Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Örnekler |
|---|
| 1- i-mek ek fiili
2- -dir ek fiili
|
Ek-fiil, ek-eylem veya cevher fiil, Türkçede isimlerin sonuna eklenerek onları yüklem haline getiren bir ektir. Bu ek Eski Türkçe "ér- : olgunlaşmak, yetişmek, tamam olmak" fiilinden evrilip zaman içinde "i-mek" haline gelmiş ve zamanla kökünün de erimesiyle bugün sadece “şu veya bu durumda bulunmak” manalarını cümleye katan (i)-di, (i)-miş, (i)-se ve (i)-dir halleri kalmıştır. Diğer dillerden muadil olarak İngilizce "to be",Latince "esse" fiilleri örnek verilebilir.
Bu ek kelimenin sonundan düşürülebilir ve bazı hallerde bu ek olmadan da isim yüklem olabilir. Bu özellik Rusça, Arapça, Macarca ve Japonca gibi dillerde de mevcuttur.
Bir başka fonksiyonu da basit zamanlı fiillerden bileşik zamanlı fiil yapmaktır. Bu çekim eki alan bir fiile ek-fiilin getirilmesi ile yapılır ve her iki durumda da ek-fiil ses uyumu kurallarına riayet ederler.
İsim soylu kelimelerden yüklem yaparken, ek-fiilden sonra -im, -in, -sin, -iz, -siniz ve -ler şahıs eklerinden biri gelebilir.
Kısacası:
Ek fiiller Türkçede iki görevde kullanılır:
- İsim soylu sözcükleri yüklem yapmak (ayrıca bkz. koşaç)
- Basit zamanlı fiillere eklenerek birleşik zamanlı fiil yapmak (-dir hariç).
İsim veya isim soylu sözcüklerden yüklem yapma
-di, -dir ve -miş ek-fiilleri isim, sıfat, zarf gibi isim soylu sözcüklere eklenerek, cümlede ana yüklem olarak kullanılmalarını sağlar:
- Kapıyı açan annemdi. (annem i-di)
- Elma lezzetli bir meyvedir.
- Bu bina ne kadar da yüksekmiş. (yüksek i-miş)
Yüklemler kullanıldıkları cümlelerde iş, oluş, hareket ya da durum anlatan kelimelerdir. Adlar kendi başlarına iş, oluş, durum ya da hareket anlatamazlar ve yüklem olamazlar. Adların yüklem olabilmesi, durum, zaman ya da dilek alabilmesi için ek-fiil alması gerekir. Bununla birlikte "-dir" ek-fiili bazen pratik nedenlerle, anlatım bütünlüğünü sağlamak için ya da yazı türüne bağlı olarak kullanılmayabilir. Bu şekildeki -dir ekine "gizli ek-fiil" denir ve yazı dilinde belirtilmek istendiğinde parantez içinde gösterilir.
Örnek:
- Hayat çok güzel(dir).
- Ben bir öğrenciyim(dir).
"Ben bir öğrenciyim." örneğindeki -im şahıs eki sıklıkla iyelik ekleri ile karıştırılır. İyelik ekleri, bir varlığın kime ait olduğunu belirtir. Ek-fiil ise fiilin zamanı ile ilgili bilgi verir:
- Defne benim öğrencim(dir). iyelik eki + (ek-fiil)
- Ben öğrenci-y-im(dir). 1. tekil şahıs eki + (ek-fiil) (y ise kaynaştırma harfidir)
"Okumak", yazmak, çizmek, göçmek" gibi bazı fiillerin geniş zaman kipi; aynı fiillerden yapım ekleri ile türetilmiş isimlerle aynı yazıma sahiptir (okur, yazar, çizer, göçer, gibi). Bu sözcüklerin ek-fiil almış hâlleri; geniş zaman kipleri ile karıştırılabilir. Ayırabilmek için bazen sözün gelişine, neyi îmâ ettiğine veya öznesine bakmak gerekir lâkin bazen de çözülemez. Meselâ "Siz o zamanlar yazar mıydınız?" sorusuna cevaben "Ben o zamanlar hem okur hem yazardım." cümlesinde okumak-yazmak fiillerinden mi yoksa okur ve yazar kişiliklerinden mi bahsedildiği meçhuldür.
Örnekler:
- Eve gidince defterine yazarsın. (geniş zaman kipinin 2. tekil şahıs çekimi. Yazmak sözcüğü fiildir)
- Sen çok iyi yazarsın(dır). (ek-fiilin 2. tekil şahıs çekimi. "Yazar" sözcüğü, "yazmak" fiilinden türetilmiş bir isimdir)
- Sen çok iyi yazarsın(dır). (ek-fiilin geniş zaman 2. tekil şahıs çekimi. Yazmak kelimesi fiildir)
- Sen çok iyi yazardın. (ek-fiilin geçmiş zamanın hikâyesi kipinde 2. tekil şahıs çekimi. "Yazar" kelimesi, "yazmak" fiilinden türetilmiş bir isimdir) (yazar i-di-n)
- Sen çok iyi yazardın. (ek-fiilin geniş zamanın hikâyesi kipinde 2. tekil şahıs çekimi) (yazar i-di-n)
Fiilimsiler cümlede isim soylu sözcükler gibi davrandığından, ek-fiiller fiilimsilerin de yüklem olarak kullanılabilmesini sağlar:
- Huzursuzluk çıkaranlar, partiye davetsiz gelenlerdi. (adlaşmış sıfat-fiil)
- En son istediğim şey buraları bırakıp gitmek(tir). (isim-fiil)
Ek-fiilin şartı (-se)
-se eki isim soylu sözcüklerin sonuna eklendiğinde yan cümleciğin yüklemi olur ancak cümlenin "temel yargısı" ana cümlenin yükleminde bulunur:
- Hava soğuksa dışarı çıkmayalım. ("çıkmayalım" ana yüklem)
Eksiltili cümlelerde ana yüklem bulunmayabilir:
- - Neden bu güzel havada yanına şemsiye alıyorsun?
- - Ya orada hava yağmurluysa? (eksiltili cümle)
Bileşik zamanlı fiil
Bir haber veya dilek kipine "-idi, -imiş, -ise" ek-fiillerinden biri eklendiğinde "bileşik zamanlı fiil" haline gelir. Bu eklere ek fiilin hikâyesi, ek fiilin rivâyeti ve ek fiilin şartı denir:
| Haber kiplerinden türetilenler:
| Dilek kiplerinden türetilenler:
|
Ek-fiillerde olumsuzluk
Ek-fiillerin olumsuz hâli isim cümlelerinde "değil" koşacı ile oluşturulur:
- Havalar umduğumuz kadar sıcak değildi.
- Aradığınız adres bu mahallede değil(dir).
Bileşik zamanlı fiillerde ise -basit zamanlı fiiller gibi- olumsuzluk eki ile oluşturulur:
- Bu kadar erken gelmemeliydik.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ornekler1 i mek ek fiili di di du du mis mis mus mus se 2 dir ek fiili dir Ek fiil ek eylem veya cevher fiil Turkcede isimlerin sonuna eklenerek onlari yuklem haline getiren bir ektir Bu ek Eski Turkce er olgunlasmak yetismek tamam olmak fiilinden evrilip zaman icinde i mek haline gelmis ve zamanla kokunun de erimesiyle bugun sadece su veya bu durumda bulunmak manalarini cumleye katan i di i mis i se ve i dir halleri kalmistir Diger dillerden muadil olarak Ingilizce to be Latince esse fiilleri ornek verilebilir Bu ek kelimenin sonundan dusurulebilir ve bazi hallerde bu ek olmadan da isim yuklem olabilir Bu ozellik Rusca Arapca Macarca ve Japonca gibi dillerde de mevcuttur Bir baska fonksiyonu da basit zamanli fiillerden bilesik zamanli fiil yapmaktir Bu cekim eki alan bir fiile ek fiilin getirilmesi ile yapilir ve her iki durumda da ek fiil ses uyumu kurallarina riayet ederler Isim soylu kelimelerden yuklem yaparken ek fiilden sonra im in sin iz siniz ve ler sahis eklerinden biri gelebilir Kisacasi Ek fiiller Turkcede iki gorevde kullanilir Isim soylu sozcukleri yuklem yapmak ayrica bkz kosac Basit zamanli fiillere eklenerek birlesik zamanli fiil yapmak dir haric Isim veya isim soylu sozcuklerden yuklem yapma di dir ve mis ek fiilleri isim sifat zarf gibi isim soylu sozcuklere eklenerek cumlede ana yuklem olarak kullanilmalarini saglar Kapiyi acan annemdi annem i di Elma lezzetli bir meyvedir Bu bina ne kadar da yuksekmis yuksek i mis Yuklemler kullanildiklari cumlelerde is olus hareket ya da durum anlatan kelimelerdir Adlar kendi baslarina is olus durum ya da hareket anlatamazlar ve yuklem olamazlar Adlarin yuklem olabilmesi durum zaman ya da dilek alabilmesi icin ek fiil almasi gerekir Bununla birlikte dir ek fiili bazen pratik nedenlerle anlatim butunlugunu saglamak icin ya