Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gama ışını patlamaları (GIP), önceden öngörülemeyen zamanlarda ve uzay konumlarında, oldukça kısa süreler içinde (10 milisaniye ile birkaç saat arasında) meydana gelen, çoğunlukla yüksek enerjili (≥100KeV) fotonların atımlarıyla oluşan patlama olaylarıdır.
Açıklama
Gama ışını patlamalarının kaynağı olarak iki ayrı görüş vardır, dev bir yıldızın çökmesi hipernova ya da bileşenleri nötron yıldızı olan çift yıldız sistemindeki nötron yıldızlarının birbiriyle birleşmesi. Bu patlamalar, enerji içeriği itibarıyla (1045-1047joule) şu ana kadar Büyük Patlama'dan sonraki en büyük enerji salma olayı olarak kabul edilmektedirler. (Bir megatonluk nükleer patlama 1015 joule'dür.)Evrendeki çok uzak gökadalarda meydana gelen bu patlamalarda enerjinin büyük kısmı gama ışınlarıyla yayılır.
Bu düzeydeki enerjilerin ya çok büyük kütleli yıldızlardan, atarcalardan ya da bileşeni nötron veya karadelik olan çift yıldızlardan gelebileceği bilinmektedir. Örneğin, isimli gök cismi büyük kütleli bir yıldızın süpernova olarak patlamasıdır. Bir birine çekimsel olarak bağlı iki yıldızın oluşturduğu bir çift yıldız sisteminde bileşen yıldızlardan birinin kütlesi Güneş’e göre çok büyük ise bu bileşen yıldız öldüğünde arkasında ya nötron yıldızı ya da bir karadelik bırakır. Bu aşamadan sonra çift sistemdeki bu iki cisim zamanla birbirlerine yaklaşma yönünde sarmal hareketler çizerek birleşip tek bir cisim (bir karadelik) oluşturabilirler. Böyle bir karadeliğin oluşması inanılmaz enerji açığa çıkarır ve Dünya’dan bu enerji gama ışını patlaması olarak gözlenir.
Yakında meydana gelebilecek bir gama-ışın patlaması, Dünya'da kitlesel yok olmaya yol açabilir. Kısa süreli bir gama ışını patlaması yaşama ciddi anlamda zarar verebilir. Ancak, yakındaki bir patlama ozon tabakasını azaltarak atmosferin kimyasal yapısını bozabilir ve sonunda biyosferde ağır hasara yol açan, asitli oluşturabilir.
Tarihçe
Keşif
GIP'ların bulunuşu bütünüyle astronomi dışı gelişmelerle olmuştur. 1963 yılında "Atmosferdeki nükleer denemelerin yasaklanması" hakkındaki ABD-SSCB anlaşmasına uyulup uyulmadığını denetlemek için ABD Savunma Bakanlığı'nca Dünya çevresinde yörüngeye konulan, herhangi bir anda en az iki tanesi bütün yeryüzü atmosferini görebilen ve gama ışınlarını kayıt ve geliş yönlerini saptayabilen Vela adlı bir dizi uydu, yerötesi GIP sinyallerini ilk olarak 2 Temmuz 1967'de almaya başladı.
O zamanlar için çok gizemli bu fiziksel olayın bilim dünyasına duyurulması 1973 yılında olmuştur. Bu dönemde diğer önemli katkılar OSO-7 ve SAS-2 uydularından gelmiştir. ilk dönemlerde kayıt edilen yıllık patlama sayısı 10 civarında olmuştur. GIP’ların kayıtsal ve istatistiksel olarak önemli sayılara ulaşması 1977'den sonra gerçekleşmiştir. Daha sonraki yıllarda aktif uydu sayısının artması ile birlikte kayıt edilen yıllık ortalama patlama sayısı 1979'da 60'a, 1980'de 130'a ve 5 Nisan 1991'de gönderilen Compton Gama Işın Uydusu (Compton Gamma-Ray Observatory, CGRO) üzerinde bulunan Patlamalar ve Geçici Kaynaklar Deneyi BATSE (Burst and Transient Source Experiment) teleskopundan elde edilen sonuçlardan (BATSE’nin son kataloğu olan 4B'den) GIP olayları sayısı 2000'i geçmiştir.
Birkaç yıl öncesine kadar, GIP’ların herhangi diğer dalgaboylarında hiçbir izleri olmadığı düşünülüyordu. Fakat, son birkaç yılda bazı gama ışın patlamalarından zayıf x-ışın sinyallerinin yerinin belirlenmesi ve ölçülmesi, diğer ardıl ışımaların mümkün radyo ve optik algılamaları dikkat çekici gelişmelerdir. İtalyan-Hollanda uydusu Beppo-SAX ile GIP olayı GRB970228’in ardıl ışımaları gözlendi ve ardıl ışımanın zayıflamasının yüksek çözünürlükteki x-ışın görüntülerini elde edilmesi diğer bir önemli gelişme oldu. Ardıl ışımalar, kızı kayma mesafesinin ölçümüne, patlamaların olduğu ev sahibi galaksilerin teşhisine ve mesafelerin belirlenmesine imkân verdi. Böylece GIP’ların kozmolojik uzaklıklarda oluştuğu anlaşıldı. Bu uzak mesafelerden gözlenmeleri nedeni ile GIP’ların toplam ışıma enerjileri 1051-1054erg olmalıdır. Algılamaların bazen radyoya genişlemesi ve bu olayların bazen günlerce veya haftalarca sürdüğü gözlendi. şu ana kadar ~30'dan fazla GIP’ların ardıl ışımaları yardımıyla 25 kadar ev sahibi gökada teşhis edildi. CGRO isimli uydu teleskobu üzerindeki BATSE gama ışını dedektörlerinin 1991’de faaliyete başlamasıyla birlikte gözlenen gama ışını patlaması (GIP) sayısında artış sağlandı. Bu gelişmeler, gizemli patlamaların evrenin uzak bölgelerinden, yani kendi galaksimiz Samanyolu’na milyarlarca ışık yılı mesafelerden kaynaklandığı yönünde önemli ip uçları sunuyordu. Ancak yalnızca gama ışını verilerini kullanarak bunu kanıtlamak mümkün değildi. Gama ışını patlamalarının uzaklıkları bilinmezi, bu dalga araştırmalarını sürdürmekte olan bilim insanlarının üzerinde en fazla tartıştığı konu haline gelmiş, astrofizikçiler olası iki fikir çevresinde kutuplaşmışlardı. Bir grup araştırmacı BATSE verilerinin de desteklediği gama ışını patlamalarının kozmolojik mesafelerden geldiği fikrini savunurken diğer grup bu olayların galaksimizin hemen dışındaki bölgelerden, yani milyarlarca değil yalnızca binlerce ışık yılı gibi galaktik mesafelerden kaynaklanmakta olduğu fikrini benimsemişti. Bu fikir kutuplaşması o kadar ciddi boyutlara ulaşmıştı ki, 20. Yüzyıl boyunca yalnızca 4 defa gerçekleştirilen ‘Astronomideki Büyük Atışmaların’ biri 1995 yılında ‘Gama Işını Patlamalarının Uzaklıkları ‘başlığıyla Cambridge Üniversitesi profesörü Sir Martin Rees hakemliğinde Princeton Üniversitesi profesörü Bohdan Paczynski ve Chicago Üniversitesi profesörü Donald Lamb arasında yapıldı.
ROTSE Projesi
Gizemini koruyan bu fiziksel olayın çözümü için birçok proje ortaya atılmış ve denenmiştir. Bu olayın çözümünde eş zamanlı olarak kaydedilen başka ayrışım bölgelerindeki ışımaların katkısı olabileceği uzun zamandır düşünülmekteydi fakat GIP’ların çok kısa zaman zarfında gerçekleşmesi ve bu dar zaman aralığında olayın yerini gözlemleyebilecek optik ve diğer tayf bölgeleri teleskop ve dedektörlerin olaya bakma süresindeki gecikme ve eş güdümdeki yetersizlikleri nedeniyle son yıllara kadar yeterli veri ve bilgi toplanamamıştır. Bu eksiklikler gözönünde bulundurularak GIP olaylarına çözüm getirmesi beklenen ve yakın zamanda hayata geçecek olan projelerden biri ROTSE projesidir.
