Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Birçok türün canlıları her biri cinsiyet veya eşey olarak bilinen dişi ve eril çeşitlerine özelleşmiştir.Eşeyli üreme genetik özelliklerin karışımı ve birleşimini içerir: Gamet olarak bilinen özelleşmiş bu hücreler her bir ebeveynden özelliklerini kalıtsal yolla alan yavrular oluşturmak için birleşir. Gametler form ve fonksiyonda özdeş (izogami) olabilir, fakat birçok durumda iki cinsiyete özgü gamet (heterogamet) tiplerinin oluşması (anizogami) gibi bir asimetri evrilebilir. Eril gametleri küçüktür, hareket edebilirler ve genetik bilgilerini bir mesafe boyunca taşıyabilmeye uyum sağlamışlardır; dişi gametleri ise büyüktür, hareket edemezler ve genç canlının ilk gelişimi için gerekli olan besini barındırırlar. İnsanlar ve diğer memeliler arasında, eriller genellikle XY kromozomlarını taşırken, dişiler ise genellikle XX kromozomlarını taşırlar ve bir parçasıdır.
Bir canlı tarafından üretilen gamet onun cinsiyetini belirler: Eriller eril gametlerini (hayvanlarda sperm veya sperm hücresi, bitkilerde polen) üretirken dişiler ise dişi gametlerini (ova veya yumurta hücreleri) üretirler; hem eril hem de dişi gametlerini üreten canlılar ise erdişi terimiyle adlandırılır. Çoğunlukla, fiziksel farklılıklar farklı canlı cinsiyetleriyle ilişkilendirilir; bu Eşeysel dimorfizm cinsiyetlerin yaşadığı farklı üreme baskılarını yansıtabilir.
Evrim
Eşeyli üremenin ilk olarak yaklaşık bir milyar yıl önce görüldüğü ve atasal tek hücreli ökaryotlardan evrildiği düşünülmektedir. Cinsiyetin ilk evrim gerekçesi ve günümüze kadar hayatta kalma gerekçeleri halen tartışma konusudur. Birçok akla yatkın teoriden birkaçı: Cinsiyetin yavrular arasında çeşitlilik oluşturduğu; yararlı özelliklerin yayılmasında, zararlı özelliklerin ise yok olmasında yardımcı olduğudur.
Eşeyli üreme ökaryotlara, yani hücrelerinde bir çekirdek ve mitokondrisi bulunan canlılara, özgül bir işlemdir. Hayvanlara, bitkilere ve mantarlara ek olarak, diğer okaryotlar (örn. malaria paraziti) da eşeyli üremede bulunabilir. Bazı bakteriler hücreler arası genetik madde aktarmak için konjugasyon kullanır; eşeyli üreme ile aynı olmamakla birlikte bu da genetik özelliklerin karışımı ile sonuçlanır.
Ökaryotlardaki eşeyli üreme tanımlamasında düşünülen şey gametler ile döllenmenin ikili doğası arasındaki farktır. Bir tür içerisindeki gamet tiplerinin çoğulluğu yine de bir eşeyli üreme biçimi olarak düşünülecektir. Ancak üçüncü bir gamet tipi çok hücreli hayvanlarda bilinmemektedir.
Cinsiyetin evrimi prokaryot veya erken ökaryot evresine kadar uzanırken, kromozomal cinsiyet belirlemenin kökeni ökaryotlarda oldukça erken olabilir. ZW cinsiyet belirleme sistemi kuşlar, bazı balıklar ve bazı kabuklular tarafından paylaşılmaktadır. Memelilerin çoğunun yanı sıra bazı böcekler (Drosophila) ve bitkiler (Ginkgo) XY cinsiyet belirleme sistemini kullanır. X0 cinsiyet belirleme ise bazı böceklerde bulunmaktadır.
Kuş ZW ve memeli XY kromozomları arasında hiçbir gen paylaşılmamaktadır ve tavuk ile insan arasında yapılan bir karşılaştırmada, Z kromozomunun X veya Y'den ziyade insandaki otozomal kromozom 9'a benzediği görülmüştür, bu da ZW ve XY cinsiyet belirleme sistemlerinin bir kökeni paylaşmadığını, ancak cinsiyet kromozomlarının kuşların ve memelilerin ortak atasındaki otozomal kromozomlardan türediğini düşündürmektedir. 2004 tarihli bir makale tavuk Z kromozomu ile platypus X kromozomlarını karşılaştırmış ve iki sistemin ilişkili olduğunu öne sürmüştür.
Biyolojik cinsiyet belirlemesi
En basit cinsel sistem tüm canlıların erdişi olduğu, yani hem eril hem de dişi gametlerinin üretildiğidir. Bu durum bazı hayvanlarda (örn. salyangozlar) ve çiçekli bitkilerin büyük çoğunluğunda geçerlidir. Birçok durumda, ancak cinsiyetin özelleşmesi bazı canlıların yalnızca eril veya yalnızca dişi gametlerini üretmesi gibi evrilmiştir. Bir canlının bir cinsiyette veya diğerinde gelişmesinin biyolojik nedeni cinsiyet belirlemesi olarak adlandırılır.
Cinsiyet özelleşmesinin olduğu türlerin büyük çoğunluğunda, canlılar ya er (yalnızca eril gametlerini üreten) ya da dişidir (yalnızca dişi gametlerini üreten). İstisnalar yaygındır —örneğin, C. elegans yuvarlak solucanında cinsiyetler erdişi ve erildir ( denilen bir sistem).
Bazen bir canlının gelişimi dişi ile eril arasındadır, bu duruma interseks denir. Bazen interseks bireyler "erdişi" olarak adlandırılır; fakat biyolojik erdişilerden farklı olarak, interseks bireyler alışılmadık durumlardır ve hem dişi hem de eril açısından genellikle doğurgan değildir.
Kaynakça
- ^ sex 30 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. CollinsDictionary.com. Collins English Dictionary – Complete & Unabridged 11th Edition. Retrieved 3 December 2012.
- ^ "Book Review for Life: A Natural History of the First Four Billion Years of Life on Earth". Jupiter Scientific. 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Nisan 2008.
- ^ Schaffer, Amanda (updated September 27, 2007) "Pas de Deux: Why Are There Only Two Sexes?" 14 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Slate.
- ^ Hurst, Laurence D. (1996). "Neden Yalnızca İki Cins Var?". Proceedings: Biological Sciences. 263 (1369). s. 415–422. doi:10.1098/rspb.1996.0063. JSTOR 50723.
- ^ Haag ES (2007). "Neden iki cins? Çok hücreli canlılarda cins belirlemesi ve protist birleşme tipleri". Seminars in Cell and Developmental Biology. 18 (3). s. 348–9. doi:10.1016/j.semcdb.2007.05.009. (PMID) 17644371.
- ^ Stiglec R, Ezaz T, Graves JA (2007). "A new look at the evolution of avian sex chromosomes". Cytogenet. Genome Res. 117 (1–4). ss. 103-109. doi:10.1159/000103170. (PMID) 17675850.
- ^ Grützner, F. (2004). "In the platypus a meiotic chain of ten sex chromosomes shares genes with the bird Z and mammal X chromosomes". Nature. 432 (7019). ss. 913-917. doi:10.1038/nature03021. (PMID) 15502814.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;dellaporta_1993isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
Konuyla ilgili yayınlar
- Arnqvist, G. & Rowe, L. (2005) . Princeton University Press, Princeton.
- Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, and Walter P (2002). Molecular Biology of the Cell. 4. New York: Garland Science. ISBN .
- Ellis, Havelock (1933). Psychology of Sex. London: W. Heinemann Medical Books. xii, 322 p. N.B.: One of many books by this pioneering authority on aspects of human sexuality.
- Gilbert SF (2000). Developmental Biology. 6. Sinauer Associates, Inc. ISBN .
- Maynard-Smith, J. The Evolution of Sex. Cambridge University Press, 1978.
Dış bağlantılar
- P. C. Sizonenko'dan Human Sexual Differentiation9 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bircok turun canlilari her biri cinsiyet veya esey olarak bilinen disi ve eril cesitlerine ozellesmistir Eseyli ureme genetik ozelliklerin karisimi ve birlesimini icerir Gamet olarak bilinen ozellesmis bu hucreler her bir ebeveynden ozelliklerini kalitsal yolla alan yavrular olusturmak icin birlesir Gametler form ve fonksiyonda ozdes izogami olabilir fakat bircok durumda iki cinsiyete ozgu gamet heterogamet tiplerinin olusmasi anizogami gibi bir asimetri evrilebilir Eril gametleri kucuktur hareket edebilirler ve genetik bilgilerini bir mesafe boyunca tasiyabilmeye uyum saglamislardir disi gametleri ise buyuktur hareket edemezler ve genc canlinin ilk gelisimi icin gerekli olan besini barindirirlar Insanlar ve diger memeliler arasinda eriller genellikle XY kromozomlarini tasirken disiler ise genellikle XX kromozomlarini tasirlar ve bir parcasidir Disi gametini ovum dolleyen eril gameti sperm Bir canli tarafindan uretilen gamet onun cinsiyetini belirler Eriller eril gametlerini hayvanlarda sperm veya sperm hucresi bitkilerde polen uretirken disiler ise disi gametlerini ova veya yumurta hucreleri uretirler hem eril hem de disi gametlerini ureten canlilar ise erdisi terimiyle adlandirilir Cogunlukla fiziksel farkliliklar farkli canli cinsiyetleriyle iliskilendirilir bu Eseysel dimorfizm cinsiyetlerin yasadigi farkli ureme baskilarini yansitabilir EvrimEseyli uremenin ilk olarak yaklasik bir milyar yil once goruldugu ve atasal tek hucreli okaryotlardan evrildigi dusunulmektedir Cinsiyetin ilk evrim gerekcesi ve gunumuze kadar hayatta kalma gerekceleri halen tartisma konusudur Bircok akla yatkin teoriden birkaci Cinsiyetin yavrular arasinda cesitlilik olusturdugu yararli ozelliklerin yayilmasinda zararli ozelliklerin ise yok olmasinda yardimci oldugudur Eseyli ureme okaryotlara yani hucrelerinde bir cekirdek ve mitokondrisi bulunan canlilara ozgul bir islemdir Hayvanlara bitkilere ve mantarlara ek olarak diger okaryotlar orn malaria paraziti da eseyli uremede bulunabilir Bazi bakteriler hucreler arasi genetik madde aktarmak icin konjugasyon kullanir eseyli ureme ile ayni olmamakla birlikte bu da genetik ozelliklerin karisimi ile sonuclanir Okaryotlardaki eseyli ureme tanimlamasinda dusunulen sey gametler ile dollenmenin ikili dogasi arasindaki farktir Bir tur icerisindeki gamet tiplerinin cogullugu yine de bir eseyli ureme bicimi olarak dusunulecektir Ancak ucuncu bir gamet tipi cok hucreli hayvanlarda bilinmemektedir Cinsiyetin evrimi prokaryot veya erken okaryot evresine kadar uzanirken kromozomal cinsiyet belirlemenin kokeni okaryotlarda oldukca erken olabilir ZW cinsiyet belirleme sistemi kuslar bazi baliklar ve bazi kabuklular tarafindan paylasilmaktadir Memelilerin cogunun yani sira bazi bocekler Drosophila ve bitkiler Ginkgo XY cinsiyet belirleme sistemini kullanir X0 cinsiyet belirleme ise bazi boceklerde bulunmaktadir Kus ZW ve memeli XY kromozomlari arasinda hicbir gen paylasilmamaktadir ve tavuk ile insan arasinda yapilan bir karsilastirmada Z kromozomunun X veya Y den ziyade insandaki otozomal kromozom 9 a benzedigi gorulmustur bu da ZW ve XY cinsiyet belirleme sistemlerinin bir kokeni paylasmadigini ancak cinsiyet kromozomlarinin kuslarin ve memelilerin ortak atasindaki otozomal kromozomlardan turedigini dusundurmektedir 2004 tarihli bir makale tavuk Z kromozomu ile platypus X kromozomlarini karsilastirmis ve iki sistemin iliskili oldugunu one surmustur Biyolojik cinsiyet belirlemesiCinsiyet ureme boyunca yararli ozelliklerin yayilmasina yardimci olur Diyagramlar eseysiz bir populasyon altta ile eseyli bir populasyondaki ustte alel evrim frekansini karsilastirmaktadir Dikey eksen frekansi yatay eksen ise zamani gostermektedir a A ve b B alelleri rastgele olusmaktadir Bagimsiz olarak ortaya cikan yararli A ve B alelleri eseyli ureme tarafindan hizli bir sekilde en yararli birlesim olan AB ye birlesebilmektedir Eseysiz uremenin bu birlesimi basarmasi icin daha uzun sure gerekmektedir cunku AB yalnizca bireyde A ortaya cikarken B onceden varsa veya tam tersi gecerliyse uretilebilir En basit cinsel sistem tum canlilarin erdisi oldugu yani hem eril hem de disi gametlerinin uretildigidir Bu durum bazi hayvanlarda orn salyangozlar ve cicekli bitkilerin buyuk cogunlugunda gecerlidir Bircok durumda ancak cinsiyetin ozellesmesi bazi canlilarin yalnizca eril veya yalnizca disi gametlerini uretmesi gibi evrilmistir Bir canlinin bir cinsiyette veya digerinde gelismesinin biyolojik nedeni cinsiyet belirlemesi olarak adlandirilir Cinsiyet ozellesmesinin oldugu turlerin buyuk cogunlugunda canlilar ya er yalnizca eril gametlerini ureten ya da disidir yalnizca disi gametlerini ureten Istisnalar yaygindir ornegin C elegans yuvarlak solucaninda cinsiyetler erdisi ve erildir denilen bir sistem Bazen bir canlinin gelisimi disi ile eril arasindadir bu duruma interseks denir Bazen interseks bireyler erdisi olarak adlandirilir fakat biyolojik erdisilerden farkli olarak interseks bireyler alisilmadik durumlardir ve hem disi hem de eril acisindan genellikle dogurgan degildir Kaynakca sex 30 Aralik 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde CollinsDictionary com Collins English Dictionary Complete amp Unabridged 11th Edition Retrieved 3 December 2012 Book Review for Life A Natural History of the First Four Billion Years of Life on Earth Jupiter Scientific 27 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Nisan 2008 Schaffer Amanda updated September 27 2007 Pas de Deux Why Are There Only Two Sexes 14 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Slate Hurst Laurence D 1996 Neden Yalnizca Iki Cins Var Proceedings Biological Sciences 263 1369 s 415 422 doi 10 1098 rspb 1996 0063 JSTOR 50723 Haag ES 2007 Neden iki cins Cok hucreli canlilarda cins belirlemesi ve protist birlesme tipleri Seminars in Cell and Developmental Biology 18 3 s 348 9 doi 10 1016 j semcdb 2007 05 009 PMID 17644371 Stiglec R Ezaz T Graves JA 2007 A new look at the evolution of avian sex chromosomes Cytogenet Genome Res 117 1 4 ss 103 109 doi 10 1159 000103170 PMID 17675850 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Grutzner F 2004 In the platypus a meiotic chain of ten sex chromosomes shares genes with the bird Z and mammal X chromosomes Nature 432 7019 ss 913 917 doi 10 1038 nature03021 PMID 15502814 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi dellaporta 1993 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Konuyla ilgili yayinlarArnqvist G amp Rowe L 2005 Princeton University Press Princeton ISBN 0 691 12217 2 Alberts B Johnson A Lewis J Raff M Roberts K and Walter P 2002 Molecular Biology of the Cell 4 New York Garland Science ISBN 0 8153 3218 1 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Ellis Havelock 1933 Psychology of Sex London W Heinemann Medical Books xii 322 p N B One of many books by this pioneering authority on aspects of human sexuality Gilbert SF 2000 Developmental Biology 6 Sinauer Associates Inc ISBN 0 87893 243 7 Maynard Smith J The Evolution of Sex Cambridge University Press 1978 Dis baglantilarP C Sizonenko dan Human Sexual Differentiation9 Subat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakinizKonjugasyon cesitleri