Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Urmiye Gölü (Farsça: دریاچه ارومیه, Güney Azerice: اۇرمۇ گؤلۆ "Urmo gölü"), İran'ın kuzeybatısında, Batı Azerbaycan Eyaleti ile Doğu Azerbaycan Eyaleti arasında bulunan tektonik oluşumlu tuz gölü.
| Urmiye Gölü دریاچه ارومیه (Farsça) | |
|---|---|
 UrmiyeGölü'nün uydu görüntüsü (1984) | |
 | |
| Havza | |
| Konum | Batı Azerbaycan ve Doğu Azerbaycan, İran |
| Koordinatlar | 37°39′43″K 45°24′18″D / 37.66194°K 45.40500°D |
| Ada(lar) | 102 |
| Yerleşim(ler) (sahil) | Urmiye |
| Genel bilgiler | |
| Akarsu (giden) | Kapalı havza |
| Göl türü | Tuz gölü |
| Uzunluk | 140 km (87 mi) |
| Genişlik | 55 km (34 mi) |
| Yüzölçümü | 5.200 km2 (2.000 sq mi) |
| Ortalama derinlik | 5 m (16 ft) |
| En derin noktası | 16 m (52 ft) |
| Yüzey rakımı | 1.280 m (4.200 ft) |
| Wikimedia Commons | |
  Urmiye Gölü (Asya)  Urmiye Gölü (İran) | |
Fiziki özellikleri
İran'ın en büyük gölüdür, aynı zamanda Dünya'nın en büyük ikinci tuz gölüdür. Göl 5,200 km² yüz ölçümüne sahip olup en derin yeri yaklaşık 16 metredir. K-G uzunluğu 140 km, doğu- batı genişliği 55 km'dir. Göl içinde seviye durumuna göre 80 ile 100'den fazla ada bulunur. Havza büyüklüğü 52.209 km² olan göl, bu alanın sularını toplar. Dışarı akışı olmayan göl kapalı havzalıdır. Adaların birinde (Şahı Adası) Cengiz Han'ın torunu Hülagû Han'ın kabri vardır.Tebriz gölün kıyısındaki en büyük yerleşim yeridir.
Göl kuzey-güney yönünde uzanan doğrultu atımlı fayın oluşturduğu tektonik çukurlukta yer alır. Urmiye Gölü ile Van Gölü'nün su toplama havzalarını birbirinden ayıran su bölümü çizgisi Türkiye-İran sınırını oluşturur.
Gölde normal tuzluluk 130-160 gr/lt iken, suların azalması ile birlikte 330 gr/lt düzeyine çıkmıştır. Bu oran deniz tuzluluğunun sekiz katıdır.
Göl çevresi Hazar Gölünün ılıman etkisini engelleyen yüksek dağlarla çevrilidir. Deniz etkisine kapalı alanda Karasal iklim etkilidir. Sıcaklık farkı fazladır. Sıcaklıklar -20 ile 40C arasında değişir. Çoğunluğu ilkbahar (%42) ve kışın(%36) düşen yağış miktarı 327 mm'dir.
Göle 7 adet mevsimlik, 14 adet sürekli, toplan 21 akarsu, 39 su kanalı ulaşır. Acıçay, Sofi Çayı, Azerşehr Çayı, Merdiçay göle dökülen önemli akarsulardır. Zerrineh Nehri, Simineh Nehri, Godar Deresi, Zola Deresi, Nazlı Çay, Baranduz, Zola, Berdsur çayları da göle dökülür.
Doğal hayat
Göçmen kuşlara kışlak olan göl çevresinde endemik canlılar da yaşar. Çevrede 200 kuş türü kayıt altına alınmıştır. Suda fazla bir canlı yaşamaz, kuşların beslenmesinde önemli olan Artemia bulunmaktadır. Flamingo, pelikan, spatula, ibiş, leylek ve martı gölde yaşayan kuş türleridir. 41 sürüngen, 7 amfibi alanda yaşam sürmektedir.
Urmiye Gölü, 1975'te Ramsar alanı, 1976 yılında ise UNESCO listesine eklenmiştir.
Gölün küçülmesi
Urmiye Gölü uzun zamandır küçülmektedir. Yılda yaklaşık 0.6m ile 1m arasında buharlaşma olmaktadır. İran yağışın yetersiz buharlaşmanın güçlü olduğu bir iklime sahiptir. Türkiye'ye bir yılda düşen ortalama yağış 642 mm iken İran'a 252 mm yağış düşer. Düşen yağışın %71'i buharlaşma ile kaybedilir. Yağışların azaldığı dönemlerde yeraltı suları yoğun olarak kullanılmıştır. Su kıtlığının oluştuğu zamanlarda göl yüzeylerinde küçülme meydana gelmiştir. 1975-2011 yılları arasında göl yüzeyi 7 m alçamıştır. Sadece Urmiye Gölü değil, Tashak, Bakhtegan, Parishan ve bazı küçük göller küçülmeye başlamıştır.
Göl sularının çekilmesinin sebepleri şu şekilde sıralanmaktadır: %65 iklim değişimi, %25 barajlar ve göle gelen suların kullanılması, %10 yağış miktarının azalması. Çevre halkı göle dökülen ırmaklara yapılan 25 barajın kurumanın esas sebebi olduğuna inanmaktadır.
Göl sularının çekilerek tuzlu alanların ortaya çıkması çevre halkında endişeye sebep olmuştur. Özellikle yakın bir mesafede Aral Gölü gibi bir örneğin bulunması tehdidi daha belirgin bir hale getirmektedir. Göl çevresinde yaşayan 13 milyon insan ve sekiz kentten altısı kuraklıktan önemli ölçüde etkilenecektir. 2011 Ağustos ve Eylül aylarında Urmiye ve Tebriz'de önemli gösteriler yapılmıştır. Çöle dönen göl tabanından biriken 8 milyar tuzun fırtınalarla, 500 km çaplı alanda etkili olmasından endişe edilmektedir. Bu durumda Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan ve Irak'ta tarım ve şehirler olumsuz etkilenecektir.
Urmiye Gölü tarihi zamanlarda seviye değişimleri yaşamıştır. Günümüzde 1276 m olan denizden yükseltisi, son 200 yılda sürekli düşmektedir. Göl Pleistosen zamanı boyunca dört kez seviye değişimi geçirmiştir. Göl seviyeleri; 1410 m, 1385 m, 1360–1380 m, 1280 m yüksekliklerinde bulunmuştur.
Kurtarma çalışmaları
İran yönetimi önceleri gölün küçülmesini 500 yılda bir gerçekleşen doğal bir olay olarak görmüştür. Yapılacak yatırımların gereksiz bulunmuştur. Kuraklığın ilerlemesiyle önlemler tartışılmaya başlanmıştır.
Öncelikle Aras Nehri'nden kullanım hakkını 500 km'lik boru hattıyla göle yönlendirmeyi planladılar. Türkiye'den doğan Aras Nehri Ermenistan-İran sınırını oluşturmaktadır. İki ülkeninde sınırda suyun %50'sini kullanma hakkı vardır. Bu suyun yetmeyeceği anlaşılınca Kürdistan Eyaleti'nden de su transferi planlandı. Göle dökülen nehirler üzerinde yapılmakta olan 80 baraj inşaatı durdurulma kararı alındı. Tarımsal sulama tekniklerinin iyileştirilmesi ve su israfının azaltılması projelendirildi.
Gölün yeniden canlandırılması amacıyla Van Gölü'nde veya Gürcistan'dan su taşınması gündeme alınmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c AKARi İrfan (2011). (PDF). ÇOK ZAMANLI UYDU GÖRÜNTÜLERİ KULLANILARAK ACIGÖL (TÜRKİYE)-URMİYE (İRAN) GÖLLERİNDE SU YÜZEYİ DEĞİŞİMLERİ VE YAKIN ÇEVRESİNDE ARAZİ KULLANIMININ BELİRLENMESİ. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2015.
- ^ . dsi.gov.tr. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2015.
- ^ a b MADEN, Tuğba Evrim (Aralık 2013). "İran'ın Urmiye Gölü Sorunu" (PDF). orsam.org.tr. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Eylül 2015.
- ^ Yalçın BAYER. "İran Türkleri ayaklandı". hurriyet.com.tr. Erişim tarihi: 16 Eylül 2015.
- ^ İLHAN, Akgün (18 Mart 2013). . politikekoloji.org. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2015.
- ^ "İran Van Gölü'nden su taşıyacak". haber7.com. 15 Eylül 2015. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Eylül 2015.
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Urmiye Golu Farsca دریاچه ارومیه Guney Azerice اۇرمۇ گؤلۆ Urmo golu Iran in kuzeybatisinda Bati Azerbaycan Eyaleti ile Dogu Azerbaycan Eyaleti arasinda bulunan tektonik olusumlu tuz golu Urmiye Golu دریاچه ارومیه Farsca UrmiyeGolu nun uydu goruntusu 1984 HavzaKonumBati Azerbaycan ve Dogu Azerbaycan IranKoordinatlar37 39 43 K 45 24 18 D 37 66194 K 45 40500 D 37 66194 45 40500Ada lar 102Yerlesim ler sahil UrmiyeGenel bilgilerAkarsu giden Kapali havzaGol turuTuz goluUzunluk140 km 87 mi Genislik55 km 34 mi Yuzolcumu5 200 km2 2 000 sq mi Ortalama derinlik5 m 16 ft En derin noktasi16 m 52 ft Yuzey rakimi1 280 m 4 200 ft Wikimedia CommonsUrmiye Golu Asya Asya haritasinda gosterUrmiye Golu Iran Iran haritasinda goster source source source source source source source source source source Urmiye Golu nun su seviyesindeki degismeFiziki ozellikleriIran in en buyuk goludur ayni zamanda Dunya nin en buyuk ikinci tuz goludur Gol 5 200 km yuz olcumune sahip olup en derin yeri yaklasik 16 metredir K G uzunlugu 140 km dogu bati genisligi 55 km dir Gol icinde seviye durumuna gore 80 ile 100 den fazla ada bulunur Havza buyuklugu 52 209 km olan gol bu alanin sularini toplar Disari akisi olmayan gol kapali havzalidir Adalarin birinde Sahi Adasi Cengiz Han in torunu Hulagu Han in kabri vardir Tebriz golun kiyisindaki en buyuk yerlesim yeridir Gol kuzey guney yonunde uzanan dogrultu atimli fayin olusturdugu tektonik cukurlukta yer alir Urmiye Golu ile Van Golu nun su toplama havzalarini birbirinden ayiran su bolumu cizgisi Turkiye Iran sinirini olusturur Golde normal tuzluluk 130 160 gr lt iken sularin azalmasi ile birlikte 330 gr lt duzeyine cikmistir Bu oran deniz tuzlulugunun sekiz katidir Gol cevresi Hazar Golunun iliman etkisini engelleyen yuksek daglarla cevrilidir Deniz etkisine kapali alanda Karasal iklim etkilidir Sicaklik farki fazladir Sicakliklar 20 ile 40C arasinda degisir Cogunlugu ilkbahar 42 ve kisin 36 dusen yagis miktari 327 mm dir Gole 7 adet mevsimlik 14 adet surekli toplan 21 akarsu 39 su kanali ulasir Acicay Sofi Cayi Azersehr Cayi Merdicay gole dokulen onemli akarsulardir Zerrineh Nehri Simineh Nehri Godar Deresi Zola Deresi Nazli Cay Baranduz Zola Berdsur caylari da gole dokulur Dogal hayatGocmen kuslara kislak olan gol cevresinde endemik canlilar da yasar Cevrede 200 kus turu kayit altina alinmistir Suda fazla bir canli yasamaz kuslarin beslenmesinde onemli olan Artemia bulunmaktadir Flamingo pelikan spatula ibis leylek ve marti golde yasayan kus turleridir 41 surungen 7 amfibi alanda yasam surmektedir Urmiye Golu 1975 te Ramsar alani 1976 yilinda ise UNESCO listesine eklenmistir Golun kuculmesiUrmiye Golu nun kuculmesi 1984 2014 araligi Urmiye Golu uzun zamandir kuculmektedir Yilda yaklasik 0 6m ile 1m arasinda buharlasma olmaktadir Iran yagisin yetersiz buharlasmanin guclu oldugu bir iklime sahiptir Turkiye ye bir yilda dusen ortalama yagis 642 mm iken Iran a 252 mm yagis duser Dusen yagisin 71 i buharlasma ile kaybedilir Yagislarin azaldigi donemlerde yeralti sulari yogun olarak kullanilmistir Su kitliginin olustugu zamanlarda gol yuzeylerinde kuculme meydana gelmistir 1975 2011 yillari arasinda gol yuzeyi 7 m alcamistir Sadece Urmiye Golu degil Tashak Bakhtegan Parishan ve bazi kucuk goller kuculmeye baslamistir Gol sularinin cekilmesinin sebepleri su sekilde siralanmaktadir 65 iklim degisimi 25 barajlar ve gole gelen sularin kullanilmasi 10 yagis miktarinin azalmasi Cevre halki gole dokulen irmaklara yapilan 25 barajin kurumanin esas sebebi olduguna inanmaktadir Gol sularinin cekilerek tuzlu alanlarin ortaya cikmasi cevre halkinda endiseye sebep olmustur Ozellikle yakin bir mesafede Aral Golu gibi bir ornegin bulunmasi tehdidi daha belirgin bir hale getirmektedir Gol cevresinde yasayan 13 milyon insan ve sekiz kentten altisi kurakliktan onemli olcude etkilenecektir 2011 Agustos ve Eylul aylarinda Urmiye ve Tebriz de onemli gosteriler yapilmistir Cole donen gol tabanindan biriken 8 milyar tuzun firtinalarla 500 km capli alanda etkili olmasindan endise edilmektedir Bu durumda Turkiye Ermenistan Azerbaycan ve Irak ta tarim ve sehirler olumsuz etkilenecektir Urmiye Golu tarihi zamanlarda seviye degisimleri yasamistir Gunumuzde 1276 m olan denizden yukseltisi son 200 yilda surekli dusmektedir Gol Pleistosen zamani boyunca dort kez seviye degisimi gecirmistir Gol seviyeleri 1410 m 1385 m 1360 1380 m 1280 m yuksekliklerinde bulunmustur Kurtarma calismalariIran yonetimi onceleri golun kuculmesini 500 yilda bir gerceklesen dogal bir olay olarak gormustur Yapilacak yatirimlarin gereksiz bulunmustur Kurakligin ilerlemesiyle onlemler tartisilmaya baslanmistir Oncelikle Aras Nehri nden kullanim hakkini 500 km lik boru hattiyla gole yonlendirmeyi planladilar Turkiye den dogan Aras Nehri Ermenistan Iran sinirini olusturmaktadir Iki ulkeninde sinirda suyun 50 sini kullanma hakki vardir Bu suyun yetmeyecegi anlasilinca Kurdistan Eyaleti nden de su transferi planlandi Gole dokulen nehirler uzerinde yapilmakta olan 80 baraj insaati durdurulma karari alindi Tarimsal sulama tekniklerinin iyilestirilmesi ve su israfinin azaltilmasi projelendirildi Golun yeniden canlandirilmasi amaciyla Van Golu nde veya Gurcistan dan su tasinmasi gundeme alinmistir Ayrica bakinizOlusumlarina gore Turkiye nin golleri listesi Turkiye deki gollerKaynakca a b c AKARi Irfan 2011 PDF COK ZAMANLI UYDU GORUNTULERI KULLANILARAK ACIGOL TURKIYE URMIYE IRAN GOLLERINDE SU YUZEYI DEGISIMLERI VE YAKIN CEVRESINDE ARAZI KULLANIMININ BELIRLENMESI 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Eylul 2015 dsi gov tr 3 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Eylul 2015 a b MADEN Tugba Evrim Aralik 2013 Iran in Urmiye Golu Sorunu PDF orsam org tr 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Eylul 2015 Yalcin BAYER Iran Turkleri ayaklandi hurriyet com tr Erisim tarihi 16 Eylul 2015 ILHAN Akgun 18 Mart 2013 politikekoloji org 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Eylul 2015 Iran Van Golu nden su tasiyacak haber7 com 15 Eylul 2015 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Eylul 2015 Dis baglantilar