Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karaz Kültürü, Sovyet arkeolog Boris Kuftin'in çalışmalarında ortaya konulan, ve Tunç Çağı boyunca Doğu Anadolu Bölgesi, Transkafkasya, Azerbaycan ve Kuzeybatı İran'ı içine alan bir yayılma gösteren kültürdür.
 | |
| Evre | Bronz Çağı |
|---|---|
| Coğrafi aralık | Güney Kafkasya, Doğu Anadolu Bölgesi, Kuzey Kafkasya |
| Önemli sitler | Şengavit Yerleşimi |
| Öncül | Şulaveri-Şomu kültürü |
| Ardıl | Trialeti kültürü |
Kuftin, 1940 yılında bu kültürü ilk olarak tanımlamış ve Kura-Aras Kültürü olarak adlandırmıştır. Karaz Kültürü'nün yayılma alanı kuzeyde Kuzey Karadeniz Dağları - Transkafkasya hattına, doğuda İran'daki Urmiye Gölü'ne, batıda Divriği - Kangal, Malatya - Elazığ hattına, güneyde ise Kahramanmaraş - Amik Ovası Filistin hattına uzanmaktadır. Günümüzün siyasi yapılanışına göre ifade edilecek olursa, Karaz Kültürü'nün yayılma alanı Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Doğu Anadolu ve Kuzeybatı İran'dır.
Adlandırma ve köken
Farklı arkeologların, farklı bölgelerdeki araştırma ve kazılarından ulaştıkları yargılara bağlı olarak Kültür'ün kökeni konusunda, dolayısıyla adlandırmada farklı görüşler vardır. Örneğin Kura Nehri ile Aras Nehri arasındaki kalan alanda kurganlarla temsil edilen bu kültüre Kuftin Kura-Aras Kültürü adını vermiştir. Diğer yandan kökeninin Gürcistan olduğu yönünde görüşler ileri sürülmüştür.
İlk olarak Erzurum yakınlarındaki Karaz Höyük çanak çömlek buluntularıyla tanımlanmış olan bu kültür, kültürlerin, ilk tespit edildikleri yer adıyla anılması şeklindeki geleneğe bağlı olarak Karaz Kültürü olarak tanımlanmaktadır. Türk arkeologlarına göre Kültür'ün en eski yerleşmeleri Doğu Anadolu'da, Erzurum ve çevresidir. Bu bölgede Karaz Höyük, Pulur Höyük, Güzelova Höyük ve Sos Höyük ve Büyüktepe Höyük, ilk Karaz yerleşmeleridir.
Türk arkeoloji yazınında baskın biçimde Karaz Kültürü olarak tanımlanan bu kültür farklı adlandırmalara da konu olur. Bu adlandırmalar, Erken Transkafkasya Kültürü, Yanık Kültürü, Hirbet Kerak Kültürü ve Doğu Anadolu'nun Bakır Çağı',Bet Yerah, Trans Kafkasya'nın Eneolitik Kültürü Özellikle kazılarda ortaya çıkarılan bazı buluntular da durumu tartışmalı hale getirmektedir. Örneğin Arslantepe Höyüğü VIA tabakasındaki büyük kent yerleşimini yıkarak yerleşen ve VIB tabakasını kuran halkın Doğu Anadolu -Transkafkasya kökenli bir halk olduğu ileri sürülmektedir. Yeniden bir köy görünümüne dönen yerleşimin bu tabakası koyu yüzlü açkılı mal buluntuları vermektedir. Kentte ortaya çıkan bu çanak çömlek geleneğinin kenti yıkıp yerleşen toplulukla bölgeye geldiği ileri sürülmektedir. Diğer yandan (Tepecik / Makaraz Höyük) Kalkolitik Çağ'ın sonuna tarihlenen tabakasında hem Karaz malı, hem Uruk malı, hem de İç Anadolu çanak çömleği buluntuları vermesi, Karaz Kültürü'nün bu bölgede doğduğu yönünde bir argüman olarak görülmektedir. Bütün bunlara karşın, bu kültürün kendine özgü ve son derece belirgin çanak çömlek türünün ele geçtiği en eski kazı Karaz Höyük kazılarıdır. Bu noktadan hareketle Türk bilim çevreleri, Karaz Kültürü adlandırmasında karar kılmıştır. Diğer yandan diğer adlandırmalar bu kültürün tüm niteliklerini ortaya koymaktan uzaktır. Fakat Erzurum çevresinde yapılan kazılarda ulaşılan buluntular bu kültürün en kuvvetli örneklerini vermektedir.
Diğer yandan belirli bir bölgedeki kültürün izlenen gelişme çizgisinde, belirli bir dönemde ortaya çıkan farklı kültür ögeleri dikkat çekici olmalıdır. Örneğin Suriye ve Filistin'de Erken Tunç Çağı III süresince yerel bir gelişim vermeyen ve yerel kültürel geleneğe dayanmayan, buna karşın gelişmiş biçimde ortaya çıkan Karaz Kültürü buluntuları, daha eski haliyle Doğu Anadolu'da ve Trans Kafkasya'da görülmektedir. Örneğin Kurt Bittel Hama tabakalanması ile ilgili çalışmasında "Bu tabakanın daha sonraki yığıntılarında … Hirbert Kerak diye adlandırdığımız cinsten bol çanak çömleğe rastlanır. Onlar burada hiç yoktan apansızın çıkagelmişlerdir ve yerli bir gelişimin malı olmadıkları besbellidir." diye yazmaktadır.
Karaz Kültürü'nün etnik kökeninin Hurri olduğu ve gerek kronolojik, gerekse de coğrafi olarak Yakındoğu prehistoryasının en büyük kültürlerinden biri olduğu kabul edilir.
Karaz Kültürü'nün ayırt edici, tanımlayıcı iki özelliği çanak çömleği ve mimarisidir. Kuzeydoğu Anadolu'da Geç Kalkolitik Çağ ve Erken Tunç Çağı'nın başlarında görülen bu kültür çevre bölgelere daha geç çağlarda yayılmıştır. Örneğin Kuzey Suriye ve Filistin'e erken Tunç Çağı – Orta Tunç Çağı geçiş evresinde ulaşmıştır. Doğu Anadolu'dan yayılma esas olarak iki ana güzergâh üzerinden olmuştur. Bir güzergâh, Kuzey Mezopotamya'ya civarı üzerinden, daha kapsamlı olan güzergâh ise Kuzey Suriye ve Filistin'e ise Elazığ - Malatya hattından olmuştu. Karaz Kültürü, kendine özgü çanak çömlek buluntularından tespit edilmektedir. Bu Karaz çanak çömleği Doğu Anadolu'da 'da görülmeye başlanmıştır ama, tam gelişkin şeklini Erken Tunç Çağı'nda almıştır. Bir yandan da erken Tunç Çağı ile Karaz Kültürü özdeşleşmiştir.
Çanak çömlek
Çağdaşı olan yerleşmelerde çömlekçi çarkı biliniyor ve kullanılıyor olmasına karşın Karaz çanak çömleği el yapımı olarak üretilmeye devam edilmiştir. Karaz çanak çömleği tek renkli (monokrom), astarlı ve açkılıdır. Süslemeler çizgilerden oluşur. Bu çizgiler genellikle spiral, paralel ya da kesişen çizgilerdir. Yiv, oluk ve kabartma teknikleriyle uygulanmış olurlar. Karaz seramiği çoğu kez "koyu yüzlü açkılı mal" tanımlamasıyla ifade edilir. Bu tanımlamayla bir yandan yüzey renginin koyu renk ya da kirli görünümde olduğu, diğer yandan da açkılı olmaları ifade edilmektedir. Açkı, Karaz çanak çömleğinin yayıldığı yer yerde görülen ortak özelliğidir hem de diğer çanak çömlekten ayırt ediği niteliğidir.
Mimari
Kazılarda çok net bir mimari ortaya çıkarılamadıysa da Karaz mimari geleneğinin ana hatlarını belirlemek mümkün olmuştur. Taş temel üzerine kerpiç duvarlarla, dik köşeli, bir ya da iki odalı inşa edilen bu yapılar yanında muhtemelen dini ritüellerde kullanılan ocaklar ortaya çıkarılmıştır. Kültürün yayıldığı diğer bölgelerde açığa çıkarılan dairesel planlı yapılar ise Hurri geleneksel mimarisini ifade etmektedir.
Dış bağlantılar
- Birkaç Karaz çanak çömleği fotoğrafı
- - Giorgi L. Kavtaradze
- - includes extensive discussion of Kura-Araxes metalworking
Kaynakça
- ^ SmartDefine
- ^ a b Veli Ünsal, Karaz Kültürünün Kuzey Sınırı 25 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı 16 (2006) – Sh.: 127
- ^ Murat Arık, Esik Kurganı, Buluntuları ve Kültür Tarihi Açısından Değerlendirilmesi 15 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Eskiçağ Tarihi Bilimdalı, Yüksek lisans tezi – Sh.: 7
- ^ Davut Yiğitbaş, Süleyman Can,Van Müzesi Buluntuları Işığında Van-Muş Bölgesinde Erken Tunç Çağı ve Karaz Kültürü 16 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt 5, Sayı 20 – Sh.: 275
- ^ a b c Veli Ünsal, M.Ö. III. Binde Kuzeydoğu Anadolu' 12 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 3, Sh.: 402
- ^ a b c Mehmet Kürşat Suküt, Prehistorik Dönemden Roma'nın Sonuna Kadar Aydıntepe – Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek lisans tezi Sh.: 19
- ^ Veli Ünsal, Karaz Kültürünün Kuzey Sınırı Sh.: 130
- ^ a b Veli Ünsal, M.Ö. III. Binde Kuzeydoğu Anadolu' Sh.: 399
- ^ "Erzurum Arkeoloji Müzesi". 16 Şubat 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2012.
- ^ M. Tamer Tarhan, Urartu Devleti'nin "Kuruluş" Evresi 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sh.: 78
- ^ Piotrovskii, B.B. (1962).“The Aeneolithic Culture of Trans-Caucasian in the Third Millennium B.C.”, VI. International Congress of Prehistoric and Protohistoric Sciences,Moscow, s. 7.; Krupnov, F.I. (1964). “The Most Archaic Culture of the Caucasus and the Caucasian Community”, Soviet Anthropology and Archaeology III, 31-42.; Lang, D.M. (1970). Armenia: Cradle of Civilization, London. s.70<o:p></o:p>
- ^ Savaş Harmankaya, Türkiye İlk Tunç Çağı Araştırmaları Üzerine Bir Değerlendirme 11 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – Sh.: 21
- ^ a b Betül Şenbak, Şiran ve Çevresi Höyük ve Kaya Mezarları 6 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı – Yüksek lisans tezi – Sh.: 16
- ^ Veli Ünsal, Karaz Kültürü ve Kuzeydoğu Anadolu 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Mehmet Kürşat Suküt, Sh.: 18
- ^ Kurt Bittel (1945). Ön Asya Tarih Öncesi Çağları-Mısır, Filistin, Suriye, Çev. H.Çambel, İstanbul, s.104
- ^ Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sh.: 276
- ^ a b c Veli Ünsal, M.Ö. III. Binde Kuzeydoğu Anadolu Sh.: 401
- ^ Halim Korucu, Kars'ta Erken Tunç Çağı ve Karaz Kültürü İzleri Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 2009 / 9 [1] 7 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – Sh.: 45
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karaz Kulturu Sovyet arkeolog Boris Kuftin in calismalarinda ortaya konulan ve Tunc Cagi boyunca Dogu Anadolu Bolgesi Transkafkasya Azerbaycan ve Kuzeybati Iran i icine alan bir yayilma gosteren kulturdur Karaz kulturuEvreBronz CagiCografi aralikGuney Kafkasya Dogu Anadolu Bolgesi Kuzey KafkasyaOnemli sitlerSengavit YerlesimiOnculSulaveri Somu kulturuArdilTrialeti kulturu Kuftin 1940 yilinda bu kulturu ilk olarak tanimlamis ve Kura Aras Kulturu olarak adlandirmistir Karaz Kulturu nun yayilma alani kuzeyde Kuzey Karadeniz Daglari Transkafkasya hattina doguda Iran daki Urmiye Golu ne batida Divrigi Kangal Malatya Elazig hattina guneyde ise Kahramanmaras Amik Ovasi Filistin hattina uzanmaktadir Gunumuzun siyasi yapilanisina gore ifade edilecek olursa Karaz Kulturu nun yayilma alani Gurcistan Ermenistan Azerbaycan Dogu Anadolu ve Kuzeybati Iran dir Adlandirma ve kokenFarkli arkeologlarin farkli bolgelerdeki arastirma ve kazilarindan ulastiklari yargilara bagli olarak Kultur un kokeni konusunda dolayisiyla adlandirmada farkli gorusler vardir Ornegin Kura Nehri ile Aras Nehri arasindaki kalan alanda kurganlarla temsil edilen bu kulture Kuftin Kura Aras Kulturu adini vermistir Diger yandan kokeninin Gurcistan oldugu yonunde gorusler ileri surulmustur Ilk olarak Erzurum yakinlarindaki Karaz Hoyuk canak comlek buluntulariyla tanimlanmis olan bu kultur kulturlerin ilk tespit edildikleri yer adiyla anilmasi seklindeki gelenege bagli olarak Karaz Kulturu olarak tanimlanmaktadir Turk arkeologlarina gore Kultur un en eski yerlesmeleri Dogu Anadolu da Erzurum ve cevresidir Bu bolgede Karaz Hoyuk Pulur Hoyuk Guzelova Hoyuk ve Sos Hoyuk ve Buyuktepe Hoyuk ilk Karaz yerlesmeleridir Turk arkeoloji yazininda baskin bicimde Karaz Kulturu olarak tanimlanan bu kultur farkli adlandirmalara da konu olur Bu adlandirmalar Erken Transkafkasya Kulturu Yanik Kulturu Hirbet Kerak Kulturu ve Dogu Anadolu nun Bakir Cagi Bet Yerah Trans Kafkasya nin Eneolitik Kulturu Ozellikle kazilarda ortaya cikarilan bazi buluntular da durumu tartismali hale getirmektedir Ornegin Arslantepe Hoyugu VIA tabakasindaki buyuk kent yerlesimini yikarak yerlesen ve VIB tabakasini kuran halkin Dogu Anadolu Transkafkasya kokenli bir halk oldugu ileri surulmektedir Yeniden bir koy gorunumune donen yerlesimin bu tabakasi koyu yuzlu ackili mal buluntulari vermektedir Kentte ortaya cikan bu canak comlek geleneginin kenti yikip yerlesen toplulukla bolgeye geldigi ileri surulmektedir Diger yandan Tepecik Makaraz Hoyuk Kalkolitik Cag in sonuna tarihlenen tabakasinda hem Karaz mali hem Uruk mali hem de Ic Anadolu canak comlegi buluntulari vermesi Karaz Kulturu nun bu bolgede dogdugu yonunde bir arguman olarak gorulmektedir Butun bunlara karsin bu kulturun kendine ozgu ve son derece belirgin canak comlek turunun ele gectigi en eski kazi Karaz Hoyuk kazilaridir Bu noktadan hareketle Turk bilim cevreleri Karaz Kulturu adlandirmasinda karar kilmistir Diger yandan diger adlandirmalar bu kulturun tum niteliklerini ortaya koymaktan uzaktir Fakat Erzurum cevresinde yapilan kazilarda ulasilan buluntular bu kulturun en kuvvetli orneklerini vermektedir Diger yandan belirli bir bolgedeki kulturun izlenen gelisme cizgisinde belirli bir donemde ortaya cikan farkli kultur ogeleri dikkat cekici olmalidir Ornegin Suriye ve Filistin de Erken Tunc Cagi III suresince yerel bir gelisim vermeyen ve yerel kulturel gelenege dayanmayan buna karsin gelismis bicimde ortaya cikan Karaz Kulturu buluntulari daha eski haliyle Dogu Anadolu da ve Trans Kafkasya da gorulmektedir Ornegin Kurt Bittel Hama tabakalanmasi ile ilgili calismasinda Bu tabakanin daha sonraki yigintilarinda Hirbert Kerak diye adlandirdigimiz cinsten bol canak comlege rastlanir Onlar burada hic yoktan apansizin cikagelmislerdir ve yerli bir gelisimin mali olmadiklari besbellidir diye yazmaktadir Karaz Kulturu nun etnik kokeninin Hurri oldugu ve gerek kronolojik gerekse de cografi olarak Yakindogu prehistoryasinin en buyuk kulturlerinden biri oldugu kabul edilir Karaz Kulturu nun ayirt edici tanimlayici iki ozelligi canak comlegi ve mimarisidir Kuzeydogu Anadolu da Gec Kalkolitik Cag ve Erken Tunc Cagi nin baslarinda gorulen bu kultur cevre bolgelere daha gec caglarda yayilmistir Ornegin Kuzey Suriye ve Filistin e erken Tunc Cagi Orta Tunc Cagi gecis evresinde ulasmistir Dogu Anadolu dan yayilma esas olarak iki ana guzergah uzerinden olmustur Bir guzergah Kuzey Mezopotamya ya civari uzerinden daha kapsamli olan guzergah ise Kuzey Suriye ve Filistin e ise Elazig Malatya hattindan olmustu Karaz Kulturu kendine ozgu canak comlek buluntularindan tespit edilmektedir Bu Karaz canak comlegi Dogu Anadolu da da gorulmeye baslanmistir ama tam geliskin seklini Erken Tunc Cagi nda almistir Bir yandan da erken Tunc Cagi ile Karaz Kulturu ozdeslesmistir Canak comlekCagdasi olan yerlesmelerde comlekci carki biliniyor ve kullaniliyor olmasina karsin Karaz canak comlegi el yapimi olarak uretilmeye devam edilmistir Karaz canak comlegi tek renkli monokrom astarli ve ackilidir Suslemeler cizgilerden olusur Bu cizgiler genellikle spiral paralel ya da kesisen cizgilerdir Yiv oluk ve kabartma teknikleriyle uygulanmis olurlar Karaz seramigi cogu kez koyu yuzlu ackili mal tanimlamasiyla ifade edilir Bu tanimlamayla bir yandan yuzey renginin koyu renk ya da kirli gorunumde oldugu diger yandan da ackili olmalari ifade edilmektedir Acki Karaz canak comleginin yayildigi yer yerde gorulen ortak ozelligidir hem de diger canak comlekten ayirt edigi niteligidir MimariKazilarda cok net bir mimari ortaya cikarilamadiysa da Karaz mimari geleneginin ana hatlarini belirlemek mumkun olmustur Tas temel uzerine kerpic duvarlarla dik koseli bir ya da iki odali insa edilen bu yapilar yaninda muhtemelen dini rituellerde kullanilan ocaklar ortaya cikarilmistir Kulturun yayildigi diger bolgelerde aciga cikarilan dairesel planli yapilar ise Hurri geleneksel mimarisini ifade etmektedir Dis baglantilarBirkac Karaz canak comlegi fotografi Giorgi L Kavtaradze includes extensive discussion of Kura Araxes metalworkingKaynakca SmartDefine a b Veli Unsal Karaz Kulturunun Kuzey Siniri 25 Mayis 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Guzel Sanatlar Enstitusu Dergisi Sayi 16 2006 Sh 127 Murat Arik Esik Kurgani Buluntulari ve Kultur Tarihi Acisindan Degerlendirilmesi 15 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tarih Anabilim Dali Eskicag Tarihi Bilimdali Yuksek lisans tezi Sh 7 Davut Yigitbas Suleyman Can Van Muzesi Buluntulari Isiginda Van Mus Bolgesinde Erken Tunc Cagi ve Karaz Kulturu 16 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Uluslararasi Sosyal Arastirmalar Dergisi Cilt 5 Sayi 20 Sh 275 a b c Veli Unsal M O III Binde Kuzeydogu Anadolu 12 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Uluslararasi Sosyal Arastirmalar Dergisi Sayi 3 Sh 402 a b c Mehmet Kursat Sukut Prehistorik Donemden Roma nin Sonuna Kadar Aydintepe Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tarih Anabilim Dali Yuksek lisans tezi Sh 19 Veli Unsal Karaz Kulturunun Kuzey Siniri Sh 130 a b Veli Unsal M O III Binde Kuzeydogu Anadolu Sh 399 Erzurum Arkeoloji Muzesi 16 Subat 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Temmuz 2012 M Tamer Tarhan Urartu Devleti nin Kurulus Evresi 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 78 Piotrovskii B B 1962 The Aeneolithic Culture of Trans Caucasian in the Third Millennium B C VI International Congress of Prehistoric and Protohistoric Sciences Moscow s 7 Krupnov F I 1964 The Most Archaic Culture of the Caucasus and the Caucasian Community Soviet Anthropology and Archaeology III 31 42 Lang D M 1970 Armenia Cradle of Civilization London s 70 lt o p gt lt o p gt Savas Harmankaya Turkiye Ilk Tunc Cagi Arastirmalari Uzerine Bir Degerlendirme 11 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 21 a b Betul Senbak Siran ve Cevresi Hoyuk ve Kaya Mezarlari 6 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tarih Anabilim Dali Yuksek lisans tezi Sh 16 Veli Unsal Karaz Kulturu ve Kuzeydogu Anadolu 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mehmet Kursat Sukut Sh 18 Kurt Bittel 1945 On Asya Tarih Oncesi Caglari Misir Filistin Suriye Cev H Cambel Istanbul s 104 Uluslararasi Sosyal Arastirmalar Dergisi Sh 276 a b c Veli Unsal M O III Binde Kuzeydogu Anadolu Sh 401 Halim Korucu Kars ta Erken Tunc Cagi ve Karaz Kulturu Izleri Turk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 2009 9 1 7 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 45