Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tonyukuk Yazıtları ya da uluslararası literatürdeki adıyla bulunduğu yere nisbetleBain Tsokto Yazıtları, Orhun Irmağı vadisinde 8. yüzyılda yazılıp dikilmiş olan Göktürk Yazıtlarından birisidir. Moğolistan'ın başkenti Ulan Bator'un ilçesi Nalayh'ta Bayan Tsokto (Bain Tsokto) adlı yerde bulunmuştur.
Tonyukuk Yazıtı, 720-725 senelerinde Tonyukuk'un kendisi tarafından dikilmiştir. Bu yazıtta, Türklerin savaş stratejileri, bağımsızlık mücadelesi için verilen savaşlar, Bilge Tonyukuk'un Türk milleti için verdiği mücadeleler göze çarpmaktadır.
Türk tarihinin en eski yazılı belgelerinden olan Tonyukuk yazıtları, II. Göktürk Kağanlığı döneminin büyük veziri, kumandanı ve danışmanı Bilge Tonyukuk'un ölümünden önce bizzat kendisi tarafından diktirilen dört cepheli iki yazıttan ibarettir. Göktürk dönemine ait tarihi olaylardan bahseden Göktürk harfli Türkçe bir metin içerir.
Bilge Kağan Yazıtı ile Kül Tigin Yazıtının 360 km doğusunda yer alır. 1897 yılında, botanikbilimci Yelizaveta Klements tarafından bulunmuştur. Açık alanda bulunduğu ve yeterince korunmadığı için büyük ölçüde tahribata maruz kalmıştır ve orijinal şeklinden oldukça farklı görünüm arz etmektedir.
Genel bilgiler
Moğolistan'da Baykal gölünün güneyinde, Orhun Irmağı vadisindeki Koşo Saydam gölü yakınlarındadır. Dört yönlü iki taş üzerindeki iki yazıttan birincisi 243 cm; ikinci yazıt ise, 217 cm yüksekliğindedir. Birinci taş üzerinde batı ve doğu yüzlerinde yedişer, güney yüzünde 10, kuzey yüzünde ise 11 satır olmak üzere toplam 35 satır; ikinci taşın ise batı yüzünde 9, doğu yüzünde 8, güney yüzünde 6 ve kuzey yüzünde 4 olmak üzere toplam 27 satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır. İki taşın toplam satır sayısı 62'yi bulmaktadır.
Yazıtı, Bilge Kağan dönemine kadar başkomutanlık ve vezirlik yapmış olan Tonyukuk dikmiştir. Yazıtın yazılış/dikiliş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Araştırmacıların bir kısmı bu tarihi 720-725 olarak gösterirken; bir kısmı ise (Köl Tigin Yazıtı, Bilge Kağan Yazıtı ve Bilge Tonyukuk Yazıtlarının içeriklerinde hareketle) Bilge Tonyukuk Yazıtıları'nın Bilge Tonyukuk'un bizzat kendisi tarafından Köl Tigin yazıtına cevap olarak yazıldığını, bu sebeple de Köl Tigin Yazıtı'ndan sonraki Bilge Kağan Yazıtı'ndan önceki bir dönemde (732- 734) dikilmiş olabileceğini ileri sürmektedirler.
Yazıtlarda Göktürk dönemine ait tarihi olaylar anlatılır. Olayları nakleden bizzat Bilge Tonyukuk'un kendisidir. Tonyukuk, ilk 47 satırda İlteriş Kağan ile Kapgan Kağan'ın dönemlerinden bahsetmektedir. Daha sonraki satırlarda ise kendisinden bahsederek Göktürk tarihi hakkında önemli bilgiler vermektedir.
1897 yılında, botanikbilimci Yelizaveta Klements tarafından bulunmuştur. İnsan heykelleri, üzerleri çiçek motifleriyle işlenmiş lahitler, balballar, kaide parçaları içeren büyük bir külliye içerisinde yer alır. 1897, 1909, 1925 ve 1957 yıllarında külliyede gerçekleştirilen resmi ve gayriresmî kazıların da etkisiyle külliye orijinal şeklini kaybedip harabeye dönüşmüştür. Bu kazılar sonucunda ortaya çıkarılan Türk kültür ve sanat eserlerinin bugün nerede ve kimlerin elinde olduğu da bilinmez.
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) koordinasyonunda Bilge Tonyukuk Anıt bölgesindeki kazı çalışmaları Prof. Dr. Ahmet Taşağıl başkanlığında devam edilmektedir. Kazılarda 1300 yıl öncesine ait parmak izleri bulunmuştur. Ayrıca ortaya çıkarılan su tahliye kanallarının zamanının örneklerine göre ileri teknolojiyle yapılmış olduğu, iyi durumda korunması sayesinde görülebilmiş, bu da çalışmaların önemli buluşlarından biri kabul edilmiştir. Kazı alanında bir müze kurulması planlanmaktadır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ KONUR, Erdem. "Orhun Yazıtlarında Sosyal ve Siyasi Mesajlar 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ."
- ^ a b c d e Alyılmaz, Cengiz. (PDF). www.turkdilleri.org. Türk Dilleri Araştırmaları dergisi, Cilt 10, Yıl 2000. 21 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016.
- ^ Tanyeri, Yavuz. "Göktürk Yazısını Öğrenme Kılavuzu". www.academia.edu. Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2011. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016.
- ^ "Bilge Tonyukuk Kazılarında 1300 Yıllık Parmak İzi". www.milliyet.com.tr. Milliyet gazetesi 24 Ocak 2016. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016.
