Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kül Tigin Yazıtı veya Kül Tigin Kitabesi, Bilge Kağan'ın kardeşi, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın yöneticisi Kül Tigin'in ölümü üzerine MS 732'de Orhun Vadisinde diktirilmiş yazıt.
Kül Tigin Yazıtı, Kül Tigin'in ağabeyi ve Göktürklerin kağanı Bilge Kağan tarafından, 732 yılında, kardeşi adına, kardeşinin hizmetlerinden dolayı ona duyduğu minneti göstermek amacıyla dikilmiştir. Bu yazıtta Bilge Kağan konuşur.
Türkologların Orhun Yazıtları olarak adlandırdıkları yazıtlardan biri olan Kültigin Yazıtı, Türk dilinin en eski yazıtlarındandır. Moğolistan'da eski Moğol başşehri Karakurum'un 32 km. güneyinde, eski Uygur başkenti Karabalasagun'un 28 km. güneybatısındadır. Boz bir granit kaya üzerinde duran dört yüzlü bir yazıttır. Üç yüzü GökTürkçe metinden, bir yüzü (batı yüzü) ise Çince metinden oluşur.
18 Temmuz 1889'da Rus Etnograf Nikolay Yadrintsev tarafından bulunmuş ve Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen tarafından Danimarka Kraliyet Akademisi'nin Kopenhag'daki 15 Aralık 1893 tarihli oturumunda çözülmüştür.
Yazıt
Boyutları
Kül Tigin yazıtı mermerden yapılmış dört yönlü bir taştan ibarettir. Bu taşın boyu 3.75 metredir. Üzerindeki yazıların boyu ise 2.75 metre, doğu ve batı yüzleri altta 1.32 metre, üstte 1.22 metredir. Kuzey yüzü 46 cm, güney yüzü ise 31 cm'dir.
Taş, bir kaplumbağa tabanın üzerine oturtulmuşken bu tabanın parçalanması yüzünden 1911’de sunak taşından kesilen granit bir kayanın üstüne yerleştirilmiştir.
Yazıtın Dili
Yazıtın batı yüzünde bizzat Çin imparatoru Xuan Zong tarafından yazılmış Çince bir yazı ile Göktürkçe bir satır bulunmaktadır. Güney, Kuzey ve Doğu yönlerindeki metinler Göktürkçedir. Ayrıca yazıtın kuzeydoğu, güneydoğu, güneybatı yüzlerinde de Göktürk harfli Türkçe küçük yazıtlar bulunmaktadır.
Yazıtın dikilişi
27 Şubat 731'de ölen Türk kağanı Kül Tigin için 1 Kasım 731'de yuğ merasimi yapılmıştır. Çinliler başta olmak üzere bütün komşularından yuğ (cenaze) törenine katılım oldu. Çin imparatoru Xuan Zong, törene katılması için elçiler gönderdiği gibi bir anıt yapılmasını, Kül Tigin'in başarılarının üzerine resmedilmesi için altı usta göndermişti. Ayrıca Kül Tigin'in ölümünden dolayı üzüntüsünü dile getiren bir yazı yazmış, yazıtın bir yüzüne kendi ifadesinin yazılmasını istemişti. Yazıt muhtemelen 21 Ağustos 732 tarihinde dikilmiştir.
Bilge Kağan da aynı yazıtın diğer yüzlerine runik harfli Göktürkçe metni yazdırmıştır. Yazıcısı ise Bilge Kağan'ın oğlu ve Kül Tigin'in ise yeğeni olan Yollug Tigin'dir.
Yazıttaki Metinlerin Konusu
Yazıtta Çince ve Türkçe iki ayrı metin bulunmaktadır. Gerek Türkçe gerek Çince metin Tang Hanedanlığı ve Göktürk Kağanlığı ilişkileri tarihinden bahseder.
Çince metin, Bilge Kağan'ın kardeşi Kül Tigin'in ölümü üzerine 732 yılında Tang İmparatoru Xuan Zong tarafından yazdırılmıştır. Göktürk Kağanlığı toplumunun üyelerine, özellikle de aristokrat kesime hitap eder. Bu metinde genel hatlarıyla Çin-Türk ilişkilerinden, Çin imparatorları ile Türk kağanları arasındaki yakın dostluktan, Türk kağanlarının başarılarından, saygın kişiliklerinden ve Kül Tigin'in ölümünden bahsedilmektedir.
Türkçe metin de Göktürk Kağanlığı toplumunun üyelerine, özellikle de ileri gelenlerine hitap eder. Bu yazıtta konuşan Bilge Kağan'dır. Türkler ve Tang Hanedanlığı arasındaki ilişkiye dair Çince metindeki ılımlı yorumdan farklı olarak yazıttaki Türkçe metinlerde Tang Hanedanlığı'nın Türklerin tarihte ve gerçekte esas düşman oldukları dile getirilmiştir. Özellikle Göktürk Kağanlığı’nın gerilemesinin nedeni olarak Tang Hanedanlığı gösterilir. Göktürk Kağanlığı’nın yıkıldığı zamanlardaki acı hatıraları dile getirilerek Türkler, Tang Hanedanlığı'na yaklaşmaması hususunda sert bir dille uyarılır. Bilge Kağan ayrıca kardeşinin ölümünden derinden etkilendiğini, onu kağanlara yakışır bir törenle defnettiğini, Çin'den ustalar getirip olağanüstü güzellikte bir mezar ve yazıt diktirdiğini söyler.
Yazıtın kuzeydoğu, gündeydoğu, güneybatı yüzlerindeki metinlerde Kül Tigin'in ölümüne, yuğ törenine, anıt mezarının ve yazıtının tamamlanmasına ait kayıtlar ile Göktürk harfli yüzlerin yazıcısı olan Yollug Tigin'in yazıtın yazılış süreci ile ilgili ifadeleri yer alır.
Yazıtların bulunuşu ve çözülüşü
Rus Coğrafya Cemiyeti adına Moğolistan‟da araştırmalar yapmaya gönderilen Nikolay Mihayloviç Yadrintsev tarafından 18 Temmuz 1889’da Orhun vadisinde Bilge Kağan yazıtı ile birlikte bulundu. 1890 yılında bölgeye Rusya ve Finlandiya’dan gelen iki ayrı heyet anıtların kalıbını alıp fotoğraflarını çekti. Yazıtların çözümü için iki koldan devam eden çalışmalar, Danimarkalı dilbilimci Vilhelm Thomsen’in, 15 Aralık 1893'te Danimarka Kraliyet Akademisi oturumunda yaptığı bildiri ile sonuçlandı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2002, s. XVI
- ^ KONUR, Erdem. "Orhun Yazıtlarında Sosyal ve Siyasi Mesajlar 22 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ."
- ^ a b c d Kaçalin, Mustafa S. "Orhun Yazıtları". Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 33. 9 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Temmuz 2016.
- ^ a b Yalınkılıç, Tuba. "Bir Dönemin İki Farklı Anlatımı- Kül Tigin Yazıtının Türkçe Metinlerinin Karşılaştırılması" (PDF). www.tekedergisi.com/. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitimi (TEKE) dergisi, Sayı 2/4, Yıl 2013. 9 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016.
- ^ a b c d e Taşağıl, Ahmet. "Çin Kaynaklarına Göre Köl Tigin Yazıtının Dikilişi Hakkında Bir Değerlendirme" (PDF). www.turkiyat.hacettepe.edu.tr. Ulsl. Türkiyat Araştırmaları Sem. Bildiriler Kitabı, Cilt 2. 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Temmuz 2016.
- ^ Yalınkılıç, Tuba. . Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, Yıl: 2013 Cilt: 2 Sayı: 2. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2016.
Dış bağlantılar
Vikikaynak'ta Orhun Yazıtları (Kül Tigin) ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
- Kül Tiğin Yazıtı tam metni 21 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Türk Bitik/Türk Betik (Betik=Yazıt, Kitap)18 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Genel Türkoloji okunuşlarının dışında bir okuma örnekleri barındıran bir çalışma)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kul Tigin Yaziti veya Kul Tigin Kitabesi Bilge Kagan in kardesi Ikinci Dogu Gokturk Kaganligi nin yoneticisi Kul Tigin in olumu uzerine MS 732 de Orhun Vadisinde diktirilmis yazit Kul Tigin Yaziti Mogolistan da Orhun Yazitlari Muzesi nde ziyaretcilere sergilenmektedir Kul Tigin Yaziti Kul Tigin in agabeyi ve Gokturklerin kagani Bilge Kagan tarafindan 732 yilinda kardesi adina kardesinin hizmetlerinden dolayi ona duydugu minneti gostermek amaciyla dikilmistir Bu yazitta Bilge Kagan konusur Turkologlarin Orhun Yazitlari olarak adlandirdiklari yazitlardan biri olan Kultigin Yaziti Turk dilinin en eski yazitlarindandir Mogolistan da eski Mogol bassehri Karakurum un 32 km guneyinde eski Uygur baskenti Karabalasagun un 28 km guneybatisindadir Boz bir granit kaya uzerinde duran dort yuzlu bir yazittir Uc yuzu GokTurkce metinden bir yuzu bati yuzu ise Cince metinden olusur 18 Temmuz 1889 da Rus Etnograf Nikolay Yadrintsev tarafindan bulunmus ve Danimarkali dilbilimci Vilhelm Thomsen tarafindan Danimarka Kraliyet Akademisi nin Kopenhag daki 15 Aralik 1893 tarihli oturumunda cozulmustur YazitBoyutlari Kul Tigin yaziti mermerden yapilmis dort yonlu bir tastan ibarettir Bu tasin boyu 3 75 metredir Uzerindeki yazilarin boyu ise 2 75 metre dogu ve bati yuzleri altta 1 32 metre ustte 1 22 metredir Kuzey yuzu 46 cm guney yuzu ise 31 cm dir Tas bir kaplumbaga tabanin uzerine oturtulmusken bu tabanin parcalanmasi yuzunden 1911 de sunak tasindan kesilen granit bir kayanin ustune yerlestirilmistir Yazitin Dili Yazitin bati yuzunde bizzat Cin imparatoru Xuan Zong tarafindan yazilmis Cince bir yazi ile Gokturkce bir satir bulunmaktadir Guney Kuzey ve Dogu yonlerindeki metinler Gokturkcedir Ayrica yazitin kuzeydogu guneydogu guneybati yuzlerinde de Gokturk harfli Turkce kucuk yazitlar bulunmaktadir Yazitin dikilisi 27 Subat 731 de olen Turk kagani Kul Tigin icin 1 Kasim 731 de yug merasimi yapilmistir Cinliler basta olmak uzere butun komsularindan yug cenaze torenine katilim oldu Cin imparatoru Xuan Zong torene katilmasi icin elciler gonderdigi gibi bir anit yapilmasini Kul Tigin in basarilarinin uzerine resmedilmesi icin alti usta gondermisti Ayrica Kul Tigin in olumunden dolayi uzuntusunu dile getiren bir yazi yazmis yazitin bir yuzune kendi ifadesinin yazilmasini istemisti Yazit muhtemelen 21 Agustos 732 tarihinde dikilmistir Bilge Kagan da ayni yazitin diger yuzlerine runik harfli Gokturkce metni yazdirmistir Yazicisi ise Bilge Kagan in oglu ve Kul Tigin in ise yegeni olan Yollug Tigin dir Yazittaki Metinlerin Konusu Yazitta Cince ve Turkce iki ayri metin bulunmaktadir Gerek Turkce gerek Cince metin Tang Hanedanligi ve Gokturk Kaganligi iliskileri tarihinden bahseder Cince metin Bilge Kagan in kardesi Kul Tigin in olumu uzerine 732 yilinda Tang Imparatoru Xuan Zong tarafindan yazdirilmistir Gokturk Kaganligi toplumunun uyelerine ozellikle de aristokrat kesime hitap eder Bu metinde genel hatlariyla Cin Turk iliskilerinden Cin imparatorlari ile Turk kaganlari arasindaki yakin dostluktan Turk kaganlarinin basarilarindan saygin kisiliklerinden ve Kul Tigin in olumunden bahsedilmektedir Turkce metin de Gokturk Kaganligi toplumunun uyelerine ozellikle de ileri gelenlerine hitap eder Bu yazitta konusan Bilge Kagan dir Turkler ve Tang Hanedanligi arasindaki iliskiye dair Cince metindeki ilimli yorumdan farkli olarak yazittaki Turkce metinlerde Tang Hanedanligi nin Turklerin tarihte ve gercekte esas dusman olduklari dile getirilmistir Ozellikle Gokturk Kaganligi nin gerilemesinin nedeni olarak Tang Hanedanligi gosterilir Gokturk Kaganligi nin yikildigi zamanlardaki aci hatiralari dile getirilerek Turkler Tang Hanedanligi na yaklasmamasi hususunda sert bir dille uyarilir Bilge Kagan ayrica kardesinin olumunden derinden etkilendigini onu kaganlara yakisir bir torenle defnettigini Cin den ustalar getirip olaganustu guzellikte bir mezar ve yazit diktirdigini soyler Yazitin kuzeydogu gundeydogu guneybati yuzlerindeki metinlerde Kul Tigin in olumune yug torenine anit mezarinin ve yazitinin tamamlanmasina ait kayitlar ile Gokturk harfli yuzlerin yazicisi olan Yollug Tigin in yazitin yazilis sureci ile ilgili ifadeleri yer alir Yazitlarin bulunusu ve cozulusuRus Cografya Cemiyeti adina Mogolistan da arastirmalar yapmaya gonderilen Nikolay Mihaylovic Yadrintsev tarafindan 18 Temmuz 1889 da Orhun vadisinde Bilge Kagan yaziti ile birlikte bulundu 1890 yilinda bolgeye Rusya ve Finlandiya dan gelen iki ayri heyet anitlarin kalibini alip fotograflarini cekti Yazitlarin cozumu icin iki koldan devam eden calismalar Danimarkali dilbilimci Vilhelm Thomsen in 15 Aralik 1893 te Danimarka Kraliyet Akademisi oturumunda yaptigi bildiri ile sonuclandi Ayrica bakinizBilge Kagan Yaziti Tonyukuk YazitiKaynakca Prof Dr Muharrem Ergin Orhun Abideleri Bogazici Yayinlari Istanbul 2002 s XVI ISBN 975 451 017 4 KONUR Erdem Orhun Yazitlarinda Sosyal ve Siyasi Mesajlar 22 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d Kacalin Mustafa S Orhun Yazitlari Turk Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Cilt 33 9 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Temmuz 2016 a b Yalinkilic Tuba Bir Donemin Iki Farkli Anlatimi Kul Tigin Yazitinin Turkce Metinlerinin Karsilastirilmasi PDF www tekedergisi com Uluslararasi Turkce Edebiyat Kultur Egitimi TEKE dergisi Sayi 2 4 Yil 2013 9 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Temmuz 2016 a b c d e Tasagil Ahmet Cin Kaynaklarina Gore Kol Tigin Yazitinin Dikilisi Hakkinda Bir Degerlendirme PDF www turkiyat hacettepe edu tr Ulsl Turkiyat Arastirmalari Sem Bildiriler Kitabi Cilt 2 21 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Temmuz 2016 Yalinkilic Tuba Uluslararasi Turkce Edebiyat Kultur Egitim TEKE Dergisi Yil 2013 Cilt 2 Sayi 2 17 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Temmuz 2016 Dis baglantilarVikikaynak ta Orhun Yazitlari Kul Tigin ile ilgili metin bulabilirsiniz Kul Tigin Yaziti tam metni 21 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turk Bitik Turk Betik Betik Yazit Kitap 18 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Genel Turkoloji okunuslarinin disinda bir okuma ornekleri barindiran bir calisma