Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Şubat 2023) () |
Macarca (kendi dilinde
| Macarca | |
|---|---|
| Magyar | |
 Macarca Yazı örneği. | |
| Bölge | Orta Avrupa |
| Etnisite | Macarlar |
| Konuşan sayısı | 12.319.330 (2001) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Latin alfabesi (Macar alfabesi) |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Macaristan Voyvodina Burgenland Avrupa Birliği |
| Tanınmış azınlık dili |  Ukrayna Hırvatistan Sırbistan Slovakya Slovenya Avusturya  Romanya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | hu |
| ISO 639-2 | hun |
| ISO 639-3 | Çeşitli: hun – Modern Macarca ohu – Büyük Macarca |
 Macarca'nın konuşulduğu yerler. | |
 | |
Sınıflandırma
Macarca Ural dil ailesine mensuptur. Bu aile içerisinde ise Batı Sibirya ile Kuzey Norveç arasında yaşayan kavimlerin konuştukları Fin-Ugor dilleri grubunda yer alır. , Fince, Estonca, Laponca, Ostyakça, , , , de bu dil ailesi içinde yer almaktadır. Buna rağmen Fin-Ugor dillerinin gerçek bir Ural dil ailesi alt grubu olup olmadığı tartışmalıdır. Fin-Ugor dilleri içerisinde, Macarca, Hantıca ve Mansice Ugor dillerini oluşturur ve aile içinde birbirlerine en yakın akrabalık ilişkisini gösterirler.
Eski teoriler
Eskiden Macarca Ural dilleri içerisinde daha geniş bir Ural-Altay dil ailesi içerisinde sınıflandırılmış olmasına rağmen, günümüzde genel kabul edilen görüş, Ural dillerinin kendi başına bir genetik aile oluşturduğu, Altay dillerinin ise aralarında akrabalık bulunmadığı ve bu benzerliklerin kültürel difüzyon ve alıntılamalar ile açıklanabileceği yönündedir. Aynı zamanda 18. ve 19. yüzyılda, Macarcanın Ural dilleri yerine Türk dilleri içerisinde sınıflandırılması gerektiğine dair, "Ugor-Türk Savaşı" (Az ugor-török háború) lakaplı akademik tartışmalar meydana gelmiştir, ancak fikir birliği Ugor dilleri üzerinde sağlanmıştır. Macarcanın Türkçeye benzerliğine verilen yaygın bir örnek şu cümledir: A zsebemben sok alma van. Cebimde çok elma var.
Tarih boyunca Çince, Baskça, Ermenice, Eski Mısırca, Etrüskçe, Farsça, İbranice, İngilizce, Hunca, Japonca, Keçuva dili, , , Sanskritçe, Sümerce, Tibetçe, Yunanca ve diğer 40 dilin de aralarında bulunduğu pek çok dil ile Macarcanın ilişkili olduğu iddia edilmiş olmasına rağmen ana akım dil bilimciler, bu iddiaları sözdebilimsel bulmaktadır.
Tarih
Macarlar yaklaşık M.Ö. 1000 yılında önce bağımsız bir kavim olarak yaşamaya başlamış ve Milat sıralarında Ural dağlarının doğusuna ulaşmışlardır. M.S. 5. yüzyılda Macarlar İç Asya'dan batıya doğru göç eden Türklere katılarak onlarla birlikte Kafkas bölgesine gelmişler ve kesintisiz 500 yıl boyunca da burada Oğuz Türkleri ile birlikte yaşamışlardır.[] Macarlar tarihte Onoğurlar ve Ön Bulgarlar ile yakın bir ilişkide bulunmuş ve bu dönemde Macarcaya Oğur dilleri kökenli özellikle de hayvan yetiştiriciliği ve tarımla ilgili yaklaşık 250[] kadar sözcük geçmiştir. Bunlara örnek olarak árpa (arpa), búza (buğday), borsó (burçak), gyümölcs (yemiş), szőlő (<sidleğ / üzüm), bor (şarap), bika (boğa), ökör (öküz), borjú (buzağı), barsony (<barçın/kadife), sátor (çadır), kapu (kapı), tenger (deniz), sárga (sarı), bélyeg (<bilig / pul) yer almaktadır.[] Oğurlar, Macarların yazıyla tanışmasında önemli bir rol oynamıştır. Günümüz Macarcasında kullanılan ve Macarcaya Batı Türkçesinden geçen ír (yazmak) ve betű (<betik / harf) sözcükleri bu etkiyi göstermektedir.[]
Günümüzdeki yurtları olan Karpatlar Havzası'na 896 yılında yerleşen Macarlar, 1001 yılında Hristiyanlığın kabulünden sonra bulundukları bölgenin etnik karakteri dolayısıyla Eski Kilise Slavcası, Sırp-Hırvatça, Sloven, Çek, Slovak dillerinden de tarım, ekonomi, ev aletleri, din, devlet yönetimine ilişkin birçok sözcük almışlardır. Bu dillerin yanı sıra Türk dilleri ailesinde yer alan Kumanca ve Peçenekçe de 12. ve 13. yüzyıl civarında Macarca üzerinde etkiler bırakmıştır. Macarca ise Rumenceyi etkilemiş olup, Rumencede yer alan söz varlığının yaklaşık %1,5'inin kökeni Macarcaya dayanmaktadır.
Bunun dışında Macar diline Latinceden de özellikle Hristiyanlık, devlet yönetimi, devletlerarası ilişkiler, eğitim ve hukuk alanlarında birçok sözcük girmiştir. Macarcaya en başta Almancadan olmak üzere, İtalyanca ve Fransızca, Arapça ve Farsçadan da birtakım sözcükler girmiştir.
Alfabe
Macarlar kendi dillerine özgü bazı sesleri gösteren işaretleri de ekleyerek Orhun alfabesindeki harflere çok benzeyen harflerden meydana gelen bir tür oyma yazısı kullanmışlardır.[] Hristiyanlığı kabul ettikten sonra bu alfabe yerini Latin abecesine bırakmış olmakla birlikte bugünkü Romanya'nın Doğu Erdel bölgesinde oturan bir Macar boyu olan Székely'ler (Sekeller) tarafından yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Modern Macar alfabesi 42 harftir.
| Büyük harfler | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| A | Á | B | C | Cs | D | Dz | Dzs | E | É | F | G | Gy | H | I | Í | J | K | L | Ly | M | N | Ny | O | Ó | Ö | Ő | P | Q | R | S | Sz | T | Ty | U | Ú | Ü | Ű | V | W | X | Y | Z | Zs |
| Küçük harfler | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| a | á | b | c | cs | d | dz | dzs | e | é | f | g | gy | h | i | í | j | k | l | ly | m | n | ny | o | ó | ö | ő | p | q | r | s | sz | t | ty | u | ú | ü | ű | v | w | x | y | z | zs |
Macarcaya geçen Türkçe sözcükler
Macarlar gerek bugünkü Kuzey Rusya'da, gerekse Karpatlar havzasında ilişkiye geçtikleri Kumanlar ve Peçeneklerden de Türkçe sözcük almışlardır [bicska (bıçak), boza (boza), koboz (kopuz),anya (ana/anne).
Yaklaşık 150 yıl kadar süren Osmanlı egemenliği döneminde Türkçeden Macarcaya birkaç sözcük girmiştir [Örn: findzsa (fincan), dohány (<duhan / tütün), ibrik (ibrik), papucs (pabuç), csizma (çizme) ...]
Son olarak da hangi dönemde Macarcaya yerleştiği bilinmeyen sözcükler vardır. [Örn.: oroszlán (arslan) ... ]
Konuşulduğu alanlar
| Ülke | Konuşan sayısı |
|---|---|
| Macaristan | 10 milyon (2001 Nüfus sayımı27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .) |
| Romanya (çoğunluk Transilvanya) | 1,443,970 () |
| Slovakya | 520,528 () |
| Sırbistan (çoğunluk Vojvodina) | 293,299 () |
| Ukrayna (çoğunluk ) | 149,400 () |
| Amerika Birleşik Devletleri | 117,973 (2000 Nüfus sayımı) |
| Kanada | 75,555 (2001 Nüfus sayımı13 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .) |
| Rusya(Komi lehçesi ile) | 70,000 |
| Avusturya (çoğunluk Burgenland) | 22,000 |
| Hırvatistan | 16,500 |
| Slovenya | 9,240 |
| Toplam | 12-13 milyon |
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Aralık 2013.
- ^ "Salminen, Tapani (2002): Problems in the taxonomy of the Uralic languages in the light of modern comparative studies". 12 Ekim 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ocak 2020.
- ^ "...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages—a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).
- ^ Robert Lawrence Trask: The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics - PAGE: 357, Publisher: Psychology Press (2000),
- ^ Marcantonio, Angela; Nummenaho, Pirjo; Salvagni, Michela (2001). (PDF). Linguistica Uralica, 2/2001. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2017.
- ^ Miklós Zsirai: Őstörténeti csodabogarak. Budapest, 1943.
- ^ "Hungary – Early history". Library of Congress (public domain). 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2008.
- ^ András Róna-Tas & Árpád Berta, West Old Turkic: Turkic Loanwords in Hungarian. Part 1: Introduction, A-K (Wiesbaden: Harrassowitz, 2011), 151-2.
- ^ Kim Schulte, "Loanwords in Romanian", Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook (Berlin: De Gruyter Mouton, 2009), 239.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Macarca haber gazete kitap akademik JSTOR Subat 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Macarca kendi dilinde Ural dil ailesi icinde yer alan ve muhtemelen Ugor dilleri koluna ait baslica Macaristan ve cevresindeki ulkelerde konusulan bir dildir Dilin yaklasik 14 5 milyon konusani vardir ve bunlarin 10 milyonu Macaristan da yasar En buyuk ikinci topluluk 1 5 milyon konusani ile komsu Romanya daki Transilvanya bolgesindedir MacarcaMagyarMacarca Yazi ornegi BolgeOrta AvrupaEtnisiteMacarlarKonusan sayisi12 319 330 2001 Dil ailesiUral dilleri Fin Ugor dilleriUgor dilleriMacarcaYazi sistemiLatin alfabesi Macar alfabesi Resmi durumuResmi dil Macaristan Voyvodina Burgenland Avrupa BirligiTaninmis azinlik dili Ukrayna Hirvatistan Sirbistan Slovakya Slovenya Avusturya RomanyaDil kodlariISO 639 1huISO 639 2hunISO 639 3Cesitli hun Modern Macarca ohu Buyuk MacarcaMacarca nin konusuldugu yerler SiniflandirmaMacarca Ural dil ailesine mensuptur Bu aile icerisinde ise Bati Sibirya ile Kuzey Norvec arasinda yasayan kavimlerin konustuklari Fin Ugor dilleri grubunda yer alir Fince Estonca Laponca Ostyakca de bu dil ailesi icinde yer almaktadir Buna ragmen Fin Ugor dillerinin gercek bir Ural dil ailesi alt grubu olup olmadigi tartismalidir Fin Ugor dilleri icerisinde Macarca Hantica ve Mansice Ugor dillerini olusturur ve aile icinde birbirlerine en yakin akrabalik iliskisini gosterirler Eski teoriler Eskiden Macarca Ural dilleri icerisinde daha genis bir Ural Altay dil ailesi icerisinde siniflandirilmis olmasina ragmen gunumuzde genel kabul edilen gorus Ural dillerinin kendi basina bir genetik aile olusturdugu Altay dillerinin ise aralarinda akrabalik bulunmadigi ve bu benzerliklerin kulturel difuzyon ve alintilamalar ile aciklanabilecegi yonundedir Ayni zamanda 18 ve 19 yuzyilda Macarcanin Ural dilleri yerine Turk dilleri icerisinde siniflandirilmasi gerektigine dair Ugor Turk Savasi Az ugor torok haboru lakapli akademik tartismalar meydana gelmistir ancak fikir birligi Ugor dilleri uzerinde saglanmistir Macarcanin Turkceye benzerligine verilen yaygin bir ornek su cumledir A zsebemben sok alma van Cebimde cok elma var Tarih boyunca Cince Baskca Ermenice Eski Misirca Etruskce Farsca Ibranice Ingilizce Hunca Japonca Kecuva dili Sanskritce Sumerce Tibetce Yunanca ve diger 40 dilin de aralarinda bulundugu pek cok dil ile Macarcanin iliskili oldugu iddia edilmis olmasina ragmen ana akim dil bilimciler bu iddialari sozdebilimsel bulmaktadir TarihMacarlar yaklasik M O 1000 yilinda once bagimsiz bir kavim olarak yasamaya baslamis ve Milat siralarinda Ural daglarinin dogusuna ulasmislardir M S 5 yuzyilda Macarlar Ic Asya dan batiya dogru goc eden Turklere katilarak onlarla birlikte Kafkas bolgesine gelmisler ve kesintisiz 500 yil boyunca da burada Oguz Turkleri ile birlikte yasamislardir kaynak belirtilmeli Macarlar tarihte Onogurlar ve On Bulgarlar ile yakin bir iliskide bulunmus ve bu donemde Macarcaya Ogur dilleri kokenli ozellikle de hayvan yetistiriciligi ve tarimla ilgili yaklasik 250 kaynak belirtilmeli kadar sozcuk gecmistir Bunlara ornek olarak arpa arpa buza bugday borso burcak gyumolcs yemis szolo lt sidleg uzum bor sarap bika boga okor okuz borju buzagi barsony lt barcin kadife sator cadir kapu kapi tenger deniz sarga sari belyeg lt bilig pul yer almaktadir kaynak belirtilmeli Ogurlar Macarlarin yaziyla tanismasinda onemli bir rol oynamistir Gunumuz Macarcasinda kullanilan ve Macarcaya Bati Turkcesinden gecen ir yazmak ve betu lt betik harf sozcukleri bu etkiyi gostermektedir kaynak belirtilmeli Gunumuzdeki yurtlari olan Karpatlar Havzasi na 896 yilinda yerlesen Macarlar 1001 yilinda Hristiyanligin kabulunden sonra bulunduklari bolgenin etnik karakteri dolayisiyla Eski Kilise Slavcasi Sirp Hirvatca Sloven Cek Slovak dillerinden de tarim ekonomi ev aletleri din devlet yonetimine iliskin bircok sozcuk almislardir Bu dillerin yani sira Turk dilleri ailesinde yer alan Kumanca ve Pecenekce de 12 ve 13 yuzyil civarinda Macarca uzerinde etkiler birakmistir Macarca ise Rumenceyi etkilemis olup Rumencede yer alan soz varliginin yaklasik 1 5 inin kokeni Macarcaya dayanmaktadir Bunun disinda Macar diline Latinceden de ozellikle Hristiyanlik devlet yonetimi devletlerarasi iliskiler egitim ve hukuk alanlarinda bircok sozcuk girmistir Macarcaya en basta Almancadan olmak uzere Italyanca ve Fransizca Arapca ve Farscadan da birtakim sozcukler girmistir AlfabeMacarlar kendi dillerine ozgu bazi sesleri gosteren isaretleri de ekleyerek Orhun alfabesindeki harflere cok benzeyen harflerden meydana gelen bir tur oyma yazisi kullanmislardir kaynak belirtilmeli Hristiyanligi kabul ettikten sonra bu alfabe yerini Latin abecesine birakmis olmakla birlikte bugunku Romanya nin Dogu Erdel bolgesinde oturan bir Macar boyu olan Szekely ler Sekeller tarafindan yuzyillar boyunca kullanilmistir Modern Macar alfabesi 42 harftir Buyuk harflerA A B C Cs D Dz Dzs E E F G Gy H I I J K L Ly M N Ny O o O O P Q R S Sz T Ty U U U U V W X Y Z ZsKucuk harflera a b c cs d dz dzs e e f g gy h i i j k l ly m n ny o o o o p q r s sz t ty u u u u v w x y z zsMacarcaya gecen Turkce sozcuklerMacarlar gerek bugunku Kuzey Rusya da gerekse Karpatlar havzasinda iliskiye gectikleri Kumanlar ve Peceneklerden de Turkce sozcuk almislardir bicska bicak boza boza koboz kopuz anya ana anne Yaklasik 150 yil kadar suren Osmanli egemenligi doneminde Turkceden Macarcaya birkac sozcuk girmistir Orn findzsa fincan dohany lt duhan tutun ibrik ibrik papucs pabuc csizma cizme Son olarak da hangi donemde Macarcaya yerlestigi bilinmeyen sozcukler vardir Orn oroszlan arslan Konusuldugu alanlarMacarca konusulan bolgelerUlke Konusan sayisiMacaristan 10 milyon 2001 Nufus sayimi27 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Romanya cogunluk Transilvanya 1 443 970 Slovakya 520 528 Sirbistan cogunluk Vojvodina 293 299 Ukrayna cogunluk 149 400 Amerika Birlesik Devletleri 117 973 2000 Nufus sayimi Kanada 75 555 2001 Nufus sayimi13 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusya Komi lehcesi ile 70 000Avusturya cogunluk Burgenland 22 000Hirvatistan 16 500Slovenya 9 240Toplam 12 13 milyonKaynakca Arsivlenmis kopya 17 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Aralik 2013 Salminen Tapani 2002 Problems in the taxonomy of the Uralic languages in the light of modern comparative studies 12 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Ocak 2020 T his selection of features does not provide good evidence for common descent and we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent Asya Pereltsvaig Languages of the World An Introduction 2012 Cambridge has a good discussion of the Altaic hypothesis pp 211 216 Robert Lawrence Trask The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics PAGE 357 Publisher Psychology Press 2000 9781579582180 Marcantonio Angela Nummenaho Pirjo Salvagni Michela 2001 PDF Linguistica Uralica 2 2001 11 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Ekim 2017 Miklos Zsirai Ostorteneti csodabogarak Budapest 1943 Hungary Early history Library of Congress public domain 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2008 Andras Rona Tas amp Arpad Berta West Old Turkic Turkic Loanwords in Hungarian Part 1 Introduction A K Wiesbaden Harrassowitz 2011 151 2 Kim Schulte Loanwords in Romanian Loanwords in the World s Languages A Comparative Handbook Berlin De Gruyter Mouton 2009 239