Dış bağlantılar
Vikikaynak'ta Orhun Abideleri (Tonyukuk) ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
- Tonyukuk Yazıtı tam metni 22 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tonyukuk Yazitlari ya da uluslararasi literaturdeki adiyla bulundugu yere nisbetleBain Tsokto Yazitlari Orhun Irmagi vadisinde 8 yuzyilda yazilip dikilmis olan Gokturk Yazitlarindan birisidir Mogolistan in baskenti Ulan Bator un ilcesi Nalayh ta Bayan Tsokto Bain Tsokto adli yerde bulunmustur Bilge Tonyukuk yaziti Mogolistan Tonyukuk Yaziti 720 725 senelerinde Tonyukuk un kendisi tarafindan dikilmistir Bu yazitta Turklerin savas stratejileri bagimsizlik mucadelesi icin verilen savaslar Bilge Tonyukuk un Turk milleti icin verdigi mucadeleler goze carpmaktadir Turk tarihinin en eski yazili belgelerinden olan Tonyukuk yazitlari II Gokturk Kaganligi doneminin buyuk veziri kumandani ve danismani Bilge Tonyukuk un olumunden once bizzat kendisi tarafindan diktirilen dort cepheli iki yazittan ibarettir Gokturk donemine ait tarihi olaylardan bahseden Gokturk harfli Turkce bir metin icerir Bilge Kagan Yaziti ile Kul Tigin Yazitinin 360 km dogusunda yer alir 1897 yilinda botanikbilimci Yelizaveta Klements tarafindan bulunmustur Acik alanda bulundugu ve yeterince korunmadigi icin buyuk olcude tahribata maruz kalmistir ve orijinal seklinden oldukca farkli gorunum arz etmektedir Genel bilgilerMogolistan da Baykal golunun guneyinde Orhun Irmagi vadisindeki Koso Saydam golu yakinlarindadir Dort yonlu iki tas uzerindeki iki yazittan birincisi 243 cm ikinci yazit ise 217 cm yuksekligindedir Birinci tas uzerinde bati ve dogu yuzlerinde yediser guney yuzunde 10 kuzey yuzunde ise 11 satir olmak uzere toplam 35 satir ikinci tasin ise bati yuzunde 9 dogu yuzunde 8 guney yuzunde 6 ve kuzey yuzunde 4 olmak uzere toplam 27 satir Gokturk harfli Turkce metin bulunmaktadir Iki tasin toplam satir sayisi 62 yi bulmaktadir Yaziti Bilge Kagan donemine kadar baskomutanlik ve vezirlik yapmis olan Tonyukuk dikmistir Yazitin yazilis dikilis tarihi kesin olarak bilinmemektedir Arastirmacilarin bir kismi bu tarihi 720 725 olarak gosterirken bir kismi ise Kol Tigin Yaziti Bilge Kagan Yaziti ve Bilge Tonyukuk Yazitlarinin iceriklerinde hareketle Bilge Tonyukuk Yazitilari nin Bilge Tonyukuk un bizzat kendisi tarafindan Kol Tigin yazitina cevap olarak yazildigini bu sebeple de Kol Tigin Yaziti ndan sonraki Bilge Kagan Yaziti ndan onceki bir donemde 732 734 dikilmis olabilecegini ileri surmektedirler Yazitlarda Gokturk donemine ait tarihi olaylar anlatilir Olaylari nakleden bizzat Bilge Tonyukuk un kendisidir Tonyukuk ilk 47 satirda Ilteris Kagan ile Kapgan Kagan in donemlerinden bahsetmektedir Daha sonraki satirlarda ise kendisinden bahsederek Gokturk tarihi hakkinda onemli bilgiler vermektedir 1897 yilinda botanikbilimci Yelizaveta Klements tarafindan bulunmustur Insan heykelleri uzerleri cicek motifleriyle islenmis lahitler balballar kaide parcalari iceren buyuk bir kulliye icerisinde yer alir 1897 1909 1925 ve 1957 yillarinda kulliyede gerceklestirilen resmi ve gayriresmi kazilarin da etkisiyle kulliye orijinal seklini kaybedip harabeye donusmustur Bu kazilar sonucunda ortaya cikarilan Turk kultur ve sanat eserlerinin bugun nerede ve kimlerin elinde oldugu da bilinmez Turk Isbirligi ve Koordinasyon Ajansi Baskanligi TIKA koordinasyonunda Bilge Tonyukuk Anit bolgesindeki kazi calismalari Prof Dr Ahmet Tasagil baskanliginda devam edilmektedir Kazilarda 1300 yil oncesine ait parmak izleri bulunmustur Ayrica ortaya cikarilan su tahliye kanallarinin zamaninin orneklerine gore ileri teknolojiyle yapilmis oldugu iyi durumda korunmasi sayesinde gorulebilmis bu da calismalarin onemli buluslarindan biri kabul edilmistir Kazi alaninda bir muze kurulmasi planlanmaktadir Ayrica bakinizKul Tigin Yaziti Bilge Kagan YazitiKaynakca KONUR Erdem Orhun Yazitlarinda Sosyal ve Siyasi Mesajlar 11 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d e Alyilmaz Cengiz PDF www turkdilleri org Turk Dilleri Arastirmalari dergisi Cilt 10 Yil 2000 21 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Temmuz 2016 Tanyeri Yavuz Gokturk Yazisini Ogrenme Kilavuzu www academia edu Bogazici Yayinlari Istanbul 2011 11 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Temmuz 2016 Bilge Tonyukuk Kazilarinda 1300 Yillik Parmak Izi www milliyet com tr Milliyet gazetesi 24 Ocak 2016 8 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Temmuz 2016 Dis baglantilarVikikaynak ta Orhun Abideleri Tonyukuk ile ilgili metin bulabilirsiniz Tonyukuk Yaziti tam metni 22 Eylul 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde