Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kataklizmik değişen yıldız (CV), kütle kazanan bir dejenere yıldız (beyaz cüce) ve ona kütle veren büyük bir yoldaştan oluşan yarı ayrık çift sistemlerdir.
Dev yıldızın Roche lobundan yüksek açısal momentumlu madde dejenere yıldıza doğru akar ve dejenere yıldızın çevresinde bir disk oluşturur. Yoldaş yıldız her zaman değil ama çoğunlukla anakol yakınında veya üzerinde olan geç tip bir yıldız olabilir. Ayrıca yoldaşın dev bir yıldız veya beyaz cüce olduğu durumları da vardır. Çiftin tamamı bizim Güneş sistemi büyüklüğünde bir sistem içine sığabilir.
Bu tür sistemlerde, dev yıldızdan transfer edilen kütle beyaz cüceyi çevrileyen diskin dış kenarlarındaki madde ile çarpışarak bu noktalarda parlak lekeler meydana getirir ve bu lekeler ışık eğrisinde yörüngenin belli evrelerinde parlaklık artışı olarak gözlenir. Genelde lekeler göreceli olarak durgun dış diske göre daha sıcaktırlar (1500 – 4000 °K). Parlak lekeler yüksek kütle akımı durumlarında pek fazla belirgin değildirler. Genel olarak Kataklizmik Değişenlerin her birinin farklı bir karakteristik patlama morfolojisi vardır. Kataklizmik Değişenlerin birçoğunda, beyaz cüce termonükleer bir süreç meydana getirecek kadar kütle biriktirdiğinde patlama meydana gelir. Onun için her türün kendine özgü bir davranışı vardır ve bunlar tek tek incelenmelidir
Yapılan çalışmalar
Kataklizmik Değişenler üzerinde yapılan araştırmalar, onların davranış, yapı ve transfer edilen kütlenin evrimi ile ilgili türlü araştırmaların bir bütünüdür. Bunlardan bazıları maddeler halinde şöyle özetlenebilir:
- 1) Madde yığılmasının ışık eğrileri üzerindeki doğasının incelenmesi, küçük kütleli nötron yıldızları ve X-ışını çiftlerinde olduğu gibi kısa süreli patlamalar hakkında birçok ipucu verirler.
- 2) Kütle transferi ile yığılma diskinin fiziğini çalışmak için Kataklizmik Değişenler en pratik cisimlerdir. Çünkü diskler, yeryüzünden daha az ulaşılabilir nötron yıldızı çiftlerine zıt olarak daha kolay incelenebilir. Ayrıca diskin spektrumundan, kütle akım hızının bir fonksiyonu olarak disklerin evrimi üzerinde modellere ulaşılabilir. Diskler, kendisinden gezegenlerin türediği erken Güneş nebulasının oluşumunda da önemli bir rol oynamaktadır.
- 3) Kataklizmik Değişenlerin çeşitli patlama türleri vardır. Bu çeşitli patlamalar, dev kırmızı yıldızlardan transfer edilen kütle kararsızlıkları ve diskte var olan kararsızlıklardan kaynaklanır. Bu patlamalar ise bize yeni araştırma olanakları verir.
- 4) Kataklizmik Değişenlerde oluşan patlamalar ya da yüksek hızlı rüzgârlar biçimindeki radyal dış akışlar, çizgisel ivmeli rüzgâr teorilerini araştırılmasında bir laboratuvar görevi yapar.
- 5) Kataklizmik Değişenler, beyaz cüce yapısını belirlemede de iyi bir kaynak durumundadır.
- 6) Kataklizmik Değişenler, düşük ışıma güçlü X–ışın kaynaklarının tespitleri için bir canlılık kazandırmaktadırlar.
- 7) Kataklizmik Değişenlerin, patlamaları ve manyetik alanlarından dolayı bunlar bize birçok ipuçları sağlamıştır. Manyetik alan varlığının gelişme süreci üzerindeki etkisini gözden geçirmek için iyi bir araç durumundadır.
- 8) Nova patlamalarından önce beyaz cücelerin evrimsel geçmişleri hakkında da birçok bilgiyi bize kazandırırlar. Bunun yanında Kataklizmik Değişenler nova patlamaları için bir çalışma zemini olarak bilinmektedirler.
Gözlemsel ya da teorik yollarla elde edilmiş olan bu bilgiler daha da sıralanabilir. Robinson (1976) ve Warner (1976) 'ın yüksek enerji araştırmaları Kataklizmik Değişenler için o denli bilgi ortaya koydu ki, 1980'lerde manyetik Kataklizmik Değişenlerin keşfi ve çeşitli disk kararsızlığı modelleri gelişmesine neden oldu. İnceleme alanların çok gelişmesinden dolayı, araştırmalar doğal olarak Kataklizmik Değişenlerin daha özel davranışları üzerinde yoğunlaştı.
Kataklizmik değişenlerin modeli
Çift sistemin, iki bileşeni arasındaki mesafe yeterince küçük olursa (büyük yoldaşın çapından küçük olursa) kütleçekim kuvvetinin ürettiği çok büyük gel-git kuvveti oluşur. Ayrıca iki yıldızın yüksek yörüngesel hızlarından dolayı önemli merkezkaç kuvvetlerine sahiptirler. İki yıldızın birbirine yaklaşımı ise sınırlıdır, yani iki yıldız arasındaki mesafe limitlidir. Bu limitin aşılması durumunda, normal koşullar altında büyük bileşenin L1 Lagrange noktası civarında beyaz cüceye kütle akımı başlar. Transfer edilen kütle yüksek açısal momentumlu olup, yoğun yıldızı çevreleyen disk civarında toplanır. Diskin kütle toplamasından dolayı buna yığılma diski denir. Transfer edilen kütle, yığılma diskinin en dış tabakalarına akar ve parlak sıcak lekenin oluşmasına neden olur.
Dev yoldaş yıldızdan transfer edilen kütle oranına bağlı olarak, sıcak lekenin parlaklığı belirli zaman aralıklarında yavaşça azalabilir ya da sabit kalır. Yoldaş yıldızdan transfer edilen kütle oranı genelde sabittir, fakat bu transfer edilen maddenin disk boyunca dağılımı homojen değildir. Kütle transferi çok yüksek ya da çok düşük olur ise, disk sadece o zaman kararlı bir denge durumunda olabilir; orta değerlerde ise disk her iki denge durumu arasında hızlı değişimler yapmaya zorlanır. Kataklizmik Değişenlerde kuvvetli ve zayıf X-ışını salma durumlarına göre iki kütle akım geometrisi üretilmiştir. Birinci halde X-ışını, disk ile dejenere yıldız arasında salınır. Hızlı yörüngesel dönme hareketleri nedeniyle transfer edilen kütle disk tabakalarında aşırı dağılmaya zorlanır ve sonuç olarak bu tabakalar arasında X–ışını üretimi olur. İkinci halde, maddenin dejenere yıldız üzerine hızlı akması maddeye bir kinetik enerji kazandırır. Bu kinetik enerjinin disk tabakalarının yüzeyinde serbest kalmasıyla güçlü şoklar oluşur ve X–ışını salınır . Her iki tip modelde kuvvetli ve zayıf X–ışını verme durumu tamamen madde akımının çeşitliliğine ve miktarına göre değişecektir.
Disk Yapısının Özellikleri
Kataklizmik Değişenlerde beyaz cüceyi çevreleyen disk oluşumuna dair elimizdeki deneysel kanıtlar en önemli verilerden biridir. Kararlı durum disk teorisi, dev yıldızdan kütle transferi ile beyaz cüceyi çevreleyen disk oluşum varsayımına dayanır. Bu oluşan diskler α diye adlandırılır. Çünkü momentum transfer verimliliği α parametresi tarafından tayin edilir. Bu da şöyle bulunur:
![image]()
ile hesaplanır. Burada yer alan:- V: Etkin viskozite
- CS: Disklerdeki ses hızı
- H: Diskin yarı genişliği olarak bilinirler.