"Geçici Optik Olaylar için Robotik Teleskop Deneyi" (Robotik Optical Transient Search Experiment) olarak isimlendirilen ve görev tasarımı ve amacı itibarıyla tamamen GIP’ların optik bileşenlerini ayrıştırmaya yönelik olan bir uzaktan kontrollü (robotik) teleskoptan oluşur. Deneyin başarısı üzerine, Global ROTSE Ağ diye genişletilmesine ve 2'si kuzey yarımkürede (Los Alamos ve Antalya), 2'si güney yarımküre (Nambiya ve Avustralya)olmak üzere birbirleri ile koordinasyon halinde 4 ROTSE sistemi inşasına geçilmiştir. Bu projeye katılan gruplar University of Michigan (UM)'den Prof. Carl Akerlof (proje koordinatörü) ve grubu, yine ABD’den Los Alamos Ulusal Laboratuvarı (Los Alamos National Laboratory, LANL) ve (LLNL) araştırmacıları, Türkiye'den , Almanya'dan ve Avustralya'dan ’ın bir araya gelerek oluşturdukları bir konsorsiyum tarafından geliştirilmektedir.
ROTSE I,II,III gibi gittikçe daha gelişkin prototiplerle yapılan gözlem ve bulgular, GIP’ların optik ışıma bileşkelerini kaydetmedeki başarısı ile uluslararası bilim dünyasında dikkatleri üzerine çekmiştir.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ Gamma Ray Burst: Gama Işın Patlaması
Belgeler
- ^ Knodlseder ve ark., Astronomy and Astrophysics, (2005), 441, 513
- ^ Melott 2004
- ^ a b M.E.Özel, Doçentlik Tezi, ODTÜ Fizik Bölümü, (1982)
- ^ Klebesadel R.W.; Strong I.B.; Olson R.A. (1973). "Observations of Gamma-Ray Bursts of Cosmic Origin". Astrophysical Journal Letters. 182: L85. Bibcode:1973ApJ...182L..85K. doi:10.1086/181225.
- ^ . 8 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2009.
- ^ Meszaros, P. (2001), "Gamma-Ray Bursts: Accumulating Afterglow Implications, Progenitor Clues, and Prospects", Science, American Association for the Advancement of Science, 291 (5501), ss. 79-84, doi:10.1126/science.291.5501.79, ISSN 1095-9203
- ^ M.E.Özel,"Gama Işın Patlamaları: TUG’da Optik Bileşke Belirleme ve Takip" TUG'a sunulan özel rapor, A.İ.B.Ü Fizik bölümü, BOLU, (2002)
Kaynakça
- Edison P. Liang and Vahé Petrosian, (Ed.) (1986). AIP Conference Proceedings No. 141. New York: American Institute of Physics. ISBN .
- Chattopadhyay, T.; ve diğerleri. (2007). "Statistical Evidence for Three Classes of Gamma-Ray Bursts". Astrophysical Journal. Cilt 667. s. 1017. doi:10.1086/520317.
- Fishman, C. J. and Meegan, C. A. (1995). "Gamma-Ray Bursts". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. Cilt 33. ss. 415 458. doi:10.1146/annurev.aa.33.090195.002215.
- Frontera, F. and Piro, L. (1998). . Astronomy and Astrophysics Supplement Series. 8 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2009.
- Gehrels, N.; ve diğerleri. (2004). "The Swift Gamma-Ray Burst Mission". Astrophysical Journal. Cilt 611. ss. 1005-1020. doi:10.1086/422091. 18 Ocak 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Nisan 2009.
- Hakkila, J.; ve diğerleri. (2003). "How Sample Completeness Affects Gamma-Ray Burst Classification". Astrophysical Journal. Cilt 582. s. 320. doi:10.1086/344568.
- Horvath, I. (1998). "A Third Class of Gamma-Ray Bursts?". Astrophysical Journal. Cilt 508. s. 757. doi:10.1086/306416.
- Horvath, I.; ve diğerleri. (2006). "A new definition of the intermediate group of gamma-ray bursts". Astronomy and Astrophysics. Cilt 447. s. 23. doi:10.1051/0004-6361:20041129.
- Hurley, K. (2003). "A Gamma-Ray Burst Bibliography, 1973-2001". G. R. Ricker and R. K. Vanderspek (Ed.). Gamma-Ray Burst and Afterglow Astronomy, 2001: A Workshop Celebrating the First Year of the HETE Mission (PDF). American Institute of Physics. ss. 153-155. . Erişim tarihi: 12 Mart 2009.
- Katz, Johnathan I. (2002). The Biggest Bangs. Oxford University Press. ISBN .
- Klebesadel, R.; ve diğerleri. (1973). "Observations of Gamma-Ray Bursts of Cosmic Origin". Astrophysical Journal. Cilt 182. ss. L85. doi:10.1086/181225.
- Kouveliotou, C.; ve diğerleri. (1993). "Identification of two classes of gamma-ray bursts". Astrophysical Journal. Cilt 413. ss. L101. doi:10.1086/186969.
- Meegan, C. A.; ve diğerleri. (1992). "Spatial distribution of gamma-ray bursts observed by BATSE". Nature. Cilt 355. s. 143. doi:10.1038/355143a0.
- Melott, A. L.; ve diğerleri. (2004). "Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction?". International Journal of Astrobiology. Cilt 3. ss. 55-61. doi:10.1017/S1473550404001910.
- Mukherjee, S.; ve diğerleri. (1998). "Three Types of Gamma-Ray Bursts". Astrophysical Journal. Cilt 508. s. 314. doi:10.1086/306386.
- Paczyński, Bohdan (1999). "Gamma-Ray Burst–Supernova relation". M. Livio, N. Panagia, K. Sahu (Ed.). Supernovae and Gamma-Ray Bursts: The Greatest Explosions Since the Big Bang (İngilizce). Space Telescope Science Institute. ss. 1-8. ISBN .
- Schilling, Govert (2002). Flash! The hunt for the biggest explosions in the universe. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN .
- van Paradijs, J.; ve diğerleri. (1997). "Transient optical emission from the error box of the gamma-ray burst of 28 February 1997". Nature. Cilt 386. s. 686. doi:10.1038/386686a0.
- Bilim Teknik Dergisi, Tübitak, Ocak 2005
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Gama ışını patlaması ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- GIP kataloglar ve genelgeler
- Gamma-ray Burst Real-time Sky Map based on Swift data 10 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Gamma Ray Burst Coordinates Network 5 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- , a online (grbox.net) catalog of gamma-ray bursts and their properties for public use
- Greiner's GRB Catalog 27 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- GIP genel bilgiler
- Gamma-ray burst information from NASA/Swift 11 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi
- GIP misyonu siteleri
- Official NASA Swift Homepage: The Swift Gamma-Ray Burst Mission 2 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- UK Swift Science Data Centre 19 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Swift Mission Operations Center at Penn State 27 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- HETE-2 2 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- INTEGRAL 25 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Fermi Gamma-ray Large Area Space Telescope 22 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . launch date: June 11, 2008
- Agile 18 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- EXIST: Energetic X-ray Survey Telescope 4 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- GIP takip çalışmaları
- PROMPT: Panchromatic Robotic Optical Monitoring and Polarimetry Telescopes 15 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ()
- ROTSE: Robotic Optical Transient Search Experiment 21 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- MASTER: Mobile Astronomical System of the Telescope-Robots 23 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- REM: Rapid Eye Mount 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Haberler, makaleler ve çoklu ortamlar
- PBS NOVA: Death Star (gamma-ray bursts) 1 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- GRB 971214: Most energetic event in the universe 20 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- GRB 971214: Space Science Update Webcast (RealMedia) 26 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Animation of Gamma-Ray Burst (Quicktime) 26 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- GRB 980326: Evidence for a massive star connection 20 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Gamma-ray bursters 8 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . segment of , 3 June 2005 (RealAudio)
- Most distant cosmic blast sighted[] (BBC reports a registered GRB from about 13 billion light years away)
- (ESO)
- reported by NASA, from 7.5 billion light years and
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gama isini patlamalari GIP onceden ongorulemeyen zamanlarda ve uzay konumlarinda oldukca kisa sureler icinde 10 milisaniye ile birkac saat arasinda meydana gelen cogunlukla yuksek enerjili 100KeV fotonlarin atimlariyla olusan patlama olaylaridir Buyuk kutleli bir yildizin kara delik olusturmak uzere cokmesi cizimi Bir gama isin patlamasi olusumunda enerji donme ekseni boyunca jetler olarak serbest birakilir Kaynak Nicolle Rager Fuller NSFAciklamaGama isini patlamalarinin kaynagi olarak iki ayri gorus vardir dev bir yildizin cokmesi hipernova ya da bilesenleri notron yildizi olan cift yildiz sistemindeki notron yildizlarinin birbiriyle birlesmesi Bu patlamalar enerji icerigi itibariyla 1045 1047joule su ana kadar Buyuk Patlama dan sonraki en buyuk enerji salma olayi olarak kabul edilmektedirler Bir megatonluk nukleer patlama 1015 joule dur Evrendeki cok uzak gokadalarda meydana gelen bu patlamalarda enerjinin buyuk kismi gama isinlariyla yayilir Bu duzeydeki enerjilerin ya cok buyuk kutleli yildizlardan atarcalardan ya da bileseni notron veya karadelik olan cift yildizlardan gelebilecegi bilinmektedir Ornegin isimli gok cismi buyuk kutleli bir yildizin supernova olarak patlamasidir Bir birine cekimsel olarak bagli iki yildizin olusturdugu bir cift yildiz sisteminde bilesen yildizlardan birinin kutlesi Gunes e gore cok buyuk ise bu bilesen yildiz oldugunde arkasinda ya notron yildizi ya da bir karadelik birakir Bu asamadan sonra cift sistemdeki bu iki cisim zamanla birbirlerine yaklasma yonunde sarmal hareketler cizerek birlesip tek bir cisim bir karadelik olusturabilirler Boyle bir karadeligin olusmasi inanilmaz enerji aciga cikarir ve Dunya dan bu enerji gama isini patlamasi olarak gozlenir Yakinda meydana gelebilecek bir gama isin patlamasi Dunya da kitlesel yok olmaya yol acabilir Kisa sureli bir gama isini patlamasi yasama ciddi anlamda zarar verebilir Ancak yakindaki bir patlama ozon tabakasini azaltarak atmosferin kimyasal yapisini bozabilir ve sonunda biyosferde agir hasara yol acan asitli olusturabilir TarihceKesif GIP larin bulunusu butunuyle astronomi disi gelismelerle olmustur 1963 yilinda Atmosferdeki nukleer denemelerin yasaklanmasi hakkindaki ABD SSCB anlasmasina uyulup uyulmadigini denetlemek icin ABD Savunma Bakanligi nca Dunya cevresinde yorungeye konulan herhangi bir anda en az iki tanesi butun yeryuzu atmosferini gorebilen ve gama isinlarini kayit ve gelis yonlerini saptayabilen Vela adli bir dizi uydu yerotesi GIP sinyallerini ilk olarak 2 Temmuz 1967 de almaya basladi O zamanlar icin cok gizemli bu fiziksel olayin bilim dunyasina duyurulmasi 1973 yilinda olmustur Bu donemde diger onemli katkilar OSO 7 ve SAS 2 uydularindan gelmistir ilk donemlerde kayit edilen yillik patlama sayisi 10 civarinda olmustur GIP larin kayitsal ve istatistiksel olarak onemli sayilara ulasmasi 1977 den sonra gerceklesmistir Daha sonraki yillarda aktif uydu sayisinin artmasi ile birlikte kayit edilen yillik ortalama patlama sayisi 1979 da 60 a 1980 de 130 a ve 5 Nisan 1991 de gonderilen Compton Gama Isin Uydusu Compton Gamma Ray Observatory CGRO uzerinde bulunan Patlamalar ve Gecici Kaynaklar Deneyi BATSE Burst and Transient Source Experiment teleskopundan elde edilen sonuclardan BATSE nin son katalogu olan 4B den GIP olaylari sayisi 2000 i gecmistir Birkac yil oncesine kadar GIP larin herhangi diger dalgaboylarinda hicbir izleri olmadigi dusunuluyordu Fakat son birkac yilda bazi gama isin patlamalarindan zayif x isin sinyallerinin yerinin belirlenmesi ve olculmesi diger ardil isimalarin mumkun radyo ve optik algilamalari dikkat cekici gelismelerdir Italyan Hollanda uydusu Beppo SAX ile GIP olayi GRB970228 in ardil isimalari gozlendi ve ardil isimanin zayiflamasinin yuksek cozunurlukteki x isin goruntulerini elde edilmesi diger bir onemli gelisme oldu Ardil isimalar kizi kayma mesafesinin olcumune patlamalarin oldugu ev sahibi galaksilerin teshisine ve mesafelerin belirlenmesine imkan verdi Boylece GIP larin kozmolojik uzakliklarda olustugu anlasildi Bu uzak mesafelerden gozlenmeleri nedeni ile GIP larin toplam isima enerjileri 1051 1054erg olmalidir Algilamalarin bazen radyoya genislemesi ve bu olaylarin bazen gunlerce veya haftalarca surdugu gozlendi su ana kadar 30 dan fazla GIP larin ardil isimalari yardimiyla 25 kadar ev sahibi gokada teshis edildi CGRO isimli uydu teleskobu uzerindeki BATSE gama isini dedektorlerinin 1991 de faaliyete baslamasiyla birlikte gozlenen gama isini patlamasi GIP sayisinda artis saglandi Bu gelismeler gizemli patlamalarin evrenin uzak bolgelerinden yani kendi galaksimiz Samanyolu na milyarlarca isik yili mesafelerden kaynaklandigi yonunde onemli ip uclari sunuyordu Ancak yalnizca gama isini verilerini kullanarak bunu kanitlamak mumkun degildi Gama isini patlamalarinin uzakliklari bilinmezi bu dalga arastirmalarini surdurmekte olan bilim insanlarinin uzerinde en fazla tartistigi konu haline gelmis astrofizikciler olasi iki fikir cevresinde kutuplasmislardi Bir grup arastirmaci BATSE verilerinin de destekledigi gama isini patlamalarinin kozmolojik mesafelerden geldigi fikrini savunurken diger grup bu olaylarin galaksimizin hemen disindaki bolgelerden yani milyarlarca degil yalnizca binlerce isik yili gibi galaktik mesafelerden kaynaklanmakta oldugu fikrini benimsemisti Bu fikir kutuplasmasi o kadar ciddi boyutlara ulasmisti ki 20 Yuzyil boyunca yalnizca 4 defa gerceklestirilen Astronomideki Buyuk Atismalarin biri 1995 yilinda Gama Isini Patlamalarinin Uzakliklari basligiyla Cambridge Universitesi profesoru Sir Martin Rees hakemliginde Princeton Universitesi profesoru Bohdan Paczynski ve Chicago Universitesi profesoru Donald Lamb arasinda yapildi ROTSE ProjesiGizemini koruyan bu fiziksel olayin cozumu icin bircok proje ortaya atilmis ve denenmistir Bu olayin cozumunde es zamanli olarak kaydedilen baska ayrisim bolgelerindeki isimalarin katkisi olabilecegi uzun zamandir dusunulmekteydi fakat GIP larin cok kisa zaman zarfinda gerceklesmesi ve bu dar zaman araliginda olayin yerini gozlemleyebilecek optik ve diger tayf bolgeleri teleskop ve dedektorlerin olaya bakma suresindeki gecikme ve es gudumdeki yetersizlikleri nedeniyle son yillara kadar yeterli veri ve bilgi toplanamamistir Bu eksiklikler gozonunde bulundurularak GIP olaylarina cozum getirmesi beklenen ve yakin zamanda hayata gececek olan projelerden biri ROTSE projesidir Gecici Optik Olaylar icin Robotik Teleskop Deneyi Robotik Optical Transient Search Experiment olarak isimlendirilen ve gorev tasarimi ve amaci itibariyla tamamen GIP larin optik bilesenlerini ayristirmaya yonelik olan bir uzaktan kontrollu robotik teleskoptan olusur Deneyin basarisi uzerine Global ROTSE Ag diye genisletilmesine ve 2 si kuzey yarimkurede Los Alamos ve Antalya 2 si guney yarimkure Nambiya ve Avustralya olmak uzere birbirleri ile koordinasyon halinde 4 ROTSE sistemi insasina gecilmistir Bu projeye katilan gruplar University of Michigan UM den Prof Carl Akerlof proje koordinatoru ve grubu yine ABD den Los Alamos Ulusal Laboratuvari Los Alamos National Laboratory LANL ve LLNL arastirmacilari Turkiye den Almanya dan ve Avustralya dan in bir araya gelerek olusturduklari bir konsorsiyum tarafindan gelistirilmektedir ROTSE I II III gibi gittikce daha geliskin prototiplerle yapilan gozlem ve bulgular GIP larin optik isima bileskelerini kaydetmedeki basarisi ile uluslararasi bilim dunyasinda dikkatleri uzerine cekmistir Ayrica bakinizYildiz evrimiNotlar Gamma Ray Burst Gama Isin PatlamasiBelgeler Knodlseder ve ark Astronomy and Astrophysics 2005 441 513 Melott 2004 a b M E Ozel Docentlik Tezi ODTU Fizik Bolumu 1982 Klebesadel R W Strong I B Olson R A 1973 Observations of Gamma Ray Bursts of Cosmic Origin Astrophysical Journal Letters 182 L85 Bibcode 1973ApJ 182L 85K doi 10 1086 181225 8 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Nisan 2009 Meszaros P 2001 Gamma Ray Bursts Accumulating Afterglow Implications Progenitor Clues and Prospects Science American Association for the Advancement of Science 291 5501 ss 79 84 doi 10 1126 science 291 5501 79 ISSN 1095 9203 M E Ozel Gama Isin Patlamalari TUG da Optik Bileske Belirleme ve Takip TUG a sunulan ozel rapor A I B U Fizik bolumu BOLU 2002 KaynakcaEdison P Liang and Vahe Petrosian Ed 1986 AIP Conference Proceedings No 141 New York American Institute of Physics ISBN 0 88318 340 4 Chattopadhyay T ve digerleri 2007 Statistical Evidence for Three Classes of Gamma Ray Bursts Astrophysical Journal Cilt 667 s 1017 doi 10 1086 520317 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Fishman C J and Meegan C A 1995 Gamma Ray Bursts Annual Review of Astronomy and Astrophysics Cilt 33 ss 415 458 doi 10 1146 annurev aa 33 090195 002215 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Frontera F and Piro L 1998 Astronomy and Astrophysics Supplement Series 8 Agustos 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Nisan 2009 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Gehrels N ve digerleri 2004 The Swift Gamma Ray Burst Mission Astrophysical Journal Cilt 611 ss 1005 1020 doi 10 1086 422091 18 Ocak 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Nisan 2009 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Hakkila J ve digerleri 2003 How Sample Completeness Affects Gamma Ray Burst Classification Astrophysical Journal Cilt 582 s 320 doi 10 1086 344568 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Horvath I 1998 A Third Class of Gamma Ray Bursts Astrophysical Journal Cilt 508 s 757 doi 10 1086 306416 Horvath I ve digerleri 2006 A new definition of the intermediate group of gamma ray bursts Astronomy and Astrophysics Cilt 447 s 23 doi 10 1051 0004 6361 20041129 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Hurley K 2003 A Gamma Ray Burst Bibliography 1973 2001 G R Ricker and R K Vanderspek Ed Gamma Ray Burst and Afterglow Astronomy 2001 A Workshop Celebrating the First Year of the HETE Mission PDF American Institute of Physics ss 153 155 ISBN 0 7354 0122 5 Erisim tarihi 12 Mart 2009 Katz Johnathan I 2002 The Biggest Bangs Oxford University Press ISBN 0 19 514570 4 Klebesadel R ve digerleri 1973 Observations of Gamma Ray Bursts of Cosmic Origin Astrophysical Journal Cilt 182 ss L85 doi 10 1086 181225 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Kouveliotou C ve digerleri 1993 Identification of two classes of gamma ray bursts Astrophysical Journal Cilt 413 ss L101 doi 10 1086 186969 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Meegan C A ve digerleri 1992 Spatial distribution of gamma ray bursts observed by BATSE Nature Cilt 355 s 143 doi 10 1038 355143a0 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Melott A L ve digerleri 2004 Did a gamma ray burst initiate the late Ordovician mass extinction International Journal of Astrobiology Cilt 3 ss 55 61 doi 10 1017 S1473550404001910 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Mukherjee S ve digerleri 1998 Three Types of Gamma Ray Bursts Astrophysical Journal Cilt 508 s 314 doi 10 1086 306386 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Paczynski Bohdan 1999 Gamma Ray Burst Supernova relation M Livio N Panagia K Sahu Ed Supernovae and Gamma Ray Bursts The Greatest Explosions Since the Big Bang Ingilizce Space Telescope Science Institute ss 1 8 ISBN 0 521 79141 3 KB1 bakim Birden fazla ad editor listesi link Schilling Govert 2002 Flash The hunt for the biggest explosions in the universe Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 80053 6 van Paradijs J ve digerleri 1997 Transient optical emission from the error box of the gamma ray burst of 28 February 1997 Nature Cilt 386 s 686 doi 10 1038 386686a0 KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Bilim Teknik Dergisi Tubitak Ocak 2005Dis baglantilarWikimedia Commons ta Gama isini patlamasi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir GIP kataloglar ve genelgelerGamma ray Burst Real time Sky Map based on Swift data 10 Agustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gamma Ray Burst Coordinates Network 5 Subat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde a online grbox net catalog of gamma ray bursts and their properties for public use Greiner s GRB Catalog 27 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde GIP genel bilgilerGamma ray burst information from NASA Swift 11 Aralik 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendiGIP misyonu siteleriOfficial NASA Swift Homepage The Swift Gamma Ray Burst Mission 2 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde UK Swift Science Data Centre 19 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Swift Mission Operations Center at Penn State 27 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde HETE 2 2 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde INTEGRAL 25 Eylul 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Fermi Gamma ray Large Area Space Telescope 22 Mayis 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde launch date June 11 2008 Agile 18 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde EXIST Energetic X ray Survey Telescope 4 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde GIP takip calismalariPROMPT Panchromatic Robotic Optical Monitoring and Polarimetry Telescopes 15 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ROTSE Robotic Optical Transient Search Experiment 21 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde MASTER Mobile Astronomical System of the Telescope Robots 23 Subat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde REM Rapid Eye Mount 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Haberler makaleler ve coklu ortamlarPBS NOVA Death Star gamma ray bursts 1 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde GRB 971214 Most energetic event in the universe 20 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde GRB 971214 Space Science Update Webcast RealMedia 26 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Animation of Gamma Ray Burst Quicktime 26 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde GRB 980326 Evidence for a massive star connection 20 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gamma ray bursters 8 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde segment of 3 June 2005 RealAudio Most distant cosmic blast sighted olu kirik baglanti BBC reports a registered GRB from about 13 billion light years away ESO reported by NASA from 7 5 billion light years and