Etrüskler, İtalya'nın Tiber ile Arno nehirleri arasında yer alan Etruria bölgesinde yaşamış ve MÖ 6. yüzyıla dek varlığını sürdürmüş bir halk olup Antik Romalılar tarafından Etrusci veya Tusci adlarıyla tanımlanmışken Yunanlar Tyrrhen, Tyrsen diye tanımlamıştır. Kendilerine Rasena diyen Etrüsk halkının bir kısmı ve kültürü zamanla Roma İmparatorluğu içinde erimiştir. Etrüskler İtalya'da dönemlerindeki diğer kavimlerden çok daha ileri bir uygarlık düzeyindeydiler. Roma uygarlığının, Etrüsk mitolojisindeki ilahlardan, hukukundan yol yapım tekniklerine kadar, kökünü hemen hemen tümüyle Etrüsk uygarlığından almış olduğu günümüzde saptanmış durumdadır. Etrüskler'in dini, Ciceronun değindiği gibi, vahyedilmiş bir dindi ve 12'li sistemi baz alan bir inisiyatik örgütlenmeleri vardı.[]
Etrüsklerin kökeni
Yunan tarihçi Herodot'a göre Etrüskler Anadolu'dan (Lidya) İtalya'ya göç etmişlerdir, bunun yanı sıra pek çok tarihçi de Etrüskler ile özellikle (Truva) başta olmak üzere Anadolu uygarlıklarının âdetleri arasında bağ kurmaktadır. Bu sebeplerden dolayı Etrüsklerin kökeninin Küçük Asya yani Anadolu uygarlıklarına dayandığını savunurlar.
Etrüsklerin kökeni hakkında Herodot'un verdiği bilgiler modern tarihçi ve arkeologlar tarafından "denizden yapılacak böylesi bir göçün mümkün olmadığı" gerekçesi ile kabul edilmemiştir. Buna rağmen 2004 yılında Turin Üniversitesinden, Alberto Piazza tarafından yapılan genetik çalışmaya göre MÖ 7-3 yüzyıllar arasında yaşamış Etrüsklere ait 80 iskeletten alınan DNA örnekleri, Etrüsklerin bugünkü Türkiye'den İtalya'ya göç ettiklerini doğrulamaktadır.Eski Yunan efsanelerinde de sıkça anlatıldığı gibi bu durum antik çağda Anadolu'dan İtalyan yarımadasına yapılan göçlerle açıklanmıştır.
Etrüsk dili ve alfabesi
Etrüsk sözlü dili günümüzde tam olarak üzerinde çalışılmamış, çözülmemiş bir dil olarak kabul edilmektedir. Ayrıca Etrüsk yazısı da, alfabesi bilinmekle birlikte tam olarak çözülmemiş durumdadır. Bunun üç temel nedeni şunlardır:Öncelikle yüzlerce Etrüsk tableti Müzeden çalınmıştır.
- A- Etrüskler'den günümüze birkaç anıt ve Latin yazarları tarafından yapılan alıntılar dışında fazla yazılı eser kalmamıştır. Yazıtlar ise çok kısa olup çok az sayıda sözcük içermektedir. Etrüsk dilinde yazılı eserlerin bir kısmı grafitti halindedir; bir kısmı da, yalnızca ana baba, koca adını, çocuk sayısını bildiren mezar taşlarından ibarettir. İlginçtir ki, en uzun Etrüsk el yazması İtalya’da değil, Mısır’da, 19. yüzyılda İskenderiye’de bulunan bir Mısır mumyasının üzerindeki sargılarda bulunmuştur.
- Etrüsklerden yazılı eserlerin fazla kalmamış olması konusunda ise iki varsayım bulunmaktadır:
- Etrüsk toplumu ezoterik değerlere önem veren inisiyatik bir örgütlenme içindeydi, aktarım sözlü olarak yapılmaktaydı ve bir şey yazılması gerektiğinde yazılar ya da önemli yazılar yalnızca ezoterik tradisyonu sürdüren yazıcı rahipler tarafından yazılır ve saklanırdı. Her ezoterik ekolde görüldüğü gibi onlar da gizliliğe ve bilgilerini gizlemeye önem vermişlerdi. Rene Guenon’un değindiği gibi, mevcudiyeti bilindiği halde Etrüskler’in ilhama dayalı gerçek din kitapları (fal kitapları değil) da bu yüzden hâlen keşfedilememiştir.
- Pagan sayılan Etrüsk metinleri kasıtlı ve sistemli olarak yok edildi.
- B- Çift dilli yazıtlara yeterince rastlanamamış olması.
- C- Etrüsk dilinin iyi incelenmiş Hint-Avrupa dili ailesinin bir ferdi olmaması, hece eklemeli bir dil olması. Etrüsk yazısı dilbilimciler tarafından hâlen çözülememiştir. Etrüsk dili 22 sesten oluşmaktadır ve Etrüsk alfabesi de, her herhangi bir sesi göstermeye yaramayan yabancı harfler hariç tutulursa, aslında 22 harfli bir alfabedir. Yani Etrüsklerin ilk alfabesi 22 harften oluşuyordu. Kimi Etrüsk yazıtları soldan sağa, kimi Etrüsk yazıtları ise sağdan sola doğru yazılmıştır.
Göçün kaynağı
Sonuç olarak Etrüskler’in İtalya’ya göçüyle ilgili varsayımlar şu görüşlerde toplanmaktadır:
- 1- Kimi Batılı bilim insanlarına göre göçün kaynağı Ege-Anadolu'dur.
- 2- Göç Anadolu üzerinden olmuşsa da, kaynak Orta Anadolu değildir; Etrüskler’in ataları Ege, Anadolu veya Kafkasya civarında yaşıyordu.
- 3- Kimi Macar araştırmacılara göre, göçün kaynağı Orta Asya’dır.
- 4- Etrüsk göçünün dünya tarihçilerine göre Batı Anadolu Bölgesinden yapıldığı kabul görmekte ve göçün nedeni ise Yunanların Truvalılara ve Lidyalılara yaptığı saldırılar olduğu kabul edilmektedir.
- Etrüsk freski-1
- Etrüsk freski-2
- Etrüsk freski-3
- Etrüsk savaşçısı
- Kapadokya'daki yeraltı kentlerine benzeyen Etrüsk nekropolu
- Etrüsk tümülüsü
- Etrüsk yazısı
Bazı Etrüsk kentleri
Dodecapolide olanlar
- Arretium (bugünkü Arezzo)
- Caisra, Cisra (bugünkü (Cerveteri))
- Clevsin, ((Clusium) bugünkü (Chiusi))
- Curtun (bugünkü Cortona)
- Perusna (Perugia)
- Pupluna, Fufluna ()
- Veia ( bugünkü Veio)
- Tarch(u)na (Tarquinii bugünkü )
- Vetluna, Vetluna ()
- Felathri (Volaterrae bugünkü Volterra)
- Velzna (Volsinii, bugünkü Orvieto)
- Velch, Velc(a)l (Vulci bugünkü )
Dodecapoli dışındakiler:
- Vi(p)sul (Faesulae Dodecapoli Fiesole)
- Adria
- Felsina (Bononia Dodecapoli Bologna)
- , Dodecapoli
- Corsica'da (Roma ve günümüz Aleria'sı)
- Capeva (Capua)
- Manthva (Mantua)
- Inarime (?) (Pitecusa (Yunanca: Pithekoussai) Dodecapoli Ischia)
Harita için bak: "The Etruscan League of twelve cities"5 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Bazı Etrüsk yöneticileri
- Osiniu
- Mezentius
- Lausus (Caere'de)
- Tyrsenos
- Velsu fl.
- Larthia (Caere)
- Arimnestos (Arimnus'ta)
- (Clusium'da)
- Thefarie Velianas (Caere'de)
- Aruns (Clusium'de)
- Volumnius (Veii'de)
- Lars Tolumnius (Veii'de)
Ayrıca bakınız
- Etrüsk mitolojisi
- Alalia Deniz Savaşı
- (Kyme Deniz Savaşı)
Kaynakça
- Vernessi, Carmelli, Dupanloup, Bertorelle, Lari, Cappallini, Chiarelli, Castri, Casoli, Mallegni, Barbujani. The Etruscans: A Population - Genetic Study, Am. J. Hum. Genet., 74:694-704, 2004
- Barker, G. and T. Rasmussen. The Etruscans. London: Blackwell, 1998.
- Bloch, Raymond. The ancient civilization of the Etruscans. Translated from the French by James Hogarth. Ancient Civilizations Series. New York: Cowles Book Co, 1969.
- Bonfante, Larissa et al. ed. Etruscan Life and Afterlife: a handbook of Etruscan studies. Warminster: Aris and Phillips, 1986.
- Bonfante, Larissa, Etruscan, University of California Press, 1990,
- Bonfante, G. and L. Bonfante, The Etruscan Language. An Introduction, Manchester University Press, 2002.
- Brendel, Otto. Etruscan art. 2nd edition. New Haven: Yale University Press, 1995.
- Maetzke, Guglielmo. The Art of the Etruscans. 1970. Originally published in Italian, 1969.
- Richardson, Emeline. The Etruscans: their art and civilization. Chicago: University of Chicago Press, 1964.
- Spivy, N. and S. Stoddart. Etruscan Italy. London: Batsford, 1990
- "Acquarossa, Italy"
- Torelli, Mario. ed. The Etruscans. Milan: Bompiani, 2000.
- Pallottino, M. tr. Cremona, J. The Etruscans. London: Penguin Books, 1975,
- Hampton, C. The Etruscans: and the survival of Eturia. London: Victor Gollancz Ltd, 1969.
- Macnamara, E., Everyday Life of the Etruscans. London: B. T. Batsford Ltd, 1973.
- Haynes, S., Etruscan Civilization. Los Angeles: The J. Paul Getty Trust, 2000.
- Ed. Bram, L., Funk & Wagnalls New Encyclopedia. New York: Funk & Wagnalls, Inc, 1975.
- Greenidge, A., History of Rome: During the Later Republic Early Principate. 2003, from gutenberg.org, Last accessed, 8/05/2004
- Massa, Aldo, The Etruscans, Editions Minerva, 1989, Translated by John Christmas
- Kayıp Yazılar ve Diller, Johannes Friedrich
- R.Guénon'un eserleri
Kaynakça ve Dipnot
- ^ According to Félix Gaffiot's Dictionnaire Illustré Latin Français, Tusci was used by the major authors of the : Livy, Cicero, Horace, etc. A number of cognate words developed: Tuscia, Tusculanensis, etc. This was clearly the major word used for things Etruscan. Etrusci and Etrūria were used less often, mainly by Cicero and Horace, and without cognates. According to the Online Etymological Dictionary 2 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., the English use of Etruscan dates from 1706.
- ^ Çınar, Aynur (2020). "Tarihte Kaybolmuş Bir Medeniyet Etrüskler ve Etrüsk Dini". Belleten. Türk Tarih Kurumu Yayınları. s. 46. 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Haziran 2020.
- ^ AYDA, Adile. "Etrüskler Türk mü İdi?" Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara, 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Temmuz 2013.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2009.
Dış bağlantılar
- (İngilizce)
- Etruscan News Online 10 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- (İngilizce)
- Web bibliography of Etruscan-related sites 26 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Tabula Cortonensis 5 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Museum of the Etruscan Academy 11 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- (İngilizce)
- Etrüsk sanatı9 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Sidney Mishkin Galerisi 14 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Etrüsk mühendisliği 22 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Etrüsk gizemi 31 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Etrüsk genetiği üzerine çalışma (İngilizce)
- (İngilizce)
- Firudin Ağasıoğlu Cəlilovun "Etrusk-Türk bağı" kitabının elektron variantı[]
- Sırrını Koruyan Bir Dil Etrüskçe, Doç.Dr. Haluk Berkmen 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Etrüsklerin Yunanca Adı, Adile Ayda 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Etrüsk Yazıtları Konuşmaya Başlıyor, Doç.Dr.Çingiz Karaşarlı 15 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Biçimbilim ve Sözdizim Açısından Etrüsk Dili, Mustafa Solmaz 16 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Etrüsk Kültürü ve Roma Kültürüne Tesiri, Murat Orhun 15 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar