Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Demirkapı veya eski varyantıyla Temir Kapıg (Göktürkçe: 
Temir Ḳapıġ) tarihî dönemde Orta Asya’nın Maveraünnehir kesiminde, bu bölge güneyinde bulunmuş olan bir meşhur geçittir. Kabul edilmiş görüşlere göre bu yer Belh kentini Semerkant'a bağlayan yol üzerinde kayalık bir geçit veya dağ boğazı idi. Sekizinci asrın ilk on yıllarından tarihlendirilen Türk runik harfli yazıtlarda Temir kapıġ (‘Demirkapı’) toponimi sık sık anılmaktadır.
| Demirkapı | |
|---|---|
 Demirkapı’nın bölgesinde günümüzde yer alan Badahşan Vilayeti’ndeki bir vadi | |
  Demirkapı  Demirkapı | |
| Genel Bilgiler | |
| Konum | Surhanderya, Özbekistan |
| Koordinatlar | 38°13′31″K 66°54′10″D / 38.22528°K 66.90278°D |
| Tür | Boğaz |
 | |
Konum
Tonyukuk Yazıtı’ndan (725/726) Köktürklerin İnci Irmağı’nı (Amuderya) geçerek düşmanlarını Demirkapı’nın ötesine kovup imparatorluğun hudutlarını, Köktürk yazıtlarında daima imparatorluğun batı sınırı sayılan, Demirkapı-geçidine kadar genişletmiş olduklarını biliyoruz. Köktürk anıtlarında o kadar sık geçen meşhur Temir qapïġ gerçekte ne idi ve nerede bulundu? Kabul edilmiş görüşlere göre bu yer Belh kentini Semerkant'a bağlayan yol üzerinde kayalık bir geçit (veya dag boğazı) idi. Thomsen'e göre 12-20 m geniş, 3 km uzun dar dağ geçidi dünya harikalarının biri, namına lâyıktır, sonradan ise Müslüman dünyasında, hatta - ilâve etmeliyiz ki - onun dışında da benzeri yerleri onu örnek alarak adlandırmışlar.
En meşhur "Demirkapı" hiç şüphesiz Köktürk yazıtlarının demin adı geçen Maveraünnehir'deki Baysun-tau dağında bugünkü Derbent[A] adlı köyün yakınında, eski Semerkant-Tirmiz (Termez) yolu boyunda bulunmaktadır. En erken anılması boğazdan 630'da geçen ve yöreyi su sözlerle anlatan meşhur Çinli seyyah Hiuan-tsang'a aittir:
| “ | Güneydoğuda, dağlarda, yaklaşık iki yüz li[B] kat etti ve Demir Kapı'ya girdi. Sağda ve solda olağanüstü yükseklikte, birbirine paralel iki dağ arasında bulunan boğazlara bu ad verilmiş. Dağlar çok dar ve üstelik dik uçurumlarla çevrili bir keçi yolu ile birbirinden ayrılmış. Bu dağların her iki yamacı da, demir renkli birer taş duvar görünümünde. Geçit yerine, demirle sağlamlaştırdıkları iki kanatlı bir kapı yerleştirmişler. Kapı kanatlarına da bir sürü demir çıngırak asılmış, asılması güç ve çok iyi korunmuş olduğu için bu geçide bugünkü ismini takmışlar. | „ |
Orhun Yazıtları’nda Demir Kapı
Demir Kapı geçidi, metinlerdeki şekliyle Temir Kapıg, Orhun Yazıtları’nın birçok yerinde geçer.
| “ | Kül Tigin Yazıtı güney 3. ve 4. paragrafları: kuurıgaru yençü ügüz keçe temir kapıgka tegi süledim yırıgaru yir bayırkuu yiriŋe tegi süledim bunça yirke tegi yorıtdım ötüken yışda yig idi yok ermiş Türkiye Türkçesi: …batıda İnci ırmağı(nı) geçerek Demir Kapı’ya kadar ordu sevk ettim; kuzeyde Yir Bayırku topraklarına kadar ordu sevk ettim; bunca diyara kadar (ordularımı) yürüttüm (ve anladım ki): Ötüken dağlarından daha iyi bir yer asla yok imiş! | „ |
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
- ^ a b "Imre Baski, "Demirkapılar (Temir Qapïg, Vaskapu, Dömörkapu)", Turkish Studies, Volume 2/2 Spring 2007, s. 73-74" (PDF). 15 Ocak 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 9 Ekim 2012.
- ^ Vilhelm Thomsen, Inscriptions de l‘Orkhon déchifrées. MSFOu. 1896, s. 137 (Fransızca)
- ^ a b Vilhelm Thomsen, Orhon Yazıtları Araştırmaları, Türk Dil Kurumu, Ankara 1993, s. 207
- ^ Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986, s. 24, 28, 32, 36, 46, 114, 116, 138.
- ^ Encyclopaedia of Islam. II, s. 204/a, II, s. 115/b. (İngilizce)
- ^ a b Talât Tekin, Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2006, s. 20-21.
