Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Giganotosaurus (Latince: "Dev güneyli sürüngen"), Geç Kretase döneminin erken Senomaniyen çağında (yaklaşık 97-98 milyon yıl önce) Güney Amerika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsi.
| Giganotosaurus | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 İskelet rekonstrüksiyonu | |||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||||
| †Giganotosaurus carolinii Coria & Salgado, 1995 | |||||||||||||||||||||
Etimoloji
Bu canlının tam bilimsel adı Giganotosaurus carolinii'dir. Cins adı Giga (Latince: büyük), Notos (Antik Yunanca: güney) ve Sauros (Antik Yunanca: kertenkele) sözcüklerinin birleşmesinden oluşur. Tür adı olan carolinii ise fosil kalıntılarını keşfeden Ruben D. Carolini'ye ithafen verilmiştir.
Keşif
Amatör bir fosil avcısı olan Ruben D. Carolini bu canlının kalıntılarını 1993 yılında Arjantin'in güneyinde Patagonya bölgesinde keşfetmiştir. İlgili bölgenin stratigrafik çözümlemesi yapılmış ve bölgedeki fosillerin paleoekolojik yorumlamaları için kullanılmıştır. Neuquen Eyaleti içinde Villa El Chocon şehrinin 15 km güneyinde yer alan fosil bölgesi, Candeleros üyesi, Rio Limay Formasyonu ve Neuquen grubuna aittir. MUCPv- CH-1 olarak adlandırılan (Museo de la Universidad Nacional del Comahue, El Chocon Koleksiyonu) fosil numunesi parçalı bir kafatası, neredeyse tam bir omurga dizisi, leğen kemiği kemeri, göğüs kemiği kemeri, uyluk kemiği ve sol kaval kemiği ile sol kamış kemiğinden oluşan eklemli bir iskeletten oluşur. 1995 yılında Coria ve Salgado tarafından bu fosil parçaları incelenmiş ve bilimsel olarak adlandırma ve sınıflandırma yapılmıştır.
Fiziksel özellikler
Bu dinozor cinsinin ortalama uzunluğunun, yaklaşık 13 metre olarak düşünülmektedir. Ağırlığı konusunda ise eksik iskeleti nedeniyle tam bir ortak noktaya varılamamıştır. Kafatası boyutu ve ağırlık arasında kurulan deneysel formüllerle 13 ton kadar geldiği ileri sürülmektedir. Coria ve Salgado ise 6,5 ton gibi bir ağırlık değeri üzerinde durmaktadırlar.
Giganotosaurus'un üst çene kemiği çok uzun ve yüksektir. 1,56 m kafatası uzunluğuyla teropodlar içindeki en büyük kafataslarından birisine sahiptir. Kafatasında belirgin bir burun aşağısı çıkıntısı yer alırken; Allosaurus veya Tyrannosaurus gibi cinslerdekine benzer üst çene kemiği oyukları vardır. Bu canlının boyun yapısı pek ve güçlüdür, zira boynu güçlü bir merkeze (centrum) sahiptir, ayrıca dişsi çıkıntılar barındırır. Göğüs kemeri oransal olarak Tyrannosaurus'unkinden ufaktır. Kalıntılarının eksik olması diğer teropodlarla doğrudan kıyaslanması konusunda sorun yaratsa da uyluk kemiğinin ünlü Tyrannosaurus rex fosili Sue'dan 5 cm uzun olduğu bilinmektedir.
Değerleri kesin olarak bilmek olanaksız da olsa Giganotosaurus'un ısırma kuvvetinin Tyrannosaurus rex kafatasının yarattığı ısırma kuvvetinden düşük olduğu düşünülmektedir. Tyrannosauridlerin çeneleri kemik kırmak ve ezmek için adaptasyonlara sahipken; Giganotosaurus ve akrabalarının çeneleri daha çok eti parçalamak ve avı ısırarak yere devirmek yönünde evrimleşmişlerdir.
Sınıflandırma
Aşağıdaki kladogram Sebastián Apesteguía ve ark., 2016'daki çalışmasına göre Giganotosaurus'un Carcharodontosauridae içindeki yerini gösterir.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Paleobiyoloji
Dinozorların hareket yetenekleri de bilimsel çalışmaların konusu olmaktadır. Özellikle teropod dinozorların nasıl ve ne kadar hızla hareket ettikleri, bu hareket süresince iskelet ve kas sisteminin ne kadar yüklere maruz kaldığını inceleyen çalışmalar yapıldı. Giganotosaurus'un da hareketi bu açıdan ayrıntılı incelenmiştir. 9 tonluk bipedal (iki ayak üstünde yürüyen) bir canlının hareketinin sınırlarına odaklanılmıştır. Giganotosaurus bipedaldir ve olası bir düşme anında düşmeyi engelleyecek veya hafifletecek gelişmiş ön kollardan yoksundur. Üstelik canlılar büyüdükçe kütlelerine oranla yüzey alanları azalır ve hareket sırasında düşme olursa büyük canlılarda birim yüzey alan daha büyük bir kütleyi karşılamak zorunda kalır. Özellikle büyük teropodların hızları onların avlanma teknikleri üzerinden çok tartışılmıştır, kimi araştırmalarda büyük teropodların hızlı koşamadığı bu nedenle avcı değil leşçil olduğu iddia edildi. Blanco ve Mazzetta'nın (2001) yaptığı çalışmada deve kuşu, insan ve Giganotosaurus'un fizyolojisi ve hareket yeteneği karşılaştırıldı. Pelvis kası ve uyluk kemiği üzerinden yapılan hesaplamalarla uyluk dayanım indikatörü değeri 7 GPa−1 olarak bulundu ve bu değer yaşayan bipedal bir dinozor olan deve kuşunun uyluk dayanım indikatöründen oldukça düşüktü (44 GPa−1). Bu değerlerin farklı olmasında temel olarak deve kuşunun uyluk kemiğinin hareket sırasında neredeyse yatay konumlanabilmesi ve hareket kinematiklerindeki farklılık yatar. Çalışmada Giganotosaurus'un bir düşme tehlikesi yaşamadan en fazla 14 m s−1'lik bir hıza ulaşabileceği belirtildi.
Canale ve ark.'nın (2022) yaptığı çalışmada Arjantin'deki Geç Kretase yaşlı Huincul formasyonundan Meraxes adı verilen Carcharodontosaurid bir dinozoru tanımladı. Bu dinozorun iyi biçimde korunmuş önayağı sayesinde farklı ailelerden gelen devasa teropodlarda büyük kafatası ve arka ayaklara karşılık ufalmış önayakların bulunmasının yakınsak evrim örneği olduğu ortaya kondu. Bunun yanı sıra Carcharodontosauridlerin yok olmalarından kısa süre önce kendi çeşitlilik ve yayılımlarının doruk noktasına vardıkları belirlendi. Bu canlıların sosyal işaretleşme konusunda özelleşmiş olduğu düşünülen kafatası yapıları (süslemeleri) da vardı.
Habitat ve beslenme
Günümüz Patagonya toprakları ciddi olarak farklı tür dinozorları içeren formasyonlara sahiptir, sadece teropodlar değil ünlü saurapodlar da bu fosilli tabakalardan çıkarılmaktadır, en büyük dinozorlardan biri olan Argentinosaurus huinculensis de buralı dinozorlardan biridir. Candelos formasyonu içinde bir sauropod olmasa da taşkın ovası dahilinde öncü titanosauruslardan biri Andesaurus delgadoi ve henüz isimlendirilmemiş bir diplodocus benzeri sauropod fosilleri bulunmuştur. Bu formasyon, Geç Kretase (Cenomanian) yaşlı sedimanter kayalardan oluşur, stratigrafik olarak kaba-orta daneli kumtaşları (akarsu koşullarını işaret eder), rüzgar kaynaklı çökeller ile kil-silt çökelleri barındıran bu paleoçevre yaklaşık 99-97 milyon yaşındaki bir bataklık çevresini gösterir. Etçil dinozorların da bölgede bulunması Giganotosaurus'un bulunduğu paleoekosistem hakkında bilgiler vermektedir. 2006 yılında yapılan bir çalışmada akraba bir cins olan Mapusaurus ile ilgili bir keşif gerçekleşmiştir. Bu çalışmaya göre aynı fosil yatağında birçok Mapusaurus üyesine ait fosiller çıkarılmıştır. Bu konuda kesin kanıtlar bulunmasa da akraba bir tür olan Giganotosaurus'un da grup halinde avlandığı ileri sürülebilir.
Erken Kretase'nin sonuna doğru Carcharodontosauridlerin yakın akraba üyelerinin kıtalararası dağılım gösterdiği ileri sürüldü. Kuzey Amerika'da Acrocanthosaurus, Güney Amerika'da Giganotosaurus, Mapusaurus ve Meraxes ve Afrika'da Carcharodontosaurus gibi cinsler, kıtalar izole olmadan önce Carcharodontosauridlerin farklı kıtalara yayıldığını gösterdi.
Kaynakça
- ^ . fossilworks.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2021.
- ^ a b c d e Coria and Salgado, Rodolfo and Leonardo. . www.nature.com. Nature. 1 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Castro, Joseph. . www.livescience.com. LiveScience. 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Therrien and Henderson, François and Donald. . www.researchgate.com. Researchgate. 17 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Therrien, F.; Henderson, D. M.; Ruff, C. B. (2005). Bite Me: Biomechanical models of theropod mandibles and implications for feeding. Indiana University Press. ss. 179-237.
- ^ Apesteguía, Sebastián; Smith, Nathan D.; Juarez Valieri, Ruben; Peter J., Makovicky. . www.ncbi.nlm.nih.gov/. 20 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ BLANCO, R. ERNESTO; MAZZETTA, GERARDO V. "A new approach to evaluate the cursorial ability of the giant theropod Giganotosaurus carolinii" (PDF). www.app.pan.pl/home.html. Acta Palaeontologica Polonica. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ "forelimb reducing". 16 Nisan 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2024.
- ^ Leanza,, Héctor A.; Apesteguı́a b, Sebastian; Novas, Fernando E.; de la Fuente, Marcelo S. . www.sciencedirect.com. 12 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "transcontinental distribution". 16 Nisan 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Nisan 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Giganotosaurus Latince Dev guneyli surungen Gec Kretase doneminin erken Senomaniyen caginda yaklasik 97 98 milyon yil once Guney Amerika da yasamis bir teropod dinozor cinsi Giganotosaurus Yasadigi donem araligi 99 6 97 myo PreYeYeOSDCPTJKPgN Iskelet rekonstruksiyonuBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataKlad DinosauriaKlad SaurischiaKlad TheropodaInfra takim CarnosauriaFamilya CarcharodontosauridaeOymak GiganotosauriniCins Giganotosaurus Coria amp Salgado 1995Tur G caroliniiIkili adlandirma Giganotosaurus caroliniiCoria amp Salgado 1995EtimolojiBu canlinin tam bilimsel adi Giganotosaurus carolinii dir Cins adi Giga Latince buyuk Notos Antik Yunanca guney ve Sauros Antik Yunanca kertenkele sozcuklerinin birlesmesinden olusur Tur adi olan carolinii ise fosil kalintilarini kesfeden Ruben D Carolini ye ithafen verilmistir Giganotosaurus un bir insanla boyutsal kiyasiKesifAmator bir fosil avcisi olan Ruben D Carolini bu canlinin kalintilarini 1993 yilinda Arjantin in guneyinde Patagonya bolgesinde kesfetmistir Ilgili bolgenin stratigrafik cozumlemesi yapilmis ve bolgedeki fosillerin paleoekolojik yorumlamalari icin kullanilmistir Neuquen Eyaleti icinde Villa El Chocon sehrinin 15 km guneyinde yer alan fosil bolgesi Candeleros uyesi Rio Limay Formasyonu ve Neuquen grubuna aittir MUCPv CH 1 olarak adlandirilan Museo de la Universidad Nacional del Comahue El Chocon Koleksiyonu fosil numunesi parcali bir kafatasi neredeyse tam bir omurga dizisi legen kemigi kemeri gogus kemigi kemeri uyluk kemigi ve sol kaval kemigi ile sol kamis kemiginden olusan eklemli bir iskeletten olusur 1995 yilinda Coria ve Salgado tarafindan bu fosil parcalari incelenmis ve bilimsel olarak adlandirma ve siniflandirma yapilmistir Fiziksel ozelliklerBu dinozor cinsinin ortalama uzunlugunun yaklasik 13 metre olarak dusunulmektedir Agirligi konusunda ise eksik iskeleti nedeniyle tam bir ortak noktaya varilamamistir Kafatasi boyutu ve agirlik arasinda kurulan deneysel formullerle 13 ton kadar geldigi ileri surulmektedir Coria ve Salgado ise 6 5 ton gibi bir agirlik degeri uzerinde durmaktadirlar Hayfa Muzesi nde bir Giganotosaurus kafatasi Giganotosaurus un ust cene kemigi cok uzun ve yuksektir 1 56 m kafatasi uzunluguyla teropodlar icindeki en buyuk kafataslarindan birisine sahiptir Kafatasinda belirgin bir burun asagisi cikintisi yer alirken Allosaurus veya Tyrannosaurus gibi cinslerdekine benzer ust cene kemigi oyuklari vardir Bu canlinin boyun yapisi pek ve gucludur zira boynu guclu bir merkeze centrum sahiptir ayrica dissi cikintilar barindirir Gogus kemeri oransal olarak Tyrannosaurus unkinden ufaktir Kalintilarinin eksik olmasi diger teropodlarla dogrudan kiyaslanmasi konusunda sorun yaratsa da uyluk kemiginin unlu Tyrannosaurus rex fosili Sue dan 5 cm uzun oldugu bilinmektedir Degerleri kesin olarak bilmek olanaksiz da olsa Giganotosaurus un isirma kuvvetinin Tyrannosaurus rex kafatasinin yarattigi isirma kuvvetinden dusuk oldugu dusunulmektedir Tyrannosauridlerin ceneleri kemik kirmak ve ezmek icin adaptasyonlara sahipken Giganotosaurus ve akrabalarinin ceneleri daha cok eti parcalamak ve avi isirarak yere devirmek yonunde evrimlesmislerdir SiniflandirmaAsagidaki kladogram Sebastian Apesteguia ve ark 2016 daki calismasina gore Giganotosaurus un Carcharodontosauridae icindeki yerini gosterir Allosaurus Carcharodontosauria Carcharodontosauridae Concavenator Acrocanthosaurus Carcharodontosaurinae Carcharodontosaurus saharicus Giganotosaurini Tyrannotitan Mapusaurus Giganotosaurus PaleobiyolojiDinozorlarin hareket yetenekleri de bilimsel calismalarin konusu olmaktadir Ozellikle teropod dinozorlarin nasil ve ne kadar hizla hareket ettikleri bu hareket suresince iskelet ve kas sisteminin ne kadar yuklere maruz kaldigini inceleyen calismalar yapildi Giganotosaurus un da hareketi bu acidan ayrintili incelenmistir 9 tonluk bipedal iki ayak ustunde yuruyen bir canlinin hareketinin sinirlarina odaklanilmistir Giganotosaurus bipedaldir ve olasi bir dusme aninda dusmeyi engelleyecek veya hafifletecek gelismis on kollardan yoksundur Ustelik canlilar buyudukce kutlelerine oranla yuzey alanlari azalir ve hareket sirasinda dusme olursa buyuk canlilarda birim yuzey alan daha buyuk bir kutleyi karsilamak zorunda kalir Ozellikle buyuk teropodlarin hizlari onlarin avlanma teknikleri uzerinden cok tartisilmistir kimi arastirmalarda buyuk teropodlarin hizli kosamadigi bu nedenle avci degil lescil oldugu iddia edildi Blanco ve Mazzetta nin 2001 yaptigi calismada deve kusu insan ve Giganotosaurus un fizyolojisi ve hareket yetenegi karsilastirildi Pelvis kasi ve uyluk kemigi uzerinden yapilan hesaplamalarla uyluk dayanim indikatoru degeri 7 GPa 1 olarak bulundu ve bu deger yasayan bipedal bir dinozor olan deve kusunun uyluk dayanim indikatorunden oldukca dusuktu 44 GPa 1 Bu degerlerin farkli olmasinda temel olarak deve kusunun uyluk kemiginin hareket sirasinda neredeyse yatay konumlanabilmesi ve hareket kinematiklerindeki farklilik yatar Calismada Giganotosaurus un bir dusme tehlikesi yasamadan en fazla 14 m s 1 lik bir hiza ulasabilecegi belirtildi Canale ve ark nin 2022 yaptigi calismada Arjantin deki Gec Kretase yasli Huincul formasyonundan Meraxes adi verilen Carcharodontosaurid bir dinozoru tanimladi Bu dinozorun iyi bicimde korunmus onayagi sayesinde farkli ailelerden gelen devasa teropodlarda buyuk kafatasi ve arka ayaklara karsilik ufalmis onayaklarin bulunmasinin yakinsak evrim ornegi oldugu ortaya kondu Bunun yani sira Carcharodontosauridlerin yok olmalarindan kisa sure once kendi cesitlilik ve yayilimlarinin doruk noktasina vardiklari belirlendi Bu canlilarin sosyal isaretlesme konusunda ozellesmis oldugu dusunulen kafatasi yapilari suslemeleri da vardi Habitat ve beslenmeGunumuz Patagonya topraklari ciddi olarak farkli tur dinozorlari iceren formasyonlara sahiptir sadece teropodlar degil unlu saurapodlar da bu fosilli tabakalardan cikarilmaktadir en buyuk dinozorlardan biri olan Argentinosaurus huinculensis de burali dinozorlardan biridir Candelos formasyonu icinde bir sauropod olmasa da taskin ovasi dahilinde oncu titanosauruslardan biri Andesaurus delgadoi ve henuz isimlendirilmemis bir diplodocus benzeri sauropod fosilleri bulunmustur Bu formasyon Gec Kretase Cenomanian yasli sedimanter kayalardan olusur stratigrafik olarak kaba orta daneli kumtaslari akarsu kosullarini isaret eder ruzgar kaynakli cokeller ile kil silt cokelleri barindiran bu paleocevre yaklasik 99 97 milyon yasindaki bir bataklik cevresini gosterir Etcil dinozorlarin da bolgede bulunmasi Giganotosaurus un bulundugu paleoekosistem hakkinda bilgiler vermektedir 2006 yilinda yapilan bir calismada akraba bir cins olan Mapusaurus ile ilgili bir kesif gerceklesmistir Bu calismaya gore ayni fosil yataginda bircok Mapusaurus uyesine ait fosiller cikarilmistir Bu konuda kesin kanitlar bulunmasa da akraba bir tur olan Giganotosaurus un da grup halinde avlandigi ileri surulebilir Erken Kretase nin sonuna dogru Carcharodontosauridlerin yakin akraba uyelerinin kitalararasi dagilim gosterdigi ileri suruldu Kuzey Amerika da Acrocanthosaurus Guney Amerika da Giganotosaurus Mapusaurus ve Meraxes ve Afrika da Carcharodontosaurus gibi cinsler kitalar izole olmadan once Carcharodontosauridlerin farkli kitalara yayildigini gosterdi Kaynakca fossilworks org 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mayis 2021 a b c d e Coria and Salgado Rodolfo and Leonardo www nature com Nature 1 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Castro Joseph www livescience com LiveScience 19 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b Therrien and Henderson Francois and Donald www researchgate com Researchgate 17 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Therrien F Henderson D M Ruff C B 2005 Bite Me Biomechanical models of theropod mandibles and implications for feeding Indiana University Press ss 179 237 Apesteguia Sebastian Smith Nathan D Juarez Valieri Ruben Peter J Makovicky www ncbi nlm nih gov 20 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi BLANCO R ERNESTO MAZZETTA GERARDO V A new approach to evaluate the cursorial ability of the giant theropod Giganotosaurus carolinii PDF www app pan pl home html Acta Palaeontologica Polonica 18 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Kasim 2023 forelimb reducing 16 Nisan 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Nisan 2024 Leanza Hector A Apestegui a b Sebastian Novas Fernando E de la Fuente Marcelo S www sciencedirect com 12 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi transcontinental distribution 16 Nisan 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Nisan 2024