Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Geniş zaman, dilbilgisinde bir eylemin ya da durumun geçmişte, şu anda ve gelecekte gerçekleştiğini belirten zaman yapısı. Geniş zaman yapısı, eylem veya durumun ne zaman başladığını ya da ne zaman biteceğini bildirmez, sadece gerçekleştiğine dair bilgi verir.
Fiil cümlelerinde
Türkçede geniş zaman kipi fiil cümlelerinde fiil köküne -r, -ir veya -er eki eklenerek oluşturulur. Türkiye Türkçesinde geniş zaman kipinin damak uyumu ve dudak uyumu gereği altı biçim birimciği kullanılmaktadır. Ses uyumlarına göre ek üzerinde gerekli düzenlemeler yapılır.
- Güneş doğudan doğar.
- Dişlerimi günde üç kez fırçalarım.
- Kapalı havalar beni hüzünlendirir.
Geniş zaman eki ünlü ile biten fiillerde -r şeklindedir:
- oku+r, dinle+r, ye+r, anla+r, kuru+r
Ünsüz ile biten fiillerde ise -ir, -ır, -er veya -ar hâlindedir.
- al+ır, dayan+ır, gel+ir, işit+ir, bil+ir
- duy+ar, bak+ar, çal+ar, öp+er, hissed+er, kur+ar
Olumsuz hâli
Geniş zaman kipinin olumsuz hâli -me olumsuzluk eki, -z geniş zaman eki (1. şahıslar hariç) ve (varsa) ilgili şahıs eki ile oluşturulur:
- gelme+m, gelme+z+sin, gelme+z; gelme+yiz, gelme+z+siniz, gelme+z+(ler)
- Bu ip bu kadar ağırlığı taşımaz. (3. tekil şahıs için şahıs eki yoktur.)
- Ben coğrafyadan hiç anlamam. (1. tekil ve çoğul şahıslarda -z geniş zaman eki düşer.)
Türkçenin bazı ağızlarında -İstanbul Türkçesinden farklı olarak- geniş zaman kipinde 1. çoğul şahıs eki olarak -iz yerine -ik kullanılır:
- Yarın size uğrarık. ("uğrarız" yerine)
Bu tür kullanımda olumsuz kip oluşturulurken -z eki de düşmez:
- Biz bunu istemezik. ("istemeyiz" yerine)
İsim cümlelerinde
İsim cümlelerinde geniş zaman, yüklem görevi yapan isim soylu sözcüğe -dir ek-fiili eklenerek oluşturulur. Bir tespiti, durumu veya olguyu bildirmek için kullanılır. Koşaç ya da bildirme eki olarak da bilinen -dir eki çoğunlukla (özellikle konuşma dilinde) gizli durumdadır:
- Bu çiçekler çok güzel(dir).
- Evimizin kapısı dut ağacındandır.
- Kibrit kutusu masanın üzerinde (dir). (Bu kullanım -dir ekinin "ihtimal" belirtmek amacıyla kullanımı ile karıştırılmamalıdır.)
Olumsuz hali değil koşacı ile oluşturulur:
- Okul binamız pek yeni değil(dir).
Geniş zaman kipinin farklı görevlerde kullanımı
"İstek" anlamında
Geniş zaman kipi soru cümlelerinde bazen istek veya rica anlamında kullanılır:
- Kapıyı kapatır mısın?
- Geçerken şunu eve bırakır mısın?
"Geçmiş zaman" görevinde
Geniş zaman kipi Türkçede bazen -özellikle biyografilerde ve kurgusal eserlerde- geçmiş zamanı belirtmek için kullanılır:
- Üç kardeşin en küçüğü olan sanatçı, mutlu bir çocukluk dönemi geçirir.
- Romanın kahramanı olan genç adam, 1920'lerde küçük bir köyde doğar.
"Gelecek zaman" görevinde
Geniş zaman kipi bazen -özellikle konuşma dilinde- gelecek zamanı belirtmek için kullanılır. Ancak bu kullanım gelecek zaman kipi kadar kesinlik arzetmez:
- Yarın işten çıkınca size uğrarım. (güçlü olasılık belirtir)
- Yarın işten çıkınca size uğrayacağım. (kesinlik belirtir)
"Şimdiki zaman" kipinin geniş zaman görevinde kullanımı
Türkçede -yor eki ile oluşturulan şimdiki zaman kipi, bazen geniş zaman anlamında kullanılır:
- Ablam bir süpermarkette çalışıyor.
Yukarıdaki örnekte konuşmacı öznenin eylemi "şu anda" değil; belirsiz, geniş bir zamanda yaptığını kastetmektedir. Bu nedenle yukarıda cümle "zaman bakımından" aşağıdaki geniş zaman kipindeki cümle ile aynıdır:
- Ablam bir süpermarkette çalışır.
Kaynakça
- ^ Geniş zaman 10 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Turkceciler.com. Erişim: 30 Ekim 2012.
