Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Feza Gürsey (7 Nisan 1921, İstanbul - 13 Nisan 1992, New Haven), Türk fizikçi ve matematikçi.
Feza Gürsey | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 7 Nisan 1921 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 13 Nisan 1992 (71 yaşında) New Haven, ABD |
| Ölüm sebebi | Prostat kanseri |
| Eğitim | Doktora tezi: Applications of Quaternions to Field Equations |
| Kariyeri | |
| Dalı | Çekirdek fiziği |
| Çalıştığı kurumlar |
|
| Doktora danışmanı | Harry Jones |
| Doktora öğrencileri |
|
Hayatı
7 Nisan 1921'de İstanbul'da Remziye Hisar (1902-1992) ve Reşit Süreyya Gürsey'in (1889-1962) ilk çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Reşit Süreyya Gürsey, tıp doktoru, fizikçi ve öğretmen olmasının yanı sıra bilime ve sanata büyük ilgisi olan bir aydındır. Annesi Remziye Hisar, Darülfünun'da fen okuyan ilk kız öğrencilerinden olup Avrupa'da kadınların pek azının kariyer yapabildiği bir dönemde Sorbonne'da kimya doktorası yapmayı başarmış bir bilim insanıdır. Remziye Hisar, cumhuriyet dönemi Türkiyesinde çağdaş bilimin öncülerindendir ve kimya mesleğinin Türkiye'deki ilk kadın öncüsü olarak kabul edilir.[]
Feza Gürsey, İstanbul Anadoluhisarı'nda, Remziye Hanım'ın Otağtepe'deki aile evinde doğmuştur. İlkokula Paris'te Jeanne d'Arc okulunda başlamış ve öğretmenlerinin hayranlığını kazanmıştır. Kız kardeşi Deha Gürsey Owen'ın anlattığı üzere, öğretmeni Madam Denizot, her şeyi çabucak öğrendiği için Feza Gürsey'i çok seviyor, onu yanından ayırmıyormuş.
İlkokul üçüncü sınıfa Galatasaray Lisesinde devam eden Gürsey, okulun sevilen, hayran olunan bir öğrencisi olmuştur. Sınıf arkadaşı Emekli Büyükelçi Özer F. Tevs bir yazısında Feza Gürsey'i şöyle anlatmıştı:
"39 Feza Gürsey, zamanının bütün Galatasaray Liselilerini ve yerli yabancı kıymetli hocalarını etkilemiş bir talebe idi. Ortaokul üçüncü sınıfta, akşam etüdünde, bakardık, Feza bir köşede Proust'un "Yitik Zamanı Araştırırken" adlı felsefi hikâyelerini okuyor veya Cézanne'ın reprodüksiyonlarını inceliyor... Fransız hocalarımız büyük teneffüslerde onu muallimler odasına çağırır sohbet ederlerdi... Bizden iki sınıf daha büyük, çok çalışkan bir öğrenci daha vardı. Mezun olduktan sonra Fransız hocalardan birisine, 'Feza mı yoksa diğer öğrenci mi daha üstündü' diye sormuşlar. O da, 'bir köy öğretmeni ile bir ordinaryüs profesör arasında ne kadar fark varsa, Feza ile diğer öğrenci arasında o kadar fark vardı' demiş.
Feza Gürsey, fizik okumaya lise yıllarında karar vermiştir. Galatasaray Lisesini 1940 yılında birincilikle bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi öğrencisi olmuş, 1944 yılında Fizik-Matematik bölümünden de birincilik ile mezun olmuştur. Millî Eğitim Bakanlığı sınavını kazanarak İngiltere Imperial College'a gitmeye hak kazanmış, burada 1945-1950 yılları arasında Prof. Dr. H. Jones'un danışmanlığı altında doktora çalışmalarını yapmıştır. Bu dönem içerisinde "Tek boyutlu bir istatistiksel sistem" ve "İki bileşenli dalga denklemleri üzerine" başlıklı iki önemli makale yayımlamıştır. 1951-1957 yılları arasında Cahit Arf'ın desteği ile İstanbul Üniversitesi Tatbiki Matematik Kürsüsüne asistan olarak tayin edilmiştir. 1953 yılında "Spinli elektronların klasik ve dalga mekaniği" adlı tezi ile doçent ünvanını almış, bir yıl sonra Tatbiki Matematik Kürsüsüne doçent olarak atanmıştır.
1952 yılında İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi asistanlarından Suha Pamir ile evlenmiş ve 1954 yılında Suha ve Feza çiftinin tek çocukları Yusuf dünyaya gelmiştir. 1957-1961 yılları arasında, eşi ve oğlu ile birlikte Atom Enerjisi Komisyonunun bursu ile ABD'de Brookhaven Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı'nda bulunmuştur. Bu dönemde Brookhaven Ulusal Hızlandırıcı Laboratuvarı, Princeton İleri Çalışmalar Enstitüsü ve Columbia Üniversitesinde fizik dünyasında en ileri seviyede çalışma yapanlar ile birlikte çeşitli çalışmalar yapmıştır. Feza Gürsey'in bu çevrede adını duyuran ilk çalışması yük bağımsızlığı ve Baryon korunumu ile Pauli Transformasyonu'nun ilgisini gösteren makalesidir. Wolfgang Pauli ünlü Rus fizikçisi Landau'ya yazdığı mektupta ilgisini çeken bu makaleden bahsetmekte ve Heisenberg ile çalışmalarında bu simetriyi kendi spinor modellerinde kullanmayı düşündüğünü söylemektedir. W. Pauli, kendisinden Princeton Enstitüsünde çalışmalarına devam etmesi için referans isteyen Feza Gürsey'e gönderdiği mektupta şöyle diyor:
"Ben, seni tavsiye edebilir miyim diye düşünmüyorum, tam tersi, Princeton Enstitüsünü sana tavsiye edebilir miyim diye düşünüyorum."
1961 yılında Türkiye'ye dönen Gürsey, 1974 yılına kadar Prof. Dr. Erdal İnönü'nün ısrarları ve uğraşları sonucunda Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Teorik Fizik Bölümünde profesör olarak çalışmıştır. Bu dönem içinde Türkiye'de teorik fizik alanında yapılan çalışmaları canlandırmaya çalışmıştır. Princeton ve Yale üniversitesinden ünlü fizikçileri ODTÜ'ye davet ederek birçok konferansın düzenlenmesini sağlamıştır. 1968 yılında TÜBİTAK Bilim Ödülü'nü almıştır.
1965-1974 yılları arasında Yale Üniversitesinin Teorik Fizik Bölümüne teklifi üzerine ODTÜ'deki görevinden ayrılmak istemeyen Gürsey, Yale Üniversitesinde konuk profesörlük görevini kabul etmiş ve ODTÜ-Yale üniversiteleri arasında dönüşümlü olarak lineer olmayan kiral modeller, konform simetri, genel görelilik üzerinde çalışmalarını sürdürmüştür.
1974 yılında Feza Gürsey'in Yale Üniversitesi Fizik Bölümündeki profesörlüğü daimî hâle gelmiş, izni kaldırılmış ve ODTÜ'den ayrılmak zorunda bırakılmıştır. Gürsey bunun nedenlerini, Prof. Dr. Mustafa Parlar Eğitim ve Araştırma Vakfınca verilen Bilim Hizmeti ve Onur Ödülü töreninde anlatmıştır:
"Birincisi, sık sık ve ücretli izinli olarak dışarıdaki bilim merkezlerinde çalışmam ve bu bilimsel alışverişe öğrencilerimi de katmam. İkincisi, Türkiye'mizin seviyesine ve ihtiyaçlarına uygun olmayan üst düzeyde bir araştırma yaparak gençliğe zararlı bir örnek olmam."
Feza Gürsey 1971 yılından 1991 yılındaki emekliliğine kadar Yale Üniversitesi Fizik Bölümünde çalışmıştır. 19 Ocak 1977'de temel parçacık fiziğine yaptığı katkılardan dolayı Sheldon Glashow ile birlikte Oppenheimer Ödülü'nü aldı. Ödül için kendisini tebrik eden öğrencilerine "Ödül, Yale ile Harvard arasında paylaşıldı. İsterdim ki, ODTÜ ve Harvard arasında paylaşıldı desinler" demiştir.
1991 yılındaki emekliliğinden sonra Türkiye'ye dönmüş, Boğaziçi Üniversitesinin davetini kabul ederek Fizik bölümündeki odasına yerleşmiştir. Bu sene içerisinde yakalandığı prostat kanseri nedeni ile 13 Nisan 1992'de Yale Üniversitesinin hastanesinde ölmüştür. Naaşı Anadoluhisarı'nda aile mezarlığına defnedilmiştir.
1993 yılında Ankara'da Altınpark'ta hizmete açılan bilim merkezine kendisinin adı verilmiştir.
Ödülleri
- 1969: TÜBİTAK Bilim Ödülü
- 1977: S. Glashow ile birlikte J.R. Oppenheimer Ödülü; R. Griffiths ile Doğa Bilimlerinde A. Cressey Morrison Ödülü
- 1979: Einstein Madalyası
- 1981: College de France'da konuk profesör ve College de France Madalyası
- 1984: İtalya Cumhurbaşkanı'nın Commendatore Nişanı
- 1986: Wigner Madalyası
- 1986: Roma'da Konuk Profesörlük Ödülü
- 1989: Türk Amerikan Bilimcileri ve Mühendisleri Derneğinin Seçkin Bilimci Ödülü
- 1990: Galatasaray Vakfı Madalyası
Ayrıca bakınız
Kaynaklar ve notlar
- ^ . 19 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2018.
- ^ a b "The Mathematics Genealogy Project - Feza Gürsey". Mathematics Genealogy Project. North Dakota State University Department of Mathematics. 26 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Eylül 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mart 2020.
- ^ Itzhak Bars 21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., University of Southern California Los Angeles, CA 90089-0484
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mart 2020.
- ^ Pierre Sikivie 19 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., University of Florida, Florida, United States
- ^ "Relation of Charge Independence and Baryon Conversation to Pauli's Transformations", Nuovo Cımento 7, 411-415 (1958)
- ^ Mektubun kopyası Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü Feza Gürsey Arşivi'ndedir.
- ^ Mektup Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü Feza Gürsey Arşivindedir.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Kasım 2023.
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Feza Gursey 7 Nisan 1921 Istanbul 13 Nisan 1992 New Haven Turk fizikci ve matematikci Feza GurseyDogum7 Nisan 1921 Istanbul Osmanli ImparatorluguOlum13 Nisan 1992 71 yasinda New Haven ABDOlum sebebiProstat kanseriEgitimIstanbul UniversitesiImperial College LondonUniversity of Cambridge Doktora tezi Applications of Quaternions to Field EquationsKariyeriDaliCekirdek fizigiCalistigi kurumlarITUCambridge UniversitesiGreenwich GozlemeviIstanbul UniversitesiBrookhaven National LaboratoryInstitute for Advanced Study Princeton Universitesi Columbia UniversitesiOrta Dogu Teknik UniversitesiYale UniversitesiBogazici UniversitesiDoktora danismaniHarry JonesDoktora ogrencileriItzhak Bars Metin Gurses Pierre SikivieHayati7 Nisan 1921 de Istanbul da Remziye Hisar 1902 1992 ve Resit Sureyya Gursey in 1889 1962 ilk cocugu olarak dunyaya geldi Babasi Resit Sureyya Gursey tip doktoru fizikci ve ogretmen olmasinin yani sira bilime ve sanata buyuk ilgisi olan bir aydindir Annesi Remziye Hisar Darulfunun da fen okuyan ilk kiz ogrencilerinden olup Avrupa da kadinlarin pek azinin kariyer yapabildigi bir donemde Sorbonne da kimya doktorasi yapmayi basarmis bir bilim insanidir Remziye Hisar cumhuriyet donemi Turkiyesinde cagdas bilimin onculerindendir ve kimya mesleginin Turkiye deki ilk kadin oncusu olarak kabul edilir kaynak belirtilmeli Feza Gursey Istanbul Anadoluhisari nda Remziye Hanim in Otagtepe deki aile evinde dogmustur Ilkokula Paris te Jeanne d Arc okulunda baslamis ve ogretmenlerinin hayranligini kazanmistir Kiz kardesi Deha Gursey Owen in anlattigi uzere ogretmeni Madam Denizot her seyi cabucak ogrendigi icin Feza Gursey i cok seviyor onu yanindan ayirmiyormus Ilkokul ucuncu sinifa Galatasaray Lisesinde devam eden Gursey okulun sevilen hayran olunan bir ogrencisi olmustur Sinif arkadasi Emekli Buyukelci Ozer F Tevs bir yazisinda Feza Gursey i soyle anlatmisti 39 Feza Gursey zamaninin butun Galatasaray Liselilerini ve yerli yabanci kiymetli hocalarini etkilemis bir talebe idi Ortaokul ucuncu sinifta aksam etudunde bakardik Feza bir kosede Proust un Yitik Zamani Arastirirken adli felsefi hikayelerini okuyor veya Cezanne in reproduksiyonlarini inceliyor Fransiz hocalarimiz buyuk teneffuslerde onu muallimler odasina cagirir sohbet ederlerdi Bizden iki sinif daha buyuk cok caliskan bir ogrenci daha vardi Mezun olduktan sonra Fransiz hocalardan birisine Feza mi yoksa diger ogrenci mi daha ustundu diye sormuslar O da bir koy ogretmeni ile bir ordinaryus profesor arasinda ne kadar fark varsa Feza ile diger ogrenci arasinda o kadar fark vardi demis Feza Gursey fizik okumaya lise yillarinda karar vermistir Galatasaray Lisesini 1940 yilinda birincilikle bitirdikten sonra Istanbul Universitesi Fen Fakultesi ogrencisi olmus 1944 yilinda Fizik Matematik bolumunden de birincilik ile mezun olmustur Milli Egitim Bakanligi sinavini kazanarak Ingiltere Imperial College a gitmeye hak kazanmis burada 1945 1950 yillari arasinda Prof Dr H Jones un danismanligi altinda doktora calismalarini yapmistir Bu donem icerisinde Tek boyutlu bir istatistiksel sistem ve Iki bilesenli dalga denklemleri uzerine baslikli iki onemli makale yayimlamistir 1951 1957 yillari arasinda Cahit Arf in destegi ile Istanbul Universitesi Tatbiki Matematik Kursusune asistan olarak tayin edilmistir 1953 yilinda Spinli elektronlarin klasik ve dalga mekanigi adli tezi ile docent unvanini almis bir yil sonra Tatbiki Matematik Kursusune docent olarak atanmistir 1952 yilinda Istanbul Universitesi Fen Fakultesi asistanlarindan Suha Pamir ile evlenmis ve 1954 yilinda Suha ve Feza ciftinin tek cocuklari Yusuf dunyaya gelmistir 1957 1961 yillari arasinda esi ve oglu ile birlikte Atom Enerjisi Komisyonunun bursu ile ABD de Brookhaven Ulusal Hizlandirici Laboratuvari nda bulunmustur Bu donemde Brookhaven Ulusal Hizlandirici Laboratuvari Princeton Ileri Calismalar Enstitusu ve Columbia Universitesinde fizik dunyasinda en ileri seviyede calisma yapanlar ile birlikte cesitli calismalar yapmistir Feza Gursey in bu cevrede adini duyuran ilk calismasi yuk bagimsizligi ve Baryon korunumu ile Pauli Transformasyonu nun ilgisini gosteren makalesidir Wolfgang Pauli unlu Rus fizikcisi Landau ya yazdigi mektupta ilgisini ceken bu makaleden bahsetmekte ve Heisenberg ile calismalarinda bu simetriyi kendi spinor modellerinde kullanmayi dusundugunu soylemektedir W Pauli kendisinden Princeton Enstitusunde calismalarina devam etmesi icin referans isteyen Feza Gursey e gonderdigi mektupta soyle diyor Ben seni tavsiye edebilir miyim diye dusunmuyorum tam tersi Princeton Enstitusunu sana tavsiye edebilir miyim diye dusunuyorum 1961 yilinda Turkiye ye donen Gursey 1974 yilina kadar Prof Dr Erdal Inonu nun israrlari ve ugraslari sonucunda Orta Dogu Teknik Universitesi ODTU Teorik Fizik Bolumunde profesor olarak calismistir Bu donem icinde Turkiye de teorik fizik alaninda yapilan calismalari canlandirmaya calismistir Princeton ve Yale universitesinden unlu fizikcileri ODTU ye davet ederek