Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Etrüsk mitolojisi veya Etrüsk dini, Etrüsklerin mitolojik yazın ve inançları ile birlikte yaptıkları dini adet ve uygulamaların bütünüdür.
Etrüskler Kuzey İtalya'dan gelen, zaman içinde Roma'ya kenetlenmiş, kökeni hakkında farklı görüşler olan bir ulustur. Birçok Etrüsk mitolojisi öğesi, tanrı ve tanrıçası Roma mitolojisi'ne girmiştir. Bunların bir kısmı doğrudan girerken, bir kısmı zaten var olan ve benzer özellikler taşıyan öğelere etki ederek, bir tür sentez sonucu girmiştir.
Etrüsklerden geriye çok fazla yazın kalmamış, Etrüsk dili dahi bugün tam olarak anlaşılamamıştır. Ayrıca Romalı yazarların Etrüsklere, dillerine ve dinlere dair kaleme aldığı yazınlar da bugüne ulaşamamıştır. Tüm bu sebepler nedeniyle haklarında çok az şey bilinen Etrüsklerin dini ve mitolojik inanç, yaşayış ve yapılanmaları hakkında çok daha az şey bilinmektedir.
Arkeolojik bulgular da sınırlıdır. Örneğin bugüne ulaşmış mezar kitabelerinde genelde ölen kişinin ismi geçerken, tapınaklara sunulan adak plakalarında sadece adağın yapıldığı tanrı veya tanrıçanın ismi geçer. Bu tip bilgiler de Etrüsk mitolojisine dair ancak yüzeysel bir idrakın gelişebilmesine olanak tanımıştır. Zaten Etrüsk dilinin tamamen anlaşılamamış olması, ele geçecek bulguların da en etkili şekilde kullanılmalarını kısıtlamaktadır.
Bununla birlikte bugüne ulaşan büyük oranda ikonografik materyal bulunmaktadır. Vaso süslemeleri, anıtlar, heykeller, taşlar, rölyefler ve kabartmalardaki ikonografi bize Etrüsk mitolojisi hakkında bilgi sunabilir. Her ne kadar bu ikonografi yoğun bir Helenistik etki altında kalsa ve Yunan mitolojisinden tasvirler içerse de, Etrüsk mitolojisi ile Yunan mitolojisi arasında kurulan bağlar Etrüsk mitolojisini, en azın karşılaştırmalı bir şekilde, anlamaya yardımcı olur niteliktedir. Örneğin Etrüsk mitolojisindeki tanrıların Yunan mitolojisindeki denkleri ve bazı daha yerel tanrıların Yunan mitolojisindeki benzerleri bu ikonografilerden anlaşılabilir. Bu da en azından mitolojik yapılanma ve anlayışa dair önemli ipuçları barındırır.
Etrüsk tanrı ve tanrıçaları
Etrüsk mitolojisindeki çoğu tanrının Romalı ve İtalik denkleriyle olan ilişkisi ve hatta isimlerini bu denklerinden almaları Etrüsk dininin İtalyan Yarımadası'ndaki diğer milletlerin dinleriyle birlikte aynı zaman diliminde geliştiğinin düşünülmesine yol açmıştır. Genel görüşe göre dini yapı MÖ 1. binyılın başlarında gelişmeye başlamıştır. Etrüsk panteonu Yunan ve Roma panteonları gibi bir ana tanrı barındırır. Zeus ve Jüpiter'e denk olan bu tanrı Tinia veya Tin olarak anılır. İsminin anlamı "parlayan gün" olan bu figür tasvir anlamında büyük oranda Zeus'a benzer. Yunan Hera veya Romalı Juno ile denk olan ve Tinia'nın eşi konumunda olan Uni isimli bir tanrıça bulunmaktadır. Etrüsk mitolojisindeki, Roma benzeri üçleme Tinia, Uni ve Menerva şeklindedir. Menerva, Romalı Minerva'nın kökünü oluşturan akıl tanrıçasıdır.
Bunların dışında birçok Yunan mitolojisi kökenli figür, çoğu zaman tüm mitleriyle birlikte, Etrüsk mitolojisine nüfuz etmişlerdir. Örnek olarak verilebilir. Apulu Yunan tanrısı Apollo'nun dengidir ve gerek isim gerekse tüm mitleriyle Yunanlardan Etrüsklere geçmiştir. Bunun dışında ünlü Yunan kahramanı Herkül de Hercle ismiyle Etrüsk mitolojisindeki yerini almıştır. Bunlar ve birçok tanrı ve tanrıçanın özelliklerinin yanı sıra isimlerinin de Yunan mitolojisindeki isimlerden köken almış olması Etrüsk mitolojisindeki Yunan ve Roma etkisini aşikar kılmaktadır.
Etrüsk mitolojisinde yer alan Tinia dışında tanrılara bakılırsa su tanrısı Nethuns, güneş tanrı , orman tanrısı Selvans, zaman tanrısı Satre zikredilebilir. Yunan ve Roma mitolojileriyle olan yakın ilişki bu tanrılarda da göze çarpar. Satre Roma mitolojisindeki Satürn ile denkken Usil Yunan mitolojisindeki Helios ile denktir.
Akıl tanrıçası Menerva, aşk, doğa ve bereket tanrıçası , yer altı tanrıçası ve ana tanrıça adı belirtilebilecek önemli tanrıçalardandır. Etrüsk mitolojisindeki önemli ve güçlü arz tanrıçası Cel ati'nin ismini oluşturan iki sözcük "dünya" ve "ana"dırlar; yani onun ana tanrıça karakteri ismiyle barizdir. Yunan Demeter ile Romalı Terra Mater'e denktir. Bunların dışında daha önemli tanrıçalarla ilişkilendirilmiş daha küçük tanrıçalar bulunur, bunlara özgün bir isim ile Lasa denir. Örneğin , ve aşk tanrıçası Turan'ın yardımcısı Lasalardır.
Etrüsk dininin özellikleri
Etrüsk mitolojisindeki Yunan etkisi yoğun olsa ve neredeyse her noktaya nüfuz etmiş olsa da, özgün temellerinin yanı sıra Etrüsklerin bu tip etki sonucu dahil olmuş figürleri geliştirdiği de bilinmektedir. Bunun en bariz örneklerinden biri Etrüsk mitolojisindeki yer altı/ahiret inancının yapısı, özellikleri ve tasviridir. Etrüsk yer altı dünyası Yunandakinin temellerine sahiptir. Örneğin kayıkçı Kharoon, (veya Charun) ismiyle Etrüsk mitolojisinde yer alır. Burada ölecek olanların canını alırken kullanacağı büyük bir çekiçle tasvir edilmiştir. Bununla birlikte Etrüsk yer altı inancının barındırdığı demonoloji Yunandakinden çok daha gelişmiştir. Eril ve dişil birçok özgün iblisin yanı sıra Yunan mitolojisindeki iblis ve canavarlar da bulunur.
Bunların dışında belki de Etrüsk din ve mitolojisini Roma ve Yunan'dan ayıran en önemli noktalardan biri tanrıların oluşturduğu bir dinî sistemin varlığıdır. Romalıların Etrusca disciplina diye andıkları bir tür Etrüsk din bilimi mevcuttur ve Etrüskler bunun tanrıların insanlara ilham etmesi yoluyla, tanrıların işi olduğuna inanmıştırlar. İlham edilen şeylerin yazılması kutsal kitap fikrini de doğurmuştur.
Bu bilim veya sistem İbrahimi Dinler gibi peygamber benzeri bir öğe de barındırır. Ayrıca içinde birçok farklı gelenek bulunur. Bu geleneklerden biri Tarquinia'dandır. Bu geleneğe göre dünyanın doğurduğu Tages isimli bir çocuk bir köylü tarafından ıssız bir arazide bulunur. Çocuk mucizevi bir şekilde konuşabilen çocuk etrafa ona ilham olunmuş dini mesajları verir ve daha sonra da esrarengiz bir biçimde kaybolur. Etrüsklerin en çok etkilendiği Yunan ve Roma din ve mitolojilerinde bu tip bir peygamber benzeri kişiye rastlanmadığı gibi bu tip sembolizm ancak çeşitli millet, ülke, uygarlık veya kahramanların kökenine dair anlatılarda kullanır.
İlham (veya vahiy) kültürü kutsal kitap edebiyatına yol açmıştır. Örneğin bu kutsal kitaplarından biri yıldırım kitaplarıdır ve yıldırımlara dini bir bakış açısı barındırır. Ayrıca Etrüsk dininde kutsal kitaplarla birlikte özgün bir ruhban sınıfıda mevcuttur. Bu sınıftan kişiler çok saygındılar ve Etrusca disciplina uzmanlarıydılar. Bu sebepten örneğin Yunandaki dini görevlilerden çok daha farklı özelliklere sahiptirler. Daha sonra bu ruhban sınıfı Roma İmparatorluğuna yayılmış ve Roma dinine nüfuz etmiştir.
Roma İmparatorluğu'ndaki paganist yapıya adapte olan ve Roma diniyle çok yakın bağlara sahip olan Etrüsk dini, kendisi Roma mitolojisinden etkilenirken Roma mitolojisinin ve özellikle dini yapısını etkilemiştir. Bunun en bariz göstergesi Roma sistemine Etrüsklerden geçmiş olan haruspexler yani özel ruhban sınıfıdır. Özellikle ibadet, ritüel anlamında Etrüsk dininin Romadaki dini anlayışa önemli katkıları olmuştur. Hristiyanlığın yükselişiyle Roma paganizmiyle birlikte Etrüsk dini de büyük zarar görmüş ve sonunda paganist inançların yasaklanmasıyla, Roma diniyle birlikte Etrüsk dini de yok olmuştur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c sf.2870, Encyclopedia of Religion
- ^ a b c d sf.2871, Encyclopedia of Religion
- ^ Lindemans, Micha F.; "Nethuns". Encyclopedia Mythica, 3 Mart 1997. 15 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . URL erişim tarihi: 21 Haziran 2007
- ^ Lindemans, Micha F.; "Turan". Encyclopedia Mythica, 3 Mart 1997. 15 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . URL erişim tarihi: 21 Haziran 2007
- ^ Lindemans, Micha F.; "Culsu". Encyclopedia Mythica, 3 Mart 1997. 15 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . URL erişim tarihi: 21 Haziran 2007
- ^ Lindemans, Micha F.; "Lasa". Encyclopedia Mythica, 3 Mart 1997. 11 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . URL erişim tarihi: 21 Haziran 2007
- ^ a b sf.2872, Encyclopedia of Religion
- 14 Haziran 2006 tarihli İngilizce Vikipedi Etrüsk mitolojisi maddesi
- , Second Edition, Thomson Gale; Volume 5 (Eternity-God), "Etruscan Religion", s.2870-2875.
Konuyla ilgili yayınlar
- Religio Etrusca, , Graz, Avusturya, 1975.
- Les religions étrusque et romaine, , Paris, 1948.
- La religion romaine archaïque isimli eserde, Georges Dumézil, "La religion des Etrusques", s.593-600, Paris, 1966.
Etrüsk Tanrıları ve Demonolojisi Üzerine
- Lasa, iconografia e esegesi, , Floransa, 1974.
- Todesdämonen und Totengötter im vorhellenistischen Etrurien, Kontinuität und Wandel, , Floransa, 1987.
- Charun, démon étrusque de la mort, , Roma, 1934.
Etrusca Disciplina Üzerine
Dış bağlantılar
- Etruscan Religion 15 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Etrusk mitolojisi veya Etrusk dini Etrusklerin mitolojik yazin ve inanclari ile birlikte yaptiklari dini adet ve uygulamalarin butunudur Etrusk heykelcigi bronz Roma mitolojisine Etruskler den gectigi sanilan Remus ve Romulus u emziren kurt inanisini tasvir eden heykelcik Etruskler Kuzey Italya dan gelen zaman icinde Roma ya kenetlenmis kokeni hakkinda farkli gorusler olan bir ulustur Bircok Etrusk mitolojisi ogesi tanri ve tanricasi Roma mitolojisi ne girmistir Bunlarin bir kismi dogrudan girerken bir kismi zaten var olan ve benzer ozellikler tasiyan ogelere etki ederek bir tur sentez sonucu girmistir Etrusklerden geriye cok fazla yazin kalmamis Etrusk dili dahi bugun tam olarak anlasilamamistir Ayrica Romali yazarlarin Etrusklere dillerine ve dinlere dair kaleme aldigi yazinlar da bugune ulasamamistir Tum bu sebepler nedeniyle haklarinda cok az sey bilinen Etrusklerin dini ve mitolojik inanc yasayis ve yapilanmalari hakkinda cok daha az sey bilinmektedir Arkeolojik bulgular da sinirlidir Ornegin bugune ulasmis mezar kitabelerinde genelde olen kisinin ismi gecerken tapinaklara sunulan adak plakalarinda sadece adagin yapildigi tanri veya tanricanin ismi gecer Bu tip bilgiler de Etrusk mitolojisine dair ancak yuzeysel bir idrakin gelisebilmesine olanak tanimistir Zaten Etrusk dilinin tamamen anlasilamamis olmasi ele gececek bulgularin da en etkili sekilde kullanilmalarini kisitlamaktadir Bununla birlikte bugune ulasan buyuk oranda ikonografik materyal bulunmaktadir Vaso suslemeleri anitlar heykeller taslar rolyefler ve kabartmalardaki ikonografi bize Etrusk mitolojisi hakkinda bilgi sunabilir Her ne kadar bu ikonografi yogun bir Helenistik etki altinda kalsa ve Yunan mitolojisinden tasvirler icerse de Etrusk mitolojisi ile Yunan mitolojisi arasinda kurulan baglar Etrusk mitolojisini en azin karsilastirmali bir sekilde anlamaya yardimci olur niteliktedir Ornegin Etrusk mitolojisindeki tanrilarin Yunan mitolojisindeki denkleri ve bazi daha yerel tanrilarin Yunan mitolojisindeki benzerleri bu ikonografilerden anlasilabilir Bu da en azindan mitolojik yapilanma ve anlayisa dair onemli ipuclari barindirir Etrusk tanri ve tanricalariEtrusk mitolojisindeki cogu tanrinin Romali ve Italik denkleriyle olan iliskisi ve hatta isimlerini bu denklerinden almalari Etrusk dininin Italyan Yarimadasi ndaki diger milletlerin dinleriyle birlikte ayni zaman diliminde gelistiginin dusunulmesine yol acmistir Genel goruse gore dini yapi MO 1 binyilin baslarinda gelismeye baslamistir Etrusk panteonu Yunan ve Roma panteonlari gibi bir ana tanri barindirir Zeus ve Jupiter e denk olan bu tanri Tinia veya Tin olarak anilir Isminin anlami parlayan gun olan bu figur tasvir anlaminda buyuk oranda Zeus a benzer Yunan Hera veya Romali Juno ile denk olan ve Tinia nin esi konumunda olan Uni isimli bir tanrica bulunmaktadir Etrusk mitolojisindeki Roma benzeri ucleme Tinia Uni ve Menerva seklindedir Menerva Romali Minerva nin kokunu olusturan akil tanricasidir Bunlarin disinda bircok Yunan mitolojisi kokenli figur cogu zaman tum mitleriyle birlikte Etrusk mitolojisine nufuz etmislerdir Ornek olarak verilebilir Apulu Yunan tanrisi Apollo nun dengidir ve gerek isim gerekse tum mitleriyle Yunanlardan Etrusklere gecmistir Bunun disinda unlu Yunan kahramani Herkul de Hercle ismiyle Etrusk mitolojisindeki yerini almistir Bunlar ve bircok tanri ve tanricanin ozelliklerinin yani sira isimlerinin de Yunan mitolojisindeki isimlerden koken almis olmasi Etrusk mitolojisindeki Yunan ve Roma etkisini asikar kilmaktadir Etrusk mitolojisinde yer alan Tinia disinda tanrilara bakilirsa su tanrisi Nethuns gunes tanri orman tanrisi Selvans zaman tanrisi Satre zikredilebilir Yunan ve Roma mitolojileriyle olan yakin iliski bu tanrilarda da goze carpar Satre Roma mitolojisindeki Saturn ile denkken Usil Yunan mitolojisindeki Helios ile denktir Akil tanricasi Menerva ask doga ve bereket tanricasi yer alti tanricasi ve ana tanrica adi belirtilebilecek onemli tanricalardandir Etrusk mitolojisindeki onemli ve guclu arz tanricasi Cel ati nin ismini olusturan iki sozcuk dunya ve ana dirlar yani onun ana tanrica karakteri ismiyle barizdir Yunan Demeter ile Romali Terra Mater e denktir Bunlarin disinda daha onemli tanricalarla iliskilendirilmis daha kucuk tanricalar bulunur bunlara ozgun bir isim ile Lasa denir Ornegin ve ask tanricasi Turan in yardimcisi Lasalardir Etrusk dininin ozellikleriAsil bir Truvaliyi oldururken onlarin basinda bekleyen cekicli tasviri Etrusk mitolojisindeki Yunan etkisi yogun olsa ve neredeyse her noktaya nufuz etmis olsa da ozgun temellerinin yani sira Etrusklerin bu tip etki sonucu dahil olmus figurleri gelistirdigi de bilinmektedir Bunun en bariz orneklerinden biri Etrusk mitolojisindeki yer alti ahiret inancinin yapisi ozellikleri ve tasviridir Etrusk yer alti dunyasi Yunandakinin temellerine sahiptir Ornegin kayikci Kharoon veya Charun ismiyle Etrusk mitolojisinde yer alir Burada olecek olanlarin canini alirken kullanacagi buyuk bir cekicle tasvir edilmistir Bununla birlikte Etrusk yer alti inancinin barindirdigi demonoloji Yunandakinden cok daha gelismistir Eril ve disil bircok ozgun iblisin yani sira Yunan mitolojisindeki iblis ve canavarlar da bulunur Bunlarin disinda belki de Etrusk din ve mitolojisini Roma ve Yunan dan ayiran en onemli noktalardan biri tanrilarin olusturdugu bir dini sistemin varligidir Romalilarin Etrusca disciplina diye andiklari bir tur Etrusk din bilimi mevcuttur ve Etruskler bunun tanrilarin insanlara ilham etmesi yoluyla tanrilarin isi olduguna inanmistirlar Ilham edilen seylerin yazilmasi kutsal kitap fikrini de dogurmustur Bu bilim veya sistem Ibrahimi Dinler gibi peygamber benzeri bir oge de barindirir Ayrica icinde bircok farkli gelenek bulunur Bu geleneklerden biri Tarquinia dandir Bu gelenege gore dunyanin dogurdugu Tages isimli bir cocuk bir koylu tarafindan issiz bir arazide bulunur Cocuk mucizevi bir sekilde konusabilen cocuk etrafa ona ilham olunmus dini mesajlari verir ve daha sonra da esrarengiz bir bicimde kaybolur Etrusklerin en cok etkilendigi Yunan ve Roma din ve mitolojilerinde bu tip bir peygamber benzeri kisiye rastlanmadigi gibi bu tip sembolizm ancak cesitli millet ulke uygarlik veya kahramanlarin kokenine dair anlatilarda kullanir Ilham veya vahiy kulturu kutsal kitap edebiyatina yol acmistir Ornegin bu kutsal kitaplarindan biri yildirim kitaplaridir ve yildirimlara dini bir bakis acisi barindirir Ayrica Etrusk dininde kutsal kitaplarla birlikte ozgun bir ruhban sinifida mevcuttur Bu siniftan kisiler cok saygindilar ve Etrusca disciplina uzmanlariydilar Bu sebepten ornegin Yunandaki dini gorevlilerden cok daha farkli ozelliklere sahiptirler Daha sonra bu ruhban sinifi Roma Imparatorluguna yayilmis ve Roma dinine nufuz etmistir Roma Imparatorlugu ndaki paganist yapiya adapte olan ve Roma diniyle cok yakin baglara sahip olan Etrusk dini kendisi Roma mitolojisinden etkilenirken Roma mitolojisinin ve ozellikle dini yapisini etkilemistir Bunun en bariz gostergesi Roma sistemine Etrusklerden gecmis olan haruspexler yani ozel ruhban sinifidir Ozellikle ibadet rituel anlaminda Etrusk dininin Romadaki dini anlayisa onemli katkilari olmustur Hristiyanligin yukselisiyle Roma paganizmiyle birlikte Etrusk dini de buyuk zarar gormus ve sonunda paganist inanclarin yasaklanmasiyla Roma diniyle birlikte Etrusk dini de yok olmustur Ayrica bakinizEtruskler Etrusk mitolojisi figurleri listesi Roma mitolojisi Yunan mitolojisiKaynakca a b c sf 2870 Encyclopedia of Religion a b c d sf 2871 Encyclopedia of Religion Lindemans Micha F Nethuns Encyclopedia Mythica 3 Mart 1997 15 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde URL erisim tarihi 21 Haziran 2007 Lindemans Micha F Turan Encyclopedia Mythica 3 Mart 1997 15 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde URL erisim tarihi 21 Haziran 2007 Lindemans Micha F Culsu Encyclopedia Mythica 3 Mart 1997 15 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde URL erisim tarihi 21 Haziran 2007 Lindemans Micha F Lasa Encyclopedia Mythica 3 Mart 1997 11 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde URL erisim tarihi 21 Haziran 2007 a b sf 2872 Encyclopedia of Religion 14 Haziran 2006 tarihli Ingilizce Vikipedi Etrusk mitolojisi maddesi Second Edition Thomson Gale Volume 5 Eternity God Etruscan Religion s 2870 2875 Konuyla ilgili yayinlarReligio Etrusca Graz Avusturya 1975 Les religions etrusque et romaine Paris 1948 La religion romaine archaique isimli eserde Georges Dumezil La religion des Etrusques s 593 600 Paris 1966 Etrusk Tanrilari ve Demonolojisi Uzerine Lasa iconografia e esegesi Floransa 1974 Todesdamonen und Totengotter im vorhellenistischen Etrurien Kontinuitat und Wandel Floransa 1987 Charun demon etrusque de la mort Roma 1934 Etrusca Disciplina Uzerine Die etruskische Disciplin Goteborg Isvec 1906 1909 Dis baglantilar Etruscan Religion 15 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde