Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Takiyüddin'in Rasathanesi (Dar-ü'r Rasad-ül Cedid), 1575 yılında Osmanlı bilgini Takiyüddin tarafından İstanbul'da Tophane sırtlarında kurulan gözlemevidir.
1571 yılında Osmanlı Sarayı'na müneccimbaşı olarak atanan Takiyüddin'in, Padişah III. Murad'a, astronom Uluğ Bey'in Semerkant'da hazırlattığì "Zic-i İlhânî" adlı astronomi gözlem ve hesaplarının eskidiğini belirten raporunu sunmasından sonra kurulmuştur. İstanbul Rasathanesinin yapımına kesin olarak ne zaman başlandığına dair kanıt niteliğinde herhangi bir belge bulunmamasına karşın, rasathanenin aletleri ve yapımı tamamlanmamış bile olsa 1575-1580 yılları arasında gözleme açık olduğu belirlenmiştir.
Rasathane 1580 yılında, Şeyhülislam Kadızade'nin onaylayan fetvası ve padişah III. Murad'ın emriyle denizden topa tutularak yıkılmıştır.
Tarihçe
Kuruluşu
Osmanlı Devleti'nde 16. yüzyılda namaz vakitlerinin belirlenmesi, kıble yönünün tayin edilmesi ve takvimin hazırlanması için gökbilim kullanılmaktaydı ancak kurulan küçük çaplı rasathanaler gündelik hayata yönelik oldukları için uzun ömürlü olmamıştı. 1571'de Müneccimbaşı Mustafa Çelebi ölünce yerine Müneccimbaşılığa atanan Takiyüddin'i himayesi altına alana Vezir Sokullu Mehmet Paşa ve Hoca Sadettin Efendi, onun gözlemevi kurma isteği ile ilgilendiler ve onu desteklediler.
Uluğ Bey, Zîci'nin gününü doldurduğunu, günün ihtiyaçlarına uygun olmadığını ve yeni gözlemler ışığı altında yeni tablolar oluşturulmasının gerekliliğini açıklayan bir layiha hazırlayıp padişah III. Murat'tın huzuruna çıkan Takiyüddin, Padişahın adıyla anılacak bir zîc hazırlamakla görevlendirilerek rasathanenin kurulması için izin, yer ve ödenek aldı; rasathanenin müdürlüğüne atanarak inşasına nezaret etme görevi de kendisine verildi.
Kaynaklara göre gözlemevinin kurulması için hükûmetin tahsis ettiği masraf on bin altındır; Bu tutar o dönemde büyük bir miktardır ancak Merâga ve Semerkand gözlemevlerinin masrafları göz önüne alındığında oldukça düşüktür.
Konumu
Gözlemevinin yerleşim yeri için İstanbul'da Avrupa yakasında bulunan yüksek bir yer olan Tophane sırtlarındaki bir bölge seçilmiştir. Bu yer kimilerine göre "Galatasaray Mektebi'nin bulunduğu mevki civarında"; kimi kaynaklara göre Galata Kulesi'nde ve Galata Sarayı'da; kimilerine göre ise Galata Dağı'nın tepesindedir.
Hüseyin Ayvansarayî'nin 18. yüzyıl sonlarında yayımlanan Hadikatü'l Cevami adlı eserinde, bir rivayete göre Galata Kulesi'nin Takiyüddin tarafından bir gözlemevi olarak yaptırıldığından; ancak bu gözlemevinin Padişah III. Murad tarafından Ocak 1580'de yarısına kadar yıktırılsa da kulenin yıkılmadığından bahsedilir. Aynı eserin başka bir yerinde ise Tophane'de yer alan kulenin, Hoca Sâdeddin Efendi'nin "astronomiyle uğraşan devletlerin kısa sürede yıkılması" yönündeki ifadelerinden ötürü yıktırıldığı ifade edilir.Tayyarzâde Ahmed Atâ'nın Tarih-i Atâ adlı eserinde, kulenin 1582 civarında Takiyüddin tarafından gözlemevi olarak kullanma amacıyla tamir ettirildiği belirtilir. Takiyüddin de Cedvel-i Esma-i Buldan adlı eserinde, Galata'daki bir kulede gözlemler yaptığından bahseder.Mehmed Süreyya, bu gözlemevinin Galata Kulesi'nde kurulduğunu belirtse de Johannes Heinrich Mordtmann, Mehmed Süreyya'nın Tarih-i Atâ'da geçen "Tophane üstünde kulle-i cebelde" ("Tophane üstündeki tepenin zirvesinde") ifadesindeki "büyük bağ evi" anlamına gelen "kulle" sözcüğünün "kule" olarak yorumlanmasıyla birlikte "hatalı olarak" gözlemevinin Galata Kulesi'nde olduğu çıkarımında bulunduğunu ifade eder. Kulenin, Takiyüddin'in gözlemevi olduğu yönündeki iddialar günümüzde geçerliliğini korumamaktadır; ancak Takiyüddin, gözlemevinin inşası öncesinde Galata Kulesi'nde birtakım çalışmalar gerçekleştirmiştir.
Yıkılışı
İddiaya göre rasathanenin tamamlanmasının üzerinden birkaç ay geçtikten sonra beliren bir kuyruklu yıldız nedeniyle Sultan III. Murad Takiyüddin'den kehanette bulunmasını talep etmiş, o da bu yıldızın bir mutluluk ve saadet devrinin habercisi olduğu tahmininde bulunmuştu. Ancak bunun tam aksine o devirde ortaya çıkan bir salgın hastalığın getirdiği felaket nedeniyle rasathanenin muhaliflerinin sayısında bir hayli artış olmuştu.Takiyüddin gözlemlerine bir iki yıl daha devam edebilmişti. Bazı kaynaklar ise bilime muhalif bir tarikatın yıkım kararının alınmasında etkili olduğunu belirtmektedir.
İlber Ortaylı'ya göre İstanbul'daki bir depremden sonra halk ayaklanmış ve depremin rasathane yüzünden olduğunu söylemişlerdir. Sarayın önünde büyük gösteriler olmuş, bunun üzerine III. Murat, denizden top atışı ile rasathaneyi yıktırmak zorunda kalmıştır.[]
Kimi araştırmacılar[] rasathanenin yıkılmasının gerçek sebebinin bir siyasal çekişme olduğu iddia edilmiştir. Rasathanenin kurulmasına önayak olan Hoca Sadettin Efendi’nin Şeyhülislam Kadızade Ahmet Şemsettin Efendi ile farklı siyasi gruplarda yer alması ve bu gruplar arasındaki çekişmenin yıkıma sebep olduğu sanılmaktadır.
Kullanılan aletler
Takîyüddîn, bu gözlemevinde dokuz gözlem aleti yapmış ve kullanmıştır:
- Zât el-Halâk (Halkalı Araç), Zât el-Şubeteyn (Cetvelli Araç)
- Zât el-Sak- beteyn (İki Delikli Araç)
- Duvar Kadranı
- Zât el- Semt ve'l-irtifâ (Azimut Yarım Halkası)
- Rub-u Mıstara (Tahta Kadran)
- Müşebbehe bi'l-Monâtık
- Zât el-Evtar (Kirişli Araç)
- Saatler
Hazırlanan tablolar
İstanbul Gözlemevi'nde Güneş, Ay ve gezegenlere ilişkin gözlemler yapılmış, bu gözlemler şu tablolarda verilmiştir:
- Sidret el-Müntehâ (1577/78-1580)
- Teshil Zîc el-Aşârîy- ye el-Şehinşâhiyye (Sultanın Onluk Sisteme Göre Düzenlenen Tablolarının Yorumu, 1580)
- Cerî- det el-Dürer ve Hâridet el-Fiker (İnciler Topluluğu ve Görüşlerin İncisi, 1584)
Kaynakça
- ^ a b c d Urang, Akgül (1997). "Osmanlının Uzaya Bakan Gözü Takiyüddin ve İstanbul Rasathanesi". Bilim ve Teknik, 351. ss. 34-40.
- ^ Aydin Sayili, The Observatory in Islam and its place in the General History of the Observatory (Ankara: 1960), s. 289 ff
- ^ a b c d e [1] 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .Unat, Yavuz. "Tâkiyüddîn ve İstanbul Gözlemevi (Rasathanesi)". Türker Ansiklopedisi Cilt 11, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. Erişim tarihi: 26 Eylül 2016.
