Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Celî, hat sanatında bir yazı cinsi meşkedilirken kullanılan meşk kaleminden daha geniş bir kalemle yazılan iri şekline verilen isimdir.
Arapça'da ancak uzaktan okunabilecek kadar kalın yazılmış yazılar için "büyük" anlamındaki "celîl" kelimesi kullanılmış; Osmanlı Türkleri ise "celîl" kelimesini büyük anlamında başka yerlerde kullanmalarına rağmen hat sanatında "celîl" yerine "celî" kelimesini kullanmayı tercih etmişlerdir.
Bu kelime bir yazı türü ile birlikte kullanıldığında o yazının iri, kalın, büyük olanını ifade etmiştir; yani "celî", bir yazı türünü değil, bir yazının özelliğini belirtir. Yalnızca Osmanlı sarayında resmî yazışmalarda kullanılan Celî divanî (başka ifadeyledivani celîsi) adlı yazı türünde "celî" ifadesi iri, kalın, büyük karşılığı olarak değil, "âşikâr, meydana çıkartılmış" karşılığı olarak kullanılmıştır.
Bir yazı, hattatların benimsediği ölçülerin üstünde bir kalınlıkta yazılırsa "celîleşiyor" demektir. Genellikle meşk kaleminin üç misli genişliğinde yazılar celî kabul edilir.
Celî yazılarda harflerin incelik ve kalınlıkları, harf aralıkları, bünyeleri mesafe ve mekâna göre hesaplanır. Yazılmaları zor olduğundan önce kalıpları yapılır; kalıplar iğnelenip kömür tozuyla siklilere yazı zemine aktarılır, bu kalıp üstünden yazı yazılır veya mermere hakkedilir. İnsan eliyle büyütülemeyecek kadar büyük olan celî yazılar önce küçük yazılır; satranç usulü ile, yani yazı ne büyüklükte olacaksa, o kadar misli büyük karelere ayrılmış bir başka kâğıda- harf ve işaretlerin kıyılarından ince ve düzgün bir şekilde çizilerek, aktarılır. Ayasofya Camii kubbesine varak altınla işlenen celî sülüs hat ile yazılmış ayet bölümü, aslı küçük boyutta yazılıp satranç usulü ile büyütülerek işlenmiş yazılara örnektir.
Bazı yazı türleri kullanılış yerleri nedeniyle celî yazılmaya uygun değildir. Osmanlı uygarlığında sülüs ve celîsi sanatçıların elinde gelişerek yaygınlaşmış ve Osmanlılarda "celî" kelimesi yalnız başına kullanıldığında, daha ziyade celî sülüsü ifade eder olmuştur.İran'da 15. yüzyılda geliştirilen nestâlik adlı yazı türü yaygınlaşınca, sülüs celîsiyle birlikte celî nestâlik de İslâm ülkelerinin ortak yazısı oldu.
Celî yazan hattatlar
İnce yazılarda göze batmayan kusurlar, celî yazıda fark edilir ve rahatsız eder hale geldiğinden celî yazıları yazmak hat sanatındaki son aşama kabul edilir. Celî yazı yazan hattatlara celî nüvîs denir. Bibliyografya bilgini İbnü'n Nedîm, İslam hat sanatındaki ilk celî-nüvîsin Emevi Sultanı I. Velîd devrinde Mescid-i Nebevî'de kıble duvarına celî-kûfî hatla Şems Suresi'ni yazan Hattat Sa'd olduğunu ifade etmiştir.
Celî sülüs
Orta Asya'da "Timurlu Rönesansı" şeklinde adlandırılan dönemde celî yazı alanında büyük atılım görüldü. Timur'un torunu Baysungur ile Rıza Abbasi bu alanda ustalaşmış hattatlardandır. Ancak asıl atılım, Osmanlı uygarlığında yaşandı. 15. ve 16. yüzyıllarda , Ahmed Karahisari ile öğrencisi Hasan Çelebi, 17. yüzyılda Kasım Gubârî, Teknecizâde İbrâhim'den sonra Mehmed Bursevî, Mustafa bin Süleyman ve Moralı Beşir Ağa gibi hattatların eliyle işlendi. Mustafa Râkım Efendi ile olgunluğa ulaştı. Rakım Efendi üslubu Mehmet Haşim Efendi, Çarşambalı Arif Bey, Abdülfettah Efendi, Nazif Bey, Sami Efendi, İsmail Hakkı Altunbezer, Macid Ayral, Mustafa Halim Özyazıcı ve Hamit Aytaç ile sürdürüldü. Mahmud Celâleddin'in geliştirdiği üslup ise Sultan Abdülmecid ile Mehmet Tahir Efendi dışında kimse tarafından sürdürülmemiştir. İkisinin arasında bir üslup geliştiren Kazasker Mustafa İzzet Efendi ile öğrencilerinden Abdullah Zühdi Efendi ve Şefik Bey de başlıca celî yazı sanatçılarındandır.
