Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hukuk devleti, sınırları içerisinde kamu erkinin değişmezlik ve süreklilik temeline dayalı olarak değer ve hukuk düzenine bağlı olduğu bir devlet şeklidir. Mutlakiyetçi devletlerden farklı olarak devlet gücü, vatandaşları keyfi uygulamalardan korumak amacıyla yasalar yardımıyla tanımlanır (Şekli Hukuk Devleti kavramı). Modern anlayış temelindeki bir hukuk devleti bunun dışında maddi anlamda adaletli bir düzenin yaratılması ve korunmasını hedefler (Maddi Hukuk Devleti kavramı). Nesnel değer yargıları bireylerin öznel haklarından farklı olarak, belirlenmiş prensipler aracılığıyla kanun koyucunun sınırlanması işlevi görürler.
Hukuk devleti, toplumsal örgütlenme tarzının yukarıda ele alınan aşamalardan geçtikten sonra ulaştığı çağdaş ve en ileri düzeyi olduğu kabul edilir.
Kavram
Hukuk devleti kavramı hukukçu ve Prusya Kraliyet Parlamentosu Milletvekili tarafından kullanıldı. 1864 yılında yayınlanan 'Der Rechtsstaat- eine publizistische Studie' (Hukuk Devleti - Yazılı bir araştırma) adlı makalesinde ülkesindeki zamanına göre ilerici yasalardan yola çıkarak idari tasarrufları mahkemelerce denetlenen bir devlet tanımı yaptı. Baehr'e göre hukuk devleti özellikle bağımsız mahkemelere gidebilme hakkını kapsamaktadır.
Tarihsel gelişimi
Hukuk devleti anlayışına, tarihi süreç içerisinde belirli devlet anlayışları tecrübe edilerek ulaşılmıştır. Bu devlet anlayışları; mülk devleti anlayışı, polis devleti anlayışı ve hazine teorisidir.
Mülk devleti
Orta Çağ'da hakim olan bu anlayışa göre devlet kralın mülkü olarak görülüyordu. Ülkenin en büyük toprak sahibi olan kralın yanında feodal derebeyleride, yetki ve kamusal ayrıcalıklarını sahip oldukları topraklarından alıyorlardı ve bu yetkilerini miras veya sözleşme yoluyla devredebiliyorlardı. Kral ve feodal beylerin yetkilerini sınırlayan ve denetleyen bir idare hukuku yoktu. Bu yetkiler doğal hukuk ile sınırlandırılmaya çalışılıyordu.
Kral ve feodal beyler mülkiyet hakkından kaynaklı olarak özel hukuka tabiydiler. Bu dönemde yasal olarak kazanılmış haklara saygı ilkesi vardı, ancak zamanla istisnai durumlarda kral bu kazanılmış haklara, üstün bir hakka sahip olduğu ileri sürülerek müdahale edebilmiştir. Zamanla bu anlayışın yaygınlaşması üzerine polis devletine yaklaşılmıştır.
Polis devleti
Bu anlayış ilk kez Almanya'da ortaya çıkmıştır ve feodal düzenden mutlakiyetçi yönetim anlayışına geçiş dönemidir. Polis devleti, toplumun refahı ve geleceği için her türlü işlemi yapabilen ve bu gayeyle kişilerin hak ve özgürlüklerine istediği gibi müdahale edebilen ve bunları yaparken hiçbir hukuk kaidesine bağlı olmayan devlet anlayışıdır. Polis devleti kavramındaki polis kelimesi bugünkü kolluk görevi gören polisi değil, devletin tüm faaliyetlerini ifade etmektedir. Devletin bu eylemleri yapabilmek için sahip olduğu denetimsiz ve sınırsız güce "polis kudreti" denilmektedir. Polis kudreti tanımından ötürü Almanya'da mutlak yönetimlere "polis devleti" denilmiştir. Günümüzde de eylem ve işlemlerinde yargı denetimine tabi olmayan ve yurttaşlarına hukuki güvenlik sağlamayan devletler içinde polis devleti ibaresi kullanılmaktadır.
Hazine teorisi
18. yy'da Almanya'da yönetimde egemen olan polis devleti anlayışından zamanla hazine teorisi anlayışına geçilmiştir. Polis devletinde idare edilenlere yani halka herhangi bir hukuki güvence tanınmıyorken hazine teroisiyle bazı mali hukuki güvenceler getirilmiştir. İdare tarafından hakları ihlal edilen kişiler, bu ihlallere karşılık yargı yoluyla parasal haklar elde etmişlerdir. Bu teoriye göre hazine devlet tüzel kişiliğinden ayrılarak ayrı bir özel hukuk tüzel kişiliği haline gelmiştir.
Hukuk devletinin gerekleri
Hukuk devletinin genel gerekleri
Güçler ayrılığının üç temel erki tamamen bağımsız olmadan karşılıklı iş bölümü ve iş birliği çerçevesinde hukuka bağlı kalarak, anayasaya aykırı davranmayarak faaliyette bulunmalılardır. Yasama, yürütme ve yargı ayrı olmalıdır, tek elde toplanmamalıdır. Üç temel erk tek elde toplanırsa keyfilik ortaya çıkar. Ayrıca yargı bağımsız ve tarafsız olmalıdır.
- Yasama erki hukuka tâbi olmalıdır: Yasama kanun yapma yetkisine sahiptir ve bu yetkiyi kullanırken anayasaya bağlı olmalıdır ve anayasaya aykırı kanunlar çıkarmamalıdır.
- Yürütme erki hukuka tâbi olmalıdır: Yürütme anayasaya bağlı olmalıdır. Yürütmeye bağlı olan idare işlem ve eylemlerinde anayasaya aykırı davranmamalıdır.
- Yargı erki hukuka tâbi olmalıdır
Hukuk devletinin özel gerekleri
- Temel hak ve özgürlükler güvence altına alınmalı
- Kanunlar yargı denetimine tâbi olmalı
- Yasal yönetim ilkesi olmalı
- Hukuki belirlilik ilkesi olmalı
- İdarenin yargısal denetimi olmalı
- Mahkemeler bağımsız ve hakimler teminatlı olmalı
- Hukuki güvenlik ilkesi olmalı
- Eşitlik ilkesi olmalı
- İdarenin mali mesuliyeti olmalı
Mülk Devleti ve Polis Devleti ile karşılaştırılması
Toplumun ekonomik ve sosyal gelişimi ile beraber ve buna paralel bir biçimde, kendi mecrasında ilerleyen hukuk devletinin bu vasfı kazanma sürecinde etkin olan temel unsurun bireyin devlet karşısında sahip olduğu konum ve haklarıdır. Bireye sunulan hukuksal korunma mekanizması geliştikçe, hukuk devletinin oluşumu belirginleşir.
Mülk devletinde bireyler insan olmanın gerektirdiği bütün haklardan mahrum bırakılıp çoğu zaman mülkiyete dahi konu olabilirken, Polis devleti anlayışında vatandaş birey olarak tanınmış hatta bazı haklara da sahip olduğu kabul edilmiş olmakla beraber, devletin veya iktidarın gücünü ve yetkileri sınırlayan bir hukuk anlayışının olmamasından dolayı, devlet bireylerin haklarını ihlal ettiğinde, bireylerin devlete karşı dava açabilmeleri kabul edilmemiştir.
Bireyler devlet faaliyetleri nedeniyle zarar gördüklerinde, kişisel olarak ilgili devlet memuruna, bunun mümkün olmaması durumunda da doğrudan devlete karşı dava açabilmekte ve bu yolla devletin yargısal denetime tabi tutulmasını sağlayabilmektedirler.
Bibliyografya
- Chevallier, Jacques, "Hukuk Devleti", İmaj Yay. 2010.http://www.kitapyurdu.com/kitap/default.asp?id=572175&sa=140323124
- Philip Kunig, Das Rechtsstaatsprinzip: Überlegungen zu seiner Bedeutung für das Verfassungsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Mohr Siebeck, 1986.
- Sobota, Katharina, Das Prinzip Rechtsstaat. Verfassungs- und verwaltungsrechtliche Aspekte, J.C.B. Mohr (Paul Siebeck), Tübingen 1997.
- Figures de l'état de droit : Rechtsstaat dans l'histoire intellectuelle et constitutionnelle de l'Allemagne. Hrsg. von Olivier Jouanjan. Strasbourg, Presses universitaires, 2001. .
- Schmidt-Aßmann, Eberhard, Der Rechtsstaat, in: Handbuch des Staatsrechts, Bd. II, hrsg. v. Josef Isensee/Paul Kirchhof, 3. Aufl., Heidelberg 2004, § 26.
- Schachtschneider, Karl Albrecht, Prinzipien des Rechtsstaates, Duncker & Humblot, Berlin 2006.
Kaynakça
- ^ Hukuk Devleti İlkesinin Dünya ve Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi, Ayhan Akarsu, AYİM Dergisi, Ankara, Sayı 24, 2009, s.37-48.
