Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ediz boyu ya da Ediz uruğu (Eski Çince: Ādiē (阿跌), Eski Türkçe: 𐰓𐰔 (Ädiz)), Tiele konfederasyonuna bağlı bir Türk boyudur.
Etimoloji
Divan-ı Lügat-it Türk'te "yüksek, yüce" anlamına gelmektedir. Dil Devrimiyle kişi adı olarak canlandırılmıştır.
Tarih
Ediz boyu ya da Ediz uruğu, 7. yüzyıldan önce Tiele konfederasyonuna bağlı idi. Tang Hanedanlığıyla sıkı ilişkiler yürütmüş ve Çin yazılı tarihinde sıkça yer bulmuştu. Ediz boyu Tiele konfedarasyonuna isyan ederek diğer 5 boyla beraber oluşturdu. Uygur devletine zemin hazırladı.
Ediz boyu, 7. yüzyılın başında Batı Göktürk Devletinde yer almaktaydı. İlk olarak Çin kaynaklarında Adie'ler olarak bilinen Ediz boyu, kuzeybatılarında Baykal gölü olup Togla Irmağı çevresinde ikamet ederlerdi. Buraya Sır Derya ırmağının kuzeyinden göç ettikleri biliniyor. Bayırkular ile birlikte 627 yılında Tang hanedanlığına tabi oldular. Liderleri 711'den sonra Göktürklerden Tang hanedanlığına kaçarak Kapgan Kağan'a karşı korundu.
Ediz boyu eski yazıtlarda Eki Ediz olarak da karşımıza çıkmakta.
Ediz boyu Kül Tigin'e karşı Koşulgak savaşında hazin bir yenilgiyle dağıldı. O tarihten sonra da gerek Türk yazıtlarında gerekse Çin kaynaklarında kendilerine sık rastlanmadı.
Geriye kalan Ediz boyları Uygurların bir boyu olarak yaşamlarına devam edip hanedan boyu olan Yaglakar uruğuna yoldaş bir uruk olarak faaliyet gösterdi. Tarih 795'i gösterdiğinde ölen Kağan'ın oğlu olmadığından Uygur tahtına Ediz boyundan başvezir Kutlug Bilge geçti. Fakat Kutlug Bilge Kağan tahta Yaglakar boyu adına geçip Yaglakar unvanını sürdürdü.Uygur Kağanlığında hakim güç kalabilmek ve tekrar Yaglakar'ın gölgesinde kalmamak için Uygurların Dış Dokuz boyundan Edizler, hanedanda güçlendikten sonra Yaglakar uruğuna mensup hanedanın bütün teginlerini Tang hanedanlığına gönderdi. İlk başta stratejik sebeplerden ötürü Yaglakar boyuna geçtiklerini söyleyen Edizler, artık gerek duymadıklarında tekrar kendi boy adlarını sahiplenmiş, hatta Ani Takiu'ya göre 809'da Uygurları temsil eden Çince Hui-he ismini "Şahin gibi uçan" anlamında yine Çince Hui-hu ile değiştirerek kendi hükümranlıklarını öncesinden ayrıştırmayı amaçlamıştı. Uygur Kağanlığı Ediz hanedanlığı döneminde iyi ve güçlü bir dönem geçirdi.
Koşulgak Savaşı
Ediz boyunu tarihe gömen savaştır. Bu savaştan sonra tekrar güçlenememişlerdir. Kül Tigin ilk olarak Toğu şehrinde savaştıktan sonra Koşulgak'ta Edizler ile çatışmıştı. Talât Tekin savaş yerini iki nehrin buluşma noktası olarak düşünmüştür. Burası Togla (Tola) nehri ile Orhun nehrinin birleştiği yer olabilir. Savaş Kül Tigin'in zaferiyle sonuçlandı.
Kaynakça
- ^ a b c d Taşağıl, Ahmet. Ediz boyu. Türk Tarih Kurumu Yayınları. ss. 49-50. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2022.
- ^ "舊唐書/卷199下 - 维基文库，自由的图书馆". zh.wikisource.org (Çince). 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2022.
- ^ Babayar, Gaybullah. "TÜRK BENGÜ TAŞI: Şivеet-Ulаan Damgalı Anıtı": 30. 25 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Haziran 2022.
- ^ . turkadlar.com. 22 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.
- ^ . 18 Kasım 2020. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.
- ^ a b Aydın, Erhan. "Kerekülüg Begleri. In: International Journal of Central Asian Studies, vol. 10-1, 2005, pp. 23-31". 24 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.
- ^ a b Bölük, Recep (2018). "Köl Tigin Yazıtı'nın Çin Kaynakları ile Karşılaştırmalı Olarak Araştırılması". Ankara.
- ^ a b Cinkara, Abdullah (24 Aralık 2019). "İpek yolu ve Uygurlar isimli Uygurca eserin transkripsiyon, aktarma ve değerlendirmesi".
- ^ Alyilmaz, Cengiz (15 Haziran 2013). "Karı Çor Tigin Yazıtı". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2 (2): -. doi:10.7884/teke.188. ISSN 2147-0146. 8 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Haziran 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ediz boyu ya da Ediz urugu Eski Cince Adie 阿跌 Eski Turkce 𐰓𐰔 Adiz Tiele konfederasyonuna bagli bir Turk boyudur Ediz boyu tamgasinin iki versiyonu 3 EtimolojiDivan i Lugat it Turk te yuksek yuce anlamina gelmektedir Dil Devrimiyle kisi adi olarak canlandirilmistir TarihEdiz boyu ya da Ediz urugu 7 yuzyildan once Tiele konfederasyonuna bagli idi Tang Hanedanligiyla siki iliskiler yurutmus ve Cin yazili tarihinde sikca yer bulmustu Ediz boyu Tiele konfedarasyonuna isyan ederek diger 5 boyla beraber olusturdu Uygur devletine zemin hazirladi Ediz boyu 7 yuzyilin basinda Bati Gokturk Devletinde yer almaktaydi Ilk olarak Cin kaynaklarinda Adie ler olarak bilinen Ediz boyu kuzeybatilarinda Baykal golu olup Togla Irmagi cevresinde ikamet ederlerdi Buraya Sir Derya irmaginin kuzeyinden goc ettikleri biliniyor Bayirkular ile birlikte 627 yilinda Tang hanedanligina tabi oldular Liderleri 711 den sonra Gokturklerden Tang hanedanligina kacarak Kapgan Kagan a karsi korundu Ediz boyu eski yazitlarda Eki Ediz olarak da karsimiza cikmakta Ediz boyu Kul Tigin e karsi Kosulgak savasinda hazin bir yenilgiyle dagildi O tarihten sonra da gerek Turk yazitlarinda gerekse Cin kaynaklarinda kendilerine sik rastlanmadi Geriye kalan Ediz boylari Uygurlarin bir boyu olarak yasamlarina devam edip hanedan boyu olan Yaglakar uruguna yoldas bir uruk olarak faaliyet gosterdi Tarih 795 i gosterdiginde olen Kagan in oglu olmadigindan Uygur tahtina Ediz boyundan basvezir Kutlug Bilge gecti Fakat Kutlug Bilge Kagan tahta Yaglakar boyu adina gecip Yaglakar unvanini surdurdu Uygur Kaganliginda hakim guc kalabilmek ve tekrar Yaglakar in golgesinde kalmamak icin Uygurlarin Dis Dokuz boyundan Edizler hanedanda guclendikten sonra Yaglakar uruguna mensup hanedanin butun teginlerini Tang hanedanligina gonderdi Ilk basta stratejik sebeplerden oturu Yaglakar boyuna gectiklerini soyleyen Edizler artik gerek duymadiklarinda tekrar kendi boy adlarini sahiplenmis hatta Ani Takiu ya gore 809 da Uygurlari temsil eden Cince Hui he ismini Sahin gibi ucan anlaminda yine Cince Hui hu ile degistirerek kendi hukumranliklarini oncesinden ayristirmayi amaclamisti Uygur Kaganligi Ediz hanedanligi doneminde iyi ve guclu bir donem gecirdi Kosulgak SavasiEdiz boyunu tarihe gomen savastir Bu savastan sonra tekrar guclenememislerdir Kul Tigin ilk olarak Togu sehrinde savastiktan sonra Kosulgak ta Edizler ile catismisti Talat Tekin savas yerini iki nehrin bulusma noktasi olarak dusunmustur Burasi Togla Tola nehri ile Orhun nehrinin birlestigi yer olabilir Savas Kul Tigin in zaferiyle sonuclandi Kaynakca a b c d Tasagil Ahmet Ediz boyu Turk Tarih Kurumu Yayinlari ss 49 50 Erisim tarihi 24 Mayis 2022 舊唐書 卷199下 维基文库 自由的图书馆 zh wikisource org Cince 16 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mayis 2022 Babayar Gaybullah TURK BENGU TASI Siveet Ulaan Damgali Aniti 30 25 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Haziran 2022 turkadlar com 22 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Haziran 2022 18 Kasim 2020 18 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Haziran 2022 a b Aydin Erhan Kerekulug Begleri In International Journal of Central Asian Studies vol 10 1 2005 pp 23 31 24 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2022 a b Boluk Recep 2018 Kol Tigin Yaziti nin Cin Kaynaklari ile Karsilastirmali Olarak Arastirilmasi Ankara a b Cinkara Abdullah 24 Aralik 2019 Ipek yolu ve Uygurlar isimli Uygurca eserin transkripsiyon aktarma ve degerlendirmesi Alyilmaz Cengiz 15 Haziran 2013 Kari Cor Tigin Yaziti Uluslararasi Turkce Edebiyat Kultur Egitim TEKE Dergisi 2 2 doi 10 7884 teke 188 ISSN 2147 0146 8 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Haziran 2022