da yazi turune bagli olarak kullanilmayabilir Bu sekildeki dir ekine gizli ek fiil denir ve yazi dilinde belirtilmek istendiginde parantez icinde gosterilir Ornek Hayat cok guzel dir Ben bir ogrenciyim dir Ben bir ogrenciyim ornegindeki im sahis eki siklikla iyelik ekleri ile karistirilir Iyelik ekleri bir varligin kime ait oldugunu belirtir Ek fiil ise fiilin zamani ile ilgili bilgi verir Defne benim ogrencim dir iyelik eki ek fiil Ben ogrenci y im dir 1 tekil sahis eki ek fiil y ise kaynastirma harfidir Okumak yazmak cizmek gocmek gibi bazi fiillerin genis zaman kipi ayni fiillerden yapim ekleri ile turetilmis isimlerle ayni yazima sahiptir okur yazar cizer gocer gibi Bu sozcuklerin ek fiil almis halleri genis zaman kipleri ile karistirilabilir Ayirabilmek icin bazen sozun gelisine neyi ima ettigine veya oznesine bakmak gerekir lakin bazen de cozulemez Mesela Siz o zamanlar yazar miydiniz sorusuna cevaben Ben o zamanlar hem okur hem yazardim cumlesinde okumak yazmak fiillerinden mi yoksa okur ve yazar kisiliklerinden mi bahsedildigi mechuldur Ornekler Eve gidince defterine yazarsin genis zaman kipinin 2 tekil sahis cekimi Yazmak sozcugu fiildir Sen cok iyi yazarsin dir ek fiilin 2 tekil sahis cekimi Yazar sozcugu yazmak fiilinden turetilmis bir isimdir Sen cok iyi yazarsin dir ek fiilin genis zaman 2 tekil sahis cekimi Yazmak kelimesi fiildir Sen cok iyi yazardin ek fiilin gecmis zamanin hikayesi kipinde 2 tekil sahis cekimi Yazar kelimesi yazmak fiilinden turetilmis bir isimdir yazar i di n Sen cok iyi yazardin ek fiilin genis zamanin hikayesi kipinde 2 tekil sahis cekimi yazar i di n Fiilimsiler cumlede isim soylu sozcukler gibi davrandigindan ek fiiller fiilimsilerin de yuklem olarak kullanilabilmesini saglar Huzursuzluk cikaranlar partiye davetsiz gelenlerdi adlasmis sifat fiil En son istedigim sey buralari birakip gitmek tir isim fiil Ek fiilin sarti se se eki isim soylu sozcuklerin sonuna eklendiginde yan cumlecigin yuklemi olur ancak cumlenin temel yargisi ana cumlenin yukleminde bulunur Hava soguksa disari cikmayalim cikmayalim ana yuklem Eksiltili cumlelerde ana yuklem bulunmayabilir Neden bu guzel havada yanina semsiye aliyorsun Ya orada hava yagmurluysa eksiltili cumle Bilesik zamanli fiilBir haber veya dilek kipine idi imis ise ek fiillerinden biri eklendiginde bilesik zamanli fiil haline gelir Bu eklere ek fiilin hikayesi ek fiilin rivayeti ve ek fiilin sarti denir Haber kiplerinden turetilenler gelmisti ogrenilen gecmis zamanin hikayesi gelmismis ogrenilen gecmis zamanin rivayeti gelmisse ogrenilen gecmis zamanin sarti geldiydi gorulen gecmis zamanin hikayesi geldiyse gorulen gecmis zamanin sarti geliyordu simdiki zamanin hikayesi geliyormus simdiki zamanin rivayeti geliyorsa simdiki zamanin sarti gelirdi genis zamanin hikayesi gelirmis genis zamanin rivayeti gelirse genis zamanin sarti gelecekti gelecek zamanin hikayesi gelecekmis gelecek zamanin rivayeti gelecekse gelecek zamanin sarti Dilek kiplerinden turetilenler gelmeliydi gereklilik kipinin hikayesi gelmeliymis gereklilik kipinin rivayeti gelmeliyse gereklilik kipinin sarti geleydi istek kipinin hikayesi geleymis istek kipinin rivayeti gelseydi dilek sart kipinin hikayesi gelseymis dilek sart kipinin rivayeti Ek fiillerde olumsuzlukEk fiillerin olumsuz hali isim cumlelerinde degil kosaci ile olusturulur Havalar umdugumuz kadar sicak degildi Aradiginiz adres bu mahallede degil dir Bilesik zamanli fiillerde ise basit zamanli fiiller gibi olumsuzluk eki ile olusturulur Bu kadar erken gelmemeliydik Kaynakca Nisanyan Sozluk 3 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Agustos 2023 lugatim com 3 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Agustos 2023