Celî talik
I. Abdülhamid ve III. Selim devrinde kendilerinin ve devlet adamlarının yaptırdıkları mimari eserlerdeki celî talik kitabeleri yazan Mehmed Esad Efendi'nin oğlu Yesarizâde Mustafa İzzet, giderek kendine has bir üslup geliştirdi ve 1824'te sonra Türk talik hattını özellikle celîde çok ileri bir noktaya götürdü. Sultan II. Mahmud devri ile birlikte tarihî binalardaki kitâbelerin çoğunda celî talik kullanıldı. Celî talik yazı; Kıbrısîzâde İsmâil Hakkı Efendi, Ali Haydar Bey, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Çarşambalı Ârif Bey ve Abdülfettah Efendi, Sâmi Efendi, Nazif Bey, Ömer Vasfi Efendi, Aziz Rıfa’i, Hulusi Yazgan ve Necmeddin Okyay silsilesi ile Cumhuriyet dönemine taşındı ve Halim Özyazıcı, Kemal Batanay ve Hamit Aytaç ile sürdürüldü.
Celî divanî
Dîvân-ı Hümâyûn'daki kısa çalışma dönemi sırasında celî divanîde Şefik Bey çok başarılı eserler verdi. Günlük kullanıma özgü bir yazı olan rika yazısı da Osmanlılar'ın son döneminde celî kalemi ile yazılmış; afiş, reklam ilanları, dükkân levhası gibi yerlerde ve nadiren bina ve mezar taşı kitabelerinde kullanılmıştır. Hamit Aytaç ve Halim Özyazıcı bu alanda usta sanatçılardandır.
Kaynakça
- ^ a b c Derman, Uğur. . Altayli.net sitesi (Alıntı:Türkler, Cilt: 12 Sayfa: 256-265). 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2020.
- ^ a b c d Alparslan, Ali. "Celî". Islamansiklpedisi.org (TDV İslâm Ansiklopedisi yıl 1993, cilt 7, sayfa 265-267). 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.
- ^ Özcan, Ali Rıza. "Dünyanın En Büyük Yazıları Ayasofya'nın Celî'leri". Lale Kültür ve Sanat Medeniyet dergisi, Temmuz-Eylül 2020. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.
- ^ Pehlivan, Mehmet. "Türk hat sanatı sayfa tasarımlarının günümüz sayfa tasarımlarında kullanılan grafik tasarım ilkelerine göre irdelenmesi". Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2009. Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.
- ^ a b c . Hattatlarsofrasi.com sitesi. 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.
- ^ Derman, Uğur. . Islamansiklopedisi.org (TDV İslâm Ansiklopedisi, yıl 2006, cilt 31, sayfa 307-309). 25 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Celi hat sanatinda bir yazi cinsi meskedilirken kullanilan mesk kaleminden daha genis bir kalemle yazilan iri sekline verilen isimdir Suleymaniye Camii kubbesinde celi sulus ile yazilmis Fatir Suresi 41 ayeti Arapca da ancak uzaktan okunabilecek kadar kalin yazilmis yazilar icin buyuk anlamindaki celil kelimesi kullanilmis Osmanli Turkleri ise celil kelimesini buyuk anlaminda baska yerlerde kullanmalarina ragmen hat sanatinda celil yerine celi kelimesini kullanmayi tercih etmislerdir Bu kelime bir yazi turu ile birlikte kullanildiginda o yazinin iri kalin buyuk olanini ifade etmistir yani celi bir yazi turunu degil bir yazinin ozelligini belirtir Yalnizca Osmanli sarayinda resmi yazismalarda kullanilan Celi divani baska ifadeyledivani celisi adli yazi turunde celi ifadesi iri kalin buyuk karsiligi olarak degil asikar meydana cikartilmis karsiligi olarak kullanilmistir Bir yazi hattatlarin benimsedigi olculerin ustunde bir kalinlikta yazilirsa celilesiyor demektir Genellikle mesk kaleminin uc misli genisliginde yazilar celi kabul edilir Ayasofya nin celi sulus ile yazilmis levhalari yazi tarihi bakimindan yazilmis en buyuk sanat yazilar kabul edilir Celi yazilarda harflerin incelik ve kalinliklari harf araliklari bunyeleri mesafe ve mekana gore hesaplanir Yazilmalari zor oldugundan once kaliplari yapilir kaliplar ignelenip komur tozuyla siklilere yazi zemine aktarilir bu kalip ustunden yazi yazilir veya mermere hakkedilir Insan eliyle buyutulemeyecek kadar buyuk olan celi yazilar once kucuk yazilir satranc usulu ile yani yazi ne buyuklukte olacaksa o kadar misli buyuk karelere ayrilmis bir baska kagida harf ve isaretlerin kiyilarindan ince ve duzgun bir sekilde cizilerek aktarilir Ayasofya Camii kubbesine varak altinla islenen celi sulus hat ile yazilmis ayet bolumu asli kucuk boyutta yazilip satranc usulu ile buyutulerek islenmis yazilara ornektir Bazi yazi turleri kullanilis yerleri nedeniyle celi yazilmaya uygun degildir Osmanli uygarliginda sulus ve celisi sanatcilarin elinde geliserek yayginlasmis ve Osmanlilarda celi kelimesi yalniz basina kullanildiginda daha ziyade celi sulusu ifade eder olmustur Iran da 15 yuzyilda gelistirilen nestalik adli yazi turu yayginlasinca sulus celisiyle birlikte celi nestalik de Islam ulkelerinin ortak yazisi oldu Celi yazan hattatlarInce yazilarda goze batmayan kusurlar celi yazida fark edilir ve rahatsiz eder hale geldiginden celi yazilari yazmak hat sanatindaki son asama kabul edilir Celi yazi yazan hattatlara celi nuvis denir Bibliyografya bilgini Ibnu n Nedim Islam hat sanatindaki ilk celi nuvisin Emevi Sultani I Velid devrinde Mescid i Nebevi de kible duvarina celi kufi hatla Sems Suresi ni yazan Hattat Sa d oldugunu ifade etmistir Celi sulus Orta Asya da Timurlu Ronesansi seklinde adlandirilan donemde celi yazi alaninda buyuk atilim goruldu Timur un torunu Baysungur ile Riza Abbasi bu alanda ustalasmis hattatlardandir Ancak asil atilim Osmanli uygarliginda yasandi 15 ve 16 yuzyillarda Ahmed Karahisari ile ogrencisi Hasan Celebi 17 yuzyilda Kasim Gubari Teknecizade Ibrahim den sonra Mehmed Bursevi Mustafa bin Suleyman ve Morali Besir Aga gibi hattatlarin eliyle islendi Mustafa Rakim Efendi ile olgunluga ulasti Rakim Efendi uslubu Mehmet Hasim Efendi Carsambali Arif Bey Abdulfettah Efendi Nazif Bey Sami Efendi Ismail Hakki Altunbezer Macid Ayral Mustafa Halim Ozyazici ve Hamit Aytac ile surduruldu Mahmud Celaleddin in gelistirdigi uslup ise Sultan Abdulmecid ile Mehmet Tahir Efendi disinda kimse tarafindan surdurulmemistir Ikisinin arasinda bir uslup gelistiren Kazasker Mustafa Izzet Efendi ile ogrencilerinden Abdullah Zuhdi Efendi ve Sefik Bey de baslica celi yazi sanatcilarindandir Celi talik I Abdulhamid ve III Selim devrinde kendilerinin ve devlet adamlarinin yaptirdiklari mimari eserlerdeki celi talik kitabeleri yazan Mehmed Esad Efendi nin oglu Yesarizade Mustafa Izzet giderek kendine has bir uslup gelistirdi ve 1824 te sonra Turk talik hattini ozellikle celide cok ileri bir noktaya goturdu Sultan II Mahmud devri ile birlikte tarihi binalardaki kitabelerin cogunda celi talik kullanildi Celi talik yazi Kibrisizade Ismail Hakki Efendi Ali Haydar Bey Kazasker Mustafa Izzet Efendi Carsambali Arif Bey ve Abdulfettah Efendi Sami Efendi Nazif Bey Omer Vasfi Efendi Aziz Rifa i Hulusi Yazgan ve Necmeddin Okyay silsilesi ile Cumhuriyet donemine tasindi ve Halim Ozyazici Kemal Batanay ve Hamit Aytac ile surduruldu Celi divani Divan i Humayun daki kisa calisma donemi sirasinda celi divanide Sefik Bey cok basarili eserler verdi Gunluk kullanima ozgu bir yazi olan rika yazisi da Osmanlilar in son doneminde celi kalemi ile yazilmis afis reklam ilanlari dukkan levhasi gibi yerlerde ve nadiren bina ve mezar tasi kitabelerinde kullanilmistir Hamit Aytac ve Halim Ozyazici bu alanda usta sanatcilardandir Kaynakca a b c Derman Ugur Altayli net sitesi Alinti Turkler Cilt 12 Sayfa 256 265 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Ocak 2020 a b c d Alparslan Ali Celi Islamansiklpedisi org TDV Islam Ansiklopedisi yil 1993 cilt 7 sayfa 265 267 19 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Ocak 2021 Ozcan Ali Riza Dunyanin En Buyuk Yazilari Ayasofya nin Celi leri Lale Kultur ve Sanat Medeniyet dergisi Temmuz Eylul 2020 19 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Ocak 2021 Pehlivan Mehmet Turk hat sanati sayfa tasarimlarinin gunumuz sayfa tasarimlarinda kullanilan grafik tasarim ilkelerine gore irdelenmesi Dumlupinar Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu yuksek lisans tezi 2009 Erisim tarihi 2 Ocak 2021 a b c Hattatlarsofrasi com sitesi 25 Subat 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Ocak 2021 Derman Ugur Islamansiklopedisi org TDV Islam Ansiklopedisi yil 2006 cilt 31 sayfa 307 309 25 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Ocak 2021