bircok konferansin duzenlenmesini saglamistir 1968 yilinda TUBITAK Bilim Odulu nu almistir 1965 1974 yillari arasinda Yale Universitesinin Teorik Fizik Bolumune teklifi uzerine ODTU deki gorevinden ayrilmak istemeyen Gursey Yale Universitesinde konuk profesorluk gorevini kabul etmis ve ODTU Yale universiteleri arasinda donusumlu olarak lineer olmayan kiral modeller konform simetri genel gorelilik uzerinde calismalarini surdurmustur 1974 yilinda Feza Gursey in Yale Universitesi Fizik Bolumundeki profesorlugu daimi hale gelmis izni kaldirilmis ve ODTU den ayrilmak zorunda birakilmistir Gursey bunun nedenlerini Prof Dr Mustafa Parlar Egitim ve Arastirma Vakfinca verilen Bilim Hizmeti ve Onur Odulu toreninde anlatmistir Birincisi sik sik ve ucretli izinli olarak disaridaki bilim merkezlerinde calismam ve bu bilimsel alisverise ogrencilerimi de katmam Ikincisi Turkiye mizin seviyesine ve ihtiyaclarina uygun olmayan ust duzeyde bir arastirma yaparak genclige zararli bir ornek olmam Feza Gursey 1971 yilindan 1991 yilindaki emekliligine kadar Yale Universitesi Fizik Bolumunde calismistir 19 Ocak 1977 de temel parcacik fizigine yaptigi katkilardan dolayi Sheldon Glashow ile birlikte Oppenheimer Odulu nu aldi Odul icin kendisini tebrik eden ogrencilerine Odul Yale ile Harvard arasinda paylasildi Isterdim ki ODTU ve Harvard arasinda paylasildi desinler demistir 1991 yilindaki emekliliginden sonra Turkiye ye donmus Bogazici Universitesinin davetini kabul ederek Fizik bolumundeki odasina yerlesmistir Bu sene icerisinde yakalandigi prostat kanseri nedeni ile 13 Nisan 1992 de Yale Universitesinin hastanesinde olmustur Naasi Anadoluhisari nda aile mezarligina defnedilmistir 1993 yilinda Ankara da Altinpark ta hizmete acilan bilim merkezine kendisinin adi verilmistir Odulleri1969 TUBITAK Bilim Odulu 1977 S Glashow ile birlikte J R Oppenheimer Odulu R Griffiths ile Doga Bilimlerinde A Cressey Morrison Odulu 1979 Einstein Madalyasi 1981 College de France da konuk profesor ve College de France Madalyasi 1984 Italya Cumhurbaskani nin Commendatore Nisani 1986 Wigner Madalyasi 1986 Roma da Konuk Profesorluk Odulu 1989 Turk Amerikan Bilimcileri ve Muhendisleri Derneginin Seckin Bilimci Odulu 1990 Galatasaray Vakfi MadalyasiAyrica bakinizFeza Gursey EnstitusuKaynaklar ve notlar 19 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Aralik 2018 a b The Mathematics Genealogy Project Feza Gursey Mathematics Genealogy Project North Dakota State University Department of Mathematics 26 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Eylul 2015 Arsivlenmis kopya 18 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Kasim 2023 Arsivlenmis kopya 13 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mart 2020 Itzhak Bars 21 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde University of Southern California Los Angeles CA 90089 0484 Arsivlenmis kopya 22 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mart 2020 Pierre Sikivie 19 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde University of Florida Florida United States Relation of Charge Independence and Baryon Conversation to Pauli s Transformations Nuovo Cimento 7 411 415 1958 Mektubun kopyasi Bogazici Universitesi Fizik Bolumu Feza Gursey Arsivi ndedir Mektup Bogazici Universitesi Fizik Bolumu Feza Gursey Arsivindedir Arsivlenmis kopya 6 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Kasim 2023 Arsivlenmis kopya 3 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Kasim 2023 Dis baglantilar