Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kalemiye Sınıfı (Osmanlıca: قالميي), Divan-ı Hümayun'a dahil sınıflardandır. Yaygın olmayan adı Ehl-i Kalem'dir. Kitâbet sınıfı olarak da bilinir. Bürokrasi, diplomasi ve mali işlerden sorumlu, kısacası defter işlerinden sorumlu kişiler bu sınıfa dahildir. Kalemiye Sınıfının en üst rütbesi Nişancı'dır. Nişancı, Divan-ı Hümayun'de verilen kararlara, Padişah'ın tuğrasını çekmekle görevliydi. Bu yüzden bu makamdakilere Tuğrai de denirdi. Kendisine bağlı olan Reis-ül Küttab ise tamamıyla Dışişleri bakanlığını karşılıyordu. Osmanlı İmparatorluğu yükselme dönemi ile ortaya çıkan bu makamın da önemi giderek artmış ve Divan-ı Hümayun'un kaldırılmasıyla yerini Hariciye Nazırlığı'na bırakmıştır. Ayrıca, Kalemiye Sınıfı'nda Reis-ül Küttab'a bağlı her biri ayrı görevle meşgul kalemler vardı.
Çavuşbaşı - Divan Çavuşları Amiri (Adalet Bakanı)
Beylikçi - Fermanların Yazıldığı Kalemin Amiri
Amedî - Dış İşleri Özel Kalemi Amiri
Büyük Tezkereci - Bakanlık Özel Kalemi Amiri
Rüûs Halifesi - Zatişleri Kalemi Şefi
Kethüda Katibi - İç İşleri Bakanı Özel Kalem Müdürü
Vezir Mektupçusu - Sadaret Kalemleri Amiri
Reis Kesedarı - Dış İşleri Evrak Müdürü
Çavuş Kesedarı - Adalet Bakanlığı Evrak Müdürü
Divan Kalemleri
- Amedî Kalemi
Reis-ül Küttab'ın hususî kalemi olup, aynı zamanda, bütün dış işleriyle meşgul olur ve sadrazamlıkla sarayın irtibatını sağlardı.
- Beylikçi veya Dîvân Kalemi
Dîvânda müzakere olunup karara bağlanan işlerin, gereken yerlere havalesi ve dîvân sicillerinin tutulmasıyla vazifeliydi. Ferman ve beratlar burada yazılırdı.
- Tahvil Kalemi
Vezir, beylerbeyi, sancakbeyi beratlarıyla, vilayet kadılarının beratları, zeamet ve tımarların kayıtları hep burada tutulurdu.
- Rüûs Kalemi
Vezir, beylerbeyi, sancakbeyi ve vilayet kadısı derecesine çıkmış, ilmiye sınıfı hariç olmak üzere, bütün devlet memuriyetlerine intisab edenlerin (girenlerin) veya kendilerine evkaftan vazife verilenlerin muameleleriyle meşgul olur ve kayıtlarını tutardı.
- Teşrifâtçılık Kalemi
Gerek sarayda ve Dîvân-ı hümâyûnda, gerekse sadrazam konağında yapılan merasimlerde, elindeki defter gereğince protokolü tatbik ederdi.Teşrifât, resmî günlerde devlet rical ve memurlarının bulunacakları sıra ve sınıflar demektir.
- Vak'anüvislik Kalemi
18. yüzyıl başında ortaya çıkar. Bu kalem, devlet işlerine ait, verilen vesikaları tetkik ve kaydederdi.
- Mühimme Odası Kalemi
1797 tarihinde çıkan nizamnâmeyle, dîvân veya beylikçi kalemlerindeki Mühimme Nüvislerin (yazanların), bir yerde çalışmaları için Mühimme Odası veya Mühimme Kalemi kurulmuştur.
Osmanlı'da kalemiye sınıfı ve gizlilik
Osmanlı Devleti'nin yükselme döneminde, yazılı kayıtlara duyulan ihtiyaç nedeniyle resmî olarak teşkilatlanmış profesyonel kâtiplerden oluşan kalem daireleri kuruldu. Kâtipler, dîvân-ı hümâyûn'da ve devlet teşkilâtının diğer kademelerinde, yazı ve kayıt işlerini görmekte oldukları için bir takım hususi özelliklere de sahip olmaları gerekiyordu. Kâtiplerin öğrenmesi gereken başlıca ilim ve fen alanları; başta , ve olmak üzere, , , , şiir, inşa, edebiyat, Kur'an, hadis; atasözleri, terimler, tarih, coğrafya ve örfî hukuk şeklinde oluşmaktaydı.
Kâtiplik mesleği sadece yazı yazmaktan ibaret değildi. Devlet işlerini kâtiplikteki bürokratlar yürütürdü. Özellikle reisülküttab her konuda sadrâzamı bilgilendirirdi, bütün bürokratik faaliyetler onun mesûliyeti altındaydı. Eski ve yeni bütün ahidnâmeler, elçilerin bütün günlük faaliyetlerinin bilindiği ve bütün sırlarının kaydedildiği yerler, başta Dîvân-ı Hümâyun Kalemi olmak üzere bu kalemlerdi.
Kalemiye sınıfında hizmet vermiş Celalzâde de devlette gizliliğin önemine şöyle işaret etmektedir:
| “ | Bunların hakîkatini vezîriâzam, tuğra hizmetine bakan nişancı ve divan kâtibinden başka kimse bilmezdi. Saltanat sırları ve Hilâfet işleri son derece korunmuş ve sağlamdı. Toplantılarda esas gâye gizli tutulurdu. | „ |
—Celâlzâde Mustafa Çelebi | ||
'nın 1656-1703 arasını konu edinen “Zübdetü’l-Vekâyî” kitabında Daltaban Mustafa Paşa sadrazam iken azil, yeniden atama, iş değişme ve diğer bürokratik muameleler için topladığı iradın yılda 1200 keseye vardığı, ancak sadrazamların özel idare, kalemiye ve sekreterlik birimleri için gelen hasılatın yılda 500 kese olduğu aktarılmaktadır.
Eyalet, sancak ve kazaları merkez denetimine almak için II. Mahmut, kalemiye sınıfının üstündeki görevlileri mülkiye sınıfı içinde örgütlemeye çalıştı. Böylece taşradaki yöneticiler ve üst düzey memurlar, Bâb-ı Âli bürokratları, nezaretlerdeki belirli görevliler mülkiye sınıfına alındı.
Osmanlı'da kalemiye sınıfında bulunan kâtipler, reisü’l-küttablık, nişancılık ve sadrazamlığa kadar yükselebiliyorlardı.
Kalemiye sınıfında hiyerarşi
Ünvanlar
- Mülazım: Osmanlı’da bir işe girmek için bir süre parasız olarak o işe devam edip maaşsız acemilik hizmeti verenlerin aldığı unvandır. Vasıfsızdır.
- Şakird: Mülazım gibi vasıfsız değildir. Kâtiplik yolunda tecrübe kazanmıştır. Çıraklık mertebesindedir.
- Kâtip: Yazı işleri müdürüdür. Osmanlıda yaygın kullanımdır. Genelde uzmanlık alanının adıyla birlikte kullanılır.
- Halife (kalfa): Halife sözcüğünün biraz farklı kullanımı olan “kalfa” ise, ustasından sonra onun yerine geçecek kişi anlamında kullanılır. Kâtiplik yani yazı işleri müdürlüğü yapmış, evrak işleri amirliğine adaydır.
- Serhalife (başkalfa): Halife kâtiplerin amirliğini yapar. Kıdemli kalfadır.
- Mümeyyiz: Kâtiplerin yazdıklarını kontrol edip düzenlemeler yapar. Günümüzde redaktör.
- Şerhli: Şerh bilgisi olan, yani bir konu hakkında yazılan kitapları okuyup öğrenmiş, konu hakkında açıklayıcı bilgi içeren öneriler geliştiren, betimi kuvvetli kâtiplere denir. Örn, Kâtip Çelebi
- İlamcı: Herhangi bir konuda rapor hazılar.
- Tezkireci: Özel kalem müdürü. Kişisel notlar tutan kâtip.
- Ruznâmeci: Osmanlı Devleti'nde, devletin gelir ve giderlerinin günlük kayıt işleriyle görevli Ruzname kaleminin sorumlusu. Sonraları Ruznamçe-i evvel ve Ruznamçe-i sani olmak üzere ikiye ayrıldı.
- Kîsedar: Evrak müdürü. Çok önemli olmayan konular, kalem odasında kîsedarların kontrolünde yazılırdı.
Dîvân-ı hümâyûn kalemlerinin şeflerine Hâcegân ve bir kalemin en kıdemli memuruna Halîfe denirdi.
- Bunların dışında;
- Kâtib-i Adil: Noter.
- Serkâtib: Baş kâtib. Hükümdarların başkâtibleri.
- Sırkâtibi: Eskiden hükümdarların yanlarında bulundurdukları hususi kâtip.
Terfilendirme
Kalemiye sınıfında başarılı olanların yükselmesi kolaydı. Buna örnek olarak Mehmed Said Paşa verilebilir.
Mehmed Said Paşa, Erzurum'da başladığı medrese eğitimine İstanbul'da devam etti. Bu sırada Fransızca öğrendi. Bir süre sonra kalemiye sınıfına geçerek küçük memuriyetlere girdi. İlk memuriyeti 1853'te Erzurum eyalet tahrirat kalemindeydi ve sonra 1857'de Anadolu ordusu tahrirat kalemine girmiştir. Sonra İstanbul'a gelip sırayla Meclis-i Vala'da halife katip, Adalar Bölgesi Belediye Dairesi reisi, Rumeli Teftiş Heyeti başkatibi, Matbaa-i Amire başkatibi, Divan-ı Ahkam-ı Adliye muhakemat başkatibi, Ticaret Nezareti mektupçusu, Maarif Nezareti mektupçusu gibi görevlerde bulunmuştur.
Şura-yı Devlet'te memur iken 1869'da "İdare-i Umumiye-i Vilayat Nizamnamesini" (İller Genel Yönetimi Yönetmeliği) yazarak Âli Paşa'nın takdirini kazandı. Maarif Nezareti Mektupçuluğunda bulundu.
II. Abdülhamid'in cülusunda Mabeyn Baş Kâtipliği'ne atanması kariyerinin dönüm noktası oldu. Daha önce önemli bir görevde bulunmadığı halde, yeni padişahın tahta geçtiği gün bugünkü Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği'ne eş olan bu makama getirilmesi çeşitli yorumlara yol açtı.
Ünlü kâtipler
Osmanlı döneminde yaşamış bazı ünlü kâtipler:
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kalemiye Sinifi Osmanlica قالميي Divan i Humayun a dahil siniflardandir Yaygin olmayan adi Ehl i Kalem dir Kitabet sinifi olarak da bilinir Burokrasi diplomasi ve mali islerden sorumlu kisacasi defter islerinden sorumlu kisiler bu sinifa dahildir Kalemiye Sinifinin en ust rutbesi Nisanci dir Nisanci Divan i Humayun de verilen kararlara Padisah in tugrasini cekmekle gorevliydi Bu yuzden bu makamdakilere Tugrai de denirdi Kendisine bagli olan Reis ul Kuttab ise tamamiyla Disisleri bakanligini karsiliyordu Osmanli Imparatorlugu yukselme donemi ile ortaya cikan bu makamin da onemi giderek artmis ve Divan i Humayun un kaldirilmasiyla yerini Hariciye Nazirligi na birakmistir Ayrica Kalemiye Sinifi nda Reis ul Kuttab a bagli her biri ayri gorevle mesgul kalemler vardi Alay Bascavusu Sadaret Alayinda Inzibata Memur Cavusbasi Divan Cavuslari Amiri Adalet Bakani Beylikci Fermanlarin Yazildigi Kalemin Amiri Amedi Dis Isleri Ozel Kalemi Amiri Buyuk Tezkereci Bakanlik Ozel Kalemi AmiriHademe Sadaret Dairesi Hizmetkari Ruus Halifesi Zatisleri Kalemi Sefi Kethuda Katibi Ic Isleri Bakani Ozel Kalem Muduru Vezir Mektupcusu Sadaret Kalemleri Amiri Reis Kesedari Dis Isleri Evrak Muduru Cavus Kesedari Adalet Bakanligi Evrak MuduruDivan KalemleriAmedi Kalemi Reis ul Kuttab in hususi kalemi olup ayni zamanda butun dis isleriyle mesgul olur ve sadrazamlikla sarayin irtibatini saglardi Beylikci veya Divan Kalemi Divanda muzakere olunup karara baglanan islerin gereken yerlere havalesi ve divan sicillerinin tutulmasiyla vazifeliydi Ferman ve beratlar burada yazilirdi Tahvil Kalemi Vezir beylerbeyi sancakbeyi beratlariyla vilayet kadilarinin beratlari zeamet ve timarlarin kayitlari hep burada tutulurdu Ruus Kalemi Vezir beylerbeyi sancakbeyi ve vilayet kadisi derecesine cikmis ilmiye sinifi haric olmak uzere butun devlet memuriyetlerine intisab edenlerin girenlerin veya kendilerine evkaftan vazife verilenlerin muameleleriyle mesgul olur ve kayitlarini tutardi Tesrifatcilik Kalemi Gerek sarayda ve Divan i humayunda gerekse sadrazam konaginda yapilan merasimlerde elindeki defter geregince protokolu tatbik ederdi Tesrifat resmi gunlerde devlet rical ve memurlarinin bulunacaklari sira ve siniflar demektir Vak anuvislik Kalemi 18 yuzyil basinda ortaya cikar Bu kalem devlet islerine ait verilen vesikalari tetkik ve kaydederdi Muhimme Odasi Kalemi 1797 tarihinde cikan nizamnameyle divan veya beylikci kalemlerindeki Muhimme Nuvislerin yazanlarin bir yerde calismalari icin Muhimme Odasi veya Muhimme Kalemi kurulmustur Osmanli da kalemiye sinifi ve gizlilikOsmanli Devleti nin yukselme doneminde yazili kayitlara duyulan ihtiyac nedeniyle resmi olarak teskilatlanmis profesyonel katiplerden olusan kalem daireleri kuruldu Katipler divan i humayun da ve devlet teskilatinin diger kademelerinde yazi ve kayit islerini gormekte olduklari icin bir takim hususi ozelliklere de sahip olmalari gerekiyordu Katiplerin ogrenmesi gereken baslica ilim ve fen alanlari basta ve olmak uzere siir insa edebiyat Kur an hadis atasozleri terimler tarih cografya ve orfi hukuk seklinde olusmaktaydi Katiplik meslegi sadece yazi yazmaktan ibaret degildi Devlet islerini katiplikteki burokratlar yuruturdu Ozellikle reisulkuttab her konuda sadrazami bilgilendirirdi butun burokratik faaliyetler onun mesuliyeti altindaydi Eski ve yeni butun ahidnameler elcilerin butun gunluk faaliyetlerinin bilindigi ve butun sirlarinin kaydedildigi yerler basta Divan i Humayun Kalemi olmak uzere bu kalemlerdi Kalemiye sinifinda hizmet vermis Celalzade de devlette gizliligin onemine soyle isaret etmektedir Bunlarin hakikatini veziriazam tugra hizmetine bakan nisanci ve divan katibinden baska kimse bilmezdi Saltanat sirlari ve Hilafet isleri son derece korunmus ve saglamdi Toplantilarda esas gaye gizli tutulurdu Celalzade Mustafa Celebi nin 1656 1703 arasini konu edinen Zubdetu l Vekayi kitabinda Daltaban Mustafa Pasa sadrazam iken azil yeniden atama is degisme ve diger burokratik muameleler icin topladigi iradin yilda 1200 keseye vardigi ancak sadrazamlarin ozel idare kalemiye ve sekreterlik birimleri icin gelen hasilatin yilda 500 kese oldugu aktarilmaktadir Eyalet sancak ve kazalari merkez denetimine almak icin II Mahmut kalemiye sinifinin ustundeki gorevlileri mulkiye sinifi icinde orgutlemeye calisti Boylece tasradaki yoneticiler ve ust duzey memurlar Bab i Ali burokratlari nezaretlerdeki belirli gorevliler mulkiye sinifina alindi Osmanli da kalemiye sinifinda bulunan katipler reisu l kuttablik nisancilik ve sadrazamliga kadar yukselebiliyorlardi Kalemiye sinifinda hiyerarsiUnvanlar Mulazim Osmanli da bir ise girmek icin bir sure parasiz olarak o ise devam edip maassiz acemilik hizmeti verenlerin aldigi unvandir Vasifsizdir Sakird Mulazim gibi vasifsiz degildir Katiplik yolunda tecrube kazanmistir Ciraklik mertebesindedir Katip Yazi isleri mudurudur Osmanlida yaygin kullanimdir Genelde uzmanlik alaninin adiyla birlikte kullanilir Halife kalfa Halife sozcugunun biraz farkli kullanimi olan kalfa ise ustasindan sonra onun yerine gececek kisi anlaminda kullanilir Katiplik yani yazi isleri mudurlugu yapmis evrak isleri amirligine adaydir Serhalife baskalfa Halife katiplerin amirligini yapar Kidemli kalfadir Mumeyyiz Katiplerin yazdiklarini kontrol edip duzenlemeler yapar Gunumuzde redaktor Serhli Serh bilgisi olan yani bir konu hakkinda yazilan kitaplari okuyup ogrenmis konu hakkinda aciklayici bilgi iceren oneriler gelistiren betimi kuvvetli katiplere denir Orn Katip Celebi Ilamci Herhangi bir konuda rapor hazilar Tezkireci Ozel kalem muduru Kisisel notlar tutan katip Ruznameci Osmanli Devleti nde devletin gelir ve giderlerinin gunluk kayit isleriyle gorevli Ruzname kaleminin sorumlusu Sonralari Ruznamce i evvel ve Ruznamce i sani olmak uzere ikiye ayrildi Kisedar Evrak muduru Cok onemli olmayan konular kalem odasinda kisedarlarin kontrolunde yazilirdi Divan i humayun kalemlerinin seflerine Hacegan ve bir kalemin en kidemli memuruna Halife denirdi Bunlarin disinda dd Katib i Adil Noter Serkatib Bas katib Hukumdarlarin baskatibleri Sirkatibi Eskiden hukumdarlarin yanlarinda bulundurduklari hususi katip Terfilendirme Kalemiye sinifinda basarili olanlarin yukselmesi kolaydi Buna ornek olarak Mehmed Said Pasa verilebilir Mehmed Said Pasa Erzurum da basladigi medrese egitimine Istanbul da devam etti Bu sirada Fransizca ogrendi Bir sure sonra kalemiye sinifina gecerek kucuk memuriyetlere girdi Ilk memuriyeti 1853 te Erzurum eyalet tahrirat kalemindeydi ve sonra 1857 de Anadolu ordusu tahrirat kalemine girmistir Sonra Istanbul a gelip sirayla Meclis i Vala da halife katip Adalar Bolgesi Belediye Dairesi reisi Rumeli Teftis Heyeti baskatibi Matbaa i Amire baskatibi Divan i Ahkam i Adliye muhakemat baskatibi Ticaret Nezareti mektupcusu Maarif Nezareti mektupcusu gibi gorevlerde bulunmustur Sura yi Devlet te memur iken 1869 da Idare i Umumiye i Vilayat Nizamnamesini Iller Genel Yonetimi Yonetmeligi yazarak Ali Pasa nin takdirini kazandi Maarif Nezareti Mektupculugunda bulundu II Abdulhamid in culusunda Mabeyn Bas Katipligi ne atanmasi kariyerinin donum noktasi oldu Daha once onemli bir gorevde bulunmadigi halde yeni padisahin tahta gectigi gun bugunku Cumhurbaskanligi Genel Sekreterligi ne es olan bu makama getirilmesi cesitli yorumlara yol acti Unlu katiplerOsmanli doneminde yasamis bazi unlu katipler Celalzade Mustafa Celebi Koci Bey Katip Celebi