- ^ Kemal Gözler, İdare Hukuku Dersleri, Bursa - Temmuz 2015, s. 60
- ^ Metin Günday, İdare Hukuku, İmaj Yayınevi, Ankara - 2013, s. 37-38
- ^ Hukuk Devleti’nin Gelişim Sürecinde Mülk Devleti ve Polis Devletinin Yeri 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Dokuz Eylül Üniversitesi, Hayrettin Yıldız, s.228.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hukuk devleti sinirlari icerisinde kamu erkinin degismezlik ve sureklilik temeline dayali olarak deger ve hukuk duzenine bagli oldugu bir devlet seklidir Mutlakiyetci devletlerden farkli olarak devlet gucu vatandaslari keyfi uygulamalardan korumak amaciyla yasalar yardimiyla tanimlanir Sekli Hukuk Devleti kavrami Modern anlayis temelindeki bir hukuk devleti bunun disinda maddi anlamda adaletli bir duzenin yaratilmasi ve korunmasini hedefler Maddi Hukuk Devleti kavrami Nesnel deger yargilari bireylerin oznel haklarindan farkli olarak belirlenmis prensipler araciligiyla kanun koyucunun sinirlanmasi islevi gorurler Hukuk devleti toplumsal orgutlenme tarzinin yukarida ele alinan asamalardan gectikten sonra ulastigi cagdas ve en ileri duzeyi oldugu kabul edilir KavramHukuk devleti kavrami hukukcu ve Prusya Kraliyet Parlamentosu Milletvekili tarafindan kullanildi 1864 yilinda yayinlanan Der Rechtsstaat eine publizistische Studie Hukuk Devleti Yazili bir arastirma adli makalesinde ulkesindeki zamanina gore ilerici yasalardan yola cikarak idari tasarruflari mahkemelerce denetlenen bir devlet tanimi yapti Baehr e gore hukuk devleti ozellikle bagimsiz mahkemelere gidebilme hakkini kapsamaktadir Tarihsel gelisimiHukuk devleti anlayisina tarihi surec icerisinde belirli devlet anlayislari tecrube edilerek ulasilmistir Bu devlet anlayislari mulk devleti anlayisi polis devleti anlayisi ve hazine teorisidir Mulk devleti Orta Cag da hakim olan bu anlayisa gore devlet kralin mulku olarak goruluyordu Ulkenin en buyuk toprak sahibi olan kralin yaninda feodal derebeyleride yetki ve kamusal ayricaliklarini sahip olduklari topraklarindan aliyorlardi ve bu yetkilerini miras veya sozlesme yoluyla devredebiliyorlardi Kral ve feodal beylerin yetkilerini sinirlayan ve denetleyen bir idare hukuku yoktu Bu yetkiler dogal hukuk ile sinirlandirilmaya calisiliyordu Kral ve feodal beyler mulkiyet hakkindan kaynakli olarak ozel hukuka tabiydiler Bu donemde yasal olarak kazanilmis haklara saygi ilkesi vardi ancak zamanla istisnai durumlarda kral bu kazanilmis haklara ustun bir hakka sahip oldugu ileri surulerek mudahale edebilmistir Zamanla bu anlayisin yayginlasmasi uzerine polis devletine yaklasilmistir Polis devleti Bu anlayis ilk kez Almanya da ortaya cikmistir ve feodal duzenden mutlakiyetci yonetim anlayisina gecis donemidir Polis devleti toplumun refahi ve gelecegi icin her turlu islemi yapabilen ve bu gayeyle kisilerin hak ve ozgurluklerine istedigi gibi mudahale edebilen ve bunlari yaparken hicbir hukuk kaidesine bagli olmayan devlet anlayisidir Polis devleti kavramindaki polis kelimesi bugunku kolluk gorevi goren polisi degil devletin tum faaliyetlerini ifade etmektedir Devletin bu eylemleri yapabilmek icin sahip oldugu denetimsiz ve sinirsiz guce polis kudreti denilmektedir Polis kudreti tanimindan oturu Almanya da mutlak yonetimlere polis devleti denilmistir Gunumuzde de eylem ve islemlerinde yargi denetimine tabi olmayan ve yurttaslarina hukuki guvenlik saglamayan devletler icinde polis devleti ibaresi kullanilmaktadir Hazine teorisi 18 yy da Almanya da yonetimde egemen olan polis devleti anlayisindan zamanla hazine teorisi anlayisina gecilmistir Polis devletinde idare edilenlere yani halka herhangi bir hukuki guvence taninmiyorken hazine teroisiyle bazi mali hukuki guvenceler getirilmistir Idare tarafindan haklari ihlal edilen kisiler bu ihlallere karsilik yargi yoluyla parasal haklar elde etmislerdir Bu teoriye gore hazine devlet tuzel kisiliginden ayrilarak ayri bir ozel hukuk tuzel kisiligi haline gelmistir Hukuk devletinin gerekleriHukuk devletinin genel gerekleri Gucler ayriliginin uc temel erki tamamen bagimsiz olmadan karsilikli is bolumu ve is birligi cercevesinde hukuka bagli kalarak anayasaya aykiri davranmayarak faaliyette bulunmalilardir Yasama yurutme ve yargi ayri olmalidir tek elde toplanmamalidir Uc temel erk tek elde toplanirsa keyfilik ortaya cikar Ayrica yargi bagimsiz ve tarafsiz olmalidir Yasama erki hukuka tabi olmalidir Yasama kanun yapma yetkisine sahiptir ve bu yetkiyi kullanirken anayasaya bagli olmalidir ve anayasaya aykiri kanunlar cikarmamalidir Yurutme erki hukuka tabi olmalidir Yurutme anayasaya bagli olmalidir Yurutmeye bagli olan idare islem ve eylemlerinde anayasaya aykiri davranmamalidir Yargi erki hukuka tabi olmalidirHukuk devletinin ozel gerekleri Temel hak ve ozgurlukler guvence altina alinmali Kanunlar yargi denetimine tabi olmali Yasal yonetim ilkesi olmali Hukuki belirlilik ilkesi olmali Idarenin yargisal denetimi olmali Mahkemeler bagimsiz ve hakimler teminatli olmali Hukuki guvenlik ilkesi olmali Esitlik ilkesi olmali Idarenin mali mesuliyeti olmaliMulk Devleti ve Polis Devleti ile karsilastirilmasiToplumun ekonomik ve sosyal gelisimi ile beraber ve buna paralel bir bicimde kendi mecrasinda ilerleyen hukuk devletinin bu vasfi kazanma surecinde etkin olan temel unsurun bireyin devlet karsisinda sahip oldugu konum ve haklaridir Bireye sunulan hukuksal korunma mekanizmasi gelistikce hukuk devletinin olusumu belirginlesir Mulk devletinde bireyler insan olmanin gerektirdigi butun haklardan mahrum birakilip cogu zaman mulkiyete dahi konu olabilirken Polis devleti anlayisinda vatandas birey olarak taninmis hatta bazi haklara da sahip oldugu kabul edilmis olmakla beraber devletin veya iktidarin gucunu ve yetkileri sinirlayan bir hukuk anlayisinin olmamasindan dolayi devlet bireylerin haklarini ihlal ettiginde bireylerin devlete karsi dava acabilmeleri kabul edilmemistir Bireyler devlet faaliyetleri nedeniyle zarar gorduklerinde kisisel olarak ilgili devlet memuruna bunun mumkun olmamasi durumunda da dogrudan devlete karsi dava acabilmekte ve bu yolla devletin yargisal denetime tabi tutulmasini saglayabilmektedirler BibliyografyaChevallier Jacques Hukuk Devleti Imaj Yay 2010 http www kitapyurdu com kitap default asp id 572175 amp sa 140323124 Philip Kunig Das Rechtsstaatsprinzip Uberlegungen zu seiner Bedeutung fur das Verfassungsrecht der Bundesrepublik Deutschland Mohr Siebeck 1986 ISBN 3 16 645050 5 Sobota Katharina Das Prinzip Rechtsstaat Verfassungs und verwaltungsrechtliche Aspekte J C B Mohr Paul Siebeck Tubingen 1997 ISBN 3 16 146645 4 Figures de l etat de droit Rechtsstaat dans l histoire intellectuelle et constitutionnelle de l Allemagne Hrsg von Olivier Jouanjan Strasbourg Presses universitaires 2001 ISBN 2 86820 180 6 Schmidt Assmann Eberhard Der Rechtsstaat in Handbuch des Staatsrechts Bd II hrsg v Josef Isensee Paul Kirchhof 3 Aufl Heidelberg 2004 26 Schachtschneider Karl Albrecht Prinzipien des Rechtsstaates Duncker amp Humblot Berlin 2006 Kaynakca Hukuk Devleti Ilkesinin Dunya ve Turkiye deki Tarihsel Gelisimi Ayhan Akarsu AYIM Dergisi Ankara Sayi 24 2009 s 37 48 Kemal Gozler Idare Hukuku Dersleri Bursa Temmuz 2015 s 60 Metin Gunday Idare Hukuku Imaj Yayinevi Ankara 2013 s 37 38 Hukuk Devleti nin Gelisim Surecinde Mulk Devleti ve Polis Devletinin Yeri 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dokuz Eylul Universitesi Hayrettin Yildiz s 228