- ^ a b c Mordtmann, Johannes Heinrich (Haziran 2009). Pulathaneli, Cem tarafından çevrildi. "Takiyüddin'in Pera'daki gözlemevi". Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 10 (2): 115-129. 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ocak 2021.
- ^ Ünver, A. Süheyl (1969). İstanbul Rasathanesi. Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 63-64.
- ^ Aydüz, Salim (2006). "Osmanlı Devleti'nde müneccimbaşılık müessesesi". Belleten. 70 (257). ss. 167-264. 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ocak 2021.
- ^ a b Aydüz, Salim (2004). "Osmanlı astronomi müesseseleri". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 2 (4): 411-453. 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ocak 2021.
- ^ a b c Ünver, Süheyl (Nisan-Mayıs-Haziran 1960). "Rasıd Takiyüddin'in çalışmalarında Galata Kulesinin vazifesi". Gökyüzü. 1 (2). Türk Astronomi Derneği. ss. 1-3.
- ^ Dizer, Muammer (Ekim 1993). "Osmanlıda rasathaneler". Nüzhet Gökdoğan Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. s. 34.
- ^ Eyice 1995, ss. 314-315.
- ^ Paul Lunde; Zayn Bilkadi. "Arabs and Astronomy". aramcoworld.com. Aram World Cilt 37 No:1, Ocak/Şubat 1986. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Eylül 2016.
- ^ Roberts, John Morris, The History of the World, ss 264-74, Oxford University Press,
- ^ Islamic Technology: An Illustrated History by Ahmad Y. al-Hassan and Donald Hill, Cambridge University Press, 1986, p.282
Konuyla ilgili yayınlar
- Miroğlu, İsmet (Ekim 1972). "İstanbul Rasathanesine âit belgeler" (PDF). Tarih Enstitüsü Dergisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (3): 75-85.
- Mordtmann, Johannes Heinrich (Haziran 2009). Pulathaneli, Cem tarafından çevrildi. "Takiyüddin'in Pera'daki gözlemevi". Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 10 (2): 115-129. 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ocak 2021.
- Sayılı, Aydın (1966). "Alâuddin Mansur'un İstanbul Rasathanesi hakkındaki şiirleri". Belleten. 20 (79): 411-428. 21 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ocak 2021.
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Takiyuddin in Rasathanesi Dar u r Rasad ul Cedid 1575 yilinda Osmanli bilgini Takiyuddin tarafindan Istanbul da Tophane sirtlarinda kurulan gozlemevidir Istanbul Rasathanesi nin kurulu oldugu bolgede bir bina ustune rasathane anisina yerlestirilmis rubu tahtasiRasathanede calisan alimlerRasathanede bir sekstant 1571 yilinda Osmanli Sarayi na muneccimbasi olarak atanan Takiyuddin in Padisah III Murad a astronom Ulug Bey in Semerkant da hazirlattigi Zic i Ilhani adli astronomi gozlem ve hesaplarinin eskidigini belirten raporunu sunmasindan sonra kurulmustur Istanbul Rasathanesinin yapimina kesin olarak ne zaman baslandigina dair kanit niteliginde herhangi bir belge bulunmamasina karsin rasathanenin aletleri ve yapimi tamamlanmamis bile olsa 1575 1580 yillari arasinda gozleme acik oldugu belirlenmistir Rasathane 1580 yilinda Seyhulislam Kadizade nin onaylayan fetvasi ve padisah III Murad in emriyle denizden topa tutularak yikilmistir TarihceKurulusu Osmanli Devleti nde 16 yuzyilda namaz vakitlerinin belirlenmesi kible yonunun tayin edilmesi ve takvimin hazirlanmasi icin gokbilim kullanilmaktaydi ancak kurulan kucuk capli rasathanaler gundelik hayata yonelik olduklari icin uzun omurlu olmamisti 1571 de Muneccimbasi Mustafa Celebi olunce yerine Muneccimbasiliga atanan Takiyuddin i himayesi altina alana Vezir Sokullu Mehmet Pasa ve Hoca Sadettin Efendi onun gozlemevi kurma istegi ile ilgilendiler ve onu desteklediler Ulug Bey Zici nin gununu doldurdugunu gunun ihtiyaclarina uygun olmadigini ve yeni gozlemler isigi altinda yeni tablolar olusturulmasinin gerekliligini aciklayan bir layiha hazirlayip padisah III Murat tin huzuruna cikan Takiyuddin Padisahin adiyla anilacak bir zic hazirlamakla gorevlendirilerek rasathanenin kurulmasi icin izin yer ve odenek aldi rasathanenin mudurlugune atanarak insasina nezaret etme gorevi de kendisine verildi Kaynaklara gore gozlemevinin kurulmasi icin hukumetin tahsis ettigi masraf on bin altindir Bu tutar o donemde buyuk bir miktardir ancak Meraga ve Semerkand gozlemevlerinin masraflari goz onune alindiginda oldukca dusuktur Konumu Gozlemevinin yerlesim yeri icin Istanbul da Avrupa yakasinda bulunan yuksek bir yer olan Tophane sirtlarindaki bir bolge secilmistir Bu yer kimilerine gore Galatasaray Mektebi nin bulundugu mevki civarinda kimi kaynaklara gore Galata Kulesi nde ve Galata Sarayi da kimilerine gore ise Galata Dagi nin tepesindedir Huseyin Ayvansarayi nin 18 yuzyil sonlarinda yayimlanan Hadikatu l Cevami adli eserinde bir rivayete gore Galata Kulesi nin Takiyuddin tarafindan bir gozlemevi olarak yaptirildigindan ancak bu gozlemevinin Padisah III Murad tarafindan Ocak 1580 de yarisina kadar yiktirilsa da kulenin yikilmadigindan bahsedilir Ayni eserin baska bir yerinde ise Tophane de yer alan kulenin Hoca Sadeddin Efendi nin astronomiyle ugrasan devletlerin kisa surede yikilmasi yonundeki ifadelerinden oturu yiktirildigi ifade edilir Tayyarzade Ahmed Ata nin Tarih i Ata adli eserinde kulenin 1582 civarinda Takiyuddin tarafindan gozlemevi olarak kullanma amaciyla tamir ettirildigi belirtilir Takiyuddin de Cedvel i Esma i Buldan adli eserinde Galata daki bir kulede gozlemler yaptigindan bahseder Mehmed Sureyya bu gozlemevinin Galata Kulesi nde kuruldugunu belirtse de Johannes Heinrich Mordtmann Mehmed Sureyya nin Tarih i Ata da gecen Tophane ustunde kulle i cebelde Tophane ustundeki tepenin zirvesinde ifadesindeki buyuk bag evi anlamina gelen kulle sozcugunun kule olarak yorumlanmasiyla birlikte hatali olarak gozlemevinin Galata Kulesi nde oldugu cikariminda bulundugunu ifade eder Kulenin Takiyuddin in gozlemevi oldugu yonundeki iddialar gunumuzde gecerliligini korumamaktadir ancak Takiyuddin gozlemevinin insasi oncesinde Galata Kulesi nde birtakim calismalar gerceklestirmistir Yikilisi Iddiaya gore rasathanenin tamamlanmasinin uzerinden birkac ay gectikten sonra beliren bir kuyruklu yildiz nedeniyle Sultan III Murad Takiyuddin den kehanette bulunmasini talep etmis o da bu yildizin bir mutluluk ve saadet devrinin habercisi oldugu tahmininde bulunmustu Ancak bunun tam aksine o devirde ortaya cikan bir salgin hastaligin getirdigi felaket nedeniyle rasathanenin muhaliflerinin sayisinda bir hayli artis olmustu Takiyuddin gozlemlerine bir iki yil daha devam edebilmisti Bazi kaynaklar ise bilime muhalif bir tarikatin yikim kararinin alinmasinda etkili oldugunu belirtmektedir 1577 de Istanbul dan izlenen kuyruklu yildiz ve Istanbul plani Ilber Ortayli ya gore Istanbul daki bir depremden sonra halk ayaklanmis ve depremin rasathane yuzunden oldugunu soylemislerdir Sarayin onunde buyuk gosteriler olmus bunun uzerine III Murat denizden top atisi ile rasathaneyi yiktirmak zorunda kalmistir kaynak belirtilmeli Kimi arastirmacilar kim rasathanenin yikilmasinin gercek sebebinin bir siyasal cekisme oldugu iddia edilmistir Rasathanenin kurulmasina onayak olan Hoca Sadettin Efendi nin Seyhulislam Kadizade Ahmet Semsettin Efendi ile farkli siyasi gruplarda yer almasi ve bu gruplar arasindaki cekismenin yikima sebep oldugu sanilmaktadir Kullanilan aletlerTakiyuddin bu gozlemevinde dokuz gozlem aleti yapmis ve kullanmistir Zat el Halak Halkali Arac Zat el Subeteyn Cetvelli Arac Zat el Sak beteyn Iki Delikli Arac Duvar Kadrani Zat el Semt ve l irtifa Azimut Yarim Halkasi Rub u Mis tara Tahta Kadran Musebbehe bi l Monatik Zat el Evtar Kirisli Arac SaatlerHazirlanan tablolarIstanbul Gozlemevi nde Gunes Ay ve gezegen lere iliskin gozlemler yapilmis bu gozlemler su tablolarda verilmistir Sidret el Munteha 1577 78 1580 Teshil Zic el Asariy ye el Sehinsahiyye Sultanin Onluk Sisteme Gore Duzenlenen Tablolarinin Yorumu 1580 Ceri det el Durer ve Haridet el Fiker Inciler Toplulugu ve Goruslerin Incisi 1584 Kaynakca a b c d Urang Akgul 1997 Osmanlinin Uzaya Bakan Gozu Takiyuddin ve Istanbul Rasathanesi Bilim ve Teknik 351 ss 34 40 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Aydin Sayili The Observatory in Islam and its place in the General History of the Observatory Ankara 1960 s 289 ff a b c d e 1 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Unat Yavuz Takiyuddin ve Istanbul Gozlemevi Rasathanesi Turker Ansiklopedisi Cilt 11 Yeni Turkiye Yayinlari Ankara Erisim tarihi 26 Eylul 2016 a b c Mordtmann Johannes Heinrich Haziran 2009 Pulathaneli Cem tarafindan cevrildi Takiyuddin in Pera daki gozlemevi Osmanli Bilimi Arastirmalari 10 2 115 129 17 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Ocak 2021 Unver A Suheyl 1969 Istanbul Rasathanesi Turk Tarih Kurumu Basimevi s 63 64 Ayduz Salim 2006 Osmanli Devleti nde muneccimbasilik muessesesi Belleten 70 257 ss 167 264 23 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ocak 2021 a b Ayduz Salim 2004 Osmanli astronomi muesseseleri Turkiye Arastirmalari Literatur Dergisi 2 4 411 453 21 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ocak 2021 a b c Unver Suheyl Nisan Mayis Haziran 1960 Rasid Takiyuddin in calismalarinda Galata Kulesinin vazifesi Gokyuzu 1 2 Turk Astronomi Dernegi ss 1 3 Dizer Muammer Ekim 1993 Osmanlida rasathaneler Nuzhet Gokdogan Sempozyumu Istanbul Istanbul Universitesi s 34 Eyice 1995 ss 314 315 Paul Lunde Zayn Bilkadi Arabs and Astronomy aramcoworld com Aram World Cilt 37 No 1 Ocak Subat 1986 27 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Eylul 2016 Roberts John Morris The History of the World ss 264 74 Oxford University Press ISBN 978 0 19 521043 9 Islamic Technology An Illustrated History by Ahmad Y al Hassan and Donald Hill Cambridge University Press 1986 p 282Konuyla ilgili yayinlarMiroglu Ismet Ekim 1972 Istanbul Rasathanesine ait belgeler PDF Tarih Enstitusu Dergisi Istanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi 3 75 85 Mordtmann Johannes Heinrich Haziran 2009 Pulathaneli Cem tarafindan cevrildi Takiyuddin in Pera daki gozlemevi Osmanli Bilimi Arastirmalari 10 2 115 129 17 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Ocak 2021 Sayili Aydin 1966 Alauddin Mansur un Istanbul Rasathanesi hakkindaki siirleri Belleten 20 79 411 428 21 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Ocak 2021 Dis baglantilar