Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mahmûd bin Hüseyîn bin Muhammed el-Kâşgarî (Arapça: محمود بن الحسين بن محمد الكاشغري, Uygurca: Mehmud Qeshqeri) veya bilinen adıyla Kâşgarlı Mahmud (1008-1102), Türk dilleriyle ilgili çalışmalarıyla tanınmış 11. yüzyıl leksikografı. Kâşgar'ın 45 km güneybatısındaki Opal kasabasında dünyaya geldi. Bazı kaynaklara göre ise Isık Göl yakınındaki Bars Kul'da doğmuştur.
Kâşgarlı Mahmud Mahmûd el-Kâşgarî محمود الكاشغري | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1008 Kâşgar, Karahanlı Devleti |
| Ölüm | 1105 (96-97 yaşlarında) Opal, Kaşgar'ın güneybatısı, Karahanlı Devleti |
| Din | İslam |
| Kariyeri | |
| Dalı | Dilbilim Sözlükbilim Türkoloji |
Doğumu
Kâşgarlı Mahmud, 1008 yılında Kâşgar’da dünyaya geldi. "Hamirler" diye çağrıldığını, bunun Oğuzların "emîr" (Arapça: أمير) yerine "hemîr" (Arapça: حَمِر) demelerinden kaynaklandığından bahsetmektedir. Kendisinin verdiği bu bilgilerden, Türk tarihinin önemli devletlerinden birisi olan Karahanlı Devleti'nin hanedan sülalesine mensup olduğu anlaşılmaktadır.
Başka araştırmalara göre Batı Karahanlı hakanlarından Buğrahan Muhammet Yağan Tekin'in (Bogra Yagan Tégin) torunu ve Şehzade 'in oğludur. Yağan Tekin, on sekiz aylık kısa hakanlık döneminden sonra tahtı kendi isteği ile Kâşgarlı Mahmud’un babası Hüseyin Emir Tekin'e (Hüseyin Çağrı Tégin) devretmek istemiştir.[] Bu devir teslim için büyük ziyafetler hazırlanmış, davullar dövülmüştür. Bu ziyafet sırasında Yağan Tekin’in eşlerinden , tahta kendi oğlu İbrahim’i geçirebilmek için diğer şehzadeleri zehirlemiştir. Kâşgarlı Mahmud'un babası da zehirlenenler arasındadır.
Soyu
Karahanlı soyundan asil bir ailenin ferdi olan Muhammed bin Hüseyin'in (Hüseyin Çağrı Tegin) oğludur. Annesinin ismi Bibi Rābiy'a el-Basrī'dir. Babası, Barsgan şehrinde yaşamakta iken bilinmeyen bir sebeple Kâşgar şehrine gelip yerleşmiştir. O dönemde Kâşgar, önemli bir bilim ve kültür merkezi idi.
Bu saray darbesinden sonra İbrahim, 1057 yılında Batı Karahanlıların hakanı olmuştur. Kâşgarlı Mahmud ise bu tuzaktan kendisini kurtararak Batı Karahanlı Devleti'nin topraklarından kaçmıştır. Ancak İbrahim Han'ın adamları her yerde onu aradıklarından o kendisini gezgin veya bilgin gibi sıfatlarla takdim ederek sık sık yer değiştirmek zorunda kalmıştır.
Kesin olarak Kâşgarlı Mahmud, dönemin bütün klasik ilimlerini tahsil etti. Arapça ve Farsça öğrendi. ve 'nde tahsil gördükten sonra kendisini Türk dili tetkikatına vakfetmiştir. Bu amaçla Orta Asya'yı boydan boya katederek Anadolu'ya oradan da Bağdat'a gitmiş. On beş yıl boyunca Türklerin yaşadığı bütün illeri, şehirleri, obaları, dağları ve çölleri dolaştı.
Bu geziler inceleme amaçlı idi. Türklerin örf ve âdetlerini mahallinde araştırdı. Gezileri sırasında, ana dili Türkçenin Hakaniye, Oğuz, Kıpçak, Argu, Çiğil ve Kepenek şivelerini de öğrendi. İyi öğrenim görmüş, İslamiyet'le ilgili bilimsel çalışmaları yakından izlemiştir. Arapça ve Farsçayı da çok iyi öğrenmiştir. Türklerin bulunduğu bölgeleri gezmiş, ana dili olan Türkçenin bütün lehçelerini yerlerinde öğrenmiş, geleneklerini göreneklerini yakından izlemiştir.