Dış bağlantılar
- Aurel Decei, “Demir-Kapı”, İslam Ansiklopedisi, MEB, İstanbul 1993. C-3
- Imre Baski, “Demirkapılar (Temır Qapïg, Vaskapu, Dömörkapu)”, Turkish Studies, Volume 2/2 Spring 2007, s. 73-88.15 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Demirkapi veya eski varyantiyla Temir Kapig Gokturkce Temir Ḳapiġ tarihi donemde Orta Asya nin Maveraunnehir kesiminde bu bolge guneyinde bulunmus olan bir meshur gecittir Kabul edilmis goruslere gore bu yer Belh kentini Semerkant a baglayan yol uzerinde kayalik bir gecit veya dag bogazi idi Sekizinci asrin ilk on yillarindan tarihlendirilen Turk runik harfli yazitlarda Temir kapiġ Demirkapi toponimi sik sik anilmaktadir DemirkapiDemirkapi nin bolgesinde gunumuzde yer alan Badahsan Vilayeti ndeki bir vadiDemirkapiOzbekistan haritasinda gosterDemirkapiAfganistan haritasinda gosterGenel BilgilerKonumSurhanderya OzbekistanKoordinatlar38 13 31 K 66 54 10 D 38 22528 K 66 90278 D 38 22528 66 90278TurBogazKonumTonyukuk Yaziti ndan 725 726 Kokturklerin Inci Irmagi ni Amuderya gecerek dusmanlarini Demirkapi nin otesine kovup imparatorlugun hudutlarini Kokturk yazitlarinda daima imparatorlugun bati siniri sayilan Demirkapi gecidine kadar genisletmis olduklarini biliyoruz Kokturk anitlarinda o kadar sik gecen meshur Temir qapiġ gercekte ne idi ve nerede bulundu Kabul edilmis goruslere gore bu yer Belh kentini Semerkant a baglayan yol uzerinde kayalik bir gecit veya dag bogazi idi Thomsen e gore 12 20 m genis 3 km uzun dar dag gecidi dunya harikalarinin biri namina layiktir sonradan ise Musluman dunyasinda hatta ilave etmeliyiz ki onun disinda da benzeri yerleri onu ornek alarak adlandirmislar En meshur Demirkapi hic suphesiz Kokturk yazitlarinin demin adi gecen Maveraunnehir deki Baysun tau daginda bugunku Derbent A adli koyun yakininda eski Semerkant Tirmiz Termez yolu boyunda bulunmaktadir En erken anilmasi bogazdan 630 da gecen ve yoreyi su sozlerle anlatan meshur Cinli seyyah Hiuan tsang a aittir Guneydoguda daglarda yaklasik iki yuz li B kat etti ve Demir Kapi ya girdi Sagda ve solda olaganustu yukseklikte birbirine paralel iki dag arasinda bulunan bogazlara bu ad verilmis Daglar cok dar ve ustelik dik ucurumlarla cevrili bir keci yolu ile birbirinden ayrilmis Bu daglarin her iki yamaci da demir renkli birer tas duvar gorunumunde Gecit yerine demirle saglamlastirdiklari iki kanatli bir kapi yerlestirmisler Kapi kanatlarina da bir suru demir cingirak asilmis asilmasi guc ve cok iyi korunmus oldugu icin bu gecide bugunku ismini takmislar Orhun Yazitlari nda Demir KapiDemir Kapi gecidi metinlerdeki sekliyle Temir Kapig Orhun Yazitlari nin bircok yerinde gecer Kul Tigin Yaziti guney 3 ve 4 paragraflari kuurigaru yencu uguz kece temir kapigka tegi suledim yirigaru yir bayirkuu yiriŋe tegi suledim bunca yirke tegi yoritdim otuken yisda yig idi yok ermis Turkiye Turkcesi batida Inci irmagi ni gecerek Demir Kapi ya kadar ordu sevk ettim kuzeyde Yir Bayirku topraklarina kadar ordu sevk ettim bunca diyara kadar ordularimi yuruttum ve anladim ki Otuken daglarindan daha iyi bir yer asla yok imis Ayrica bakinizDemirkapiNotlarA Derbent yerlesim yeri Afganistan in Badahsan eyaletindeki Feyzabad yakinindadir B Cin uzunluk olcusu 1 li asagi yukari 540 m Kaynakca a b Imre Baski Demirkapilar Temir Qapig Vaskapu Domorkapu Turkish Studies Volume 2 2 Spring 2007 s 73 74 PDF 15 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 9 Ekim 2012 Vilhelm Thomsen Inscriptions de l Orkhon dechifrees MSFOu 1896 s 137 Fransizca a b Vilhelm Thomsen Orhon Yazitlari Arastirmalari Turk Dil Kurumu Ankara 1993 s 207 Huseyin Namik Orkun Eski Turk Yazitlari Turk Tarih Kurumu Basimevi Ankara 1986 s 24 28 32 36 46 114 116 138 Encyclopaedia of Islam II s 204 a II s 115 b Ingilizce a b Talat Tekin Orhon Yazitlari Turk Dil Kurumu Yayinlari Ankara 2006 s 20 21 ISBN 975 16 0065 0Dis baglantilarAurel Decei Demir Kapi Islam Ansiklopedisi MEB Istanbul 1993 C 3 Imre Baski Demirkapilar Temir Qapig Vaskapu Domorkapu Turkish Studies Volume 2 2 Spring 2007 s 73 88 15 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde