Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
José Joaquín Fernández de Lizardi (15 Kasım 1776 - 21 Haziran 1827), Meksikalı yazar ve politik gazeteci. Latin Amerika'nın ilk romanı olarak bilinen (1816) romanının yazarı olarak bilinmektedir.
| José Joaquín Fernández de Lizardi | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 15 Kasım 1776 Meksiko, Yeni İspanya |
| Ölüm | 21 Haziran 1827 (50 yaşında) Meksiko, Meksika |
| Meslek | Yazar, gazeteci |
| Dil | İspanyolca |
| Milliyet | Meksikalı |
Hayatı
İlk yılları
Lizardi, İspanya'nın Yeni Dünya'da fethettiği toprakları yönetmek için kurduğu dört genel valilikten başkenti olan Yeni İspanya'nın Meksiko şehrinde doğdu. Mexico City'de ve çevresinde çalışan bir doktor olan babası, ailesinin ihtiyaçlarını karşılamak için yazarlık da yapmıştır. Aynı şekilde annesi de mütevazı bir aileden gelmektedir; annesinin babası Puebla şehri civarlarında kitapçılıkla uğramıştır.
Lizardi'nin babasının 1798'de ani bir hastalıktan ölmesiyle Lizardi, 'daki öğrenimini yarıda bırakarak Taxco-Acapulco bölgesinde küçük bir hakim sıfatıyla memur oldu. 1805'te Taxco'da evlendi.
Kariyeri
Lizardi, genişleyen ailesinin ihtiyaçlarını karşılamak için babası gibi yazarlık yapmaya başladı. Edebiyat hayatına 1808 yılında İspanya kralı VII. Fernando şerefine bir şiir yayımlayarak başladı. VII. Fernando despotizme doğru eğilimi ve Yarımada Savaşı'nın olduğu yıl 1808'deki belirsiz politikalarından ötürü daha sonra bağımsızlık yanlısı Meksikalılar arasında milliyetçi bir öfkenin hedefi oldu. Kralın sürgün edilmesiyle vatansever bir Meksikalı ve daha sonraki proto-milliyetçi görüşlerine uygun olarak halkın lehine bir duruş sergiledi.
Kasım 1810'da Meksika Bağımsızlık Savaşı'nın başlamasıyla Morelos'un isyancı güçleri Lizardi'nin Subdelegado temsilcisi (sömürge sisteminde eyalet hükûmetinin en yüksek konumu) olarak yerel yönetimin başında olduğu Taxco'yla savaştı. İsyancıların ilk zaferinden sonra Lizardi her iki tarafa da oynamaya başlayarak şehrin cephaneliğini isyancılara teslim etti ancak başkaldırı hareketlerinin genel valisini konu hakkında bilgilendirdi. Daha sonraki yazıları bağlamında değerlendirilen bu eylemler ikiyüzlü görünmemektedir. Lizardi direnişçilerin entelektüel amaçları ve reformist politikasını hep destekledi fakat aynı şekilde savaşa ve kan dökülmesine karşı biriydi. Taxco'yu barışçıl yolla isyancılara teslim ederek şehirde emri altındaki can kaybını önlemeyi amaçladı. Ocak 1998'de Taxco'nun valilik tarafından tekrar ele geçirilmesiyle Lizardi isyancı bir sempatizan olarak mahkûm edildi ve diğer mahkûmlarla birlikte Mexico City'ye gönderildi. Sadece Taxco ve vatandaşlarını zarar görmemesi için harekete geçtiğini savunarak genel valiliğe başarılı bir şekilde temyize başvurdu.
Lizardi artık özgürdü ve Mexico City'de yaşamaya başladı ancak işini ve mülklerini kaybetmişti. Ailesini geçindirmek için tam zamanlı yazı ve yayımcılık işine girişti ve yıl boyunca gazete ve broşürlerde yirmiden fazla hafifçe hicivsel şiir yayınladı. 5 Ekim 1812'de Meksika'da sınırlı bir basın özgürlüğü ilan edildikten sonra Lizardi, ülkedeki ilk sivil toplum gazetelerinden birisini hızlıca kurdu. El Pensador Mexicano adlı gazetesinin ilk sayısı basın özgürlüğünün hemen dört gün sonrasında 9 Ekim'de yayımlandı ve gazetede kendi takma adı olarak "Meksikalı Düşünür" unvanını seçti.