Kâşgar’dan Ayrılışı ve Bağdat’a Yerleşmesi
Kâşgarlı Mahmud, 1057’de Kâşgar’dan ayrılarak Bağdat’a yerleşti. Kitabında belirttiğine göre ailesi Kâşgar'dan Irak'a göç etmişti. Melikşah'ın (1072-1092) eşi Terken Hatun'un maiyetinde pek çok Kâşgarlı, bu dönemde Irak'a gelmişti. Mahmud'un ailesinin de bunlarla birlikte gelmiş oldukları düşünülebilir. O sıralarda Irak, İslam dünyasının en önemli kültür merkezlerinden biri idi. Bu nedenle bilimle uğraşanların buraya gelmek istemeleri doğaldı. Ayrıca Bağdat bu dönemde Türk nüfuzu altına girmiş ve halifeleri ayakta tutan da buradaki Türklerdi.
Bilimsel ve Edebî Yönü
Dîvânu Lugâti't-Türk isimli, dünyaca bilinen eserin yazarıdır. Eserini 1072 yılında Bağdat’ta yazmaya başladı, 12 Şubat 1074 tarihinde tamamladı. Tamamlanmasından sonraki iki yıl içerisinde eserini dört defa baştan sona gözden geçirerek esere 1076‘da son şeklini verdi. Eser, 1077 Ocak'ında bitirilmiş ve Abbasi Halifesi Muktedî-Biemrillah’ın oğlu Ebü’l-Kasım Abdullah’a sunulmuştur. Kitabın tek yazması olan nüsha, bugün İstanbul'daki Millet Yazma Eser Kütüphanesinde muhafaza edilmektedir.
Kâşgarlı Mahmud’un, Kitâbu Cevâhirü'n-Nahv fi Lugâti't-Türk adlı bir eser daha kaleme aldığı bilinmektedir. Türk dilinin ilk gramer kitabının nerede ve nasıl kaybolduğu belirlenememiştir. Bu eser, günümüze ulaşmamıştır.
Kâşgar'a Dönüş
Kâşgarlı Mahmud, 1080 yılında Kâşgar’a döndü. O, artık ülkesinin önde gelen bir bilim insanı idi. Adına izafeten Mahmudiye Medresesi denen binada dersler vermeye başladı. Binlerce öğrenci yetiştirdi.
Mahmud, 1105 yılında, 97 yaşında iken öldü. Naaşı, ders verdiği Mahmudiye mezarlığında toprağa verildi. Burası, Kâşgar şehrine 45 kilometre uzaklıktaki Opal köyünde, etrafı kavak, çınar ve söğüt ağaçlarıyla çevrili bir tepedir (enlem: 39°18'51.19" kuzey, boylam: 75°30'35.82" doğu). Ölümünden sonra öğrencileri tarafından inşa edilen türbe, günümüze kadar dört defa yenilendi.
Türbede Kâşgarlı Mahmud’un sandukasının bulunduğu bir oda, Kur’an okumak için bir salon ve müze bölümü bulunmaktadır. Müzede değerli âlimin kitap ve makaleleri, el yazması ve basma Kur’anlar ile bazı eşyaları vardır. Müzenin duvarında, Doğu Türkistanlı bir ressam tarafından büyük boyda yapılmış, Kâşgarlı Mahmud’u çalışırken gösteren temsilî bir resim yer almaktadır. Müzede ayrıca Uygurların Budizm inancını yaşadıkları dönemlere ait eşyalar göze çarpar. Bu eşyaların, arkeolojik kazılarda elde edildiği belirtilmektedir. Karahanlılar dönemine ait çeşitli madenî para ve süs eşyaları, müzede sergilenen malzemeler arasında dikkat çeker. Türbenin iç ve dış duvarları ile oda ve salonların tavanları, Uygur sanatının süsleme unsurlarıyla bezenmiş. Süslemeler, ahşap tavanda eşsiz bir ihtişam oluşturmaktadır.
