Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eleştirel düşünme (kritik düşünme) akıl yürütme, analiz ve değerlendirme gibi zihinsel süreçlerden oluşan bir düşünme biçimidir. Eleştirel düşünme yerine kimi zaman tartışma mantığı ya da biçim dışı (enformel) mantık terimleri de kullanılmaktadır. Sorgulama ve şüpheciliğe dayanan eleştirel düşünme sağduyu ve bilimsel kanıtlarla uyuşan net hükümlere varmak için somut veya soyut konular üzerinde düşünme süreçlerini de içermektedir. Bu yönüyle diğer bir düşünme biçimi olan yaratıcı düşünmeyi tamamlamaktadır.
Eleştirel düşünürler tüm duyulardan, yazılı veya sözlü ifadelerden, gözlem, deney ve akıl yürütmeden elde ettikleri verileri bir araya getirirler. Eleştirel düşünme bireyin tartışmaları safsatalardan ayırabilmesine, yargılama yetisinin gücüne, inançlarının şekillenmesine, yeğlemelerinin ve eylemlerinin doğru ve geçerli olmasına önemli katkıda bulunur.
Eleştirel düşünce özellikleri
Geliştirilen bir argümanın, ne denli eleştirel düşünme ürünü olduğunu anlamak için bir dizi ölçüte gereksinme bulunmaktadır. Bu ölçütlere göre bir argümanı inceleyerek, argümanın ulaştığı sonuçların sağlamlığının düzeyi hakkında fikir edinmek mümkündür. Eleştirel düşünceyi eleştirel olmayan düşünceden ayırmayı sağlayan başlıca düşünce özellikleri şunlardır:
- İlgililik: Geliştirilen argüman ve argümanı meydana getiren ögeler ele alınan konuya ilişkin olmalıdır.
- Geçerlilik: Argümanı teşkil eden önermeler sağduyu, veri, bilgi ve kanıta dayalı olarak savunulabilir ve geçerlenebilir olmalıdır.
- Açıklık ve anlaşılabilirlik: Argümanı meydana getiren önerme ve çıkarımlar herhangi bir yanlış anlamaya veya anlam karmaşasına meydan vermemelidir.
- Dengelilik (genişlik ve derinlik): Argümanı meydana getiren önermelerin kapsamı ve ayrıntı düzeyi yeterli olmalıdır.
- Mantıklılık: Önermeler doğru biçimde sıralanmalı ve birbirleri ile doğru olarak ilişkilendirilmeli, argüman uygun bir mantık silsilesi izlemelidir.
- Doğruluk: Argümanın sonunda varılan sonuçlar, argümana temel oluşturan veri, bilgi, kanıt ve varsayımlar tarafından desteklenmelidir.
- Adillik: Argüman konunun paydaşları arasında—özellikle sağduyu ve bilgi sahibi olanlarda—güvenilirlik ve adalet hissi uyandırmalıdır.
Eleştirel düşünme süreci
Eleştirel düşünme süreci beş aşamadan oluşmakta ve ele alınacak konunun belirlenmesi ile başlamaktadır. Ardından konu ile ilgili veri, bilgi ve kanıtlar toplanmakta; farklı argümanlar ve bakış açıları incelenmekte; incelenen argümanların dayandığı varsayım, veri, bilgi ve kanıtlar gözden geçirilmektedir. İkinci aşamada elde edilen bulgular üçüncü aşamada bir değerlendirmeye tabi tutulmakta, gereksiz ya da geçersiz olanlar ayıklanmaktadır. Kalanlar arasındaki benzerlikler ve farklılıklar saptanmakta, bağlantılar ve ilişkiler tanımlanmaktadır. Dördüncü aşamada kalan veri, bilgi ve kanıtlar mantıksal bir çerçeveye oturulmaktadır. Beşinci ve son aşamada ise mantık çerçevesi içerisinde varılan sonuçlar sunulmakta; sonuçların geçerliliği ve sağlamlığı hakkında bir yargıya varılmaktadır.
Eleştirel düşünme becerileri
Eleştirel düşünürler eleştirel düşünme süreci boyunca, ele alınan konuyu yeterince sağlam biçimde tartışabilmek için bir dizi beceriye gereksinme duymaktadır. Başlıca eleştirel düşünme becerileri şunlardır:
- Ayıklamak: Bir argümanı oluşturmak üzere bir araya getirilmiş tümce ya da önermelerden hangisinin geçerli olduğunu belirlemek; kalanları kullanmamak.
- Bağlantılandırmak: Bir argümanı oluşturmak üzere bir araya getirilmiş tümce ya da önermeleri doğru bağlaçları kullanarak birbirleri ile mantıksal olarak ilişkilendirmek.
- Benzetmek: Bir argümanda betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasındaki benzer özelliklerin, bu benzerliklerin gücünün ayırdına varmak.
- Çözümlemek: Karmaşık bir konuyu uygun biçimde alt konulara bölerek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak.
- Eleştirmek: Bir argümana konu olan kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar hakkında ya da argümanı oluşturan önermeler hakkında olumlu ya da olumsuz bir yargıya varmak.
- Eşleştirmek: Bir argümana konu olan kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasında ya da argümanı oluşturan önermeler arasında ilinti kurmak.
- Hipotez oluşturmak: Ortada yeterli veri, bilgi ve kanıt yokken, bir argüman oluşturabilmek amacı ile varsayımda bulunmak ya da açıklama önermek.
- Karşılaştırmak: Bir argümana konu olan tümceler ya da argümanda betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasındaki ortak özellikleri ve farklılıkları değerlendirmek ve belirlemek.
- Kümelendirmek: Bir argümanda betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramların aralarındaki benzer özellikleri saptamak; bu benzerlikleri kullanarak onları gruplamak.
- Neden-sonuç ilişkisi kurmak: Biribirini izleyen iki olgudan, ardılın öncülü hangi neden veya nedenlerden izlemesi gerektiğini geçerli ve sağlam bir biçimde açıklamak.
- Öngörmek: Geçmişe ya da bugüne değin veri, bilgi ve kanıtlardan yola çıkarak gelecekte ne olacağını önceden kestirmek.
- Örüntü ve istisnaları belirlemek: Bir argümanı oluşturan kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlarda yinelenen özelliklerin ayırdına varmak ve—varsa—istisnaları belirlemek; istisnalardan yola çıkarak örüntünün genelliği hakkında yargıya varmak.
- Plan yapmak: Düne ve bugüne değin veri, bilgi ve kanıtlardan yola çıkarak; ve karşılaşılabilecek belirsizlikleri de göz önüne alarak gelecekte ne ya da neler yapılması gerektiğine ilişkin karar vermek.
- Sentezlemek: Bir argümanı oluşturan ve kimi zaman biribiri ile ilintisiz ya da çelişkili görünen veri, bilgi, kanıt ve tümcelerden yola çıkarak genel ya da özgün bir sonuca varmak.
- Sınıflamak: Önceden belirlenmiş ölçütlere göre bir argümanda betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlardan ortak özellikler gösterenleri gruplamak.
- Sıralamak: Önceden belirlenmiş bir ölçüte göre bir argümanı meydana getiren tümceleri ya da argümanda betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramları sıradüzensel olarak dizmek.
- Tümdengelimsel (dedüktif) çıkarım yapmak: Bir genellemeden yola çıkarak, belirli bir kişi, nesne, eylem ya da olguya veya bunlardan oluşan bir gruba değin çıkarımda bulunmak.
- Tümevarımsal (endüktif) çıkarım yapmak: Gözlem, deney ya da araştırma yolu ile toplanan veri, bilgi ve kanıtlara dayanarak bir kişi, nesne, eylem ya da olguya veya bunların meydana getirdiği bir gruba değin genelleme yapmak.
- Veri, bilgi ve delil toplamak: Bir hipotezi kanıtlamak, bir konuda argüman geliştirmek ya da geliştirilmiş bir argümanı kuşkuya olabildiğince yer bırakmayacak şekilde desteklemek üzere, konu ile ilgili gerçekleri gözlem, ölçüm, deney ya da araştırma yolu ile bir araya getirmek.
Düşünme çeşitleri
| Eleştirel düşünme | Eleştirel olmayan düşünme |
|---|---|
| Mantıksal düşünme | Mantıksal olmayan düşünme |
| Deneysel (ampirik) düşünme | Sezgisel düşünme |
| Yararcı (pragmatik) düşünme | Arzuya dayalı düşünme |
| Kuşkucu düşünme | Yetkeci (otoriteye dayalı) düşünme |
| Yansıtmalı (reflektif) düşünme | Dogmatik düşünme |
| Gerçekçi (realist) düşünme | İdealist düşünme |
| İstatistiksel düşünme | Mutlakçı düşünme |
| Çözümsel (analitik) düşünme | Vasat düşünme |
Eleştirel düşünmenin geleceği
McKinsey Küresel Enstitüsü (MGI) tarafından geliştirilen modelde 5 ana 25 alt kategoride birçok yetkinliğin gelecekte ne kadar önemli olacağının analizi yapılmıştır. Bu analizin sonucunda ileri düzey okur-yazarlık ve eleştirel düşünme yetkinlikleri için 2030 yılında daha çok önemli olacağı gözlemlenmiştir. Grafikteki değişimde artış görülmüş ki aynı grafikte negatif eğilime sahip yetkinlikler de vardır.Değişim yüzdesindeki fark diğer bazı yetkinliklere göre az olsa da gelecekte daha bilinçli ve eleştirel düşünen bireylere ihtiyaç olacağı görülmektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Düşünme biçimleri nelerdir?". Eğitim Sözlüğü. 3 Ocak 2021. 6 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2021.
- ^ Gelecekte çalışma hayatında bizleri neler bekliyor?, Geleceğin Meslekleri (Haziran 2021). "İşlerin Geleceği ve Geleceğin İşleri". Bilim ve Teknik, 643. ss. 18-37. 27 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Eylül 2022.
Kitaplar
- Allen, M. (2004). Smart Thinking: Skills for Critical Understanding and Writing. 2. Basım. Oxford University Press.
- Browne, M. N. ve S. M. Keeley. (2009). Asking the Right Questions: A Guide to Critical Thinking. 9. Basım. Prentice Hall.
- Moore, B. N. ve R. Parker. (2008). Critical Thinking. 9. Basım. McGraw-Hill.
- Özdemir, O. (2008). Eleştirel Düşünme. Kriter Yayınları.
- Sinnott-Armstrong, W. ve R. J. Fogelin. (2009). Understanding Arguments: An Introduction to Informal Logic. 8. Basım. Wadsworth.
- Şahinel, S. (2002). Eleştirel Düşünme. Pagem A Yayıncılık.
- Tittle, P. (2011). Critical Thinking: An Appeal to Reason. Routledge.
- Walton, D. N. (1989). Informal Logic: A Handbook for Critical Argumentation. Cambridge University Press.
- Wright, L. (2001). Critical Thinking: An Introduction to Analytical Reading and Reasoning. Oxford University Press.
Dış bağlantılar
- Berber, F., F. Akbulut, H. Maden, M. Gezer ve Ş. Keser. (Tarihsiz). Düşünme ve Eleştirel Düşünme: Özel Öğretim Yöntemleri Dersi Araştırma Raporu. Süleyman Demirel Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Elektronik-Bilgisayar Eğitimi Bölümü, Bilgisayar Sistemleri Öğretmenliği. 07.10.2011 tarihinde http://tins116.cankaya.edu.tr/uploads/files/dusunmeveelestireldusunme.pdf17 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . bağlantısından erişildi.
- Critical Thinking Web18 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Foundation For Critical Thinking26 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The Socratic Method and Critical Thinking18 Mayıs 2016 tarihinde Portuguese Web Archive sitesinde arşivlendi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Elestirel dusunme kritik dusunme akil yurutme analiz ve degerlendirme gibi zihinsel sureclerden olusan bir dusunme bicimidir Elestirel dusunme yerine kimi zaman tartisma mantigi ya da bicim disi enformel mantik terimleri de kullanilmaktadir Sorgulama ve suphecilige dayanan elestirel dusunme sagduyu ve bilimsel kanitlarla uyusan net hukumlere varmak icin somut veya soyut konular uzerinde dusunme sureclerini de icermektedir Bu yonuyle diger bir dusunme bicimi olan yaratici dusunmeyi tamamlamaktadir Elestirel dusunurler tum duyulardan yazili veya sozlu ifadelerden gozlem deney ve akil yurutmeden elde ettikleri verileri bir araya getirirler Elestirel dusunme bireyin tartismalari safsatalardan ayirabilmesine yargilama yetisinin gucune inanclarinin sekillenmesine yeglemelerinin ve eylemlerinin dogru ve gecerli olmasina onemli katkida bulunur Elestirel dusunce ozellikleriGelistirilen bir argumanin ne denli elestirel dusunme urunu oldugunu anlamak icin bir dizi olcute gereksinme bulunmaktadir Bu olcutlere gore bir argumani inceleyerek argumanin ulastigi sonuclarin saglamliginin duzeyi hakkinda fikir edinmek mumkundur Elestirel dusunceyi elestirel olmayan dusunceden ayirmayi saglayan baslica dusunce ozellikleri sunlardir Ilgililik Gelistirilen arguman ve argumani meydana getiren ogeler ele alinan konuya iliskin olmalidir Gecerlilik Argumani teskil eden onermeler sagduyu veri bilgi ve kanita dayali olarak savunulabilir ve gecerlenebilir olmalidir Aciklik ve anlasilabilirlik Argumani meydana getiren onerme ve cikarimlar herhangi bir yanlis anlamaya veya anlam karmasasina meydan vermemelidir Dengelilik genislik ve derinlik Argumani meydana getiren onermelerin kapsami ve ayrinti duzeyi yeterli olmalidir Mantiklilik Onermeler dogru bicimde siralanmali ve birbirleri ile dogru olarak iliskilendirilmeli arguman uygun bir mantik silsilesi izlemelidir Dogruluk Argumanin sonunda varilan sonuclar argumana temel olusturan veri bilgi kanit ve varsayimlar tarafindan desteklenmelidir Adillik Arguman konunun paydaslari arasinda ozellikle sagduyu ve bilgi sahibi olanlarda guvenilirlik ve adalet hissi uyandirmalidir Elestirel dusunme sureciElestirel dusunme sureci bes asamadan olusmakta ve ele alinacak konunun belirlenmesi ile baslamaktadir Ardindan konu ile ilgili veri bilgi ve kanitlar toplanmakta farkli argumanlar ve bakis acilari incelenmekte incelenen argumanlarin dayandigi varsayim veri bilgi ve kanitlar gozden gecirilmektedir Ikinci asamada elde edilen bulgular ucuncu asamada bir degerlendirmeye tabi tutulmakta gereksiz ya da gecersiz olanlar ayiklanmaktadir Kalanlar arasindaki benzerlikler ve farkliliklar saptanmakta baglantilar ve iliskiler tanimlanmaktadir Dorduncu asamada kalan veri bilgi ve kanitlar mantiksal bir cerceveye oturulmaktadir Besinci ve son asamada ise mantik cercevesi icerisinde varilan sonuclar sunulmakta sonuclarin gecerliligi ve saglamligi hakkinda bir yargiya varilmaktadir Elestirel dusunme becerileriElestirel dusunurler elestirel dusunme sureci boyunca ele alinan konuyu yeterince saglam bicimde tartisabilmek icin bir dizi beceriye gereksinme duymaktadir Baslica elestirel dusunme becerileri sunlardir Ayiklamak Bir argumani olusturmak uzere bir araya getirilmis tumce ya da onermelerden hangisinin gecerli oldugunu belirlemek kalanlari kullanmamak Baglantilandirmak Bir argumani olusturmak uzere bir araya getirilmis tumce ya da onermeleri dogru baglaclari kullanarak birbirleri ile mantiksal olarak iliskilendirmek Benzetmek Bir argumanda betimlenen kisi nesne eylem olgu ya da kavramlar arasindaki benzer ozelliklerin bu benzerliklerin gucunun ayirdina varmak Cozumlemek Karmasik bir konuyu uygun bicimde alt konulara bolerek konunun daha iyi anlasilmasini saglamak Elestirmek Bir argumana konu olan kisi nesne eylem olgu ya da kavramlar hakkinda ya da argumani olusturan onermeler hakkinda olumlu ya da olumsuz bir yargiya varmak Eslestirmek Bir argumana konu olan kisi nesne eylem olgu ya da kavramlar arasinda ya da argumani olusturan onermeler arasinda ilinti kurmak Hipotez olusturmak Ortada yeterli veri bilgi ve kanit yokken bir arguman olusturabilmek amaci ile varsayimda bulunmak ya da aciklama onermek Karsilastirmak Bir argumana konu olan tumceler ya da argumanda betimlenen kisi nesne eylem olgu ya da kavramlar arasindaki ortak ozellikleri ve farkliliklari degerlendirmek ve belirlemek Kumelendirmek Bir argumanda betimlenen kisi nesne eylem olgu ya da kavramlarin aralarindaki benzer ozellikleri saptamak bu benzerlikleri kullanarak onlari gruplamak Neden sonuc iliskisi kurmak Biribirini izleyen iki olgudan ardilin onculu hangi neden veya nedenlerden izlemesi gerektigini gecerli ve saglam bir bicimde aciklamak Ongormek Gecmise ya da bugune degin veri bilgi ve kanitlardan yola cikarak gelecekte ne olacagini onceden kestirmek Oruntu ve istisnalari belirlemek Bir argumani olusturan kisi nesne eylem olgu ya da kavramlarda yinelenen ozelliklerin ayirdina varmak ve varsa istisnalari belirlemek istisnalardan yola cikarak oruntunun genelligi hakkinda yargiya varmak Plan yapmak Dune ve bugune degin veri bilgi ve kanitlardan yola cikarak ve karsilasilabilecek belirsizlikleri de goz onune alarak gelecekte ne ya da neler yapilmasi gerektigine iliskin karar vermek Sentezlemek Bir argumani olusturan ve kimi zaman biribiri ile ilintisiz ya da celiskili gorunen veri bilgi kanit ve tumcelerden yola cikarak genel ya da ozgun bir sonuca varmak Siniflamak Onceden belirlenmis olcutlere gore bir argumanda betimlenen kisi nesne eylem olgu ya da kavramlardan ortak ozellikler gosterenleri gruplamak Siralamak Onceden belirlenmis bir olcute gore bir argumani meydana getiren tumceleri ya da argumanda betimlenen kisi nesne eylem olgu ya da kavramlari siraduzensel olarak dizmek Tumdengelimsel deduktif cikarim yapmak Bir genellemeden yola cikarak belirli bir kisi nesne eylem ya da olguya veya bunlardan olusan bir gruba degin cikarimda bulunmak Tumevarimsal enduktif cikarim yapmak Gozlem deney ya da arastirma yolu ile toplanan veri bilgi ve kanitlara dayanarak bir kisi nesne eylem ya da olguya veya bunlarin meydana getirdigi bir gruba degin genelleme yapmak Veri bilgi ve delil toplamak Bir hipotezi kanitlamak bir konuda arguman gelistirmek ya da gelistirilmis bir argumani kuskuya olabildigince yer birakmayacak sekilde desteklemek uzere konu ile ilgili gercekleri gozlem olcum deney ya da arastirma yolu ile bir araya getirmek Dusunme cesitleriElestirel dusunme Elestirel olmayan dusunmeMantiksal dusunme Mantiksal olmayan dusunmeDeneysel ampirik dusunme Sezgisel dusunmeYararci pragmatik dusunme Arzuya dayali dusunmeKuskucu dusunme Yetkeci otoriteye dayali dusunmeYansitmali reflektif dusunme Dogmatik dusunmeGercekci realist dusunme Idealist dusunmeIstatistiksel dusunme Mutlakci dusunmeCozumsel analitik dusunme Vasat dusunmeElestirel dusunmenin gelecegiMcKinsey Kuresel Enstitusu MGI tarafindan gelistirilen modelde 5 ana 25 alt kategoride bircok yetkinligin gelecekte ne kadar onemli olacaginin analizi yapilmistir Bu analizin sonucunda ileri duzey okur yazarlik ve elestirel dusunme yetkinlikleri icin 2030 yilinda daha cok onemli olacagi gozlemlenmistir Grafikteki degisimde artis gorulmus ki ayni grafikte negatif egilime sahip yetkinlikler de vardir Degisim yuzdesindeki fark diger bazi yetkinliklere gore az olsa da gelecekte daha bilincli ve elestirel dusunen bireylere ihtiyac olacagi gorulmektedir Ayrica bakinizElestirel teori Elestirel okuma Elestiri Elestirel psikoloji Elestirel rasyonalizm Elestirel gercekcilik Elestirel hukuk calismalari OkuryazarlikKaynakca Dusunme bicimleri nelerdir Egitim Sozlugu 3 Ocak 2021 6 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2021 Gelecekte calisma hayatinda bizleri neler bekliyor Gelecegin Meslekleri Haziran 2021 Islerin Gelecegi ve Gelecegin Isleri Bilim ve Teknik 643 ss 18 37 27 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Eylul 2022 Kitaplar Allen M 2004 Smart Thinking Skills for Critical Understanding and Writing 2 Basim Oxford University Press Browne M N ve S M Keeley 2009 Asking the Right Questions A Guide to Critical Thinking 9 Basim Prentice Hall Moore B N ve R Parker 2008 Critical Thinking 9 Basim McGraw Hill Ozdemir O 2008 Elestirel Dusunme Kriter Yayinlari Sinnott Armstrong W ve R J Fogelin 2009 Understanding Arguments An Introduction to Informal Logic 8 Basim Wadsworth Sahinel S 2002 Elestirel Dusunme Pagem A Yayincilik Tittle P 2011 Critical Thinking An Appeal to Reason Routledge Walton D N 1989 Informal Logic A Handbook for Critical Argumentation Cambridge University Press Wright L 2001 Critical Thinking An Introduction to Analytical Reading and Reasoning Oxford University Press Dis baglantilar Berber F F Akbulut H Maden M Gezer ve S Keser Tarihsiz Dusunme ve Elestirel Dusunme Ozel Ogretim Yontemleri Dersi Arastirma Raporu Suleyman Demirel Universitesi Teknik Egitim Fakultesi Elektronik Bilgisayar Egitimi Bolumu Bilgisayar Sistemleri Ogretmenligi 07 10 2011 tarihinde http tins116 cankaya edu tr uploads files dusunmeveelestireldusunme pdf17 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde baglantisindan erisildi Critical Thinking Web18 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Foundation For Critical Thinking26 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Socratic Method and Critical Thinking18 Mayis 2016 tarihinde Portuguese Web Archive sitesinde arsivlendi