- ^ Erdem Konur ,"Türkiye ve Azerbaycan Türkçelerindeki Dil Bilgisel Ses Olaylarının Karşılaştırılması 3 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", Yüksek Lisans Tezi
- ^ Fiil çekim ekleri 20 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Türkçeciler.com
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Genis zaman dilbilgisinde bir eylemin ya da durumun gecmiste su anda ve gelecekte gerceklestigini belirten zaman yapisi Genis zaman yapisi eylem veya durumun ne zaman basladigini ya da ne zaman bitecegini bildirmez sadece gerceklestigine dair bilgi verir Genis zamani sembolize eden bir diyagram Kirmizi cizgi yuklemin bildirdigi eylem veya durumu sembolize der Kirmizi noktalar cumledeki eylem veya durumun baslangic ve bitis zamanlarinin belirsiz oldugunu ifade eder Fiil cumlelerindeTurkcede genis zaman kipi fiil cumlelerinde fiil kokune r ir veya er eki eklenerek olusturulur Turkiye Turkcesinde genis zaman kipinin damak uyumu ve dudak uyumu geregi alti bicim birimcigi kullanilmaktadir Ses uyumlarina gore ek uzerinde gerekli duzenlemeler yapilir Gunes dogudan dogar Dislerimi gunde uc kez fircalarim Kapali havalar beni huzunlendirir Genis zaman eki unlu ile biten fiillerde r seklindedir oku r dinle r ye r anla r kuru r Unsuz ile biten fiillerde ise ir ir er veya ar halindedir al ir dayan ir gel ir isit ir bil ir duy ar bak ar cal ar op er hissed er kur arOlumsuz hali Genis zaman kipinin olumsuz hali me olumsuzluk eki z genis zaman eki 1 sahislar haric ve varsa ilgili sahis eki ile olusturulur gelme m gelme z sin gelme z gelme yiz gelme z siniz gelme z ler Bu ip bu kadar agirligi tasimaz 3 tekil sahis icin sahis eki yoktur Ben cografyadan hic anlamam 1 tekil ve cogul sahislarda z genis zaman eki duser Turkcenin bazi agizlarinda Istanbul Turkcesinden farkli olarak genis zaman kipinde 1 cogul sahis eki olarak iz yerine ik kullanilir Yarin size ugrarik ugrariz yerine Bu tur kullanimda olumsuz kip olusturulurken z eki de dusmez Biz bunu istemezik istemeyiz yerine Isim cumlelerindeIsim cumlelerinde genis zaman yuklem gorevi yapan isim soylu sozcuge dir ek fiili eklenerek olusturulur Bir tespiti durumu veya olguyu bildirmek icin kullanilir Kosac ya da bildirme eki olarak da bilinen dir eki cogunlukla ozellikle konusma dilinde gizli durumdadir Bu cicekler cok guzel dir Evimizin kapisi dut agacindandir Kibrit kutusu masanin uzerinde dir Bu kullanim dir ekinin ihtimal belirtmek amaciyla kullanimi ile karistirilmamalidir Olumsuz hali degil kosaci ile olusturulur Okul binamiz pek yeni degil dir Genis zaman kipinin farkli gorevlerde kullanimi Istek anlaminda Genis zaman kipi soru cumlelerinde bazen istek veya rica anlaminda kullanilir Kapiyi kapatir misin Gecerken sunu eve birakir misin Gecmis zaman gorevinde Genis zaman kipi Turkcede bazen ozellikle biyografilerde ve kurgusal eserlerde gecmis zamani belirtmek icin kullanilir Uc kardesin en kucugu olan sanatci mutlu bir cocukluk donemi gecirir Romanin kahramani olan genc adam 1920 lerde kucuk bir koyde dogar Gelecek zaman gorevinde Genis zaman kipi bazen ozellikle konusma dilinde gelecek zamani belirtmek icin kullanilir Ancak bu kullanim gelecek zaman kipi kadar kesinlik arzetmez Yarin isten cikinca size ugrarim guclu olasilik belirtir Yarin isten cikinca size ugrayacagim kesinlik belirtir Simdiki zaman kipinin genis zaman gorevinde kullanimiTurkcede yor eki ile olusturulan simdiki zaman kipi bazen genis zaman anlaminda kullanilir Ablam bir supermarkette calisiyor Yukaridaki ornekte konusmaci oznenin eylemi su anda degil belirsiz genis bir zamanda yaptigini kastetmektedir Bu nedenle yukarida cumle zaman bakimindan asagidaki genis zaman kipindeki cumle ile aynidir Ablam bir supermarkette calisir Kaynakcahttp eogrenme anadolu edu tr eKitap TDE204U pdf olu kirik baglanti http web deu edu tr befdergi 14 pdf olu kirik baglanti Genis zaman 10 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkceciler com Erisim 30 Ekim 2012 Erdem Konur Turkiye ve Azerbaycan Turkcelerindeki Dil Bilgisel Ses Olaylarinin Karsilastirilmasi 3 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yuksek Lisans Tezi Fiil cekim ekleri 20 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkceciler com