Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hakasça veya Hakas Türkçesi (Хакас тілі “Hakas tili”, тадар тілі / Tadar tili) Hakas Türklerinin dili. çağdaş Türk yazı dillerinden Sibirya kesiminde konuşulup yazılan kollarından biridir. Hakas eski Kırgız devletinin ismidir. Hakas Türkleri tarafından konuşulmaktadır. Hakaslar Hakasya adı verilen ülkede yaşamakta olup, Güney Sibirya bölgesindedir. Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya, Rusya'da yer alır. Hakasların nüfusu 78,500 olup, bunun 60,168 kadarı Hakasça konuşmayı bilmektedir.
| Hakasça | |
|---|---|
| Хакас тілі (Hakas tili), önceden: Xakas tįlį, Tadar tili | |
| Ana dili olanlar | Rusya, Hakasya, Tıva, Krasnoyarsk krayı |
| Konuşan sayısı | 42 604 (2010 yılı) (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-3 | kjh |
Hakasların ilk ve millî alfabeleri Türk (Göktürk, Köktürk, Turan) Alfabesidir. 1924 yılında Kiril Alfabesine, 1929 yılında Latin alfabesine, sonra 1939 yılında tekrar Kiril alfabesine geçilmiştir.
Hakas dili yakın bölgedeki Türk dillerine de yakındır. Bunlar Şor, Çulım, Tuva, Tofa, Sakha (Yakut) ve Dolgan dilleridir.
Konuşulan yerler
Hakasça, Rusya Federasyonu içinde Hakasyada, Krasnoyarsk Krayının bir ilçesi olan ve çok az olarak Tıva Cumhuriyetinde Hakaslar tarafından konuşulmaktadır.
Konuşan kişi sayısı
Hakas nüfusu 1939 sayımına göre 52.000'dir. 1959'da ise 56.600 olan nüfusun 40.000'ini Hakaslar oluşturmaktadır. Ülkede Hakasların dışında Ruslar, Ukraynalılar ve Tatarlar yaşar. Tabii Hakas özerk bölgesi dışında, Krasnoyarsk ve Tuvada'da Hakasların yaşadığını belirtmek gerekir. 1989'da ise Hakasça konuşanların toplamı 81,428'dir.
Rusya Federasyonu'nda Hakasça'yı konuşan kişi sayısı 2010 yılı Rusya verilerine göre 42 604 kişidir.
Hakasça'nın ağızları
Hakasça Türk dilleri'nin doğu grubunda Hakas-Altay bölüğünde yer alır.
- Diyalektleri
- Sagay diyalekti (Piltir, Töö, Ashıs
- Haas diyalekti (Ağban, Uybat, Ah Üüs, Hara Üüs)
- Hızıl diyalekti
- Şor diyalekti
Alfabe ve yazım
Latin alfabesi:
| A a | B b | C c | Ç ç | D d | Ә ә | F f | G g |
| Ƣ ƣ | I i | į | J j | K k | L l | M m | N n |
| Ꞑ ꞑ | O o | Ө ө | P p | R r | S s | Ş ş | T t |
| U u | V v | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ | Ь ь |
Kiril alfabesi:
| А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | I i | К к | Л л | М м |
| Н н | Ң ң | О о | Ö ö | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ӱ ӱ | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ҷ ҷ | Ш ш |
| Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Ә ә | Ю ю | Я я |
Tablo: Hakas alfabesini gösterir
| Kiril 1924-1929 | Latin | Kiril 1939-1947 | Kiril 1947-1953 | Kiril с 1953 |
|---|---|---|---|---|
| Aa | Aa | Aa | Aa | Аа |
| Бб | Bв | Бб | Бб | Бб |
| Вв | Vv | Вв | Вв | Вв |
| Гг | Gg | Гг | Гг | Гг |
| h (c 1927) | Ƣƣ | ғ | Ғғ | |
| Дд | Dd | Дд | Дд | Дд |
| Ее | Ее | Ее | Ее | |
| Ёё | ||||
