Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hakaslar, dağlarından kuzey denizine doğru Yenisey Nehri boyunca uzanan bölgede oturan göçebe Türk boylarına denir. Hakaslar, Abakan Türkleri, Yenisey Kırgızları, Minusinsk Tatarları veya Abakan Tatarları gibi değişik adlarla da anılmışlardır.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Rusya (Hakasya) | 72,959 |
 Ukrayna | 162 |
| Diller | |
| Din | |
Esas olarak. geçen yüzyılda Abakan Türkleri olarak adlandırılan Hakaslar çeşitli ağız ve lehçeleri konuşan Güney-SibiryalıTürk halklarının bir bölümüdür. Doğu-Sibiryanın güneyinde yaşayan Hakaslar Sagay, Kaça, Beltir. Şor Türklerinden oluşur, Hakasça da bunların ortak yazı dilinin adıdır.
Hakaslar, Çin kaynaklarında 黠戛斯 xiájiásī (Kırgız) olarak geçen Yenisey Kırgızlarının torunları olup eski adları Hooray yerine Ruslarca önce Tatar, sonra da 1923 yılında Hakas adı verilmişştir. Resmen Hristiyan sayılmalarına rağmen dinî pratiklerinde şamanist unsurlar da mevcuttur.
Abakan boyları
Nüfus
Hakas nüfusu 1939 sayımına göre 52.000'dir. 1959'da ise 56.600 olan nüfusun 40.000'ini Hakaslar oluşturmaktadır. Ülkede Hakasların dışında Ruslar, Ukraynalılar ve Tatarlar yaşar. Tabii Hakas özerk bölgesi dışında, Krasnoyarsk ve Tuvada'da Hakasların yaşadığını belirtmek gerekir. 1989'da ise Hakasça konuşanların toplamı 81,428'dir.
Yönetim Yapısı
Abakan boylarında "yasaul (yasağul/yasavul)" adı verilen bir yardımcısı olan başka idare eder. Başkanlar seçimle gelir. hukuki sorunlar "bozkır kanunlarına" göre mahkeme ile çözülür. Çarlık Rusyasında bu mahkeme kararları meşru kabul edilmiştir. "Çayzan" (Moğolca Zaysan sözcüğünden) kavramı da toplum içerisinde statü belirleyicisi olarak kullanılmıştır.
Örf ve Adetler
Hakaslar örf ve adet bakımından Altay Türklerine benzerler. Erkek elbiseleri Ruslarınki gibidir. Kadınlarınki daha farklıdır. Saçlarına süs esyaları takarlar. Genç kızların yörüklerdeki gibi 15-20 örgülü belikleri vardır. Evlenmelerde kız beğenme, kız isteme, düğün ve düğün ziyaretleri merasimleri vardır. Kalın (gelin) kaçırma ve karşılığında kız tarafına "kalın ödeme" adeti vardır. Evli kadınların kocalarını terk etmesi halinde "kalın" erkek tarafına geri ödenir. Doğan çocuklara eski adetlere göre ad verilir. Çocuklar altı aylık olduğunda resmî olarak Hristiyan gözüktükleri için vaftiz edilirler ve bir Hristiyan adı alırlar; ancak bu ad günlük yaşamda kullanılmaz. Şaman dininin kurallarına göre hareket ederler. Tahta sandıklara koydukları ölülerine elbise giydirip mezara atının eğeri ile birlikte kurganlara gömerler. Gömülmeden sonraki üç, yirmi, kırk ve yüzüncü günlerde çeşitli törenler yapılır ve yemek verilir. Kırkıncı gün töreninde ölenin atı kesilir, eti yenir; atın başı bir mızrak ucunda mezarın başına dikilir.
Edebiyat
Hakasların sözlü edebiyatları zengindir. Bu ürünler içerisinde çok hacimli olmayan, eski Türk kültür ve inancının izlerini yoğun bir şekilde taşıyan kahramanlık destanları önemli bir yere sahiptir. Hakas foklorunda destanlar çoğunlukla alıptığ nımah bazen de çaalığ nımah şeklinde adlandırılmakta bunları icra edeır destancılara da haycı adı verilmektedir. En çok bilinen destanlar: Alıp Soyan, Altın Pirkan, Ay Mökö, Kan Mergen, Altın Taycı, Kan Tögös, Altın Kus.
Giyim kuşam
hakas kadın kıyafetleri ile aksesuarları erkeklerinkine göre oldukça renkli ve çeşitlidir. Giysileri rengârenk olup genelde yıldız, çiçek ve geometrik şekillerle bezelidir. Zengin kadınların elbiselerinde mercan, gümüş ve altın düğmeler bulunur. Evli kadınlar bakır tele iliştirilen birkaç mercan boncuk, gümüş, sikke ve ipek püskülden oluşan küpe takarlar, dul kaldıklarında ise bunları çıkarır, sadece tek küpe takarlardı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года". 23 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2013. (All Russian census, 2010)
- ^ State statistics committee of Ukraine - National composition of population, 2001 census 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Ukrainian)
- ^ a b Viktor Butanayev & İrina Butanayeva (yazanlar); Yaşar Gümüş (Kırgızcadan aktaran, 2007). Yenisey Kırgızları: folklor ve tarih 4 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Ötüken Neşriyat, 214 sayfa.
- ^ Aktaş, Erhan (2007). Hakas Kahramanlık Destanı Han Orba (İnceleme- Metin) 3 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, İzmir
- ^ a b Mehmet,ÖLMEZ,"HAKASLAR VE HAKASÇA 17 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ HAKAS HALK ANLATMALARINDA İDARİ BİR UNVAN OLARAK "ÇAYZAN", Erhan AKTAŞ, Dr. Öğretim Üyesi - Kırklareli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt 11, Sayı 23
- ^ Aktaş, Erhan Hakas Türk destanlarında başlangıç ve bitiş kalıpları. Prof. Dr. Fikret Türkmen Kitabı, sayfa: 639-652
- ^ "Rusya'nın Sesi Radyosu : Hakas kadın takıları". 28 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Nisan 2013.
| Wikimedia Commons'ta Hakaslar ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Makale ve Kitaplar
- Davletov, Timur B. "Hakas Türkleri ve Hakas Eli" (2008) 9 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Abakan city streets views4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Beyaz Arif Akbaş, Khakassia: The Lost Land (Kayıp Ülke Hakasya)20 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Portland State Center for Turkish Studies, Edirne 2007.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hakaslar daglarindan kuzey denizine dogru Yenisey Nehri boyunca uzanan bolgede oturan gocebe Turk boylarina denir Hakaslar Abakan Turkleri Yenisey Kirgizlari Minusinsk Tatarlari veya Abakan Tatarlari gibi degisik adlarla da anilmislardir Hakaslar Tadarlar Onemli nufusa sahip bolgelerRusya Hakasya 72 959Ukrayna162DillerHakasca RuscaDinSamanizm Rus Ortodoks Esas olarak gecen yuzyilda Abakan Turkleri olarak adlandirilan Hakaslar cesitli agiz ve lehceleri konusan Guney SibiryaliTurk halklarinin bir bolumudur Dogu Sibiryanin guneyinde yasayan Hakaslar Sagay Kaca Beltir Sor Turklerinden olusur Hakasca da bunlarin ortak yazi dilinin adidir Hakaslar Cin kaynaklarinda 黠戛斯 xiajiasi Kirgiz olarak gecen Yenisey Kirgizlarinin torunlari olup eski adlari Hooray yerine Ruslarca once Tatar sonra da 1923 yilinda Hakas adi verilmisstir Resmen Hristiyan sayilmalarina ragmen dini pratiklerinde samanist unsurlar da mevcuttur Abakan boylariKac boyu Koybal boyu Sagay boyu boyu boyu Sor boyu Kizilkaya boyu Aba boyu Kizil boyu Tuba boyu boyuNufusHakas nufusu 1939 sayimina gore 52 000 dir 1959 da ise 56 600 olan nufusun 40 000 ini Hakaslar olusturmaktadir Ulkede Hakaslarin disinda Ruslar Ukraynalilar ve Tatarlar yasar Tabii Hakas ozerk bolgesi disinda Krasnoyarsk ve Tuvada da Hakaslarin yasadigini belirtmek gerekir 1989 da ise Hakasca konusanlarin toplami 81 428 dir Yonetim YapisiAbakan boylarinda yasaul yasagul yasavul adi verilen bir yardimcisi olan baska idare eder Baskanlar secimle gelir hukuki sorunlar bozkir kanunlarina gore mahkeme ile cozulur Carlik Rusyasinda bu mahkeme kararlari mesru kabul edilmistir Cayzan Mogolca Zaysan sozcugunden kavrami da toplum icerisinde statu belirleyicisi olarak kullanilmistir Orf ve AdetlerHakaslar orf ve adet bakimindan Altay Turklerine benzerler Erkek elbiseleri Ruslarinki gibidir Kadinlarinki daha farklidir Saclarina sus esyalari takarlar Genc kizlarin yoruklerdeki gibi 15 20 orgulu belikleri vardir Evlenmelerde kiz begenme kiz isteme dugun ve dugun ziyaretleri merasimleri vardir Kalin gelin kacirma ve karsiliginda kiz tarafina kalin odeme adeti vardir Evli kadinlarin kocalarini terk etmesi halinde kalin erkek tarafina geri odenir Dogan cocuklara eski adetlere gore ad verilir Cocuklar alti aylik oldugunda resmi olarak Hristiyan gozuktukleri icin vaftiz edilirler ve bir Hristiyan adi alirlar ancak bu ad gunluk yasamda kullanilmaz Saman dininin kurallarina gore hareket ederler Tahta sandiklara koyduklari olulerine elbise giydirip mezara atinin egeri ile birlikte kurganlara gomerler Gomulmeden sonraki uc yirmi kirk ve yuzuncu gunlerde cesitli torenler yapilir ve yemek verilir Kirkinci gun toreninde olenin ati kesilir eti yenir atin basi bir mizrak ucunda mezarin basina dikilir EdebiyatHakaslarin sozlu edebiyatlari zengindir Bu urunler icerisinde cok hacimli olmayan eski Turk kultur ve inancinin izlerini yogun bir sekilde tasiyan kahramanlik destanlari onemli bir yere sahiptir Hakas foklorunda destanlar cogunlukla aliptig nimah bazen de caalig nimah seklinde adlandirilmakta bunlari icra edeir destancilara da hayci adi verilmektedir En cok bilinen destanlar Alip Soyan Altin Pirkan Ay Moko Kan Mergen Altin Tayci Kan Togos Altin Kus Giyim kusamhakas kadin kiyafetleri ile aksesuarlari erkeklerinkine gore oldukca renkli ve cesitlidir Giysileri rengarenk olup genelde yildiz cicek ve geometrik sekillerle bezelidir Zengin kadinlarin elbiselerinde mercan gumus ve altin dugmeler bulunur Evli kadinlar bakir tele ilistirilen birkac mercan boncuk gumus sikke ve ipek puskulden olusan kupe takarlar dul kaldiklarinda ise bunlari cikarir sadece tek kupe takarlardi Ayrica bakinizHakas halk takvimiKaynakca Okonchatelnye itogi Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda 23 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Nisan 2013 All Russian census 2010 State statistics committee of Ukraine National composition of population 2001 census 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ukrainian a b Viktor Butanayev amp Irina Butanayeva yazanlar Yasar Gumus Kirgizcadan aktaran 2007 Yenisey Kirgizlari folklor ve tarih 4 Mayis 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Otuken Nesriyat 214 sayfa ISBN 9754376128 Aktas Erhan 2007 Hakas Kahramanlik Destani Han Orba Inceleme Metin 3 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ege Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yuksek Lisans Izmir a b Mehmet OLMEZ HAKASLAR VE HAKASCA 17 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde HAKAS HALK ANLATMALARINDA IDARI BIR UNVAN OLARAK CAYZAN Erhan AKTAS Dr Ogretim Uyesi Kirklareli Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Motif Akademi Halkbilimi Dergisi Cilt 11 Sayi 23 Aktas Erhan Hakas Turk destanlarinda baslangic ve bitis kaliplari Prof Dr Fikret Turkmen Kitabi sayfa 639 652 Rusya nin Sesi Radyosu Hakas kadin takilari 28 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Nisan 2013 Wikimedia Commons ta Hakaslar ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Makale ve Kitaplar Davletov Timur B Hakas Turkleri ve Hakas Eli 2008 9 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Abakan city streets views4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Beyaz Arif Akbas Khakassia The Lost Land Kayip Ulke Hakasya 20 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Portland State Center for Turkish Studies Edirne 2007