Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Eski Ahit veya Eski Antlaşma (arkaik tabirle "Ahd-i Atik"), Kutsal Kitap'ın (Kitâb-ı Mukaddes) İbranice kaleme alınmış olan ilk kısmına Hristiyanların verdiği isimdir. Yahudilerin Tanah ve Müslümanların Tevrat ve Zebur olarak kabul ettikleri kitapları içinde barındırır. Kutsal Kitap'ın birinci yüzyılda Grekçe kaleme alınan yazılarına "Yeni Ahit" adı verildi. İnançlı Yahudilerce "Yeni Ahit" kabul edilmez. Toplam 39 bölümden oluşur. Eski Ahit; Tevrat, Tarihsel Kitaplar, Şiirsel Kitaplar, Peygamberlik Kitapları olarak 4 temel bölüme ayrılır.
| Tanah - Eski Ahit |
|---|
 |
| Tevrat - Pentatök |
| Başlangıç · Çıkış · Levioğulları · Sayılar · Kanunun Tekrarı |
| Tarihsel Kitaplar |
| Yeşu · · Rut 1. Samuel · 2. Samuel |
| Şiirsel Kitaplar |
| Peygamberler |
| İşaya · Yeremya · Ağıtlar |
Kavramlar ve anlamları
Yahudilikte
Üç kısımdan oluşur: 1. Tora (Yasa/Öğreti) 2. Nev'im (Peygamberler) ve 3. Ketuvim (Kitaplar). Tanah kavramı (İbranice: תנ״ך TNK; not: İbranicede K harfi ortada ve sonda kullanıldığı zaman H olur) bu üç kısmın ilk harflerini içeriyor: T (=Tora), N (=Nev'im) ve K (=Ketuvim).
Hristiyanlıkta
1. Türkçe: Ahd-i Atik, Eski Ahit, Eski Antlaşma
2. Latinceden etkilenmiş olan dillerde: Old Testament (İngilizce), Altes Testament (Almanca), l'Ancien Testament (Fransızca), Antico Testamento (İtalyanca)
Testament ve Ahit / Antlaşma
Bu kavramlar 2. Korintoslular 3:14’te bulunan Yunanca bir ifadenin tercümesidir.
- ''Fakat onların fikirleri körleşmişti; çünkü Mesih'te ortadan kaldırılmış olan aynı peçe, Eski Anlaşmanın okunmasında bugüne dek kaldırılmamış olarak duruyor.'' (2. Korintoslular 3:14; Kitabı Mukaddes, 2004)
''İsrailoğulları'nın zihinleri körelmişti. Bugün bile Eski Antlaşma okunurken zihinleri aynı peçeyle örtülü kalıyor. Çünkü bu peçe ancak Mesih aracılığıyla kalkar.'' (2. Korintoslular 3:14; Kutsal Kitap, 2001)
- ''But their minds were blinded: for until this day remaineth the same vail untaken away in the reading of the old testament; which vail is done away in Christ.'' (2. Korintoslular 3:14; King James Version, 1769)
- ''Aber ihr Sinn wurde verstockt. Denn bis zum heutigen Tag liegt diese Decke über der Verlesung des alten Testaments und wird nicht aufgedeckt, weil sie nur in Christus beseitigt wird.'' (2. Korintoslular 3:14; Luther tercümesi, 1975)
2. Korintoslular 3:14'teki Yunanca ifade diathḗké'dir.
Tertullianus M.S. 200 civarında ilk olarak Yunanca diathḗké Latince testamentum ile çevirdi. Bugün Avrupa'daki dillerde kullanılan „Testament“ (=vasiyetname) kavramı Latince testamentum ve Yunanca διαϑήκης (diathḗké) sözcüğünün hatalı bir tercümesidir.
Latince testamentum sözçüğünün anlamı hakkında Essays in Biblical Greek eserinde şunu okuyabiliriz: ''Umumi Latincenin filolojisi tanınmadığı için eskiden testamentum kelimesinin testament (vasiyetname) ya da son istek anlamına geldiği düşünüldü; halbuki yalnız ahit anlamına gelir.''
2. Korintoslular 3:14'teki diathḗké sözcüğü aslında ahit yani antlaşma demektir.
Temel bir eser olan Theologische Realenzyklopädie 2. Korintoslular 3:14 hakkında; eski diathḗké'de okumanın, gelecek ayette belirtildiği gibi Musa'yı okumakla bir olduğunu yazar. Devamen, eski diathḗké Musa'nın kanununu, olsa olsa Pentatök'ü (Musa'nın beş kitabı) kastettiğini anlatır.
Yunanca diathḗké sözcüğü kesinlikle İbranicede yazılan 39 (Başlangıç'tan Malaki'ye kadar) kitabı kastetmez. Pavlus, 2. Korintoslular 3:14'teki sözleriyle bu 39 kitabın küçük bir kısmına değinir. O, Musa'dan Pentatök içinde kaydedilen Kanun Ahdinden (Kanun Antlaşmasından) söz etti. Kanun Ahdi Sina Dağında Tanrı ile İsrailoğulları arasında yapılan bir antlaşmadır. Tanrı'nın bu ahitte dile getirdiği iradesi havra (Yunanca: synagōgē) ibadetlerinde okundu. Pavlus, Eski Ahdin İsa tarafından yerine getirildiğini ve böylece inananların zihinlerinden simgesel bir peçe kaldırıldığını açıkladı. Bu, diathḗké'nin asıl anlamıyla uyum içindedir.
Hristiyanlık-Yahudilik karşıtlığında, ahit kelimesinden önce kullanılan eski; niteliği eskimiş, iptal edilmiş ve geçerli olmayan olarak yorumlandı. Bu yorum Yahudiliğin değerden düşürülmesine hizmet etti. Fakat İsa Mesih ve takipçileri Kutsal Kitabın bir kısmının güncelliğini kaybettiğini ya da eski olduğunu ima etmektense, bu kayıtlardan “Kutsal Yazılar” olarak söz ettiler (Matta 21:42; Romalılar 1:2). Onlar o zamanki Yahudilik gibi aynı ya da benzeyen kavramlar kullandılar.
O nedenle Eski Ahitten yani Eski Antlaşmadan İbranice Kutsal Yazılar ya da İbranice Kutsal Kitap olarak söz etmek daha uygundur; çünkü Kutsal Kitap'ın bu kısmının büyük bir bölümünün orijinal hali İbranice yazılmıştır. Benzer şekilde Yeni Ahit yani Yeni Antlaşma denilen kısımdan da Yunanca Kutsal Yazılar ya da Yunanca Kutsal Kitap olarak söz etmek daha uygundur; çünkü Kutsal Kitap'ın bu kısmını yazmak üzere Yunanca kullanıldı.
İslamiyette
Tevrat ve Zebur
Bir görüşe göre Tevrat adı İbranice torah kelimesinden Arapçaya geçmiştir ve Musa'nın beş kitabı için kullanılır. Fakat gelenekte Tevrat denilince İbranice (ve Aramca) yazılmış olan tüm 39 kitabı da kapsayan İbranice Kutsal Yazılar anlaşılır. Bu iki farklı anlayışın sebebi, Kur'an'da Tevrat'ın hangi peygambere verildiğinin açıkça belirtilmemesidir. Ayetlerde ''Musa'ya Kitap'ın verildiği'', ''Tevrat'ın bir hidayet ve nur olarak İsrailoğullarının elinde olduğu ve peygamberlerin onunla hükmettikleri'' belirtilmekte ama Musa'ya verilen kitabın Tevrat olduğuna dair açık bir ifade bulunmamaktadır.
''Bununla birlikte Kur'an bilginleri 'Musa'ya verilen kitabın Tevrat olduğu'nda fikir birliği etmişlerdir. Onlardan hiçbiri İncil'in İsa, Zebur'un Davud'la birlikte zikredilmesine rağmen Tevrat'ın Musa ile zikredilmemesinin üzerinde durmamışlardır.'' Ayrıca, Kur'an'da Musa'ya Furkan'ın verildiği yazar.
İslam inancında Zebur'un Tevrat'tan ayrı bir kitap olduğu kabul edilir. Çünkü Kur'an'da Tevrat, Zebur ve İncil'in isimleri ayrı ayrı zikredilmektedir. Fakat Zebur Kutsal Kitap içinde Tevrat'tan ayrı bir kitap değil Tevrat'ın 39 bölümünden biridir. Orada Mezmurlar adıyla geçer (İbranice: Mizmor, çoğulu: Mizmorim [ilahi şarkı], Arapça: Mezmur/mizmar, çoğulu: Mezamir [çalgı, kaval], Yunanca: Psalmoi [arp eşliğinde söylenen şarkı]). Bazı dil bilimcilere göre zebûr kelimesinin kökeni yazmak anlamındaki zebr masdarıdır (Lisânü’l- Arab, Tâcü’l-ʿarûs).
''Zeccac'a göre ise Zebur kelimesinin kökü menetmek anlamına gelen zebrdir. İşte Davud'a verilen Zebur da içinde kötülüklerden sakındıran nasihatler ve vaazlar bulunduğu için bu isimle anılmıştır.''
İbranice Kutsal Yazıların dilleri
Eski Ahit denilen kısım İbranice dilinde yazıldı. Sami dil ailesi içinde yer alır, hatta bu dil ailesinin atasıdır. Bu dilin İbrahim’in döneminde Kenan’da konuşulan dille de bağlantılı olduğu anlaşılıyor. Kenanlılar kendi konuştukları İbrani dilinde farklı lehçeler geliştirdiler. İşaya 19:18’de söz edilen “Kenan dili” budur. İbranice Kutsal Yazılarının dili 'Yahudice' de adlandırılır (İşaya 36:11; 2. Krallar 18:26, 28; 2. Tarihler 32:18; Nehemya 13:24).
M.Ö. 6. yüzyılda Yahudiler Babil'deki sürgünde bulundukları zaman oradaki resmi dil olan Aramca (ya da Aramice) konuştukları İbraniceyi etkiledi. Aramca da Sami dil ailesine aittir ve İbraniceye yakın olan bir lisandır.
İbranice Yazıların küçük kısımları Aramca yazıldı:
- ● Ezra 4:8 – 6:18 ● Ezra 7:12-26 ● Yeremya 10:11 ● Daniel 2:4b – 7:28.
İbranice Kutsal Yazılarının yazılış zamanı
İbranice Kutsal Yazıların tanıklığı
İlk olarak Musa İsraillilerle birlikte Mısır'dan çıktıktan sonra Sina çölünde bulunduğu zaman Pentatök'ü (ilk beş kitap) kaleme aldı.
İsrail'in Mısır'dan çıkış tarihini tespit etmek için, Pers kralı Büyük Kyros'un Babil’i fethettiği zamandan başlayarak geriye hesaplanması gerekir. Bu olay, hem İbranice Kutsal Yazılarda hem de dindışı tarihte iyi bilinen bir olaydır ve tarihi tartışılmaz. Tarihçiler, Koreş’in komutasındaki Med ve Pers kuvvetlerinin Babil şehrini ele geçirmesi M.Ö. 539 yılında olduğunu kabul ederler.
Bu olay Daniel 5:30’da kayıtlıdır. Çeşitli eski tarihçiler (Diodoros, Africanus, Eusebios, Batlamyus ve Babil tabletleri) Kyros’un Babil’i M.Ö. 539’da ele geçirdiği konusunda hemfikirdir. Nabonidus Kroniği şehrin düşüşünün yılını belirtmediği halde ay ve gününü bildirir. Böylece Babil’in düşüşü Jülyen takvimine göre M.Ö. 11 Ekim 539’a veya Gregoryen takvimine göre M.Ö. 5 Ekim 539’a tarihlendirilir.
Kyros'un saltanatının ilk yılında, yani M.Ö. 537’nin ilkbaharından önce çıkardığı bir fermanla Yahudiler serbest bırakıldılar. Ezra 3:1’de, İsrailoğullarının yedinci ay olan Tişri’de (Eylül-Ekim) Yeruşalim’e (Kudüs) dönmüş olduğu kayıtlıdır. O halde, Yahudilerin Yeruşalim’de tekrar oturmaya başladıkları tarih M.Ö. 537’nin sonbaharıdır.
Bu tarih önceden bildirilen bir dönemin sonuna işaret eder. M.Ö. 537, Vaat Edilmiş Toprakların ‘viraneye döneceği yetmiş yıllık’ dönemin sonuydu (Yeremya 25:11, 12; 29:10). Bu sözleri çok iyi bilen Daniel, ‘yetmiş yıllık’ dönemin sonu yaklaşırken Tanrı’ya yönelip yardım diledi (Daniel 9:1-3). “Yetmiş yıl” M.Ö. 537 sonbaharında sona erdiğine göre, M.Ö. 607 sonbaharında başlamış olmalıdır.
Birinci ve İkinci Krallar kitaplarında İsrail ve Yahuda krallarının saltanat süreleri kayıtlıdır. Bu sürelerin toplanması birleşik İsrail krallığın ikiye bölündüğü zamandan beri Yeruşalim'in yıkılışına kadar 390 yıl geçtiğini gösterir. M.Ö. 607’den geri sayarsak, 390 yıllık dönemin M.Ö. 997’de başladığını görürüz. O yıl Yeroboam Süleyman’ın ölümünden sonra, Davut'un krallığıyla bağlarını koparıp "İsrailoğullarını Rabbin yolundan ayırdı ve onları büyük bir günaha sürükledi." (2. Krallar 17:21).
Süleyman’ın 40 yıl süren saltanatı M.Ö. 997’nin ilkbaharında bitti. Bunun için ilk saltanat yılı M.Ö. 1037’nin ilkbaharında başlamış olmalıdır (1. Krallar 11:42). 1. Krallar 6:1 ayeti Süleyman’ın saltanatının dördüncü yılının ikinci ayında, Tanrı'nın tapınağını Yeruşalim’de inşa etmeye başladığını söyler. Bu, mabedin yapımının başladığı güne kadar Süleyman’ın resmen kral olmasının üzerinden üç tam yıl ve bir ay geçtiği anlamına gelir. Dolayısıyla Süleyman M.Ö. 1034 yılında (Nisan-Mayıs) tapınağı inşa etmeye başlamış olmalıdır. Bununla birlikte aynı ayet (1. Krallar 6:1), mabedin yapımının ‘İsrailoğullarının Mısır diyarından çıkışının dört yüz sekseninci yılında’ başladığını da söylüyor. Bu ayette geçen “dört yüz sekseninci” sayısı yine bir sıra sayısıdır ve bununla 479 tam yıl kastedilir. Böylece M.Ö. 1034 yılından 479 yıl geri hesaplayarak İsrailoğullarının Mısır’dan çıkış yılı olarak M.Ö. 1513’ü buluruz. Musa Mısır'dan çıktıktan sonra çöldeyken Tevrat'ı yazmaya başladı.
İbranice Kutsal Yazıların yazılış zamanı açısından son kitabı Malaki kitabıdır. Kayda göre o sırada bir vali diyarı yönetiyordu (Malaki 1:8). Bu ayrıntı, Yahuda’nın 70 yıl ıssız kalışının ardından Yeruşalim’in yeniden inşa edildiği döneme işaret eder. Kayıtta sadece orada sunulan hizmetlerden bahsettiği için Yeruşalim'deki tapınağının inşası bitirilmiş idi. Bunun için Malaki kitabında anlatılan dönem, mabet tamamlandığı sırada görevde olan birinci Vali Zerubbabel’den (Haggay 2:21) sonrası olmalıdır.
İbranice Kutsal Yazılar o dönemde sadece bir validen daha söz eder; bu Nehemya’dır (Nehemya 5:14). Kaydın Nehemya’nın valilik döneminin ilk zamanlarında yazılmadığı anlaşılıyor. Çünkü Malaki Yeruşalim ile surlarının inşasına dair hiçbir şey söylemedi. Malaki, görevini kötüye kullanan kâhinler hakkında birçok ayrıntı verir. Dolayısıyla kitabını Nehemya’nın Yeruşalim’e ikinci kez geldiğinde yazdığı anlaşılır.
Nehemya Artakserkses’in saltanatının 32. yılında, yani M.Ö. 443’te, kralın emri üzerine Babil’e geri çağrılmış, fakat sonra tekrar Yeruşalim’e dönmüştü (Nehemya 13:6; Malaki 2:1). Malaki ve Nehemya kitaplarında birbirlerine benzeyen bazı pasajların bulunması bu iki kaydın aynı dönemde yazıldığına işaret eder. (Malaki 2:4-8, 11, 12 - Nehemya 13:11, 15, 23-26; Malaki 3:8-10 - Nehemya 13:10-12).
Musa'nın bilgi kaynağı
Musa bilgisini üç yolla edinmiş olabilir:
1.) Musa Tanrı'dan haberler aldığını belirtir (Çıkış 17:14). Tanrı'nın peygamberlere ilham ettiğine inanan insanlar, Başlangıç kitabının Tanrı'nın yönlendirmesiyle kaleme alındığını kabul ederler. Musa yaratılış hakkındaki bilgileri yalnız bu şekilde alabildi.
2.) Öbür ayrıntılar ise sözlü gelenekle bir nesilden sonraki nesle nakledilmiş olabilir. Başlangıç kitabına göre Nuh Tufanından önce yaşamış olan insanlar uzun yaşadıkları için ilk insan Adem'den Musa'ya kadar ancak beş nesil geçmişti: Metuşelah, Sam, İshak, Levi ve Amram.
3.) Başka bir ihtimale göre Musa tarihsel bilgisini, var olan yazı ve belgelerden aldı. 18. yüzyılda Hollandalı bilgin Campegius Vitringa da (1659-1722) bu görüşü savundu; çünkü Başlangıç'ta 10 defa „... soyunu anlatan kayıt budur: ...“ ya da „... ilgili kayıt şudur: ...“ (Başlangıç 2:4; 5:1; 6:9; 10:1; 11:10, 27; 25:12, 19; 36:1, 9; 37:2) gibi ibareler bulunur. Burada „kayıt“ olarak çevrilen İbranice sözcük (tōle·dhṓth) „tarih“ ya da „kaynak“ olarak da tercüme edilebilir.
Bu sebepten dolayı Vitringa ve daha sonra başkaları da tōle·dhṓth kavramını Musa'dan önceki tarihsel belgeler olarak anladı. Onlar, bu raporların isimleri geçen kişiler tarafından (Adem, Nuh, Nuh'un oğulları, Sam, Terah, İsmail, İshak, Esav ve Yakup) kaleme alındığını ya da bu ataların bu belgelerin sahipleri olduğunu varsaydı.
Diğer bir görüşe göre bu kayıtlar, daha kapsamlı bir tarih raporunun kısımlarını birbirlerinden ayıran başlıklardır.
Dinbilimcilerin görüşü
Tanah'ın yazılış zamanıyla ilgili birçok teori vardır.
• Dinbilimcilerin çoğu M.Ö. 1200 ila M.Ö. 100 yılları arasında yazıldığını kabul eder.
• Tevrat'ın Musa tarafından yazılmadığını iddia eden eleştiriciler (Wellhausen ve taraftarları), M.Ö. 950'de değişik yazarların Tanah'ı kaleme almaya başladıklarını ileri sürerler.
• Başkaları Tanah'ın Yahudilerin Babil'den dönmelerinden sonra (M.Ö. 5./4. yüzyılda) yazıldığını düşünürler.
İbranice Kutsal Yazı sayılan kitapların listesi
| Hristiyanlık | Yahudilik |
|---|---|
| 1. Başlangıç / Tekvin / Yaratılış (Genesis)(1) | 1. Bereşit(2) [„Başlangıçta“] - (Başlangıç) |
| 2. Çıkış / Mısırdan Çıkış (Exodus) | 2. Şemot [„Adlar“] - (Çıkış) |
| 3. Levioğulları / Levililer (Levitikus) | 3. Vayikra [„Ve çağırdı“] - (Levioğulları) |
| 4. Sayılar / Çölde Sayım (Numeri) | 4. Bamidbar [„Çölde“] - (Sayılar) |
| 5. Kanunun Tekrarı / Tesniye (Deuteronomium) | 5. Devarim [„Sözler“] - (Tekrar) |
| 6. Yeşu | 6. Yeoşua |
| 7. Hakimler | 7. Şofetim (Hakimler) |
| 8. Rut | 18. Rut |
| 9. 1. Samuel | 8. Şemu'el (1.+2. Samuel [bir kitap]) |
| 10. 2. Samuel | |
| 11. 1. Krallar | 9. Melahim (1.+2. Krallar [bir kitap]) |
| 12. 2. Krallar | |
| 13. 1. Tarihler | 24. Divre Ayamim (1.+2. Tarihler [bir kitap]) |
| 14. 2. Tarihler | |
| 15. Ezra | 23. Ezra (+ Nehemya) [bir kitap]) |
| 16. Nehemya | |
| 17. Ester | 21. Ester |
| 18. Eyüp | 16. İyov (Eyüp) |
| 19. Mezmurlar | 14. Teilim (Mezmurlar) |
| 20. Özdeyişler / Süleyman'ın Meselleri | 15. Mişle (Özdeyişler) |
| 21. Vaiz | 20. Kohelet (Vaiz) |
| 22. Ezgiler Ezgisi | 17. Şir Aşirim (Ezgiler Ezgisi) |
| 23. İşaya | 10. Yeşayau (İşaya) |
| 24. Yeremya | 11. Yirmeyau (Yeremya) |
| 25. Ağıtlar / Yeremya'nın Mersiyeleri | 19. Eha (Ağıtlar) |
| 26. Hezekiel | 12. Yehezkel (Hezekiel) |
| 27. Daniel | 22. Daniel |
| 13. Tre Asar (Onikiler) [bir kitap]: | |
| 28. Hoşea | Oşea |
| 29. Yoel | Yoel |
| 30. Amos | Amos |
| 31. Obadya | Ovadya |
| 32. Yunus | Yona |
| 33. Mika | Miha |
| 34. Nahum | Nahum |
| 35. Habakkuk | Habakuk |
| 36. Tsefanya | Tsefanya |
| 37. Haggay | Hagay |
| 38. Zekeriya | Zeharya |
| 39. Malaki | Malahi |
(1)Parantez içinde olan (No. 1-5) isimler kitapların Latince adlarıdır.
(2)Kitapların (No. 1-5) Yahudice isimleri metinlerin ilk sözleridir.
Yahudilikte 24 kitap sayılır çünkü bazı kitaplar birleştirilmiştir. (örneğin: 12 peygamber = bir kitap). Birkaç Yahudi bilgin Rut ve Hakimler kitapları ile Yeremya ve Ağıtlar kitaplarını da birlikte kabul etmişlerdir. Bu şekilde İbranice alfabenin harflerinin sayısına denk gelen 22 kitabı elde etmiş oluyorlar.
Bunun için Yahudi tarihçisi Flavios Josephus 22 kitaba değindi. ('Kanon ya da kitaplar listesi'ne bakınız).
Kanon ya da kitaplar listesi
Kutsal Yazılara ait olan kitapların tümü Hieronymus (M.S. 347-420) tarafından Latince Bibliotheca Divina yani Tanrısal Kütüphane olarak adlandırılmıştır. Bu kütüphanenin bir kataloğu yani içindeki yayınların resmi bir listesi vardır.
Bu liste bazı dillerde kanon (uyumlu) olarak adlandırılır. Yunanca kanon sözcüğünün İbranice karşılığı kaneh’tir. Geçmişte bu sözcük, ölçme çubuğu olan bir kamış için kullanılırdı. Dolayısıyla “kanonik” (Kutsal Metinler dizisine ait) kitaplar, doğru inançların, öğretilerin ve davranışların saptanmasında güvenilir bir ölçü olarak kullanılacak değerde olan gerçek kitaplardır.
M.S. birinci yüzyıl Yahudi tarihçisi Flavios Josephus, Pros Apiona (Apion’a Karşı) adlı eserinde İbranilerce kutsal kabul edilen tüm kitaplara değinir. O şöyle yazar: “Birbiriyle çelişen binlerce kitabı kendi kitabımız olarak kabul etmiyoruz. Resmen kabul ettiğimiz kitaplar yalnızca yirmi iki tanedir ve tüm devirlerin kaydını içerir. Bunlardan beşi Musa’nın kitabıdır; bu kitaplarda Tanrı’nın kanunları ve insanın doğuşundan bu kanunları bildiren kişinin ölümüne dek yaşanan tarihsel olaylar yer alır. . . . . Musa’nın ölümünden Pers kralı Ahaşveroş’un ardılı olan Artakserkses’e kadar yaşamış peygamberler, on üç kitapta kendi devirlerinde geçen olayları kaleme aldılar. Diğer dört kitap Tanrı’ya ilahiler ve insan davranışlarını şekillendiren genel ilkelerle doludur”
Böylece Josephus, İbranice Kutsal Metinler dizisinin M.S. birinci yüzyıldan çok önce belirlenmiş olduğunu gösterir.
Geleneksel Yahudi inanışına göre İbranice Kutsal Metinler dizisinin derlenmesi ve listelenmesi işini Ezra başlatmış ve Nehemya tamamlamıştır. Ezra bir Kutsal Kitap yazarı olmasının yanı sıra kâhin, bilgin ve Kutsal Yazıları kopyalama işinde görevli biri olarak, bu iş için kesinlikle yeterli durumdaydı (Ezra 7:1-11). Dolayısıyla İbranice Kutsal Metinler dizisinin M.Ö. beşinci yüzyılın sonunda tamamlandığı yönündeki genel inanıştan kuşku duymak için bir neden yoktur.
Apokrif yazılar
Yunanca apokrifos (ἀπόκρυφος [apokryphos]) sözcüğü “özenle gizlenmiş şeyler'' için kullanılır. Bu terim, kişisel olarak okunmaya değer görülmekle birlikte, Tanrı ilhamı olduğuna ilişkin kanıt içermeyen ve asıl kaynağı hakkında kuşku uyandıran kitaplar için kullanılır. Geçmişte bu kitaplar ayrı tutulur ve topluluk önünde okunmazdı. Bu nedenle bu kitaplara “gizlenmiş” anlamı taşıyan bir isim verilmişti.
M.S. birinci yüzyıl Yahudi tarihçisi Flavios Josephus, Pros Apiona (Apion’a Karşı) adlı eserinde İbranilerce kutsal kabul edilen tüm kitaplara değinir. Onun listesinde apokrif yazılar İbranice Kutsal Yazılar'a dahil edilmediler. (Dipnot 11'e bakınız).
M.S. 397’deki Kartaca Konsili’nde, Kutsal Metinler dizisindeki Ester ve Daniel kitabına eklemeler yapılması ve apokrif kitaplardan yedisinin İbranice Kutsal Yazılara eklenmesi önerildi. Buna rağmen Katolik Kilisesi bu eklerin Kutsal Metinler dizisine dahil edilmesini ancak 1546’daki Trento Konsili’nde kesin olarak onayladı.
Apokrif yazılar:
- • Ester’e eklemeler,
- • Daniel’e yapılan üç ek,
- • Tobit,
- • Yudit,
- • Bilgelik,
- • Sirak,
- • Baruk,
- • Birinci Makabiler,
- • İkinci Makabiler.
El Yazmaları
İbranice Kutsal Yazıları ilk kaleme alanlar ve çoğaltanlar bunları, o dönemde yaygın olarak kullanılan ve kolayca bozulabilen papirüs ve parşömen gibi malzemeler üzerine yazdılar. Papirüs, aynı adı taşıyan bir su bitkisinden, parşömen ise hayvan derilerinden yapılır. Yazıcılar yaklaşık M.S. 4. yüzyıldan itibaren el yazmalarında papirüs yerine genellikle dana, kuzu ya da keçi derisinden yapılan ve daha dayanıklı bir malzeme olan vellum (bir parşömen türü) kullanmaya başladılar.
Orijinal metinlerin hiçbiri şimdiye kadar bulunamamıştır. Çünkü papirüs ve deri gibi dayanıksız malzemeler nemli iklimlerde hızla çürür. The Anchor Bible Dictionary şöyle diyor: “Bölgedeki iklim şartları yüzünden, bu döneme [MÖ birinci binyıl] ait papirüs bir belge ancak çöldeki bir mağarada ya da sığınakta muhafaza edilmişse bu kadar uzun süre dayanır.” Buna rağmen Kutsal Kitabın kısımlarının eski dönemlere ait binlerce kopyası bulunmuştur.
Papirüs El Yazmaları
İbranice Kutsal Yazıların bazı kısımları eski Papirüs el yazmalarında bulunur:
| Simge | İsim | Tarih | Dil | Bulundukları Yer | İçerik | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Nash Papirüsü | M.Ö. 2./1. yüzyıl | İbranice | Cambridge (İngiltere) | 10 Emirden 24 satır ve Kanunun Tekrarı 5 ve 6'dan birkaç ayet | |
| 2 | 957 | Rylands Greek 458 | M.Ö. 2. yüzyıl | Yunanca | Manchester (İngiltere) | Kanunun Tekrarı 23-28'dan fragmanlar |
| 3 | Fouad 266 | M.Ö. 1. yüzyıl | Yunanca | Kahire (Mısır) | Başlangıç ve Kanunun Tekrarı’ndan kısımlar | |
| 4 | 4Q LXX Levb | Lût Gölü Levioğulları Tomarı | M.Ö. 1. yüzyıl | Yunanca | Kudüs (İsrail) | Levioğulları’ndan fragmanlar |
| 5 | 963 | Chester Beatty VI | M.S. 2. yüzyıl | Yunanca | Dublin (İrlanda) ve Ann Arbor, Mich. (ABD) | Sayılar ve Kanunun Tekrarı’ndan kısımlar |
| 6 | 967/968 | Chester Beatty IX, X | M.S. 3. yüzyıl | Yunanca | Yunanca Dublin (İrlanda) ve Princeton, N.J. (ABD) | Hezekiel, Daniel ve Ester’den kısımlar |
Vellum ve Deri El Yazmaları
İbranice Kutsal Yazıların bazı kısımları eski deri el yazmalarında bulunur:
| Simge | İsim | Tarih | Dil | Bulundukları Yer | İçerik | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Al | Halep Kodeksi | M.S. 930 | İbranice | Önceleri Halep’te (Suriye), şimdi İsrail’de | İbranice Kutsal Yazıların büyük kısmı (Ben Aşer metni) |
| 2 | British Museum Kodeksi Or4445 | M.S. 10. yüzyıl | İbranice | Londra (İngiltere) | Pentatök’ün (ilk 5 Kitap) büyük kısmı | |
| 3 | Ca | Kahire Karai Kodeksi | M.S. 895 | İbranice | Kahire (Mısır) | İlk dönemdeki ve sonraki peygamberler |
| 4 | B 19A | Leningrad Kodeksi | M.S. 1008 | İbranice | St. Petersburg (Rusya) | İbranice Kutsal Yazılar |
| 5 | B 3 | Petersburg Peygam-berler Kodeksi | M.S. 916 | İbranice | St. Petersburg (Rusya) | Sonraki Peygamberler |
| 6 | 1QIsa | Lût Gölü Birinci İşaya Tomarı | M.Ö. 2. yüzyıl | İbranice | Kudüs (İsrail) | İşaya |
| 7 | 11QPsa | Lût Gölü Mezmurlar Tomarı | M.S. 1. yüzyıl | İbranice | Kudüs (İsrail) | Mezmurlar’ın son üçte birlik kısmındaki 41 mezmurdan bölümler |
İbranice Kutsal Yazılar tercüme olarak (Septuagint çevirisi) bazı meşhur olan kodekste bulunur:
| Simge | İsim | Tarih | Dil | Bulundukları Yer | İçerik | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | א | Kodeks Sinaiticus | 4. yüzyıl | Yunanca | Londra (İngilterre) | İbranice Kutsal Yazıların bir kısmı, tüm Yunanca Kutsal Yazılar ve bazı Apokrif yazılar |
| 2 | A | Kodeks Alexandrinus | 5. yüzyıl | Yunanca | Londra (İngilterre) | İbranice ve Yunanca Kutsal Yazıların tümü (bazı ufak kısımlar kayıp ya da hasarlı) ve bazı Apokrif yazılar |
| 3 | B | Kodeks Vatikanus 1209 | 4. yüzyıl | Yunanca | Vatikan Kütüphanesi | başlangıçta tüm Kutsal Kitap (şimdi ise eksik: Başlangıç 1:1 – 46:28; Mezmur 106-137; İbraniler 9:14'ten sonra; 2. Timoteos; Titus; Filimon; Vahiy) |
| 4 | C | Kodeks Ephraemi Syri reskriptus | 5. yüzyıl | Yunanca | Paris (Fransa) | İbranice Kutsal Yazılardan kısımlar (64 yaprak) ve Yunanca Kutsal Yazılar (145 yaprak) |
Eski tercümeler
Samiriye Pentatökü
Samiriye Pentatökü eski tarihli bir tercümedir ve İbranice Kutsal Yazıların (Eski Ahit) ilk beş kitabını içerir. Bu çeviri bir transliterasyondur. Samiriye yazısı eski İbranice yazısından türediğinden dolayı Musa'nın beş kitabının İbranice metni Samiriyelilerin kullandıkları harflere çevrildi.
M.Ö. 740'ta on kabilelik İsrail krallığı Asur imparatorluğu tarafından yıkıldı (2. Krallar 15:29). Üst tabakalı İsrailliler Asur'a sürgün edildikten sonra başka halklardan insanlar Samiriye yöresine getirildiler (2. Krallar 17:24). Samiriye bölgesinde kalmış olan İsarailoğullarının tapınması oraya yerleştirilen insanların kendi put tanrılarına sundukları tapınmayla birleştirildi. Samiriyeliler yalnız Musa'nın beş kitabını kutsal olarak saydıkları için Samiriye Pentatökü adlandırılan çevirisi yapıldı.
Bilginler yazılış tarihi konusunda hemfikir değildir. Bazıları M.Ö. ikinci yüzyılı öne sürer, başkaları ise tercümenin M.Ö. dördüncü yüzyılda yapıldığını düşünür. Samiriye Pentatökü ile İbranice metin arasında yaklaşık 6.000 fark bulunur, fakat bunlar ekseriyetle anlamını değiştirmeyen önemsiz ayrıntılardır. Bu tercümenin bugün mevcut olan en eski elyazmaları M.S. 12./13. yüzyıldandır.
Aramca Targumlar
Aramca kavram Targum “çeviri” ya da “yorumlama” anlamına gelir. Babil'e sürgün edilen Yahudiler Pers İmparatorluğu altında yaşadıkları zaman Aramca aralarında yaygın bir dil oldu. Bu sebepten dolayı Tanah ancak Aramca tercümeleriyle birlikte okunduğunda anlaşılabiliyordu.
Targum adlandırılan bu tercümelerin M.S. beşinci yüzyıldan sonra yapıldıkları düşünülüyor. Aramca Targumlar orijinal metne bağlı kalan tercümeler değil, anlamı farklı şekilde ifade eden serbest çevirilerdir.
Yunanca Septuagint
Yunanca Septuagint (“Yetmiş”) çevirisi M.Ö. 280 yıllarında İbraniceden yapılan ilk ve en önemli çeviridir. Yahudi geleneğe göre İbranice Kutsal Yazılar İskenderiye’de (Mısır) 72 Yahudi bilgin tarafından Yunancaya çevrildi. Sonra bu çevirinin 70 kişi tarafından yapıldığı söylenmeye başladı. Böylece bu tercüme Septuagint adını aldı. O zamanki Yunan kültürünün etkisi altında yaşayan Yahudiler böyle bir çeviriye gereksinim duyuyordu.
Septuagint'in çok sayıda papirüs fragmanı var. En eski fragmanlardan biri M.Ö. birinci yüzyıla ait olan Fouad 266 Papirüsüdür. Bu papirüs Başlangıç ve Kanunun Tekrarı kitaplarından bölümler içerir. Bu papirüs fragmanı Tanrı'nın isminin Yunanca metin içinde klasik İbrani alfabesine ait karakterlerle yazıldığını gösterir.
İbranice Kutsal Yazıların tümünü içeren diğer papirüsler M.S. dördüncü ile dokuzuncu yüzyıl arasında hazırlanmıştır. Bunlar birbirinden ayrı büyük harflerle yazıldığından onsiyaller olarak adlandırılır. Diğer el yazmaları minüsküller olarak bilinir; çünkü daha küçük ve el yazısı tarzında yazılmıştır. Minüskül harflerle bitişik yazılmış el yazmaları dokuzuncu yüzyıldan matbaanın icadına dek kullanılıyordu.
Yunanca Septuagint metninin önemli onsiyal el yazmaları Sina Yazması, 1209 numaralı Vatikan Yazması ve İskenderiye Yazması'dır.
İçerik
(Parantez içindeki sayılar bölümlerin ve ayetlerin numaralarıdır)
• Başlangıç: Yaratılış (1); Adem ve Havva (2, 3); Kain ve Habil (4); Tufandan önceki nesiller (5); Nuh (6-9): Tufan (7, 8); Halklar listesi (10); Babil kulesi ve tufandan sonraki nesiller (11); İbrahim (12-24): İbrahim oğlunu kurban edecekti (22); İshak (25-27); Yakup (28-36); Yusuf (37-50).
• Çıkış: İsrail halkının Mısır'daki köleliği (1); Musa (2-40): Musa'nın doğumu (2), Musa peygamber olarak seçiliyor (3, 4), on bela (5-11), Mısır'dan çıkış (12), Kızıl Deniz'den geçiş (13-15), İsrail çölde (16-19), 10 emir (20), Musa çölde başka kanunlar ve tapınak için yönergeler alıyor (21-40).
• Levioğulları: Tanrı'nın İsraillilere verdiği kanun ve kurallar (1-27): Kurbanlar (1-7), kâhinlik (8-10), temizlik (11-15), kefaret günü (16), kan (17-20), kâhinlik ve bayramlar (21-25), başka kanunlar (26, 27).
• Sayılar: Sina Dağı'ndaki olaylar (1-10); Çöldeki olaylar (10-21); Moab düzlüklerindeki olaylar (22-36).
• Kanunun Tekrarı: Musa'nın ilk konuşması (1-4); Musa'nın ikinci konuşması (5-26): Tanrı’ya tapınma konusundaki kanunlar (12-16), hukuki meseleler, yönetim ve savaşla ilgili kanunlar (16-20), halkın özel ve toplumsal yaşamını düzenleyen kanunlar (21-26); Musa'nın üçüncü konuşması (27, 28); Musa'nın dördüncü konuşması (29, 30); Yeşu'nun görevlendirilmesi ve Musa'nın ilahisi (31-32); Musa'nın son hayır duası (32-34).
• Yeşu: Vadedilmiş topraklara giriş (1-5); Kenan'ın fethi (6-12); Diyarın paylaştırılması (13-22); Yeşu'nun son tembihleri (23, 24).
• Hakimler: Hakimler döneminde İsrail'deki ortam (1-2); Hakimlerin işleri (3-16); Ülkedeki iç karışıklığı gösteren bazı olaylar (17-21).
• Rut: Rut Naomi’den hiç ayrılmamaya karar veriyor (1); Rut Boaz’ın tarlasında başak topluyor (2); Boaz akrabalık görevini yaparak Rut’la evleniyor (3, 4).
• 1. Samuel: Eli’nin hâkimlik dönemi ve küçük Samuel (1-4); Samuel İsrail’de hâkimlik yapıyor (5-7); İsrail’in ilk kralı Saul (Talut) (8-12); Saul’un itaatsizliği (13-15); Davut’un meshedilişi, cesareti (16, 17); Saul Davut’un peşine düşüyor (18-27); Saul’un intiharı (28-31).
• 2. Samuel: Davut’un hükümdarlık döneminin başındaki olaylar (1-4); Davut kral olarak Yeruşalim’de (5, 6); Tanrı’nın Davut’la yaptığı ahit (7); Davut İsrail topraklarını genişletiyor (8-12); Davut Tanrı’ya karşı günah işliyor (11, 12); Davut’un ailesinde yaşanan sıkıntılar (13-18); Davut’un saltanatındaki son olaylar (19-24).
• 1. Krallar: Süleyman kral oluyor (1, 2); Süleyman ülkeyi hikmetle yönetiyor (3, 4); Süleyman’ın mabedi (5-10); Süleyman’ın sadakatsizliği ve ölümü (11); Krallık bölünüyor (12:1 - 14:20); Yahuda: Rehoboam, Abiyam ve Asa (14:21 - 15:24); İsrail: Nadab, Baaşa, Elah, Zimri, Tibni, Omri ve Ahab (15:25 – 16:34); İsrail’de İlya’nın peygamberlik hizmeti (17:1 - 22:40); Yahuda’da Yehoşafat dönemi (22:41-53).
• 2. Krallar: İsrail kralı Ahazya (1); Elişa İlya’nın hizmetini devralıyor (2); İsrail kralı Yehoram (3); Elişa’nın diğer mucizeleri (4:1 – 8:15); Yahuda kralı Yehoram (8:16 - 29); İsrail kralı Yehu (9, 10); Yahuda kralı Yehoaş (11, 12); İsrail kralları Yehoahaz ve Yehoaş (13); Yahuda kralı Amatsya (14:1-22); İsrail kralı II. Yeroboam (14:23-29); Yahuda kralı Azarya (Uzziya) (15:1-7); İsrail kralları Zekeriya, Şallum, Menahem, Pekahya ve Pekah (15:8-31); Yahuda kralları Yotam ve Ahaz (15:32 – 16:20); İsrail’in son kralı Hoşea (17); Yahuda kralı Hizkiya (18-20); Yahuda kralları Manasse, Amon ve Yoşiya (21:1 – 23:30); Yahuda kralları Yehoahaz, Yehoyakim ve Yehoyakin (23:31–24:17); Yahuda’nın son kralı Tsedekiya (24:18 – 25:30)
• 1. Tarihler: Soy kayıtları (1-9); Saul’un imansızlığı ölümüyle sonuçlanıyor (10); Davut’un krallığı pekişiyor (11, 12); Davut ve Tanrı’nın Sandığı (Ahit Sandığı)(13-16); Davut ve Tanrı’nın evi (16, 17); Davut’un fetihleri (18-21); Davut’un mabet hazırlıkları (21, 22); Davut hakiki tapınmayla ilgili hizmetleri düzenliyor (23-29)
• 2. Tarihler: Süleyman’ın görkemli saltanatı (1-9); Rehoboam’ın ve Abiya’nın yönetimleri (10-13); Tanrı’dan korkan kral Asa (14-16); Yehoşafat’ın iyi yönetimi (17-20); Yehoram, Ahazya ve Atalya’nın kötü yönetimleri (21-23); Yehoaş, Amatsya ve Uzziya’nın iyi başlayıp kötü biten yönetimleri (24-26); Yotam Tanrı’ya kulluk ediyor (27); Kötü kral Ahaz (28); Sadık kral Hizkiya (29-32); Manasse ve Amon’un kötü yönetimleri (33); Cesur hükümdar Yoşiya (34, 35); Yehoahaz, Yehoyakim, Yehoyakin, Tsedekiya dönemi ve Yeruşalim’in ıssız kalışı (36)
• Ezra: Bir grup Yahudi geri dönüyor (1:1-3:6); Mabedin yeniden inşası (3:7-6:22); Ezra Yeruşalim’e dönüyor (7, 8); Kâhinlerin arındırılması (9, 10)
• Nehemya: Nehemya Yeruşalim’e gidiyor (1, 2); Surların inşası (3-6); Halka Kanunun öğretilmesi (7:1-12:26); Surların adanması (12:27–13:3); Kirletici etkenlerin ortadan kaldırılması (13:4-31)
• Ester: Vaşti’nin kraliçeliği alınıyor (1); Ester kraliçe oluyor (2); Haman’ın komplosu (3–5); Durum tersine dönüyor (6, 7); Mordekay’ın konumu yükseltiliyor, Yahudiler kurtuluyor (8-10)
• Eyüp: Eyüp kitabının girişi (1:1-5); Şeytan Tanrı’ya meydan okuyor (1:6–2:13); Tartışmanın birinci turu (3-14); Tartışmanın ikinci turu (15-21); Tartışmanın üçüncü turu (22-25); Eyüp’ün son savunması (26-31); Elihu’nun konuşması (32-37); Tanrı Eyüp’e cevap veriyor (38:1–42:6); Tanrı’nın verdiği hüküm ve bereket (42:7-17)
• Mezmurlar: Tanrı’ya ibadet ederken çalgı eşliğinde seslendirilen şiirler: Birinci Kitap (1-41); İkinci Kitap (42-72); Üçüncü Kitap (73-89); Dördüncü Kitap (90-106); Beşinci Kitap (107-150)
• Özdeyişler: Birinci Kısım (1-9): Bu kısım bir babanın oğluyla konuşması şeklinde yazılmış, birbiriyle bağlantılı kısa konuşmalardan oluşan bir şiir şeklindedir. İkinci Kısım (10-24): Bu kısım çok farklı konularda seçme sözlerden oluşur; bunlar yaşamda karşılaşılan karmaşık durumların nasıl hikmetle ele alınacağını gösteren özdeyişlerdir. Üçüncü Kısım (25-29). Bu kısımda çeşitli konularda yararlı öğütler bulunur. Dördüncü Kısım (30, 31): Agur ve kral Lemuel'in özdeyişleri.
• Vaiz: Hayattaki uğraşların boşluğu (1-3); Tanrı’dan korkan kişilere hikmetli öğütler (4-7); Herkesin sonu bir (8:1–9:12); Hikmet ve insanın yükümlülüğü (9:13–12:14).
• Ezgiler Ezgisi: Şulamlı kız Süleyman’ın konak yerinde (1:1-14); Genç kız çobanı özlüyor (2:3–3:5); Şulamlı kız Yeruşalim’de (3:6–5:1): Genç kızın rüyası (5:2–6:3); Süleyman’ın son çabaları (6:4–8:4); Şulamlı kız geri dönüyor (8:5-14).
• İşaya: İşaya’nın “Yahuda ve Yeruşalim hakkında” mesajı (1-6); İstila tehlikesi ve tüm sıkıntıların sona ereceği vaadi (7-12); Babil’in sonu bildiriliyor (13:1–14:27); Toprakları ıssız kalacak uluslar (14:28–23:18); Tanrı’nın hükmü ve sağlayacağı kurtuluş (24-27); Tanrı’nın gazabı ve lütfu (28-35); Hizkiya’nın zamanında Tanrı öfkesini Asur’a yöneltiyor (36-39); Tanrı şahitlerini teselli ediyor (40-44); Babil’den öç alınıyor (45-48); Sion teselli ediliyor (49-59); Tanrı Sion’u güzelleştiriyor (60-64); “Yeni gökler ve yeni bir yer” (65, 66).
• Yeremya: Yeremya görevlendiriliyor (1); Yeruşalim sadakatsiz bir şehir (2-6); Mabet onları koruyamayacak (7-10); Ahdi bozanlar lanetleniyor (11, 12); Değişmesi olanaksız olan Yeruşalim yok olmaya mahkûm (13-15); Tanrı balıkçılar ve avcılar gönderecek (16, 17); Çömlekçi ve balçık (18, 19); Yeremya zulme rağmen vazgeçmiyor (20); Tanrı’nın yöneticilere öfkesi (21-22); “Doğru bir filiz” çıkacak (23, 24); Tanrı’nın milletlerle davası (25); Yeremya haklı çıkıyor (26-28); Babil’deki sürgünlere teselli (29-31); Tanrı’nın Davut’la yaptığı ahit kesindir (32-34); Tanrı’nın Rekab’a vaadi (35); Yeremya kitabı yeniden yazıyor (36); Yeruşalim’in son günleri (37-39); Mitspa’da ve Mısır’da yaşananlar (40-44); Baruk’un payı (45); Tanrı’nın kılıcı milletlere karşı (46-49); Tanrı’nın kılıcı Babil’e karşı (50, 51); Yeruşalim düşüyor (52).
• Ağıtlar: Yeruşalim'in yıkılışı hakkındaki ağıtlar: İlk şiir (1); İkinci şiir (2); Üçüncü şiir (3); Dördüncü şiir (4); Beşinci şiir (5).
• Hezekiel: Hezekiel gözcü olarak görevlendiriliyor (1-3); Hezekiel Yeruşalim kuşatmasını canlandırıyor (4-7); Tanrı’ya isyan eden Yeruşalim hakkındaki görüntü (8-11); Yeruşalim hakkında Babil’de bildirilen diğer peygamberlik sözleri (12-19); Yeruşalim aleyhindeki hükümler (20-23); Yeruşalim son kez kuşatılıyor (24); Milletler hakkında bildirilen peygamberlik sözleri (25-32); Hezekiel’in sürgündeki gözcülük hizmeti; ülke eski durumuna kavuşacak (33-37); Magoglu Gog ülkesine geri dönen İsrail’e saldırıyor (38, 39); Mabetle ilgili görüntü (40-48).
• Daniel: Devlet hizmetine hazırlık (1); Dev heykel rüyası (2); Üç İbrani alev alev yanan fırında hayatta kalıyor (3); Nabukadnezar'ın rüyası (4); Belşazar’ın şöleni; duvardaki elyazısı (5); Daniel aslanlar çukurunda (6); Canavarlarla ilgili görüntüler (7, 8); Geleceği bildirilen Önder Mesih (9); Kuzey kralıyla güney kralının mücadelesi; Mikael harekete geçiyor (10-12).
• Hoşea: Zina yapan İsrail betimleniyor (1-3); Tanrı’nın Efraim’e (ve Yahuda’ya) hükümleri (4-14).
• Yoel: Böcek sürüleri ülkeyi talan ediyor; Tanrı’nın günü yakın (1:1–2:11); Tanrı’ya dönün; O, insanlar üzerine ruhunu dökecek (2:12-32); “Milletler Yehoşafat Ovasında” yargılanacak (3).
• Amos: Milletler hakkındaki hükümler (1:1–2:3); Yahuda ve İsrail hakkındaki hükümler (2:4-16); İsrail hesap veriyor (3-6); Amos muhalefete rağmen hizmetini sürdürüyor (7); Yoksulları ezenlerin cezalandırılması ve ülkeye geri dönüş (8, 9).
• Obadya: Edom’a verilen hüküm (1-16. ayetler); Yakup evi eski haline dönüyor (17-21. ayetler).
• Yunus: Tanrı Yunus’u Nineve’ye gönderiyor fakat o kaçıyor (1:1-16); Yunus’u “büyük bir balık” yutuyor (1:17–2:10); Nineve’de hüküm mesajı duyuruyor (3, 4).
• Mika: Putperest Samiriye’yi cezalandırılacak (1, 2); İsrail evinin yöneticileri mahkûm edilecekler, fakat bir kurtarıcı gelecek (3-5); Mika halkının ahlaksal açıdan yozlaşmasından yakınıyor (6, 7).
• Nahum: Nineve hakkındaki hükmü (1); Nineve’nin uğrayacağı yıkım betimleniyor (2, 3).
• Habakkuk: Peygamber Tanrı’ya yakarıyor (1:1–2:1); Babil kınanıyor (2:2-20); Savaş gününde Tanrı ortaya çıkıyor (3).
• Tsefanya: Tanrı’nın günü yakın (1); İnsanlar Tanrı’ya yönelmeli; yok edilecek milletler (2); Asi Yeruşalim’den hesap soruluyor; alçakgönüllü bir azınlık lütuf görüyor (3).
• Haggay: Birinci mesaj Vali Zerubbabel ile Başkâhin Yeşu’ya iletiliyor (1); İkinci mesaj Zerubbabel, Yeşu ve sürgünden dönen halk içindir (2:1-9); Üçüncü mesaj Haggay kâhinlere hitap ediyor (2:10-19); Dördüncü mesaj Haggay bu kez Zerubbabel’e hitap ediyor (2:20-23).
• Zekeriya: İlk görüntü: Dört atlı (1:1-17); İkinci görüntü: Boynuzlar ve zanaatçılar (1:18-21); Üçüncü görüntü: Yeruşalim’in refahı (2); Dördüncü görüntü: Yeşu kurtarılıyor (3); Beşinci görüntü: Şamdan ve zeytin ağaçları (4); Altıncı görüntü: Uçan tomar (5:1-4); Yedinci görüntü: Efa (dönemin bir ölçü kabı) (5:5-11); Sekizinci görüntü: Dört savaş arabası (6:1-8); Filiz. Yanlış güdülerle tutulan oruç (6:9–7:14); Ülke eski durumuna kavuşuyor (8); Milletler ve sahte çobanlar hakkındaki bildiriler (9-11); Tanrı savaşıyor ve yeryüzünün kralı oluyor (12-14).
• Malaki: Tanrı’nın kâhinlere emri (1, 2); Rab ve habercisi (3); Tanrı’nın büyük ve korkunç günü (4).
Eski Ahit'in Kutsal Kitap açısından anlamı
Eski Ahit Tanrı ile İsrail halkı arasında yapılan bir antlaşmadır. Peygamber Musa bu ahdin aracısı olarak Tanrı'dan gelen kanunları kaleme aldığı için Kanun Ahdi ya da sadece Kanun da adlandırılır (İbraniler 7:19). Sina dağında yapılan bu ahit 10 emirle birlikte aşağıyukarı 600 başka kanunlar da içeriyordu.
Musa, ahit kitabına yazılmış olan kanunları İsrail halkının önünde okuduktan sonra onlar emirleri tutmak istediklerini dile getirdiler (Çıkış 24:7). Kurbanlar kesildikten sonra Eski Ahit yürürlüğe konuldu (Çıkış 24:8).
Hayat ve tapınma için verilen kanunların yanında kurbanlar hakkındaki yönergeler büyük bir rol oynadı. Bu kişisel ve umumi kurbanlar günahları silip temizlemek (İbranice kafarʹ sözcüğünün birinci anlamı “örtmek” ya da “silip temizlemek”ti, fakat “kefaret” olarak da tercüme edilmişti) amacıyla kesildi.
Elçi Pavlus „boğaların ve keçilerin kanının günahları ortadan kaldırması olanaksız“ olduğunu yazdı. (İbraniler 10:4) Bu kurbanlar sayesinde „günahlar hatırlatılmış oluyordu.“ (İbraniler 10:3) Bu şekilde eski ahit „Mesih’e götüren“ bir „eğitici“ oldu (Galatyalılar 3:24), çünkü İsa'nın fidye niteliğinde (Matta 20:28) olan ölümü „günahlar için kalıcı değerde tek bir kurban“ olarak hizmet eder (İbraniler 10:12) ve insanların günahlarının bağışlanmasına yol açar (Koloseliler 1:14).
Bunun için Tanrı Eski Ahit yürürlükteyken Yeremya peygamber aracılığıyla “yeni bir ahit” yapacağını bildirmişti (Yeremya 31:31-33). Böylece Eski Ahit Yeni Ahit'e sevkeden bir „eğitici“ (Galatyalılar 3:24) ve bir öngörüydü (İbraniler 10:1).
İlgili sinema filmleri
- , (1923) Fragman5 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Samson and Delilah', (1923)
- 'Noah's Ark', (1928)
- 'Esther' (1948)
- 'Samson and Delilah', (1949)
- , (1956) Fragman10 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Solomon and Sheba', (1959) Fragman30 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'David and Goliath', (1960)
- 'Esther with The King', (1960)
- 'Sodom and Gomorah', (1962)
- 'The Bible', (1966) Fragman30 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'The Thirteenth Day: The Story of Esther' (1979)
- 'King David', (1985)
- 'Esther' (1986)
- 'Abraham', (1994) Richard Harris
- 'Joseph', (TV, 1995) Ben Kingsley Fragman8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Moses', (TV, 1995) Ben Kingsley
- 'Samson and Delilah', (TV, 1996) Dennis Hopper
- 'The Prince of Egypt', (Anime, 1998) Fragman19 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'Noah's Ark', (TV, 1999)
- 'Esther' (TV, 1999)
- 'Joseph: King of Dreams', (Anime, 2000) Fragman27 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'One Night With The King', (2006) Fragman1 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 'The Ten Commandments' (Anime, 2007) Fragman30 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ Makale: Bibel II/III, Theologische Realenzyklopädie Cilt 6, Walter de Gruyter, 1. baskı, Berlin 1980, s. 9 f.
- ^ Edwin Hatch Essays in Biblical Greek Oxford 1889, s. 48
- ^ Theologische Realenzyklopädie: https://www.degruyter.com/ 27 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . TDV İslam Ansiklopedisi. 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2021.
- ^ Baki Adam, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Pınar Yay. s. 65
- ^ Örnekler: Enbiya Suresi, 48. ayet, Al-i İmran Suresi, 4. ayet.
- ^ "ZEBÛR - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 24 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mart 2021.
- ^ F. Razi, Tefsir-i Kebir, Akçağ Yay. 7/251
- ^ https://www.bibelwissenschaft.de/.../torapentateuch/genesis-1mose []
- ^ "Old Testament." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
- ^ "Sümerler Türkler" (PDF). 5 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2012.
- ^ Encyclopaedia Judaica, 1973, Cilt 4, sütun 826, 827.
- ^ Flavios Josephus Pros Apiona (Apion’a Karşı) Kitap I, 38-41 [8]).
- Notlar
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- – Daniel Wickwire
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Eski Ahit veya Eski Antlasma arkaik tabirle Ahd i Atik Kutsal Kitap in Kitab i Mukaddes Ibranice kaleme alinmis olan ilk kismina Hristiyanlarin verdigi isimdir Yahudilerin Tanah ve Muslumanlarin Tevrat ve Zebur olarak kabul ettikleri kitaplari icinde barindirir Kutsal Kitap in birinci yuzyilda Grekce kaleme alinan yazilarina Yeni Ahit adi verildi Inancli Yahudilerce Yeni Ahit kabul edilmez Toplam 39 bolumden olusur Eski Ahit Tevrat Tarihsel Kitaplar Siirsel Kitaplar Peygamberlik Kitaplari olarak 4 temel bolume ayrilir Tanah Eski AhitPapirus Nash M O 2 yuzyilTevrat PentatokBaslangic Cikis Leviogullari Sayilar Kanunun TekrariTarihsel KitaplarYesu Rut 1 Samuel 2 Samuel 1 Krallar 2 Krallar 1 Tarihler 2 Tarihler Ezra EsterSiirsel KitaplarEyup Mezmurlar Ozdeyisler Vaiz Ezgiler EzgisiPeygamberlerIsaya Yeremya Agitlar Hezekiel Daniel Hosea Yoel Amos Yunus Mika Nahum Zekeriya Malaki Bu kutu goruntuletartisdegistirKavramlar ve anlamlariYahudilikte Uc kisimdan olusur 1 Tora Yasa Ogreti 2 Nev im Peygamberler ve 3 Ketuvim Kitaplar Tanah kavrami Ibranice תנ ך TNK not Ibranicede K harfi ortada ve sonda kullanildigi zaman H olur bu uc kismin ilk harflerini iceriyor T Tora N Nev im ve K Ketuvim Hristiyanlikta 1 Turkce Ahd i Atik Eski Ahit Eski Antlasma 2 Latinceden etkilenmis olan dillerde Old Testament Ingilizce Altes Testament Almanca l Ancien Testament Fransizca Antico Testamento Italyanca Testament ve Ahit Antlasma Bu kavramlar 2 Korintoslular 3 14 te bulunan Yunanca bir ifadenin tercumesidir Fakat onlarin fikirleri korlesmisti cunku Mesih te ortadan kaldirilmis olan ayni pece Eski Anlasmanin okunmasinda bugune dek kaldirilmamis olarak duruyor 2 Korintoslular 3 14 Kitabi Mukaddes 2004 Israilogullari nin zihinleri korelmisti Bugun bile Eski Antlasma okunurken zihinleri ayni peceyle ortulu kaliyor Cunku bu pece ancak Mesih araciligiyla kalkar 2 Korintoslular 3 14 Kutsal Kitap 2001 But their minds were blinded for until this day remaineth the same vail untaken away in the reading of the old testament which vail is done away in Christ 2 Korintoslular 3 14 King James Version 1769 Aber ihr Sinn wurde verstockt Denn bis zum heutigen Tag liegt diese Decke uber der Verlesung des alten Testaments und wird nicht aufgedeckt weil sie nur in Christus beseitigt wird 2 Korintoslular 3 14 Luther tercumesi 1975 2 Korintoslular 3 14 teki Yunanca ifade diathḗke dir Tertullianus M S 200 civarinda ilk olarak Yunanca diathḗke Latince testamentum ile cevirdi Bugun Avrupa daki dillerde kullanilan Testament vasiyetname kavrami Latince testamentum ve Yunanca diaϑhkhs diathḗke sozcugunun hatali bir tercumesidir Latince testamentum sozcugunun anlami hakkinda Essays in Biblical Greek eserinde sunu okuyabiliriz Umumi Latincenin filolojisi taninmadigi icin eskiden testamentum kelimesinin testament vasiyetname ya da son istek anlamina geldigi dusunuldu halbuki yalniz ahit anlamina gelir 2 Korintoslular 3 14 teki diathḗke sozcugu aslinda ahit yani antlasma demektir Temel bir eser olan Theologische Realenzyklopadie 2 Korintoslular 3 14 hakkinda eski diathḗke de okumanin gelecek ayette belirtildigi gibi Musa yi okumakla bir oldugunu yazar Devamen eski diathḗke Musa nin kanununu olsa olsa Pentatok u Musa nin bes kitabi kastettigini anlatir Yunanca diathḗke sozcugu kesinlikle Ibranicede yazilan 39 Baslangic tan Malaki ye kadar kitabi kastetmez Pavlus 2 Korintoslular 3 14 teki sozleriyle bu 39 kitabin kucuk bir kismina deginir O Musa dan Pentatok icinde kaydedilen Kanun Ahdinden Kanun Antlasmasindan soz etti Kanun Ahdi Sina Daginda Tanri ile Israilogullari arasinda yapilan bir antlasmadir Tanri nin bu ahitte dile getirdigi iradesi havra Yunanca synagōge ibadetlerinde okundu Pavlus Eski Ahdin Isa tarafindan yerine getirildigini ve boylece inananlarin zihinlerinden simgesel bir pece kaldirildigini acikladi Bu diathḗke nin asil anlamiyla uyum icindedir Hristiyanlik Yahudilik karsitliginda ahit kelimesinden once kullanilan eski niteligi eskimis iptal edilmis ve gecerli olmayan olarak yorumlandi Bu yorum Yahudiligin degerden dusurulmesine hizmet etti Fakat Isa Mesih ve takipcileri Kutsal Kitabin bir kisminin guncelligini kaybettigini ya da eski oldugunu ima etmektense bu kayitlardan Kutsal Yazilar olarak soz ettiler Matta 21 42 Romalilar 1 2 Onlar o zamanki Yahudilik gibi ayni ya da benzeyen kavramlar kullandilar O nedenle Eski Ahitten yani Eski Antlasmadan Ibranice Kutsal Yazilar ya da Ibranice Kutsal Kitap olarak soz etmek daha uygundur cunku Kutsal Kitap in bu kisminin buyuk bir bolumunun orijinal hali Ibranice yazilmistir Benzer sekilde Yeni Ahit yani Yeni Antlasma denilen kisimdan da Yunanca Kutsal Yazilar ya da Yunanca Kutsal Kitap olarak soz etmek daha uygundur cunku Kutsal Kitap in bu kismini yazmak uzere Yunanca kullanildi Islamiyette Tevrat ve Zebur Bir goruse gore Tevrat adi Ibranice torah kelimesinden Arapcaya gecmistir ve Musa nin bes kitabi icin kullanilir Fakat gelenekte Tevrat denilince Ibranice ve Aramca yazilmis olan tum 39 kitabi da kapsayan Ibranice Kutsal Yazilar anlasilir Bu iki farkli anlayisin sebebi Kur an da Tevrat in hangi peygambere verildiginin acikca belirtilmemesidir Ayetlerde Musa ya Kitap in verildigi Tevrat in bir hidayet ve nur olarak Israilogullarinin elinde oldugu ve peygamberlerin onunla hukmettikleri belirtilmekte ama Musa ya verilen kitabin Tevrat olduguna dair acik bir ifade bulunmamaktadir Bununla birlikte Kur an bilginleri Musa ya verilen kitabin Tevrat oldugu nda fikir birligi etmislerdir Onlardan hicbiri Incil in Isa Zebur un Davud la birlikte zikredilmesine ragmen Tevrat in Musa ile zikredilmemesinin uzerinde durmamislardir Ayrica Kur an da Musa ya Furkan in verildigi yazar Islam inancinda Zebur un Tevrat tan ayri bir kitap oldugu kabul edilir Cunku Kur an da Tevrat Zebur ve Incil in isimleri ayri ayri zikredilmektedir Fakat Zebur Kutsal Kitap icinde Tevrat tan ayri bir kitap degil Tevrat in 39 bolumunden biridir Orada Mezmurlar adiyla gecer Ibranice Mizmor cogulu Mizmorim ilahi sarki Arapca Mezmur mizmar cogulu Mezamir calgi kaval Yunanca Psalmoi arp esliginde soylenen sarki Bazi dil bilimcilere gore zebur kelimesinin kokeni yazmak anlamindaki zebr masdaridir Lisanu l Arab Tacu l ʿarus Zeccac a gore ise Zebur kelimesinin koku menetmek anlamina gelen zebrdir Iste Davud a verilen Zebur da icinde kotuluklerden sakindiran nasihatler ve vaazlar bulundugu icin bu isimle anilmistir Ibranice Kutsal Yazilarin dilleriEski Ahit denilen kisim Ibranice dilinde yazildi Sami dil ailesi icinde yer alir hatta bu dil ailesinin atasidir Bu dilin Ibrahim in doneminde Kenan da konusulan dille de baglantili oldugu anlasiliyor Kenanlilar kendi konustuklari Ibrani dilinde farkli lehceler gelistirdiler Isaya 19 18 de soz edilen Kenan dili budur Ibranice Kutsal Yazilarinin dili Yahudice de adlandirilir Isaya 36 11 2 Krallar 18 26 28 2 Tarihler 32 18 Nehemya 13 24 M O 6 yuzyilda Yahudiler Babil deki surgunde bulunduklari zaman oradaki resmi dil olan Aramca ya da Aramice konustuklari Ibraniceyi etkiledi Aramca da Sami dil ailesine aittir ve Ibraniceye yakin olan bir lisandir Ibranice Yazilarin kucuk kisimlari Aramca yazildi Ezra 4 8 6 18 Ezra 7 12 26 Yeremya 10 11 Daniel 2 4b 7 28 Ibranice Kutsal Yazilarinin yazilis zamaniIbranice Kutsal Yazilarin tanikligi Ilk olarak Musa Israillilerle birlikte Misir dan ciktiktan sonra Sina colunde bulundugu zaman Pentatok u ilk bes kitap kaleme aldi Israil in Misir dan cikis tarihini tespit etmek icin Pers krali Buyuk Kyros un Babil i fethettigi zamandan baslayarak geriye hesaplanmasi gerekir Bu olay hem Ibranice Kutsal Yazilarda hem de dindisi tarihte iyi bilinen bir olaydir ve tarihi tartisilmaz Tarihciler Kores in komutasindaki Med ve Pers kuvvetlerinin Babil sehrini ele gecirmesi M O 539 yilinda oldugunu kabul ederler Bu olay Daniel 5 30 da kayitlidir Cesitli eski tarihciler Diodoros Africanus Eusebios Batlamyus ve Babil tabletleri Kyros un Babil i M O 539 da ele gecirdigi konusunda hemfikirdir Nabonidus Kronigi sehrin dususunun yilini belirtmedigi halde ay ve gununu bildirir Boylece Babil in dususu Julyen takvimine gore M O 11 Ekim 539 a veya Gregoryen takvimine gore M O 5 Ekim 539 a tarihlendirilir Kyros un saltanatinin ilk yilinda yani M O 537 nin ilkbaharindan once cikardigi bir fermanla Yahudiler serbest birakildilar Ezra 3 1 de Israilogullarinin yedinci ay olan Tisri de Eylul Ekim Yerusalim e Kudus donmus oldugu kayitlidir O halde Yahudilerin Yerusalim de tekrar oturmaya basladiklari tarih M O 537 nin sonbaharidir Bu tarih onceden bildirilen bir donemin sonuna isaret eder M O 537 Vaat Edilmis Topraklarin viraneye donecegi yetmis yillik donemin sonuydu Yeremya 25 11 12 29 10 Bu sozleri cok iyi bilen Daniel yetmis yillik donemin sonu yaklasirken Tanri ya yonelip yardim diledi Daniel 9 1 3 Yetmis yil M O 537 sonbaharinda sona erdigine gore M O 607 sonbaharinda baslamis olmalidir Birinci ve Ikinci Krallar kitaplarinda Israil ve Yahuda krallarinin saltanat sureleri kayitlidir Bu surelerin toplanmasi birlesik Israil kralligin ikiye bolundugu zamandan beri Yerusalim in yikilisina kadar 390 yil gectigini gosterir M O 607 den geri sayarsak 390 yillik donemin M O 997 de basladigini goruruz O yil Yeroboam Suleyman in olumunden sonra Davut un kralligiyla baglarini koparip Israilogullarini Rabbin yolundan ayirdi ve onlari buyuk bir gunaha surukledi 2 Krallar 17 21 Suleyman in 40 yil suren saltanati M O 997 nin ilkbaharinda bitti Bunun icin ilk saltanat yili M O 1037 nin ilkbaharinda baslamis olmalidir 1 Krallar 11 42 1 Krallar 6 1 ayeti Suleyman in saltanatinin dorduncu yilinin ikinci ayinda Tanri nin tapinagini Yerusalim de insa etmeye basladigini soyler Bu mabedin yapiminin basladigi gune kadar Suleyman in resmen kral olmasinin uzerinden uc tam yil ve bir ay gectigi anlamina gelir Dolayisiyla Suleyman M O 1034 yilinda Nisan Mayis tapinagi insa etmeye baslamis olmalidir Bununla birlikte ayni ayet 1 Krallar 6 1 mabedin yapiminin Israilogullarinin Misir diyarindan cikisinin dort yuz sekseninci yilinda basladigini da soyluyor Bu ayette gecen dort yuz sekseninci sayisi yine bir sira sayisidir ve bununla 479 tam yil kastedilir Boylece M O 1034 yilindan 479 yil geri hesaplayarak Israilogullarinin Misir dan cikis yili olarak M O 1513 u buluruz Musa Misir dan ciktiktan sonra coldeyken Tevrat i yazmaya basladi Ibranice Kutsal Yazilarin yazilis zamani acisindan son kitabi Malaki kitabidir Kayda gore o sirada bir vali diyari yonetiyordu Malaki 1 8 Bu ayrinti Yahuda nin 70 yil issiz kalisinin ardindan Yerusalim in yeniden insa edildigi doneme isaret eder Kayitta sadece orada sunulan hizmetlerden bahsettigi icin Yerusalim deki tapinaginin insasi bitirilmis idi Bunun icin Malaki kitabinda anlatilan donem mabet tamamlandigi sirada gorevde olan birinci Vali Zerubbabel den Haggay 2 21 sonrasi olmalidir Ibranice Kutsal Yazilar o donemde sadece bir validen daha soz eder bu Nehemya dir Nehemya 5 14 Kaydin Nehemya nin valilik doneminin ilk zamanlarinda yazilmadigi anlasiliyor Cunku Malaki Yerusalim ile surlarinin insasina dair hicbir sey soylemedi Malaki gorevini kotuye kullanan kahinler hakkinda bircok ayrinti verir Dolayisiyla kitabini Nehemya nin Yerusalim e ikinci kez geldiginde yazdigi anlasilir Nehemya Artakserkses in saltanatinin 32 yilinda yani M O 443 te kralin emri uzerine Babil e geri cagrilmis fakat sonra tekrar Yerusalim e donmustu Nehemya 13 6 Malaki 2 1 Malaki ve Nehemya kitaplarinda birbirlerine benzeyen bazi pasajlarin bulunmasi bu iki kaydin ayni donemde yazildigina isaret eder Malaki 2 4 8 11 12 Nehemya 13 11 15 23 26 Malaki 3 8 10 Nehemya 13 10 12 Musa nin bilgi kaynagi Musa bilgisini uc yolla edinmis olabilir 1 Musa Tanri dan haberler aldigini belirtir Cikis 17 14 Tanri nin peygamberlere ilham ettigine inanan insanlar Baslangic kitabinin Tanri nin yonlendirmesiyle kaleme alindigini kabul ederler Musa yaratilis hakkindaki bilgileri yalniz bu sekilde alabildi 2 Obur ayrintilar ise sozlu gelenekle bir nesilden sonraki nesle nakledilmis olabilir Baslangic kitabina gore Nuh Tufanindan once yasamis olan insanlar uzun yasadiklari icin ilk insan Adem den Musa ya kadar ancak bes nesil gecmisti Metuselah Sam Ishak Levi ve Amram 3 Baska bir ihtimale gore Musa tarihsel bilgisini var olan yazi ve belgelerden aldi 18 yuzyilda Hollandali bilgin Campegius Vitringa da 1659 1722 bu gorusu savundu cunku Baslangic ta 10 defa soyunu anlatan kayit budur ya da ilgili kayit sudur Baslangic 2 4 5 1 6 9 10 1 11 10 27 25 12 19 36 1 9 37 2 gibi ibareler bulunur Burada kayit olarak cevrilen Ibranice sozcuk tōle dhṓth tarih ya da kaynak olarak da tercume edilebilir Bu sebepten dolayi Vitringa ve daha sonra baskalari da tōle dhṓth kavramini Musa dan onceki tarihsel belgeler olarak anladi Onlar bu raporlarin isimleri gecen kisiler tarafindan Adem Nuh Nuh un ogullari Sam Terah Ismail Ishak Esav ve Yakup kaleme alindigini ya da bu atalarin bu belgelerin sahipleri oldugunu varsaydi Diger bir goruse gore bu kayitlar daha kapsamli bir tarih raporunun kisimlarini birbirlerinden ayiran basliklardir Dinbilimcilerin gorusu Tanah in yazilis zamaniyla ilgili bircok teori vardir Dinbilimcilerin cogu M O 1200 ila M O 100 yillari arasinda yazildigini kabul eder Tevrat in Musa tarafindan yazilmadigini iddia eden elestiriciler Wellhausen ve taraftarlari M O 950 de degisik yazarlarin Tanah i kaleme almaya basladiklarini ileri surerler Baskalari Tanah in Yahudilerin Babil den donmelerinden sonra M O 5 4 yuzyilda yazildigini dusunurler Ibranice Kutsal Yazi sayilan kitaplarin listesiKitaplar Listesi Hristiyanlik Yahudilik1 Baslangic Tekvin Yaratilis Genesis 1 1 Beresit 2 Baslangicta Baslangic 2 Cikis Misirdan Cikis Exodus 2 Semot Adlar Cikis 3 Leviogullari Levililer Levitikus 3 Vayikra Ve cagirdi Leviogullari 4 Sayilar Colde Sayim Numeri 4 Bamidbar Colde Sayilar 5 Kanunun Tekrari Tesniye Deuteronomium 5 Devarim Sozler Tekrar 6 Yesu 6 Yeosua7 Hakimler 7 Sofetim Hakimler 8 Rut 18 Rut9 1 Samuel 8 Semu el 1 2 Samuel bir kitap 10 2 Samuel11 1 Krallar 9 Melahim 1 2 Krallar bir kitap 12 2 Krallar13 1 Tarihler 24 Divre Ayamim 1 2 Tarihler bir kitap 14 2 Tarihler15 Ezra 23 Ezra Nehemya bir kitap 16 Nehemya17 Ester 21 Ester18 Eyup 16 Iyov Eyup 19 Mezmurlar 14 Teilim Mezmurlar 20 Ozdeyisler Suleyman in Meselleri 15 Misle Ozdeyisler 21 Vaiz 20 Kohelet Vaiz 22 Ezgiler Ezgisi 17 Sir Asirim Ezgiler Ezgisi 23 Isaya 10 Yesayau Isaya 24 Yeremya 11 Yirmeyau Yeremya 25 Agitlar Yeremya nin Mersiyeleri 19 Eha Agitlar 26 Hezekiel 12 Yehezkel Hezekiel 27 Daniel 22 Daniel13 Tre Asar Onikiler bir kitap 28 Hosea Osea29 Yoel Yoel30 Amos Amos31 Obadya Ovadya32 Yunus Yona33 Mika Miha34 Nahum Nahum35 Habakkuk Habakuk36 Tsefanya Tsefanya37 Haggay Hagay38 Zekeriya Zeharya39 Malaki Malahi 1 Parantez icinde olan No 1 5 isimler kitaplarin Latince adlaridir 2 Kitaplarin No 1 5 Yahudice isimleri metinlerin ilk sozleridir Yahudilikte 24 kitap sayilir cunku bazi kitaplar birlestirilmistir ornegin 12 peygamber bir kitap Birkac Yahudi bilgin Rut ve Hakimler kitaplari ile Yeremya ve Agitlar kitaplarini da birlikte kabul etmislerdir Bu sekilde Ibranice alfabenin harflerinin sayisina denk gelen 22 kitabi elde etmis oluyorlar Bunun icin Yahudi tarihcisi Flavios Josephus 22 kitaba degindi Kanon ya da kitaplar listesi ne bakiniz Kanon ya da kitaplar listesiIsaya tomari Ibranice Kutsal Kitabin en eski fragmani Olu Deniz deki magaralarda bulundu M O 150 100 Kutsal Yazilara ait olan kitaplarin tumu Hieronymus M S 347 420 tarafindan Latince Bibliotheca Divina yani Tanrisal Kutuphane olarak adlandirilmistir Bu kutuphanenin bir katalogu yani icindeki yayinlarin resmi bir listesi vardir Bu liste bazi dillerde kanon uyumlu olarak adlandirilir Yunanca kanon sozcugunun Ibranice karsiligi kaneh tir Gecmiste bu sozcuk olcme cubugu olan bir kamis icin kullanilirdi Dolayisiyla kanonik Kutsal Metinler dizisine ait kitaplar dogru inanclarin ogretilerin ve davranislarin saptanmasinda guvenilir bir olcu olarak kullanilacak degerde olan gercek kitaplardir M S birinci yuzyil Yahudi tarihcisi Flavios Josephus Pros Apiona Apion a Karsi adli eserinde Ibranilerce kutsal kabul edilen tum kitaplara deginir O soyle yazar Birbiriyle celisen binlerce kitabi kendi kitabimiz olarak kabul etmiyoruz Resmen kabul ettigimiz kitaplar yalnizca yirmi iki tanedir ve tum devirlerin kaydini icerir Bunlardan besi Musa nin kitabidir bu kitaplarda Tanri nin kanunlari ve insanin dogusundan bu kanunlari bildiren kisinin olumune dek yasanan tarihsel olaylar yer alir Musa nin olumunden Pers krali Ahasveros un ardili olan Artakserkses e kadar yasamis peygamberler on uc kitapta kendi devirlerinde gecen olaylari kaleme aldilar Diger dort kitap Tanri ya ilahiler ve insan davranislarini sekillendiren genel ilkelerle doludur Boylece Josephus Ibranice Kutsal Metinler dizisinin M S birinci yuzyildan cok once belirlenmis oldugunu gosterir Nash papirusu M O 1 yuzyil Geleneksel Yahudi inanisina gore Ibranice Kutsal Metinler dizisinin derlenmesi ve listelenmesi isini Ezra baslatmis ve Nehemya tamamlamistir Ezra bir Kutsal Kitap yazari olmasinin yani sira kahin bilgin ve Kutsal Yazilari kopyalama isinde gorevli biri olarak bu is icin kesinlikle yeterli durumdaydi Ezra 7 1 11 Dolayisiyla Ibranice Kutsal Metinler dizisinin M O besinci yuzyilin sonunda tamamlandigi yonundeki genel inanistan kusku duymak icin bir neden yoktur Apokrif yazilar Yunanca apokrifos ἀpokryfos apokryphos sozcugu ozenle gizlenmis seyler icin kullanilir Bu terim kisisel olarak okunmaya deger gorulmekle birlikte Tanri ilhami olduguna iliskin kanit icermeyen ve asil kaynagi hakkinda kusku uyandiran kitaplar icin kullanilir Gecmiste bu kitaplar ayri tutulur ve topluluk onunde okunmazdi Bu nedenle bu kitaplara gizlenmis anlami tasiyan bir isim verilmisti M S birinci yuzyil Yahudi tarihcisi Flavios Josephus Pros Apiona Apion a Karsi adli eserinde Ibranilerce kutsal kabul edilen tum kitaplara deginir Onun listesinde apokrif yazilar Ibranice Kutsal Yazilar a dahil edilmediler Dipnot 11 e bakiniz M S 397 deki Kartaca Konsili nde Kutsal Metinler dizisindeki Ester ve Daniel kitabina eklemeler yapilmasi ve apokrif kitaplardan yedisinin Ibranice Kutsal Yazilara eklenmesi onerildi Buna ragmen Katolik Kilisesi bu eklerin Kutsal Metinler dizisine dahil edilmesini ancak 1546 daki Trento Konsili nde kesin olarak onayladi Apokrif yazilar Ester e eklemeler Daniel e yapilan uc ek Tobit Yudit Bilgelik Sirak Baruk Birinci Makabiler Ikinci Makabiler El YazmalariKodeks Sinaiticus Ibranice Kutsal Yazilari ilk kaleme alanlar ve cogaltanlar bunlari o donemde yaygin olarak kullanilan ve kolayca bozulabilen papirus ve parsomen gibi malzemeler uzerine yazdilar Papirus ayni adi tasiyan bir su bitkisinden parsomen ise hayvan derilerinden yapilir Yazicilar yaklasik M S 4 yuzyildan itibaren el yazmalarinda papirus yerine genellikle dana kuzu ya da keci derisinden yapilan ve daha dayanikli bir malzeme olan vellum bir parsomen turu kullanmaya basladilar Orijinal metinlerin hicbiri simdiye kadar bulunamamistir Cunku papirus ve deri gibi dayaniksiz malzemeler nemli iklimlerde hizla curur The Anchor Bible Dictionary soyle diyor Bolgedeki iklim sartlari yuzunden bu doneme MO birinci binyil ait papirus bir belge ancak coldeki bir magarada ya da siginakta muhafaza edilmisse bu kadar uzun sure dayanir Buna ragmen Kutsal Kitabin kisimlarinin eski donemlere ait binlerce kopyasi bulunmustur Papirus El Yazmalari Ibranice Kutsal Yazilarin bazi kisimlari eski Papirus el yazmalarinda bulunur Papirus El Yazmalari Simge Isim Tarih Dil Bulunduklari Yer Icerik1 Nash Papirusu M O 2 1 yuzyil Ibranice Cambridge Ingiltere 10 Emirden 24 satir ve Kanunun Tekrari 5 ve 6 dan birkac ayet2 957 Rylands Greek 458 M O 2 yuzyil Yunanca Manchester Ingiltere Kanunun Tekrari 23 28 dan fragmanlar3 Fouad 266 M O 1 yuzyil Yunanca Kahire Misir Baslangic ve Kanunun Tekrari ndan kisimlar4 4Q LXX Levb Lut Golu Leviogullari Tomari M O 1 yuzyil Yunanca Kudus Israil Leviogullari ndan fragmanlar5 963 Chester Beatty VI M S 2 yuzyil Yunanca Dublin Irlanda ve Ann Arbor Mich ABD Sayilar ve Kanunun Tekrari ndan kisimlar6 967 968 Chester Beatty IX X M S 3 yuzyil Yunanca Yunanca Dublin Irlanda ve Princeton N J ABD Hezekiel Daniel ve Ester den kisimlarVellum ve Deri El Yazmalari Ibranice Kutsal Yazilarin bazi kisimlari eski deri el yazmalarinda bulunur Vellum ve Deri El Yazmalari Simge Isim Tarih Dil Bulunduklari Yer Icerik1 Al Halep Kodeksi M S 930 Ibranice Onceleri Halep te Suriye simdi Israil de Ibranice Kutsal Yazilarin buyuk kismi Ben Aser metni 2 British Museum Kodeksi Or4445 M S 10 yuzyil Ibranice Londra Ingiltere Pentatok un ilk 5 Kitap buyuk kismi3 Ca Kahire Karai Kodeksi M S 895 Ibranice Kahire Misir Ilk donemdeki ve sonraki peygamberler4 B 19A Leningrad Kodeksi M S 1008 Ibranice St Petersburg Rusya Ibranice Kutsal Yazilar5 B 3 Petersburg Peygam berler Kodeksi M S 916 Ibranice St Petersburg Rusya Sonraki Peygamberler6 1QIsa Lut Golu Birinci Isaya Tomari M O 2 yuzyil Ibranice Kudus Israil Isaya7 11QPsa Lut Golu Mezmurlar Tomari M S 1 yuzyil Ibranice Kudus Israil Mezmurlar in son ucte birlik kismindaki 41 mezmurdan bolumler Ibranice Kutsal Yazilar tercume olarak Septuagint cevirisi bazi meshur olan kodekste bulunur Vellum ve Deri El Yazmalari Simge Isim Tarih Dil Bulunduklari Yer Icerik1 א Kodeks Sinaiticus 4 yuzyil Yunanca Londra Ingilterre Ibranice Kutsal Yazilarin bir kismi tum Yunanca Kutsal Yazilar ve bazi Apokrif yazilar2 A Kodeks Alexandrinus 5 yuzyil Yunanca Londra Ingilterre Ibranice ve Yunanca Kutsal Yazilarin tumu bazi ufak kisimlar kayip ya da hasarli ve bazi Apokrif yazilar3 B Kodeks Vatikanus 1209 4 yuzyil Yunanca Vatikan Kutuphanesi baslangicta tum Kutsal Kitap simdi ise eksik Baslangic 1 1 46 28 Mezmur 106 137 Ibraniler 9 14 ten sonra 2 Timoteos Titus Filimon Vahiy 4 C Kodeks Ephraemi Syri reskriptus 5 yuzyil Yunanca Paris Fransa Ibranice Kutsal Yazilardan kisimlar 64 yaprak ve Yunanca Kutsal Yazilar 145 yaprak Eski tercumelerSamiriye Pentatoku Samiriye Pentatoku Samiriye Pentatoku eski tarihli bir tercumedir ve Ibranice Kutsal Yazilarin Eski Ahit ilk bes kitabini icerir Bu ceviri bir transliterasyondur Samiriye yazisi eski Ibranice yazisindan turediginden dolayi Musa nin bes kitabinin Ibranice metni Samiriyelilerin kullandiklari harflere cevrildi M O 740 ta on kabilelik Israil kralligi Asur imparatorlugu tarafindan yikildi 2 Krallar 15 29 Ust tabakali Israilliler Asur a surgun edildikten sonra baska halklardan insanlar Samiriye yoresine getirildiler 2 Krallar 17 24 Samiriye bolgesinde kalmis olan Isarailogullarinin tapinmasi oraya yerlestirilen insanlarin kendi put tanrilarina sunduklari tapinmayla birlestirildi Samiriyeliler yalniz Musa nin bes kitabini kutsal olarak saydiklari icin Samiriye Pentatoku adlandirilan cevirisi yapildi Bilginler yazilis tarihi konusunda hemfikir degildir Bazilari M O ikinci yuzyili one surer baskalari ise tercumenin M O dorduncu yuzyilda yapildigini dusunur Samiriye Pentatoku ile Ibranice metin arasinda yaklasik 6 000 fark bulunur fakat bunlar ekseriyetle anlamini degistirmeyen onemsiz ayrintilardir Bu tercumenin bugun mevcut olan en eski elyazmalari M S 12 13 yuzyildandir Aramca Targumlar Aramca kavram Targum ceviri ya da yorumlama anlamina gelir Babil e surgun edilen Yahudiler Pers Imparatorlugu altinda yasadiklari zaman Aramca aralarinda yaygin bir dil oldu Bu sebepten dolayi Tanah ancak Aramca tercumeleriyle birlikte okundugunda anlasilabiliyordu Targum adlandirilan bu tercumelerin M S besinci yuzyildan sonra yapildiklari dusunuluyor Aramca Targumlar orijinal metne bagli kalan tercumeler degil anlami farkli sekilde ifade eden serbest cevirilerdir Yunanca Septuagint Yunanca Septuagint Yetmis cevirisi M O 280 yillarinda Ibraniceden yapilan ilk ve en onemli ceviridir Yahudi gelenege gore Ibranice Kutsal Yazilar Iskenderiye de Misir 72 Yahudi bilgin tarafindan Yunancaya cevrildi Sonra bu cevirinin 70 kisi tarafindan yapildigi soylenmeye basladi Boylece bu tercume Septuagint adini aldi O zamanki Yunan kulturunun etkisi altinda yasayan Yahudiler boyle bir ceviriye gereksinim duyuyordu Septuagint in cok sayida papirus fragmani var En eski fragmanlardan biri M O birinci yuzyila ait olan Fouad 266 Papirusudur Bu papirus Baslangic ve Kanunun Tekrari kitaplarindan bolumler icerir Bu papirus fragmani Tanri nin isminin Yunanca metin icinde klasik Ibrani alfabesine ait karakterlerle yazildigini gosterir Ibranice Kutsal Yazilarin tumunu iceren diger papirusler M S dorduncu ile dokuzuncu yuzyil arasinda hazirlanmistir Bunlar birbirinden ayri buyuk harflerle yazildigindan onsiyaller olarak adlandirilir Diger el yazmalari minuskuller olarak bilinir cunku daha kucuk ve el yazisi tarzinda yazilmistir Minuskul harflerle bitisik yazilmis el yazmalari dokuzuncu yuzyildan matbaanin icadina dek kullaniliyordu Yunanca Septuagint metninin onemli onsiyal el yazmalari Sina Yazmasi 1209 numarali Vatikan Yazmasi ve Iskenderiye Yazmasi dir Icerik Parantez icindeki sayilar bolumlerin ve ayetlerin numaralaridir Baslangic Yaratilis 1 Adem ve Havva 2 3 Kain ve Habil 4 Tufandan onceki nesiller 5 Nuh 6 9 Tufan 7 8 Halklar listesi 10 Babil kulesi ve tufandan sonraki nesiller 11 Ibrahim 12 24 Ibrahim oglunu kurban edecekti 22 Ishak 25 27 Yakup 28 36 Yusuf 37 50 Cikis Israil halkinin Misir daki koleligi 1 Musa 2 40 Musa nin dogumu 2 Musa peygamber olarak seciliyor 3 4 on bela 5 11 Misir dan cikis 12 Kizil Deniz den gecis 13 15 Israil colde 16 19 10 emir 20 Musa colde baska kanunlar ve tapinak icin yonergeler aliyor 21 40 Leviogullari Tanri nin Israillilere verdigi kanun ve kurallar 1 27 Kurbanlar 1 7 kahinlik 8 10 temizlik 11 15 kefaret gunu 16 kan 17 20 kahinlik ve bayramlar 21 25 baska kanunlar 26 27 Sayilar Sina Dagi ndaki olaylar 1 10 Coldeki olaylar 10 21 Moab duzluklerindeki olaylar 22 36 Kanunun Tekrari Musa nin ilk konusmasi 1 4 Musa nin ikinci konusmasi 5 26 Tanri ya tapinma konusundaki kanunlar 12 16 hukuki meseleler yonetim ve savasla ilgili kanunlar 16 20 halkin ozel ve toplumsal yasamini duzenleyen kanunlar 21 26 Musa nin ucuncu konusmasi 27 28 Musa nin dorduncu konusmasi 29 30 Yesu nun gorevlendirilmesi ve Musa nin ilahisi 31 32 Musa nin son hayir duasi 32 34 Yesu Vadedilmis topraklara giris 1 5 Kenan in fethi 6 12 Diyarin paylastirilmasi 13 22 Yesu nun son tembihleri 23 24 Hakimler Hakimler doneminde Israil deki ortam 1 2 Hakimlerin isleri 3 16 Ulkedeki ic karisikligi gosteren bazi olaylar 17 21 Rut Rut Naomi den hic ayrilmamaya karar veriyor 1 Rut Boaz in tarlasinda basak topluyor 2 Boaz akrabalik gorevini yaparak Rut la evleniyor 3 4 1 Samuel Eli nin hakimlik donemi ve kucuk Samuel 1 4 Samuel Israil de hakimlik yapiyor 5 7 Israil in ilk krali Saul Talut 8 12 Saul un itaatsizligi 13 15 Davut un meshedilisi cesareti 16 17 Saul Davut un pesine dusuyor 18 27 Saul un intihari 28 31 2 Samuel Davut un hukumdarlik doneminin basindaki olaylar 1 4 Davut kral olarak Yerusalim de 5 6 Tanri nin Davut la yaptigi ahit 7 Davut Israil topraklarini genisletiyor 8 12 Davut Tanri ya karsi gunah isliyor 11 12 Davut un ailesinde yasanan sikintilar 13 18 Davut un saltanatindaki son olaylar 19 24 1 Krallar Suleyman kral oluyor 1 2 Suleyman ulkeyi hikmetle yonetiyor 3 4 Suleyman in mabedi 5 10 Suleyman in sadakatsizligi ve olumu 11 Krallik bolunuyor 12 1 14 20 Yahuda Rehoboam Abiyam ve Asa 14 21 15 24 Israil Nadab Baasa Elah Zimri Tibni Omri ve Ahab 15 25 16 34 Israil de Ilya nin peygamberlik hizmeti 17 1 22 40 Yahuda da Yehosafat donemi 22 41 53 2 Krallar Israil krali Ahazya 1 Elisa Ilya nin hizmetini devraliyor 2 Israil krali Yehoram 3 Elisa nin diger mucizeleri 4 1 8 15 Yahuda krali Yehoram 8 16 29 Israil krali Yehu 9 10 Yahuda krali Yehoas 11 12 Israil krallari Yehoahaz ve Yehoas 13 Yahuda krali Amatsya 14 1 22 Israil krali II Yeroboam 14 23 29 Yahuda krali Azarya Uzziya 15 1 7 Israil krallari Zekeriya Sallum Menahem Pekahya ve Pekah 15 8 31 Yahuda krallari Yotam ve Ahaz 15 32 16 20 Israil in son krali Hosea 17 Yahuda krali Hizkiya 18 20 Yahuda krallari Manasse Amon ve Yosiya 21 1 23 30 Yahuda krallari Yehoahaz Yehoyakim ve Yehoyakin 23 31 24 17 Yahuda nin son krali Tsedekiya 24 18 25 30 1 Tarihler Soy kayitlari 1 9 Saul un imansizligi olumuyle sonuclaniyor 10 Davut un kralligi pekisiyor 11 12 Davut ve Tanri nin Sandigi Ahit Sandigi 13 16 Davut ve Tanri nin evi 16 17 Davut un fetihleri 18 21 Davut un mabet hazirliklari 21 22 Davut hakiki tapinmayla ilgili hizmetleri duzenliyor 23 29 2 Tarihler Suleyman in gorkemli saltanati 1 9 Rehoboam in ve Abiya nin yonetimleri 10 13 Tanri dan korkan kral Asa 14 16 Yehosafat in iyi yonetimi 17 20 Yehoram Ahazya ve Atalya nin kotu yonetimleri 21 23 Yehoas Amatsya ve Uzziya nin iyi baslayip kotu biten yonetimleri 24 26 Yotam Tanri ya kulluk ediyor 27 Kotu kral Ahaz 28 Sadik kral Hizkiya 29 32 Manasse ve Amon un kotu yonetimleri 33 Cesur hukumdar Yosiya 34 35 Yehoahaz Yehoyakim Yehoyakin Tsedekiya donemi ve Yerusalim in issiz kalisi 36 Ezra Bir grup Yahudi geri donuyor 1 1 3 6 Mabedin yeniden insasi 3 7 6 22 Ezra Yerusalim e donuyor 7 8 Kahinlerin arindirilmasi 9 10 Nehemya Nehemya Yerusalim e gidiyor 1 2 Surlarin insasi 3 6 Halka Kanunun ogretilmesi 7 1 12 26 Surlarin adanmasi 12 27 13 3 Kirletici etkenlerin ortadan kaldirilmasi 13 4 31 Ester Vasti nin kraliceligi aliniyor 1 Ester kralice oluyor 2 Haman in komplosu 3 5 Durum tersine donuyor 6 7 Mordekay in konumu yukseltiliyor Yahudiler kurtuluyor 8 10 Eyup Eyup kitabinin girisi 1 1 5 Seytan Tanri ya meydan okuyor 1 6 2 13 Tartismanin birinci turu 3 14 Tartismanin ikinci turu 15 21 Tartismanin ucuncu turu 22 25 Eyup un son savunmasi 26 31 Elihu nun konusmasi 32 37 Tanri Eyup e cevap veriyor 38 1 42 6 Tanri nin verdigi hukum ve bereket 42 7 17 Mezmurlar Tanri ya ibadet ederken calgi esliginde seslendirilen siirler Birinci Kitap 1 41 Ikinci Kitap 42 72 Ucuncu Kitap 73 89 Dorduncu Kitap 90 106 Besinci Kitap 107 150 Ozdeyisler Birinci Kisim 1 9 Bu kisim bir babanin ogluyla konusmasi seklinde yazilmis birbiriyle baglantili kisa konusmalardan olusan bir siir seklindedir Ikinci Kisim 10 24 Bu kisim cok farkli konularda secme sozlerden olusur bunlar yasamda karsilasilan karmasik durumlarin nasil hikmetle ele alinacagini gosteren ozdeyislerdir Ucuncu Kisim 25 29 Bu kisimda cesitli konularda yararli ogutler bulunur Dorduncu Kisim 30 31 Agur ve kral Lemuel in ozdeyisleri Vaiz Hayattaki ugraslarin boslugu 1 3 Tanri dan korkan kisilere hikmetli ogutler 4 7 Herkesin sonu bir 8 1 9 12 Hikmet ve insanin yukumlulugu 9 13 12 14 Ezgiler Ezgisi Sulamli kiz Suleyman in konak yerinde 1 1 14 Genc kiz cobani ozluyor 2 3 3 5 Sulamli kiz Yerusalim de 3 6 5 1 Genc kizin ruyasi 5 2 6 3 Suleyman in son cabalari 6 4 8 4 Sulamli kiz geri donuyor 8 5 14 Isaya Isaya nin Yahuda ve Yerusalim hakkinda mesaji 1 6 Istila tehlikesi ve tum sikintilarin sona erecegi vaadi 7 12 Babil in sonu bildiriliyor 13 1 14 27 Topraklari issiz kalacak uluslar 14 28 23 18 Tanri nin hukmu ve saglayacagi kurtulus 24 27 Tanri nin gazabi ve lutfu 28 35 Hizkiya nin zamaninda Tanri ofkesini Asur a yoneltiyor 36 39 Tanri sahitlerini teselli ediyor 40 44 Babil den oc aliniyor 45 48 Sion teselli ediliyor 49 59 Tanri Sion u guzellestiriyor 60 64 Yeni gokler ve yeni bir yer 65 66 Yeremya Yeremya gorevlendiriliyor 1 Yerusalim sadakatsiz bir sehir 2 6 Mabet onlari koruyamayacak 7 10 Ahdi bozanlar lanetleniyor 11 12 Degismesi olanaksiz olan Yerusalim yok olmaya mahkum 13 15 Tanri balikcilar ve avcilar gonderecek 16 17 Comlekci ve balcik 18 19 Yeremya zulme ragmen vazgecmiyor 20 Tanri nin yoneticilere ofkesi 21 22 Dogru bir filiz cikacak 23 24 Tanri nin milletlerle davasi 25 Yeremya hakli cikiyor 26 28 Babil deki surgunlere teselli 29 31 Tanri nin Davut la yaptigi ahit kesindir 32 34 Tanri nin Rekab a vaadi 35 Yeremya kitabi yeniden yaziyor 36 Yerusalim in son gunleri 37 39 Mitspa da ve Misir da yasananlar 40 44 Baruk un payi 45 Tanri nin kilici milletlere karsi 46 49 Tanri nin kilici Babil e karsi 50 51 Yerusalim dusuyor 52 Agitlar Yerusalim in yikilisi hakkindaki agitlar Ilk siir 1 Ikinci siir 2 Ucuncu siir 3 Dorduncu siir 4 Besinci siir 5 Hezekiel Hezekiel gozcu olarak gorevlendiriliyor 1 3 Hezekiel Yerusalim kusatmasini canlandiriyor 4 7 Tanri ya isyan eden Yerusalim hakkindaki goruntu 8 11 Yerusalim hakkinda Babil de bildirilen diger peygamberlik sozleri 12 19 Yerusalim aleyhindeki hukumler 20 23 Yerusalim son kez kusatiliyor 24 Milletler hakkinda bildirilen peygamberlik sozleri 25 32 Hezekiel in surgundeki gozculuk hizmeti ulke eski durumuna kavusacak 33 37 Magoglu Gog ulkesine geri donen Israil e saldiriyor 38 39 Mabetle ilgili goruntu 40 48 Daniel Devlet hizmetine hazirlik 1 Dev heykel ruyasi 2 Uc Ibrani alev alev yanan firinda hayatta kaliyor 3 Nabukadnezar in ruyasi 4 Belsazar in soleni duvardaki elyazisi 5 Daniel aslanlar cukurunda 6 Canavarlarla ilgili goruntuler 7 8 Gelecegi bildirilen Onder Mesih 9 Kuzey kraliyla guney kralinin mucadelesi Mikael harekete geciyor 10 12 Hosea Zina yapan Israil betimleniyor 1 3 Tanri nin Efraim e ve Yahuda ya hukumleri 4 14 Yoel Bocek suruleri ulkeyi talan ediyor Tanri nin gunu yakin 1 1 2 11 Tanri ya donun O insanlar uzerine ruhunu dokecek 2 12 32 Milletler Yehosafat Ovasinda yargilanacak 3 Amos Milletler hakkindaki hukumler 1 1 2 3 Yahuda ve Israil hakkindaki hukumler 2 4 16 Israil hesap veriyor 3 6 Amos muhalefete ragmen hizmetini surduruyor 7 Yoksullari ezenlerin cezalandirilmasi ve ulkeye geri donus 8 9 Obadya Edom a verilen hukum 1 16 ayetler Yakup evi eski haline donuyor 17 21 ayetler Yunus Tanri Yunus u Nineve ye gonderiyor fakat o kaciyor 1 1 16 Yunus u buyuk bir balik yutuyor 1 17 2 10 Nineve de hukum mesaji duyuruyor 3 4 Mika Putperest Samiriye yi cezalandirilacak 1 2 Israil evinin yoneticileri mahkum edilecekler fakat bir kurtarici gelecek 3 5 Mika halkinin ahlaksal acidan yozlasmasindan yakiniyor 6 7 Nahum Nineve hakkindaki hukmu 1 Nineve nin ugrayacagi yikim betimleniyor 2 3 Habakkuk Peygamber Tanri ya yakariyor 1 1 2 1 Babil kinaniyor 2 2 20 Savas gununde Tanri ortaya cikiyor 3 Tsefanya Tanri nin gunu yakin 1 Insanlar Tanri ya yonelmeli yok edilecek milletler 2 Asi Yerusalim den hesap soruluyor alcakgonullu bir azinlik lutuf goruyor 3 Haggay Birinci mesaj Vali Zerubbabel ile Baskahin Yesu ya iletiliyor 1 Ikinci mesaj Zerubbabel Yesu ve surgunden donen halk icindir 2 1 9 Ucuncu mesaj Haggay kahinlere hitap ediyor 2 10 19 Dorduncu mesaj Haggay bu kez Zerubbabel e hitap ediyor 2 20 23 Zekeriya Ilk goruntu Dort atli 1 1 17 Ikinci goruntu Boynuzlar ve zanaatcilar 1 18 21 Ucuncu goruntu Yerusalim in refahi 2 Dorduncu goruntu Yesu kurtariliyor 3 Besinci goruntu Samdan ve zeytin agaclari 4 Altinci goruntu Ucan tomar 5 1 4 Yedinci goruntu Efa donemin bir olcu kabi 5 5 11 Sekizinci goruntu Dort savas arabasi 6 1 8 Filiz Yanlis gudulerle tutulan oruc 6 9 7 14 Ulke eski durumuna kavusuyor 8 Milletler ve sahte cobanlar hakkindaki bildiriler 9 11 Tanri savasiyor ve yeryuzunun krali oluyor 12 14 Malaki Tanri nin kahinlere emri 1 2 Rab ve habercisi 3 Tanri nin buyuk ve korkunc gunu 4 Eski Ahit in Kutsal Kitap acisindan anlamiEski Ahit Tanri ile Israil halki arasinda yapilan bir antlasmadir Peygamber Musa bu ahdin aracisi olarak Tanri dan gelen kanunlari kaleme aldigi icin Kanun Ahdi ya da sadece Kanun da adlandirilir Ibraniler 7 19 Sina daginda yapilan bu ahit 10 emirle birlikte asagiyukari 600 baska kanunlar da iceriyordu Musa ahit kitabina yazilmis olan kanunlari Israil halkinin onunde okuduktan sonra onlar emirleri tutmak istediklerini dile getirdiler Cikis 24 7 Kurbanlar kesildikten sonra Eski Ahit yururluge konuldu Cikis 24 8 Hayat ve tapinma icin verilen kanunlarin yaninda kurbanlar hakkindaki yonergeler buyuk bir rol oynadi Bu kisisel ve umumi kurbanlar gunahlari silip temizlemek Ibranice kafarʹ sozcugunun birinci anlami ortmek ya da silip temizlemek ti fakat kefaret olarak da tercume edilmisti amaciyla kesildi Elci Pavlus bogalarin ve kecilerin kaninin gunahlari ortadan kaldirmasi olanaksiz oldugunu yazdi Ibraniler 10 4 Bu kurbanlar sayesinde gunahlar hatirlatilmis oluyordu Ibraniler 10 3 Bu sekilde eski ahit Mesih e goturen bir egitici oldu Galatyalilar 3 24 cunku Isa nin fidye niteliginde Matta 20 28 olan olumu gunahlar icin kalici degerde tek bir kurban olarak hizmet eder Ibraniler 10 12 ve insanlarin gunahlarinin bagislanmasina yol acar Koloseliler 1 14 Bunun icin Tanri Eski Ahit yururlukteyken Yeremya peygamber araciligiyla yeni bir ahit yapacagini bildirmisti Yeremya 31 31 33 Boylece Eski Ahit Yeni Ahit e sevkeden bir egitici Galatyalilar 3 24 ve bir ongoruydu Ibraniler 10 1 Ilgili sinema filmleri 1923 Fragman5 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Samson and Delilah 1923 Noah s Ark 1928 Esther 1948 Samson and Delilah 1949 1956 Fragman10 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Solomon and Sheba 1959 Fragman30 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde David and Goliath 1960 Esther with The King 1960 Sodom and Gomorah 1962 The Bible 1966 Fragman30 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Thirteenth Day The Story of Esther 1979 King David 1985 Esther 1986 Abraham 1994 Richard Harris Joseph TV 1995 Ben Kingsley Fragman8 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Moses TV 1995 Ben Kingsley Samson and Delilah TV 1996 Dennis Hopper The Prince of Egypt Anime 1998 Fragman19 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Noah s Ark TV 1999 Esther TV 1999 Joseph King of Dreams Anime 2000 Fragman27 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde One Night With The King 2006 Fragman1 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Ten Commandments Anime 2007 Fragman30 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Makale Bibel II III Theologische Realenzyklopadie Cilt 6 Walter de Gruyter 1 baski Berlin 1980 s 9 f Edwin Hatch Essays in Biblical Greek Oxford 1889 s 48 Theologische Realenzyklopadie https www degruyter com 27 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde TDV Islam Ansiklopedisi 23 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mart 2021 Baki Adam Yahudi Kaynaklarina Gore Tevrat Pinar Yay s 65 Ornekler Enbiya Suresi 48 ayet Al i Imran Suresi 4 ayet ZEBUR TDV Islam Ansiklopedisi TDV Islam Ansiklopedisi 24 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mart 2021 F Razi Tefsir i Kebir Akcag Yay 7 251 https www bibelwissenschaft de torapentateuch genesis 1mose yalin URL Old Testament Oxford Dictionary of English 2e Oxford University Press 2003 Harris Stephen L Understanding the Bible Palo Alto Mayfield 1985 Sumerler Turkler PDF 5 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Temmuz 2012 Encyclopaedia Judaica 1973 Cilt 4 sutun 826 827 Flavios Josephus Pros Apiona Apion a Karsi Kitap I 38 41 8 NotlarAyrica bakinizTanah Yeni AhitDis baglantilar Daniel Wickwire