| Жж | Ƶƶ | Жж | Жж | Жж |
| Зз | Zz | Зз | Зз | Зз |
| Ии | Ii | Ии | Ии | Ии |
| Ii (с 1927) | Įį | Ii | Ii | Ii |
| Йй | Jj | Йй | Йй | Йй |
| Кк | Kk | Кк | Кк | Кк |
| Лл | Ll | Лл | Лл | Лл |
| Мм | Mm | Мм | Мм | Мм |
| Нн | Nn | Нн | Нн | Нн |
| Ҥҥ | Ꞑ ꞑ | нъ | нъ | ң (с 1962) |
| Оо | Оо | Оо | Oo | Oo |
| Ӧӧ | Ɵɵ | Ӧӧ | Ӧӧ | Ӧӧ |
| Пп | Pp | Пп | Пп | Пп |
| Рр | Rr | Рр | Рр | Рр |
| Сс | Ss | Сс | Сс | Сс |
| Тт | Tt | Тт | Тт | Тт |
| Уу | Uu | Уу | Уу | Уу |
| Ӱӱ | Yy | Ӱӱ | Ӱӱ | Ӱӱ |
| Фф | Ff | Фф | Фф | Фф |
| Хх | Хх | Хх | Хх | Хх |
| Цц | Цц | Цц | Цц | |
| Чч | Cc | Чч | Чч | Чч |
| Jj | ç | Ӌӌ | Ҷҷ | |
| Шш | Şş | Шш | Шш | Шш |
| Щщ | Щщ | Щщ | Щщ | |
| ъ | ъ | ъ | ||
| Ыы | Ƅƅ | Ыы | Ыы | Ыы |
| ь | ‘ | ь | ь | ь |
| Ээ | Әә | Ээ | Ээ | Ээ |
| Юю | Юю | Юю | Юю | |
| Яя | Яя | Яя | Яя |
Türkiye Türkçesi-Tuvaca-Hakasça karşılaştırmaları
Hakas Türkçesinde, Türkiye Türkçesinde y harfi ile başlayan kelimeler yerine ç gelmektedir. Bu yönü ile Tuva Türkçesi gibidir. Kazak Türkçesinde j, Kırgız Türkçesinde c, Saka Türkçesi ve Çuvaş Türkçelerinde s gelmektedir.
| Türkiye Türkçesi | Tuva Türkçesi | Hakas Türkçesi |
|---|---|---|
| iyi | eki | çahsı |
| Yıl | çıl | çıl |
| Koşmak | çügür | çügür |
Hakasça basın-yayın
Hakas dilinde önemli bir gazete (Хабар (газета)).
Hakasça Yazı diliyle yazanlar
Hakas Türkçesi XX. asırla birlikte yazı diline dönüşmüştür. Hakasça yazmış önemli yazar ve şairler şöyledir :
- (1960)
- (1937)
- (1916—1976)
- (1941)
- (1919—1990)
- (1906—1937)
- (1914—1941)
- (1916—1983)
- (1919—1979)
- (1948—1992)
- (1936)
- (1952)
- (1926—1995)
- (1903—1959)
- (1954)
- Turan, Mithas (Çerpakov, Aleksandr Yakovleviç) (1929—1993)
- () (1942)
- () (1948)
- (1931—1995)
- (1939)
Literatür
- Dırenkova N. P. Grammatika hakasskogo yazıka: Fonetika i morfologiya. — Abakan, 1948.
- Nominhanov Ts. D. Russko-hakasskiy slovar / Pod red. N. G. Domojakova. — Abakan: Hakasskoe oblastnoe nats. izd-vo, 1948.
- Baskakov N. А., İnkijekova-Grekul А. İ. Hakassko-russkiy slovar. — M.: Gos. izd-vo inostrannıh i natsionalnıh slovarey, 1953. (v per.)
- Russko-hakasskiy slovar: 30 000 slov / Sost.: N. G. Domojakov, V. G. Karpov, N. İ. Kopkoeva, А. P. Bıtotova, D. F. Pataçakova, İ. P. Çebodaev, M. N. Çebodaev; Pod red. D. İ. Çankova; Hakasskiy nauçno-issledovatelskiy institut yazıka, literaturı i istorii (HakNİİYaLİ). — M.: Gos. izd-vo inostrannıh i natsionalnıh slovarey, 1961. — 968 s. — 6000 ekz. (v per.)
- Grammatika hakasskogo yazıka. — M.: Nauka, 1976. 417 s.
- Sravnitelno-istoriçeskaya grammatika tyurkskih yazıkov: Regionalnıe rekonstruktsii. — M.: Nauka, 2002.
- Castrén, M. A. (1857). Versuch einer koibalischen und karagassischen Sprachlehre nebst Wörterverzeichnissen aus den tatarischen mundarten des minussinschen Kreises. St. Petersburg.
- Radloff, W. (1893–1911). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte I-IV. St. Petersburg.
- Radloff, W. (1867). Proben der Volkslitteratur der türkischen Stämme Süd-Sibiriens. II. Theil: die Abakan-Dialecte (der Sagaische, Koibalische, Katschinzische), der Kysyl-Dialect und der Tscholym-Dialect (Küerik). St. Petersburg.
- Katanov, N. F. (1907). Proben der Volkslitteratur der türkischen Stämme. IX. Theil: Mundarten der Urianchaier (Sojonen), Abakan-Tataren und Karagassen. St. Petersburg.
- Anderson, G. D. (1998). Xakas. Languages of the world: Materials: 251. München.
Kaynakça
- ^ "sayım yılı 2010". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2015.
- ^ Mehmet,ÖLMEZ,"HAKASLAR VE HAKASÇA 17 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .",Türkoloji Makaleleri 29 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
- Ethnologue entry for Khakas 8 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Hakasya Alfabesi28 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Хакасско-русский словарь онлайн 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . — on-line Hakasça Rusça Sözlük
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hakasca veya Hakas Turkcesi Hakas tili Hakas tili tadar tili Tadar tili Hakas Turklerinin dili cagdas Turk yazi dillerinden Sibirya kesiminde konusulup yazilan kollarindan biridir Hakas eski Kirgiz devletinin ismidir Hakas Turkleri tarafindan konusulmaktadir Hakaslar Hakasya adi verilen ulkede yasamakta olup Guney Sibirya bolgesindedir Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya Rusya da yer alir Hakaslarin nufusu 78 500 olup bunun 60 168 kadari Hakasca konusmayi bilmektedir Wikimedia IncubatorWikimedia Incubator de Hakasca Vikipedi deneme projesi bulunmaktadir HakascaHakas tili Hakas tili onceden Xakas tįlį Tadar tiliAna dili olanlarRusya Hakasya Tiva Krasnoyarsk krayiKonusan sayisi42 604 2010 yili tarih gerekli Dil ailesiTurk dilleri Saz TurkcesiSibirya grubuHakascaDil kodlariISO 639 1 ISO 639 3kjh Hakaslarin ilk ve milli alfabeleri Turk Gokturk Kokturk Turan Alfabesidir 1924 yilinda Kiril Alfabesine 1929 yilinda Latin alfabesine sonra 1939 yilinda tekrar Kiril alfabesine gecilmistir Hakas dili yakin bolgedeki Turk dillerine de yakindir Bunlar Sor Culim Tuva Tofa Sakha Yakut ve Dolgan dilleridir Konusulan yerlerHakasca Rusya Federasyonu icinde Hakasyada Krasnoyarsk Krayinin bir ilcesi olan ve cok az olarak Tiva Cumhuriyetinde Hakaslar tarafindan konusulmaktadir Konusan kisi sayisiHakas nufusu 1939 sayimina gore 52 000 dir 1959 da ise 56 600 olan nufusun 40 000 ini Hakaslar olusturmaktadir Ulkede Hakaslarin disinda Ruslar Ukraynalilar ve Tatarlar yasar Tabii Hakas ozerk bolgesi disinda Krasnoyarsk ve Tuvada da Hakaslarin yasadigini belirtmek gerekir 1989 da ise Hakasca konusanlarin toplami 81 428 dir Rusya Federasyonu nda Hakasca yi konusan kisi sayisi 2010 yili Rusya verilerine gore 42 604 kisidir Hakasca nin agizlariHakasca Turk dilleri nin dogu grubunda Hakas Altay bolugunde yer alir DiyalektleriSagay diyalekti Piltir Too Ashis Haas diyalekti Agban Uybat Ah Uus Hara Uus Hizil diyalekti Sor diyalektiAlfabe ve yazimLatin alfabesi A a B b C c C c D d Ә ә F f G gƢ ƣ I i į J j K k L l M m N nꞐ ꞑ O o Ө o P p R r S s S s T tU u V v X x Y y Z z Ƶ ƶ Kiril alfabesi A a B b V v G g Ғ g D d E e Yo yoZh zh Z z I i J j I i K k L l M mN n Ң n O o O o P p R r S s T tU u Ӱ ӱ F f H h C c Ch ch Ҷ ҷ Sh shSh sh Y y Ә ә Yu yu Ya ya Tablo Hakas alfabesini gosterir Kiril 1924 1929 Latin Kiril 1939 1947 Kiril 1947 1953 Kiril s 1953Aa Aa Aa Aa AaBb Bv Bb Bb BbVv Vv Vv Vv VvGg Gg Gg Gg Ggh c 1927 Ƣƣ g ҒgDd Dd Dd Dd DdEe Ee Ee EeYoyoZhzh Ƶƶ Zhzh Zhzh ZhzhZz Zz Zz Zz ZzIi Ii Ii Ii IiIi s 1927 Įį Ii Ii IiJj Jj Jj Jj JjKk Kk Kk Kk KkLl Ll Ll Ll LlMm Mm Mm Mm MmNn Nn Nn Nn NnҤҥ Ꞑ ꞑ n n n s 1962 Oo Oo Oo Oo OoӦӧ Ɵɵ Ӧӧ Ӧӧ ӦӧPp Pp Pp Pp PpRr Rr Rr Rr RrSs Ss Ss Ss SsTt Tt Tt Tt TtUu Uu Uu Uu UuӰӱ Yy Ӱӱ Ӱӱ ӰӱFf Ff Ff Ff FfHh Hh Hh Hh HhCc Cc Cc CcChch Cc Chch Chch ChchJj c Ӌӌ ҶҷShsh Ss Shsh Shsh ShshShsh Shsh Shsh Shsh Yy Ƅƅ Yy Yy Yy Ee Әә Ee Ee EeYuyu Yuyu Yuyu YuyuYaya Yaya Yaya YayaTurkiye Turkcesi Tuvaca Hakasca karsilastirmalariHakas Turkcesinde Turkiye Turkcesinde y harfi ile baslayan kelimeler yerine c gelmektedir Bu yonu ile Tuva Turkcesi gibidir Kazak Turkcesinde j Kirgiz Turkcesinde c Saka Turkcesi ve Cuvas Turkcelerinde s gelmektedir Turkiye Turkcesi Tuva Turkcesi Hakas Turkcesiiyi eki cahsiYil cil cilKosmak cugur cugurHakasca basin yayinHakas dilinde onemli bir gazete Habar gazeta Hakasca Yazi diliyle yazanlarHakas Turkcesi XX asirla birlikte yazi diline donusmustur Hakasca yazmis onemli yazar ve sairler soyledir 1960 1937 1916 1976 1941 1919 1990 1906 1937 1914 1941 1916 1983 1919 1979 1948 1992 1936 1952 1926 1995 1903 1959 1954 Turan Mithas Cerpakov Aleksandr Yakovlevic 1929 1993 1942 1948 1931 1995 1939 LiteraturDirenkova N P Grammatika hakasskogo yazika Fonetika i morfologiya Abakan 1948 Nominhanov Ts D Russko hakasskiy slovar Pod red N G Domojakova Abakan Hakasskoe oblastnoe nats izd vo 1948 Baskakov N A Inkijekova Grekul A I Hakassko russkiy slovar M Gos izd vo inostrannih i natsionalnih slovarey 1953 v per Russko hakasskiy slovar 30 000 slov Sost N G Domojakov V G Karpov N I Kopkoeva A P Bitotova D F Patacakova I P Cebodaev M N Cebodaev Pod red D I Cankova Hakasskiy naucno issledovatelskiy institut yazika literaturi i istorii HakNIIYaLI M Gos izd vo inostrannih i natsionalnih slovarey 1961 968 s 6000 ekz v per Grammatika hakasskogo yazika M Nauka 1976 417 s Sravnitelno istoriceskaya grammatika tyurkskih yazikov Regionalnie rekonstruktsii M Nauka 2002 Castren M A 1857 Versuch einer koibalischen und karagassischen Sprachlehre nebst Worterverzeichnissen aus den tatarischen mundarten des minussinschen Kreises St Petersburg Radloff W 1893 1911 Versuch eines Worterbuches der Turk Dialecte I IV St Petersburg Radloff W 1867 Proben der Volkslitteratur der turkischen Stamme Sud Sibiriens II Theil die Abakan Dialecte der Sagaische Koibalische Katschinzische der Kysyl Dialect und der Tscholym Dialect Kuerik St Petersburg Katanov N F 1907 Proben der Volkslitteratur der turkischen Stamme IX Theil Mundarten der Urianchaier Sojonen Abakan Tataren und Karagassen St Petersburg Anderson G D 1998 Xakas Languages of the world Materials 251 Munchen Kaynakca sayim yili 2010 6 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Temmuz 2015 Mehmet OLMEZ HAKASLAR VE HAKASCA 17 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkoloji Makaleleri 29 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarEthnologue entry for Khakas 8 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hakasya Alfabesi28 Aralik 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hakassko russkij slovar onlajn 26 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde on line Hakasca Rusca Sozluk