Gazeteciliğinde Lizardi, günün siyasi sorunları hakkında hafif sosyal eleştirilerinden vazgeçerek Vichemyal hükûmetin otokratik eğilimlerine saldırdı ve İspanya'daki Cortes'in temsil ettiği liberal istekleri destekledi. Yazıları, Voltaire, Rousseau ve Diderot'nun yasaklanmış kitapların gizli okumalarından elde edilen aydınlanma fikirlerinin etkisini görülmektedir. El Pensador Mexicano (Aralık 1812) gazetesinin dokuzuncu sayısında Lizardi, genel vali 'a doğrudan saldırdı ve bu da Lizardi'nin tutuklanmasına neden oldu. Gazeteyi hapishanesinin hücresinden yayınlamaya devam etti ancak kendisini mahkûm eden sistemin eleştirisineve isyancılara sessiz kalarak bağımsız yanlısı okurlarını dehşete düşürdü. Félix María Calleja'nın Mart 1813'te yeni genel vali olarak belirlenmesiyle Lizardi valiye övgüler yağdırdı ve böylece yedi aylık mahkûmiyetinden sonra serbest bırakıldı.
Serbest bırakılmasından sonra Lizardi sürekli olarak yazmaya ve yayımcılığa devam etti fakat kral taraftarından yapılan sansürler arttı ve Engizisyon, Lizardi'nin eleştirel üslubunu yumuşattı. Avrupa'da Napolyon'a karşı alınan zaferden sonra otoriter bir monarşinin yeniden kurulmasıyla İspanyol Cadiz Cortes devrildi ve 1814'te basının özgürlüğünün kaldırıldı. Bunun sonucunda Lizardi, sosyal eleştirisini ifade etmek için gazetecilikten edebiyata yöneldi. Sosyal ve siyasi konjonktürü, Lizardi'yi Meksika ile Latin Amerika'nın ilk gerçek romanı olarak bilinen'nun yayımcılığına ve yazarlığına yönlendirdi.
Biçim ve kapsam olarak bir roman olduğu düşünülen El Periquillo Sarniento, Lizardi'nin süreli yayınlarına birçok bakımdan benzemektedir. 1816 boyunca haftalık olarak bölüm bölüm basılıp satıldı. Lizardi, Meksika'nın siyasi ve ahlakî iklimi üzerine geniş bir yorum yaptığı romanı, yazarın diğer süreli yayınlarında olduğu gibi sansüre uğradı. İlk üç bölüm sansür sürecinden geçerken Lizardi'nin dördüncü ciltte köleliğe (Asiento olarak adlandırılan) yönelik doğrudan saldırıda bulununca dördüncü cildin yayımı durduruldu. Son on altı bölüm, Lizardi'nin ölümünden ve Meksika'nın bağımsızlığından on yıl sonra 1830-1831'de yayımlandı. Kraliyet baskısının 1820'ye kadar sürdüğü süreçte Lizardi'nin diğer kurgusal eserleri de yayımlandı: Fábulas (fabl derlemelesi, 1817), Noches tristes (roman, 1818), La Quijotita y su prima (roman, 1818-1819) ve Don Catrín de la Fachenda (1820'de tamamlandı, 1832'de yayımlandı).
1820'de liberal İspanyol anayasasının yeniden ilanıyla birlikte Lizardi gazeteciliğe geri döndü fakat değişen siyasiler tarafından yine saldırıya uğradı, mahkûm edildi ve sansürlendi. Kraliyet yanlıları1821'deki Meksika'nın bağımsızlığına kadar onu baskı altına aldı, federalist eğilimine karşı çıkan merkeziyetçiler bağımsızlıktan sonra ona saldırdı ayrıca Masonik eğilimine karşı Katolik hiyerarşisi yanlılarınca saldırıya uğradı.
Ölümü
Lizardi, 1827'de 50 yaşındayken tüberkülozdan öldü. Ailesinin aşırı yoksulluğu nedeniyle isimsiz bir mezara mezar taşı olmadan gömüldü. Mezar taşına yazılacağı umduğu sözler şöyleydi: "Ülkesi için elinden gelenin en iyisini yapan Meksikalı Düşünür'ün külleri burada yatmaktadır."
Not
Bu madde, The Mangy Parrot (Indianapolis, 2004) adlı romanın İngilizce çevirisinin önsözünde Lizardi'nin kısa özgeçmişinin revize edilmiş bir versiyonuna dayanmaktadır ve yazarın izniyle kullanılmıştır. Lizardi'nin hayatıyla ilgili birincil eserler Jefferson Rea Spell'in The Life and Works of José Joaquín Fernández de Lizardi (Philadelphia, 1931) ve Bridging the Gap: Articles on Mexican Literature (Mexico City: Editorial Libros de México, 1971, ss. 99-141) çalışmaları da kullanılmıştır.
Dış bağlantılar
- José Joaquín Fernández de Lizardi 15 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İspanyolca)
- José Joaquín Fernández de Lizardi'nin eserleri (İspanyolca)
- Hayatı 23 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İspanyolca)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Jose Joaquin Fernandez de Lizardi 15 Kasim 1776 21 Haziran 1827 Meksikali yazar ve politik gazeteci Latin Amerika nin ilk romani olarak bilinen 1816 romaninin yazari olarak bilinmektedir Jose Joaquin Fernandez de LizardiDogum15 Kasim 1776 1776 11 15 Meksiko Yeni IspanyaOlum21 Haziran 1827 50 yasinda Meksiko MeksikaMeslekYazar gazeteciDilIspanyolcaMilliyetMeksikaliHayatiIlk yillari Lizardi Ispanya nin Yeni Dunya da fethettigi topraklari yonetmek icin kurdugu dort genel valilikten baskenti olan Yeni Ispanya nin Meksiko sehrinde dogdu Mexico City de ve cevresinde calisan bir doktor olan babasi ailesinin ihtiyaclarini karsilamak icin yazarlik da yapmistir Ayni sekilde annesi de mutevazi bir aileden gelmektedir annesinin babasi Puebla sehri civarlarinda kitapcilikla ugramistir Lizardi nin babasinin 1798 de ani bir hastaliktan olmesiyle Lizardi daki ogrenimini yarida birakarak Taxco Acapulco bolgesinde kucuk bir hakim sifatiyla memur oldu 1805 te Taxco da evlendi Kariyeri Lizardi edebiyat hayatina 1808 yilinda Ispanya krali VII Fernando resimdeki serefine bir siir yayimlayarak basladi Lizardi genisleyen ailesinin ihtiyaclarini karsilamak icin babasi gibi yazarlik yapmaya basladi Edebiyat hayatina 1808 yilinda Ispanya krali VII Fernando serefine bir siir yayimlayarak basladi VII Fernando despotizme dogru egilimi ve Yarimada Savasi nin oldugu yil 1808 deki belirsiz politikalarindan oturu daha sonra bagimsizlik yanlisi Meksikalilar arasinda milliyetci bir ofkenin hedefi oldu Kralin surgun edilmesiyle vatansever bir Meksikali ve daha sonraki proto milliyetci goruslerine uygun olarak halkin lehine bir durus sergiledi Kasim 1810 da Meksika Bagimsizlik Savasi nin baslamasiyla Morelos un isyanci gucleri Lizardi nin Subdelegado temsilcisi somurge sisteminde eyalet hukumetinin en yuksek konumu olarak yerel yonetimin basinda oldugu Taxco yla savasti Isyancilarin ilk zaferinden sonra Lizardi her iki tarafa da oynamaya baslayarak sehrin cephaneligini isyancilara teslim etti ancak baskaldiri hareketlerinin genel valisini konu hakkinda bilgilendirdi Daha sonraki yazilari baglaminda degerlendirilen bu eylemler ikiyuzlu gorunmemektedir Lizardi direniscilerin entelektuel amaclari ve reformist politikasini hep destekledi fakat ayni sekilde savasa ve kan dokulmesine karsi biriydi Taxco yu bariscil yolla isyancilara teslim ederek sehirde emri altindaki can kaybini onlemeyi amacladi Ocak 1998 de Taxco nun valilik tarafindan tekrar ele gecirilmesiyle Lizardi isyanci bir sempatizan olarak mahkum edildi ve diger mahkumlarla birlikte Mexico City ye gonderildi Sadece Taxco ve vatandaslarini zarar gormemesi icin harekete gectigini savunarak genel valilige basarili bir sekilde temyize basvurdu Lizardi artik ozgurdu ve Mexico City de yasamaya basladi ancak isini ve mulklerini kaybetmisti Ailesini gecindirmek icin tam zamanli yazi ve yayimcilik isine giristi ve yil boyunca gazete ve brosurlerde yirmiden fazla hafifce hicivsel siir yayinladi 5 Ekim 1812 de Meksika da sinirli bir basin ozgurlugu ilan edildikten sonra Lizardi ulkedeki ilk sivil toplum gazetelerinden birisini hizlica kurdu El Pensador Mexicano adli gazetesinin ilk sayisi basin ozgurlugunun hemen dort gun sonrasinda 9 Ekim de yayimlandi ve gazetede kendi takma adi olarak Meksikali Dusunur unvanini secti Gazeteciliginde Lizardi gunun siyasi sorunlari hakkinda hafif sosyal elestirilerinden vazgecerek Vichemyal hukumetin otokratik egilimlerine saldirdi ve Ispanya daki Cortes in temsil ettigi liberal istekleri destekledi Yazilari Voltaire Rousseau ve Diderot nun yasaklanmis kitaplarin gizli okumalarindan elde edilen aydinlanma fikirlerinin etkisini gorulmektedir El Pensador Mexicano Aralik 1812 gazetesinin dokuzuncu sayisinda Lizardi genel vali a dogrudan saldirdi ve bu da Lizardi nin tutuklanmasina neden oldu Gazeteyi hapishanesinin hucresinden yayinlamaya devam etti ancak kendisini mahkum eden sistemin elestirisineve isyancilara sessiz kalarak bagimsiz yanlisi okurlarini dehsete dusurdu Felix Maria Calleja nin Mart 1813 te yeni genel vali olarak belirlenmesiyle Lizardi valiye ovguler yagdirdi ve boylece yedi aylik mahkumiyetinden sonra serbest birakildi Serbest birakilmasindan sonra Lizardi surekli olarak yazmaya ve yayimciliga devam etti fakat kral taraftarindan yapilan sansurler artti ve Engizisyon Lizardi nin elestirel uslubunu yumusatti Avrupa da Napolyon a karsi alinan zaferden sonra otoriter bir monarsinin yeniden kurulmasiyla Ispanyol Cadiz Cortes devrildi ve 1814 te basinin ozgurlugunun kaldirildi Bunun sonucunda Lizardi sosyal elestirisini ifade etmek icin gazetecilikten edebiyata yoneldi Sosyal ve siyasi konjonkturu Lizardi yi Meksika ile Latin Amerika nin ilk gercek romani olarak bilinen nun yayimciligina ve yazarligina yonlendirdi Bicim ve kapsam olarak bir roman oldugu dusunulen El Periquillo Sarniento Lizardi nin sureli yayinlarina bircok bakimdan benzemektedir 1816 boyunca haftalik olarak bolum bolum basilip satildi Lizardi Meksika nin siyasi ve ahlaki iklimi uzerine genis bir yorum yaptigi romani yazarin diger sureli yayinlarinda oldugu gibi sansure ugradi Ilk uc bolum sansur surecinden gecerken Lizardi nin dorduncu ciltte kolelige Asiento olarak adlandirilan yonelik dogrudan saldirida bulununca dorduncu cildin yayimi durduruldu Son on alti bolum Lizardi nin olumunden ve Meksika nin bagimsizligindan on yil sonra 1830 1831 de yayimlandi Kraliyet baskisinin 1820 ye kadar surdugu surecte Lizardi nin diger kurgusal eserleri de yayimlandi Fabulas fabl derlemelesi 1817 Noches tristes roman 1818 La Quijotita y su prima roman 1818 1819 ve Don Catrin de la Fachenda 1820 de tamamlandi 1832 de yayimlandi 1820 de liberal Ispanyol anayasasinin yeniden ilaniyla birlikte Lizardi gazetecilige geri dondu fakat degisen siyasiler tarafindan yine saldiriya ugradi mahkum edildi ve sansurlendi Kraliyet yanlilari1821 deki Meksika nin bagimsizligina kadar onu baski altina aldi federalist egilimine karsi cikan merkeziyetciler bagimsizliktan sonra ona saldirdi ayrica Masonik egilimine karsi Katolik hiyerarsisi yanlilarinca saldiriya ugradi Olumu Jose Joaquin Fernandez de Lizardi nin Mexico City de oldugu ev Lizardi 1827 de 50 yasindayken tuberkulozdan oldu Ailesinin asiri yoksullugu nedeniyle isimsiz bir mezara mezar tasi olmadan gomuldu Mezar tasina yazilacagi umdugu sozler soyleydi Ulkesi icin elinden gelenin en iyisini yapan Meksikali Dusunur un kulleri burada yatmaktadir NotBu madde The Mangy Parrot Indianapolis 2004 adli romanin Ingilizce cevirisinin onsozunde Lizardi nin kisa ozgecmisinin revize edilmis bir versiyonuna dayanmaktadir ve yazarin izniyle kullanilmistir Lizardi nin hayatiyla ilgili birincil eserler Jefferson Rea Spell in The Life and Works of Jose Joaquin Fernandez de Lizardi Philadelphia 1931 ve Bridging the Gap Articles on Mexican Literature Mexico City Editorial Libros de Mexico 1971 ss 99 141 calismalari da kullanilmistir Dis baglantilarJose Joaquin Fernandez de Lizardi 15 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ispanyolca Jose Joaquin Fernandez de Lizardi nin eserleri Ispanyolca Hayati 23 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ispanyolca