Kaynakça
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Açıklamalı Harita 23 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Opal, China Page7 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mahmud bin Huseyin bin Muhammed el Kasgari Arapca محمود بن الحسين بن محمد الكاشغري Uygurca Mehmud Qeshqeri veya bilinen adiyla Kasgarli Mahmud 1008 1102 Turk dilleriyle ilgili calismalariyla taninmis 11 yuzyil leksikografi Kasgar in 45 km guneybatisindaki Opal kasabasinda dunyaya geldi Bazi kaynaklara gore ise Isik Gol yakinindaki Bars Kul da dogmustur Kasgarli Mahmud Mahmud el Kasgari محمود الكاشغريDogum1008 Kasgar Karahanli DevletiOlum1105 96 97 yaslarinda Opal Kasgar in guneybatisi Karahanli DevletiDinIslamKariyeriDaliDilbilim Sozlukbilim TurkolojiDogumuKasgarli Mahmud 1008 yilinda Kasgar da dunyaya geldi Hamirler diye cagrildigini bunun Oguzlarin emir Arapca أمير yerine hemir Arapca ح م ر demelerinden kaynaklandigindan bahsetmektedir Kendisinin verdigi bu bilgilerden Turk tarihinin onemli devletlerinden birisi olan Karahanli Devleti nin hanedan sulalesine mensup oldugu anlasilmaktadir Baska arastirmalara gore Bati Karahanli hakanlarindan Bugrahan Muhammet Yagan Tekin in Bogra Yagan Tegin torunu ve Sehzade in ogludur Yagan Tekin on sekiz aylik kisa hakanlik doneminden sonra tahti kendi istegi ile Kasgarli Mahmud un babasi Huseyin Emir Tekin e Huseyin Cagri Tegin devretmek istemistir kaynak belirtilmeli Bu devir teslim icin buyuk ziyafetler hazirlanmis davullar dovulmustur Bu ziyafet sirasinda Yagan Tekin in eslerinden tahta kendi oglu Ibrahim i gecirebilmek icin diger sehzadeleri zehirlemistir Kasgarli Mahmud un babasi da zehirlenenler arasindadir SoyuDivanu Lugati t Turk teki harita 11 yuzyil Opal da bir mescit Karahanli soyundan asil bir ailenin ferdi olan Muhammed bin Huseyin in Huseyin Cagri Tegin ogludur Annesinin ismi Bibi Rabiy a el Basri dir Babasi Barsgan sehrinde yasamakta iken bilinmeyen bir sebeple Kasgar sehrine gelip yerlesmistir O donemde Kasgar onemli bir bilim ve kultur merkezi idi Bu saray darbesinden sonra Ibrahim 1057 yilinda Bati Karahanlilarin hakani olmustur Kasgarli Mahmud ise bu tuzaktan kendisini kurtararak Bati Karahanli Devleti nin topraklarindan kacmistir Ancak Ibrahim Han in adamlari her yerde onu aradiklarindan o kendisini gezgin veya bilgin gibi sifatlarla takdim ederek sik sik yer degistirmek zorunda kalmistir Kesin olarak Kasgarli Mahmud donemin butun klasik ilimlerini tahsil etti Arapca ve Farsca ogrendi ve nde tahsil gordukten sonra kendisini Turk dili tetkikatina vakfetmistir Bu amacla Orta Asya yi boydan boya katederek Anadolu ya oradan da Bagdat a gitmis On bes yil boyunca Turklerin yasadigi butun illeri sehirleri obalari daglari ve colleri dolasti Bu geziler inceleme amacli idi Turklerin orf ve adetlerini mahallinde arastirdi Gezileri sirasinda ana dili Turkcenin Hakaniye Oguz Kipcak Argu Cigil ve Kepenek sivelerini de ogrendi Iyi ogrenim gormus Islamiyet le ilgili bilimsel calismalari yakindan izlemistir Arapca ve Farscayi da cok iyi ogrenmistir Turklerin bulundugu bolgeleri gezmis ana dili olan Turkcenin butun lehcelerini yerlerinde ogrenmis geleneklerini goreneklerini yakindan izlemistir Kasgar dan Ayrilisi ve Bagdat a YerlesmesiKasgarli Mahmud 1057 de Kasgar dan ayrilarak Bagdat a yerlesti Kitabinda belirttigine gore ailesi Kasgar dan Irak a goc etmisti Meliksah in 1072 1092 esi Terken Hatun un maiyetinde pek cok Kasgarli bu donemde Irak a gelmisti Mahmud un ailesinin de bunlarla birlikte gelmis olduklari dusunulebilir O siralarda Irak Islam dunyasinin en onemli kultur merkezlerinden biri idi Bu nedenle bilimle ugrasanlarin buraya gelmek istemeleri dogaldi Ayrica Bagdat bu donemde Turk nufuzu altina girmis ve halifeleri ayakta tutan da buradaki Turklerdi Bilimsel ve Edebi YonuDivanu Lugati t Turk isimli dunyaca bilinen eserin yazaridir Eserini 1072 yilinda Bagdat ta yazmaya basladi 12 Subat 1074 tarihinde tamamladi Tamamlanmasindan sonraki iki yil icerisinde eserini dort defa bastan sona gozden gecirerek esere 1076 da son seklini verdi Eser 1077 Ocak inda bitirilmis ve Abbasi Halifesi Muktedi Biemrillah in oglu Ebu l Kasim Abdullah a sunulmustur Kitabin tek yazmasi olan nusha bugun Istanbul daki Millet Yazma Eser Kutuphanesinde muhafaza edilmektedir Kasgarli Mahmud un Kitabu Cevahiru n Nahv fi Lugati t Turk adli bir eser daha kaleme aldigi bilinmektedir Turk dilinin ilk gramer kitabinin nerede ve nasil kayboldugu belirlenememistir Bu eser gunumuze ulasmamistir Kasgar a DonusKasgarli Mahmud 1080 yilinda Kasgar a dondu O artik ulkesinin onde gelen bir bilim insani idi Adina izafeten Mahmudiye Medresesi denen binada dersler vermeye basladi Binlerce ogrenci yetistirdi Mahmud 1105 yilinda 97 yasinda iken oldu Naasi ders verdigi Mahmudiye mezarliginda topraga verildi Burasi Kasgar sehrine 45 kilometre uzakliktaki Opal koyunde etrafi kavak cinar ve sogut agaclariyla cevrili bir tepedir enlem 39 18 51 19 kuzey boylam 75 30 35 82 dogu Olumunden sonra ogrencileri tarafindan insa edilen turbe gunumuze kadar dort defa yenilendi Turbede Kasgarli Mahmud un sandukasinin bulundugu bir oda Kur an okumak icin bir salon ve muze bolumu bulunmaktadir Muzede degerli alimin kitap ve makaleleri el yazmasi ve basma Kur anlar ile bazi esyalari vardir Muzenin duvarinda Dogu Turkistanli bir ressam tarafindan buyuk boyda yapilmis Kasgarli Mahmud u calisirken gosteren temsili bir resim yer almaktadir Muzede ayrica Uygurlarin Budizm inancini yasadiklari donemlere ait esyalar goze carpar Bu esyalarin arkeolojik kazilarda elde edildigi belirtilmektedir Karahanlilar donemine ait cesitli madeni para ve sus esyalari muzede sergilenen malzemeler arasinda dikkat ceker Turbenin ic ve dis duvarlari ile oda ve salonlarin tavanlari Uygur sanatinin susleme unsurlariyla bezenmis Suslemeler ahsap tavanda essiz bir ihtisam olusturmaktadir Kaynakca Jean Paul Roux Turklerin Tarihi Ahmet Bican Ercilasun Baslangictan Yirminci Yuzyila Turk Dili Tarihi Akcag Ankara 2010 s 314 316 Hilmi Demir Turkiye Gazetesi 29 Haziran 2019 29 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Mayis 2022 Ayrica bakinizDivanu Lugati t Turk Kitabu Cevahiru n Nahv fi Lugati t Turk Turk Boylarinin Tamgalari MEB 100 Turk EdebiyatcisiDis baglantilarAciklamali Harita 23 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Opal China Page7 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce