
Arap yarımadasında değişik şehirler (Kuzeyde Petra ve Palmira) önemli ticaret ve hac merkezleriydiler. Arap kabileleri savaşın yasak olduğu hac mevsiminde, bayram havası içerisinde düzenlenen panayıra, festivale katılırlar, kendi putlarına dua, secde ve tazimde bulunurlar, kendi putları etrafında ederler, kurban keserler, sadaka verirlerdi. Daha sonra her kabile Kâbe’yi tavaf ederlerdi. Bu tavaf genellikle çıplak olarak gerçekleştirilirdi. Söz konusu ziyaretlerde tanrılara çeşitli hediyeler sunarlar, güzel kokular serperler, adak hayvanlarını kurban ederler, hatta bu ziyaretlerin öncesinde oruç tutarlardı. Bu dönem Arapların, ölüleri gusül ettirdikleri, yıkadıkları ve kefenledikleri de bilinmektedir. Putların önünde fal okları çekerler, kuşların uçuşuna göre kehanette bulunurlar, nazardan korunmak için muska ve tılsımlara başvururlardı. Hac ve tapınım, kendileri için bir korunma olarak kabul edilirdi. Ayrıca şeytan taşlama, gibi eylemleri gerçekleştirirler, Hacerü'l-esved'e de büyük saygı duyarlardı. Araplar ve Merve tepelerine konumlandırılan İsaf ve Naile isimli putlara da saygı ziyaretleri yaparlardı.
Cahiliye Dönemi'nde Araplar, göçebe kabile hayatı yaşıyorlardı. Bir tür özerk yönetimin egemen olduğu kabilelerde, yaşlılar arasından seçilen başkanların (seyit, şeyh), yetkileri sınırlıydı. Cahiliye Dönemi'ndeki Arap toplumunun temel özelliği olan kabile içi bağlılık ve başka kabilelere üstünlük duygusu, bitmez tükenmez kan davalarının ve savaşların da başlıca nedeniydi. Şiddet, yağmacılık, tutsakları köle olarak kullanma, özellikle kadının köleleştirilmesi ve bir mal gibi alınıp satılması olağandı. Kadının böylesine aşağılanması, kız çocuklarının bir ayıp olarak kabul edilmesine neden olmuştu. Bu yüzden kız çocukları doğar doğmaz ya da altı yaşından önce diri diri toprağa gömülürdü.
Şiir
Arapların çok geniş bir şiir birikimi mevcuttu. Henüz yazıya geçmemiş olan Eski Arap Şiirin asırlarca hafızalarda yer alabilmesinin nedeni; şiirin Arapların hayatında ne denli önemli olduğu ve Arapların duygularına hitap etmesiyle doğrudan alakalıydı.
Şairler hangi tabakadan olurlarsa olsunlar halkın ortak duygularına hitap ederlerdi. Siyasette şairler önemli bir konumda ve herkesin üstünde bir itibara sahip idi ve mensubu olduğu kabilenin sözcüsü kabul edilirdi. Mensubu olduğu kabile şairden; hayatlarını, hissettiklerini, geçmişte yaşadıklarını, zaferlerini, düşmanı olduğu kabileye karşı olan kinlerini anlatmasını ister ve şairin o güzel sözlerinde can bulmasını isterlerdi.
Şairin, cinlerle alakası olduğuna inanan Arap Halkı, şairlerin hicivlerinden korkarlar, onları methetmeleri için her türlü özveride bulunurlardı. Böylesine tesirli sözler söylediklerine inandıkları şairlerin methettikleri insanlar toplumda saygın yere gelirler, ticaretteki konumu yükselir ve kızları ya da erkek çocukları var ise rahat ve kolaylıkla evlenebilirlerdi.
Şairlerin diğer önemli bir işlevleri ise; tarihi olayların kaydedicileri olmalarıdır. Şairlerin şiirlerinde; savaşlar, kabileler arasında geçen olaylar, bulundukları ortamlarının tasvirleri, o döneme ait gelenek ve görenekler olmak üzere o dönemi anlatan bilgilere erişilebilirdi.
Soyluluk düşüncesi, soylar bilgisini (ilm-i ensab) en önemli bilgi durumuna getirmişti. En önemli sanat şiirdi. Araplar soyluluklarını, soylarının üstün niteliklerini şiirle dile getirirler, düşmanlarına şiirle meydan okurlardı. Doğa, cahiliye şiirinin ön plandaki konusudur. Cinsel tutkular, gelenekler, şarap, kumar ve savaş, yiğitlik, soyluluk iddiası, çevre, gök, bulut, yer ve kum, deve ve at, yolculuklar, anılar bu şiirin başlıca öğeleridir. Topluma mal olmuş şiirler, en çok da soylara ilişkin şiirler belleklerde korunur, bunları ezberlemeyi iş edinmiş raviler aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarılırdı.
Şairleri şiir söylemeleri için teşvik eden faktörler şunlardı:
- Panayır adı verilen büyük pazarlar,
- Kabileler arası çekişmeler,
- Şairlerin korunması ve toplumda önemli yere sahip olmaları,
- "Edebî tenkit" adı verilen edebî sanat.
Döneme ilişkin rivayetler ve Müslümanların iddiaları
İslam'da döneme bu adın verilmesine neden olarak, "bilgisizlik" anlamında cahillikten çok, ahlaksal olgunluk ve inceliğin karşıtı anlamında cahilliğin, o dönemde yaygın oluşu gösterilir. Kur'an'da "cahiliye" teriminin geçtiği dört ayetten özellikle üçü, bu yöndedir. Maide Suresi'nin 50. ayetinde Muhammed'e, insanlara Allah'ın indirdikleriyle hükmetmesi emredilir ve bundan hoşlanmayanlara "cahiliye hükmü"nü mü aradıkları sorulur.Ahzâb Suresi'nin 33. ayetinde, Peygamber'in eşlerine "eski cahiliye kadınlarının yaptığı gibi açılıp saçılmayın" denilir.Fetih Suresi'nin 26. ayetindeyse, inkârcıların kalplerindeki kızgınlık, "hamiyet-i cahiliye" (gerçeğe karşı harcanan emek) biçiminde nitelenir. Muhammed de "cahiliye" terimini, zaman zaman o dönemdeki ahlak ve gelenekleri yermek amacıyla kullandı. Veda Hutbesi denilen ünlü konuşmasının bir yerinde "Biliniz ki cahiliye işlerinden olan her şeyi ayaklarımın altına almış bulunuyorum" dedi.Bilali Habeşi'yi "kara kadının oğlu!" diyerek küçümseyen ünlü sahabelerden Ebu Zer'i, Peygamber "Onu, anasının renginden dolayı azarlıyorsun; demek ki sende hala cahiliye huyu yaşamaktadır" sözleriyle azarladı.
Kadının durumu
Cahiliye Dönemi'nde kadınlar alt tabaka insanı olarak görülmüştür. Bu dönem şiirlerindeki kadın algısı sosyal hayata yansımamıştır. Çok eşli evlilik yaygındı ve bunun bir sınırı yoktu. Fuhuş bir meslek gibi görülüyordu. Köle sahipleri, kölelerini bu işe zorlamaktaydı. Kadınlar babalarının veya eşlerinin miraslarından pay alma hakkına sahip değildi. Evlatlar isterlerse babalarının ölümünün ardından üvey anneleriyle evlenebiliyordu. Boşanma hakkı da tıpkı çok evlilik gibiydi. Bir erkek istediği kadar kadını boşama hakkına sahipti. Bu dönemde kız çocuğuna sahip olan soylu kişiler bunu bir utanç kaynağı olarak görmekteydi. Hatta bazı kişiler kız çocuklarını öldürmekteydi. Esir kadınların da diri diri toprağa gömüldüğü yönünde kaynaklar mevcuttur.
İslam tarihçileri Yedinci yüzyıl Arabistan'ında, kız çocuklarının öldürülmesinin yaygın olduğunu ifade ederler. Ancak kaynaklarda yer alan bilgiler, gerek dinî kaygılarla gerekse başka sebeplerle Câhiliyye dönemini yermek amacıyla epeyce abartılmıştır.
Bu durum bilim adamları tarafından, kadınların bu toplumlarda "mülkiyet" olarak görülmesine bağlanıyor. Kimileri, kızlarının sefalet içinde yaşamasını önlemek için annelerin çocuğu öldürmüş olabileceğini düşünüyor. Kur'anda bu konuya işaret eden ve kınayan bir ayet bulunmaktadır.
Modern cahiliye
Yeni İslamcı hareketlerden Müslüman Kardeşler teşkilatının fikir önderleri günümüz dünyasını "modern cahiliye" olarak nitelendirerek kurtuluşun İslam'ın köklerine dönerek gerçekleşebileceği savını ileri sürmüşlerdir.
Kaynakça
- ^ Cahiliye Şiirinde Bazı Dini Motifler[]
- ^ . 13 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
- ^ a b (PDF). 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2017.
- ^ . 1 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2017.
- ^ (PDF). 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2017.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2017.
- ^ (PDF). 24 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2020.
- ^ "Türkçe Kur'an (Diyanet Meali)". 6 Eylül 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mayıs 2012.
- ^ "Türkçe Kur'an (Diyanet Meali)". 3 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mayıs 2012.
- ^ "Türkçe Kur'an (Diyanet Meali)". 15 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mayıs 2012.
- ^ . 25 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2012.
- ^ Aktan, Ali (Mart 2016). İslam Tarihi (Başlangıcından Emevîlerin Sonuna Kadar) (5 bas.). s. 54. ISBN .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Ocak 2022.
- ^ Oberman 2005.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cahiliye Donemi Arapca جاهلية cahiliyye bilgisizlik Islami literaturde Arap toplumunun Islam oncesi donemine verilen ad Cahiliye terimi gerek Kur an da gerekse hadislerde Araplarin Islam dan onceki inanc tutum ve davranislarini Islam doneminkinden ayirt etmek veya benimsemek icin kullanilmistir Islami ogretiye gore insanlik tarihi ilk insan ve ilk peygamber kabul edilen Adem ile baslar ve bastan beri tek Allah in dini gecerlidir Bu ogreti insanlarin zaman zaman putlar icat ederek hak yoldan saptiklarini Allah in peygamberler gondererek cahillige ve bilgisizlige sapan bu insanlari uyardigi ve dogru yola hidayet ettigini peygamberleri dinlemeyenleri de helak ederek cezalandirdigi temellendirmesi uzerinden yazilir Bu ogretiye gore insanligin en son sapitmasi Cahiliye donemi olarak adlandirilan Islam oncesi donemde olur ve bu donemin duzeltilmesi icin de peygamber Muhammed gonderilir Donem tanimsal olarak Islam in ortaya cikisiyla son bulur Rivayet kulturune dayali eserlerin disinda tarih bilimi acisindan Islamin erken tarihi ne zaman ortaya ciktigi hangi cografyada dogup dunyaya yayildigi konusu gunumuzde belirsizligini korumakta bu konuda Mekke nin yaninda Petra basta olmak uzere farkli cografyalara isaret eden teoriler ileriye surulmektedir Tartismalarda geleneksel anlayisin isaret ettigi Hicaz bolgesi disinda Petra Petra nin kuzeyinde bir bolge Kufe ve Hire Guney Irak bolgeleri de one cikmaktadir Sosyal hayat ve tapinmaEl in yaldizli heykeli Megiddo Islami ogretiye gore Islam oncesi Araplari tek ve yaratici bir Tanri nin yaninda onlara yarar ve dusmanlarina karsi ustun gelmelerini sagladiklarina inandiklari baska tanrilara da tapinmaktaydilar Arap yarimadasinda degisik sehirler Kuzeyde Petra ve Palmira onemli ticaret ve hac merkezleriydiler Arap kabileleri savasin yasak oldugu hac mevsiminde bayram havasi icerisinde duzenlenen panayira festivale katilirlar kendi putlarina dua secde ve tazimde bulunurlar kendi putlari etrafinda ederler kurban keserler sadaka verirlerdi Daha sonra her kabile Kabe yi tavaf ederlerdi Bu tavaf genellikle ciplak olarak gerceklestirilirdi Soz konusu ziyaretlerde tanrilara cesitli hediyeler sunarlar guzel kokular serperler adak hayvanlarini kurban ederler hatta bu ziyaretlerin oncesinde oruc tutarlardi Bu donem Araplarin oluleri gusul ettirdikleri yikadiklari ve kefenledikleri de bilinmektedir Putlarin onunde fal oklari cekerler kuslarin ucusuna gore kehanette bulunurlar nazardan korunmak icin muska ve tilsimlara basvururlardi Hac ve tapinim kendileri icin bir korunma olarak kabul edilirdi Ayrica seytan taslama gibi eylemleri gerceklestirirler Haceru l esved e de buyuk saygi duyarlardi Araplar ve Merve tepelerine konumlandirilan Isaf ve Naile isimli putlara da saygi ziyaretleri yaparlardi Cahiliye Donemi nde Araplar gocebe kabile hayati yasiyorlardi Bir tur ozerk yonetimin egemen oldugu kabilelerde yaslilar arasindan secilen baskanlarin seyit seyh yetkileri sinirliydi Cahiliye Donemi ndeki Arap toplumunun temel ozelligi olan kabile ici baglilik ve baska kabilelere ustunluk duygusu bitmez tukenmez kan davalarinin ve savaslarin da baslica nedeniydi Siddet yagmacilik tutsaklari kole olarak kullanma ozellikle kadinin kolelestirilmesi ve bir mal gibi alinip satilmasi olagandi Kadinin boylesine asagilanmasi kiz cocuklarinin bir ayip olarak kabul edilmesine neden olmustu Bu yuzden kiz cocuklari dogar dogmaz ya da alti yasindan once diri diri topraga gomulurdu SiirAraplarin cok genis bir siir birikimi mevcuttu Henuz yaziya gecmemis olan Eski Arap Siirin asirlarca hafizalarda yer alabilmesinin nedeni siirin Araplarin hayatinda ne denli onemli oldugu ve Araplarin duygularina hitap etmesiyle dogrudan alakaliydi Sairler hangi tabakadan olurlarsa olsunlar halkin ortak duygularina hitap ederlerdi Siyasette sairler onemli bir konumda ve herkesin ustunde bir itibara sahip idi ve mensubu oldugu kabilenin sozcusu kabul edilirdi Mensubu oldugu kabile sairden hayatlarini hissettiklerini gecmiste yasadiklarini zaferlerini dusmani oldugu kabileye karsi olan kinlerini anlatmasini ister ve sairin o guzel sozlerinde can bulmasini isterlerdi Sairin cinlerle alakasi olduguna inanan Arap Halki sairlerin hicivlerinden korkarlar onlari methetmeleri icin her turlu ozveride bulunurlardi Boylesine tesirli sozler soylediklerine inandiklari sairlerin methettikleri insanlar toplumda saygin yere gelirler ticaretteki konumu yukselir ve kizlari ya da erkek cocuklari var ise rahat ve kolaylikla evlenebilirlerdi Sairlerin diger onemli bir islevleri ise tarihi olaylarin kaydedicileri olmalaridir Sairlerin siirlerinde savaslar kabileler arasinda gecen olaylar bulunduklari ortamlarinin tasvirleri o doneme ait gelenek ve gorenekler olmak uzere o donemi anlatan bilgilere erisilebilirdi Soyluluk dusuncesi soylar bilgisini ilm i ensab en onemli bilgi durumuna getirmisti En onemli sanat siirdi Araplar soyluluklarini soylarinin ustun niteliklerini siirle dile getirirler dusmanlarina siirle meydan okurlardi Doga cahiliye siirinin on plandaki konusudur Cinsel tutkular gelenekler sarap kumar ve savas yigitlik soyluluk iddiasi cevre gok bulut yer ve kum deve ve at yolculuklar anilar bu siirin baslica ogeleridir Topluma mal olmus siirler en cok da soylara iliskin siirler belleklerde korunur bunlari ezberlemeyi is edinmis raviler araciligiyla kusaktan kusaga aktarilirdi Sairleri siir soylemeleri icin tesvik eden faktorler sunlardi Panayir adi verilen buyuk pazarlar Kabileler arasi cekismeler Sairlerin korunmasi ve toplumda onemli yere sahip olmalari Edebi tenkit adi verilen edebi sanat Doneme iliskin rivayetler ve Muslumanlarin iddialariIslam da doneme bu adin verilmesine neden olarak bilgisizlik anlaminda cahillikten cok ahlaksal olgunluk ve inceligin karsiti anlaminda cahilligin o donemde yaygin olusu gosterilir Kur an da cahiliye teriminin gectigi dort ayetten ozellikle ucu bu yondedir Maide Suresi nin 50 ayetinde Muhammed e insanlara Allah in indirdikleriyle hukmetmesi emredilir ve bundan hoslanmayanlara cahiliye hukmu nu mu aradiklari sorulur Ahzab Suresi nin 33 ayetinde Peygamber in eslerine eski cahiliye kadinlarinin yaptigi gibi acilip sacilmayin denilir Fetih Suresi nin 26 ayetindeyse inkarcilarin kalplerindeki kizginlik hamiyet i cahiliye gercege karsi harcanan emek biciminde nitelenir Muhammed de cahiliye terimini zaman zaman o donemdeki ahlak ve gelenekleri yermek amaciyla kullandi Veda Hutbesi denilen unlu konusmasinin bir yerinde Biliniz ki cahiliye islerinden olan her seyi ayaklarimin altina almis bulunuyorum dedi Bilali Habesi yi kara kadinin oglu diyerek kucumseyen unlu sahabelerden Ebu Zer i Peygamber Onu anasinin renginden dolayi azarliyorsun demek ki sende hala cahiliye huyu yasamaktadir sozleriyle azarladi Kadinin durumu Cahiliye Donemi nde kadinlar alt tabaka insani olarak gorulmustur Bu donem siirlerindeki kadin algisi sosyal hayata yansimamistir Cok esli evlilik yaygindi ve bunun bir siniri yoktu Fuhus bir meslek gibi goruluyordu Kole sahipleri kolelerini bu ise zorlamaktaydi Kadinlar babalarinin veya eslerinin miraslarindan pay alma hakkina sahip degildi Evlatlar isterlerse babalarinin olumunun ardindan uvey anneleriyle evlenebiliyordu Bosanma hakki da tipki cok evlilik gibiydi Bir erkek istedigi kadar kadini bosama hakkina sahipti Bu donemde kiz cocuguna sahip olan soylu kisiler bunu bir utanc kaynagi olarak gormekteydi Hatta bazi kisiler kiz cocuklarini oldurmekteydi Esir kadinlarin da diri diri topraga gomuldugu yonunde kaynaklar mevcuttur Islam tarihcileri Yedinci yuzyil Arabistan inda kiz cocuklarinin oldurulmesinin yaygin oldugunu ifade ederler Ancak kaynaklarda yer alan bilgiler gerek dini kaygilarla gerekse baska sebeplerle Cahiliyye donemini yermek amaciyla epeyce abartilmistir Bu durum bilim adamlari tarafindan kadinlarin bu toplumlarda mulkiyet olarak gorulmesine baglaniyor Kimileri kizlarinin sefalet icinde yasamasini onlemek icin annelerin cocugu oldurmus olabilecegini dusunuyor Kur anda bu konuya isaret eden ve kinayan bir ayet bulunmaktadir Modern cahiliye Yeni Islamci hareketlerden Musluman Kardesler teskilatinin fikir onderleri gunumuz dunyasini modern cahiliye olarak nitelendirerek kurtulusun Islam in koklerine donerek gerceklesebilecegi savini ileri surmuslerdir Kaynakca Cahiliye Siirinde Bazi Dini Motifler olu kirik baglanti 13 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2020 a b PDF 16 Subat 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Subat 2017 1 Subat 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2017 PDF 21 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2017 Arsivlenmis kopya 13 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2017 PDF 24 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 17 Ekim 2020 Turkce Kur an Diyanet Meali 6 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mayis 2012 Turkce Kur an Diyanet Meali 3 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mayis 2012 Turkce Kur an Diyanet Meali 15 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mayis 2012 25 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mayis 2012 Aktan Ali Mart 2016 Islam Tarihi Baslangicindan Emevilerin Sonuna Kadar 5 bas s 54 ISBN 9786051331010 Arsivlenmis kopya 3 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2022 Oberman 2005