Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bayırkular, (Çince: 拔野古, Soğdca: Bayarkāta, Eski Türkçe: 𐰉𐰖𐰺𐰸𐰆) Orta Asya’da yaşamış tarihi bir bozkır-orman Türkhalkı.
Çince Pa-ye-ku ya da Pa-ye-k'u, Tibetçe metinlerde Bayarbgo ve Bayarkata adlarıyla anılmışlardır. Tarih sahnesine çıktıklarında Tula Nehrinin kuzeyinde yaşamaktaydılar.
Wen-Hsien T’ung-K’ao belgesinde Bayırkular, Gobi çölünün kuzeyinde dağınık halde yaşayan 60 bin çadırdan oluşan ve 10 bin asker çıkaran bir halktır. Çayırlık topraklarında güzel at yetiştiren ve iyi demir çıkaran Bayırkular’ın çam ağaçlarını kesip K’ang-kan Irmağına attıktan sonra 3 yıl boyunca bekleterek (T’ung Tien adlı belgede 2 yıl olarak ifade edilmiştir) taşlaşmasını bekledikleri, elde ettikleri bu Kang-kan taşını da yaşadıkları yere abide olarak diktikleri de aktarılmaktadır. Aynı belgede Bayırkular avcı bir toplum olarak gösterilirken, geleneklerinin diğer Töles boylarıyla aynı olduğu ve konuştukları dilinde çok az farklılık gösterildiği belirtilmiştir.
Taspar Kağan’ın ölümünden sonra Göktürk Kağanlığında taht mücadelesine başlanmış akabinde de Göktürk İç Savaşı sonucunda kağanlık doğu ve batı olmak üzere ikiye bölünmüş, batı topraklarının yabgusu Tarduş Kağan doğu topraklarını da itaat altına alarak Göktürk Kağanlığına tek başına hakim olsa da kısa süre sonra ölümüyle kağanlık yeniden bölünmüştür. Daha sonrasında iç savaşlar nedeniyle her iki Göktürk kağanlığı da oldukça sarsılmış, Çin’in kışkırtmaları ve yöneticilerin tutumları gibi etkenlerle sıklıkla kabile ayaklanmaları yaşanmaya başlanmıştır. Doğu Göktürkler’in hükümdarı Çula Kağan’ın boyları itaat altına alıp onlardan bazılarının liderlerini öldürtmesi yeni bir isyan dalgasının başlamasına sebep olmuştur. Bayırkular, diğer Töles boylarından olan Uygurlar, Edizler (A-tie), Tongralar (T’ung-lo), Bugular (P’u-ku) ve Apaisiler (A-pu-sse) ile birleşerek Altı Bag Bodun’u oluşturmuşlardır.
İl Kağan hükümdarlığı döneminde Doğu Göktürkler’in zayıflamasıyla 627 yılı gibi Sir Tarduşlar’ın başlattığı isyana Bayırkular’ın içinde yer aldığı Altı Bag Bodun da katılmıştır. 629 yılında Çin’e giderek Tang Hanedanına itaatlerini bildirdiler. 630 yılında Çin ile ittifak yapan Sir Tarduşlar’ın Doğu Göktürk topraklarının bir kısmına egemen olmasıyla onlara tabi olmaya başladılar. Çin hükümdarı Göktürk soyundan Li Simo’ya kendine bağlı olacak şekilde yeniden Göktürk kağanlığını kurdurunca Sir Tarduşlar’ın hükumdarı Yinçü Kağan tabi olduğu Çinliler’in emrine aykırı olarak Göktürk topraklarına saldırmayı sürdürdü. İmparator Li Shimin’in emirlerine uymayan Sir Tarduşlar üzerine 641 yılında üzerine başlattığı seferler sonucunda Sir Tarduşlar’ın kurduğu devletin 646 yılında yıkılmasıyla Bayırkular’da İlteber adlı önderleriyle 647 yılında yeniden Tang Hanedanına itaat ettiler. Tang İmparatoru İlteber’i generallikle ödüllendirirken Bayırkular’ın yaşadığı topraklarda da Youling askeri valiliğini oluşturdu. 656 yılında çeşitli boylarla birlikte Çinliler’e isyan etmiş olmakla birlikte isyanları kısa sürede bastırıldı. Bayırkular, İlteriş Kağan’ın 682 yılında İkinci Doğu Göktürk Kağanlığını kurmasından bir süre sonra onlara tabi olmaya başladılar.
Kül Tigin Yazıtında Kül Tigin’in 706 yılından sonra düzenlediği seferde isyancı Bayurkular’ın Türgi Yargun Gölü dolaylarında yenilgiye uğratıldığı ve liderleri Uluğ İrkin’in çok az bir kuvvetle kaçtığı belirtilmektedir.
711 yılında diğer büyük boylarla birlikte Bayırkular’da Göktürkler’e isyan başlatsalarda Kapgan Kağan’ın 716 yılında gerçekleştirdiği Bayırku Seferinde Tula Nehri dolaylarında ağır bir yenilgiye uğratıldılar. Ancak Bayırkular bozguna uğrasalarda sefer dönüşündeki Kapgan Kağan’ı düzenledikleri baskında öldürdüler. Bilge Kağan tarafından yazdırılan Kül Tigin Yazıtında yer alan “….Kuzeyde Yir Bayırku ülkesine kadar sefer ettim,…” ifadesi dikkate alındığında Göktürkler’in Bayırkular’ı kontrol altında tutmak için sürekli askeri tedbir almak zorunda kaldığı görülmektedir. Bilge Kağan’ın ölümünden sonra İkinci Doğu Göktürk Kağanlığında yeniden iç karışıklıklar başlamış ve 742 yılından itibaren Bayırkular’da serbest hareket etmeye başlamışlardır.
İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı’nın 744 yılı gibi yıkılmasıyla onların hükmettiği topraklarda konfederasyon oluşumu halindeki Uygur Kağanlığı hakim olmaya başlamıştır. Bir süre sonra Sekiz Oğuz ve Dokuz Oğuz boylarına önderlik ederek Uygurlar’a isyan etmişlerdir.
Taryat Yazıtlarında dokuz kabileden müteşekkil olan Dokuz Bayurkılar’dan bahsedilmektedir. 10. Yüzyıl ilk yarısına tarihlenen Miran Metinlerinde, Bayırkular’ın Uygurlar’a tabi oldukları görülmekte birlikte Uygur tahtında önemli bir konumları bulunmaktaydı.
Bundan sonra Uygur adı altında kaybolduğu düşünülen Bayırku adı kaynaklarda yer almamaya başlamış olup Bayırku halkı da Uygurlar’ı oluşturan halklardan biri olmuştur.
Kaynakça
- ^ Babahoroz (20 Nisan 2012). "Tiltombak: GökTürk Anıtları". Tiltombak. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mayıs 2022.
- ^ H. W. Bailey. "A Khotanese Text concerning the Turks in Kantsou". Asia Major. s. 47.
- ^ a b c d e Taşağıl, Ahmet (2013). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu (2. Baskı). s. 51,135,143. ISBN .
- ^ a b Gömeç, S., "Kök Türkçe Kaynaklarda Geçen Bayırkular", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı:27, Cilt:16, Sf:1, Yıl:1994. URL: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/22/65.pdf 19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-07-11
- ^ Aydın, E., "Yenisey Yazıtlarında Geçen Türk Boyları Üzerine Notlar” Turkish Studies, Sayı:6/1, Sf:397,398, Yıl:2011. URL: http://www.turkishstudies.net/files/turkishstudies/209518237_2ayd%C4%B1nerhan.pdf 15 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-07-11
- ^ Erkoç, E.İ., "Askerî Târîh Açısından Köl Tigin", GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:26, Sayı:1, Sf:210, Yıl:2006. URL: http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:KRAZDOhtCNMJ:gefad.gazi.edu.tr/article/download/5000078690/5000072910+&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr. Erişim: 2019-07-11
- ^ Omarbekov, T., Nogaybayeva, M.S., Koşimova, A., "Kazak Türklerinin Oluşumunda Oğuzların Rolü: Etnik Ve Coğrafi Bütünleşme", Millî Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, Sayı:113, Sf:, Yıl:2017. URL: http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=113&Sayfa=81 11 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2019-07-19
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bayirkular Cince 拔野古 Sogdca Bayarkata Eski Turkce 𐰉𐰖𐰺𐰸𐰆 Orta Asya da yasamis tarihi bir bozkir orman Turkhalki Cince Pa ye ku ya da Pa ye k u Tibetce metinlerde Bayarbgo ve Bayarkata adlariyla anilmislardir Tarih sahnesine ciktiklarinda Tula Nehrinin kuzeyinde yasamaktaydilar Wen Hsien T ung K ao belgesinde Bayirkular Gobi colunun kuzeyinde daginik halde yasayan 60 bin cadirdan olusan ve 10 bin asker cikaran bir halktir Cayirlik topraklarinda guzel at yetistiren ve iyi demir cikaran Bayirkular in cam agaclarini kesip K ang kan Irmagina attiktan sonra 3 yil boyunca bekleterek T ung Tien adli belgede 2 yil olarak ifade edilmistir taslasmasini bekledikleri elde ettikleri bu Kang kan tasini da yasadiklari yere abide olarak diktikleri de aktarilmaktadir Ayni belgede Bayirkular avci bir toplum olarak gosterilirken geleneklerinin diger Toles boylariyla ayni oldugu ve konustuklari dilinde cok az farklilik gosterildigi belirtilmistir Taspar Kagan in olumunden sonra Gokturk Kaganliginda taht mucadelesine baslanmis akabinde de Gokturk Ic Savasi sonucunda kaganlik dogu ve bati olmak uzere ikiye bolunmus bati topraklarinin yabgusu Tardus Kagan dogu topraklarini da itaat altina alarak Gokturk Kaganligina tek basina hakim olsa da kisa sure sonra olumuyle kaganlik yeniden bolunmustur Daha sonrasinda ic savaslar nedeniyle her iki Gokturk kaganligi da oldukca sarsilmis Cin in kiskirtmalari ve yoneticilerin tutumlari gibi etkenlerle siklikla kabile ayaklanmalari yasanmaya baslanmistir Dogu Gokturkler in hukumdari Cula Kagan in boylari itaat altina alip onlardan bazilarinin liderlerini oldurtmesi yeni bir isyan dalgasinin baslamasina sebep olmustur Bayirkular diger Toles boylarindan olan Uygurlar Edizler A tie Tongralar T ung lo Bugular P u ku ve Apaisiler A pu sse ile birleserek Alti Bag Bodun u olusturmuslardir Il Kagan hukumdarligi doneminde Dogu Gokturkler in zayiflamasiyla 627 yili gibi Sir Tarduslar in baslattigi isyana Bayirkular in icinde yer aldigi Alti Bag Bodun da katilmistir 629 yilinda Cin e giderek Tang Hanedanina itaatlerini bildirdiler 630 yilinda Cin ile ittifak yapan Sir Tarduslar in Dogu Gokturk topraklarinin bir kismina egemen olmasiyla onlara tabi olmaya basladilar Cin hukumdari Gokturk soyundan Li Simo ya kendine bagli olacak sekilde yeniden Gokturk kaganligini kurdurunca Sir Tarduslar in hukumdari Yincu Kagan tabi oldugu Cinliler in emrine aykiri olarak Gokturk topraklarina saldirmayi surdurdu Imparator Li Shimin in emirlerine uymayan Sir Tarduslar uzerine 641 yilinda uzerine baslattigi seferler sonucunda Sir Tarduslar in kurdugu devletin 646 yilinda yikilmasiyla Bayirkular da Ilteber adli onderleriyle 647 yilinda yeniden Tang Hanedanina itaat ettiler Tang Imparatoru Ilteber i generallikle odullendirirken Bayirkular in yasadigi topraklarda da Youling askeri valiligini olusturdu 656 yilinda cesitli boylarla birlikte Cinliler e isyan etmis olmakla birlikte isyanlari kisa surede bastirildi Bayirkular Ilteris Kagan in 682 yilinda Ikinci Dogu Gokturk Kaganligini kurmasindan bir sure sonra onlara tabi olmaya basladilar Kul Tigin Yazitinda Kul Tigin in 706 yilindan sonra duzenledigi seferde isyanci Bayurkular in Turgi Yargun Golu dolaylarinda yenilgiye ugratildigi ve liderleri Ulug Irkin in cok az bir kuvvetle kactigi belirtilmektedir 711 yilinda diger buyuk boylarla birlikte Bayirkular da Gokturkler e isyan baslatsalarda Kapgan Kagan in 716 yilinda gerceklestirdigi Bayirku Seferinde Tula Nehri dolaylarinda agir bir yenilgiye ugratildilar Ancak Bayirkular bozguna ugrasalarda sefer donusundeki Kapgan Kagan i duzenledikleri baskinda oldurduler Bilge Kagan tarafindan yazdirilan Kul Tigin Yazitinda yer alan Kuzeyde Yir Bayirku ulkesine kadar sefer ettim ifadesi dikkate alindiginda Gokturkler in Bayirkular i kontrol altinda tutmak icin surekli askeri tedbir almak zorunda kaldigi gorulmektedir Bilge Kagan in olumunden sonra Ikinci Dogu Gokturk Kaganliginda yeniden ic karisikliklar baslamis ve 742 yilindan itibaren Bayirkular da serbest hareket etmeye baslamislardir Ikinci Dogu Gokturk Kaganligi nin 744 yili gibi yikilmasiyla onlarin hukmettigi topraklarda konfederasyon olusumu halindeki Uygur Kaganligi hakim olmaya baslamistir Bir sure sonra Sekiz Oguz ve Dokuz Oguz boylarina onderlik ederek Uygurlar a isyan etmislerdir Taryat Yazitlarinda dokuz kabileden mutesekkil olan Dokuz Bayurkilar dan bahsedilmektedir 10 Yuzyil ilk yarisina tarihlenen Miran Metinlerinde Bayirkular in Uygurlar a tabi olduklari gorulmekte birlikte Uygur tahtinda onemli bir konumlari bulunmaktaydi Bundan sonra Uygur adi altinda kayboldugu dusunulen Bayirku adi kaynaklarda yer almamaya baslamis olup Bayirku halki da Uygurlar i olusturan halklardan biri olmustur Kaynakca Babahoroz 20 Nisan 2012 Tiltombak GokTurk Anitlari Tiltombak 2 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mayis 2022 H W Bailey A Khotanese Text concerning the Turks in Kantsou Asia Major s 47 a b c d e Tasagil Ahmet 2013 Cin Kaynaklarina Gore Eski Turk Boylari Ankara Turk Tarih Kurumu 2 Baski s 51 135 143 ISBN 978 975 16 1630 2 a b Gomec S Kok Turkce Kaynaklarda Gecen Bayirkular Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi Tarih Bolumu Tarih Arastirmalari Dergisi Sayi 27 Cilt 16 Sf 1 Yil 1994 URL http dergiler ankara edu tr dergiler 18 22 65 pdf 19 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 07 11 Aydin E Yenisey Yazitlarinda Gecen Turk Boylari Uzerine Notlar Turkish Studies Sayi 6 1 Sf 397 398 Yil 2011 URL http www turkishstudies net files turkishstudies 209518237 2ayd C4 B1nerhan pdf 15 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 07 11 Erkoc E I Askeri Tarih Acisindan Kol Tigin GU Gazi Egitim Fakultesi Dergisi Cilt 26 Sayi 1 Sf 210 Yil 2006 URL http webcache googleusercontent com search q cache KRAZDOhtCNMJ gefad gazi edu tr article download 5000078690 5000072910 amp cd 1 amp hl tr amp ct clnk amp gl tr Erisim 2019 07 11 Omarbekov T Nogaybayeva M S Kosimova A Kazak Turklerinin Olusumunda Oguzlarin Rolu Etnik Ve Cografi Butunlesme Milli Folklor Uluslararasi Kultur Arastirmalari Dergisi Sayi 113 Sf Yil 2017 URL http www millifolklor com PdfViewer aspx Sayi 113 amp Sayfa 81 11 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2019 07 19