Diskin sıcaklığı α'ya bağlı değildir ama zaman ölçekli kütle transfer olgusu α'ya bağlıdır. Efektif disk sıcaklığı ise şöyle bulunabilir:
![image]()
WD)-3/4![image]()
WD![image]()
1/2]1/4 ile hesaplanır. Burada yer alan:- T*: Diskin maksimum sıcaklığı
- RWD: Beyaz cücenin yarıçapı
- T(R): Diskin R yarıçap değerindeki sıcaklığı olarak tanımlıdır.
Kataklizmik Değişenler çift yıldız sistemleri olduklarından, bunlar yörüngenin belli evreleri ve konumları için birbirlerini örtebilir, yani bir tutulma oluşturabilirler. Kataklizmik Değişenlerin birçok tutulmalarından diskin iki boyutlu görüntüsünü elde etmek mümkün olmuştur. Ayrıca yığılma diskinin yüzey parlaklık özelliklerinin çıkarılmasını sağlamıştır. Disk kararsızlık modeline göre, patlama en dış diskte başlar ve ilk olarak en dış diskte bir parlama oluşur. Patlamanın başlangıcında disk daha küçük yarıçaplara düşer. Kütle transfer yoğunluğu (madde akım oranı) artıkça disk yeni bir denge yarıçapına doğru genişlemeye başlamaktadır.
Kataklizmik değişenlerin sınıflandırılması
Antik çağ'dan bu yana yıldızlar, mitolojik kişiler veya hayvanlarla özdeşleştirilen biçiminde sınıflandırılmışlardır. Aslında genel anlamıyla sınıflama bir kümeyi herhangi bir parametreye göre gruplandırmaktır. Yıldızlara ilişkin sınıflama, onların parlaklık, tayf türü, kimyasal bileşim, sıcaklık, dönem ve ışık eğrileri gibi parametrelerin incelenmesiyle yapılan bir çalışmadır. Birçok yıldız için yapılan sınıflama çalışmaları olduğu gibi, değişen yıldızlar için de bir sınıflama çalışması vardır. Bu sınıflama değişimin nedenine göre yapılan bir çalışmadır ve bu çalışma değişen yıldızların iki büyük gruba ayrıldığını göstermiştir. Bunlar:
- 1- İçten Değişenler
- 2- Geometrik Değişenler
- Değişen yıldızlar, parlaklığında düzenli ya da düzensiz bir değişim gösterirler. Geometrik Değişenlerde değişim, örtme ve örtülme olaylarından dolayı olmaktadır. İçten değişenlerdeki değişimin nedeni sıcaklık, yoğunluk ve basınçtaki bir değişmenin olmasıdır. İçten Değişenler ise kendi içinde iki alt sınıfa ayrılırlar:
- a) Pulsasyon Yapan Değişen yıldızlar
- b) Patlayan Değişen yıldızlar
- Pulsasyon yapanlar, parlaklıklarında oldukça düzenli bir değişim gösterirler. Karşıt olarak ise Patlayan Değişenler çok az düzenli değişim gösterirler; parlaklık ani bir şekilde artar (novalar gibi) veya azalır (R Coronae Borealis tipleri gibi).
1960'lı yıllarda Patlayan Değişen yıldızlara yeni bir alt sınıf daha eklendi. Bu sınıf Kataklizmik Değişen Yıldızlar olarak adlandırıldı. Bunların ışık eğrileri, dönem, renk (sıcaklık), patlama davranışları ve diğer bazı parametre öğeleri incelendiğinde çeşitli alt sınıfları keşfedildi.
Sınıflandırma
U Geminorum yıldızları veya cüce novalar, birbirini etkileyen çift yıldız sistemleridir.
| |||||||
| Kutuplar |
| ||||||
| VY Sculptoris | Bunlar aynı zamanda zıt cüce novalar olarak da bilinirler. Bu sistemler UX UMa sistemlerine benzerler. Ayrıca bu tür sistemlerde zaman zaman parlaklığında bir azalma görülür ve bu durumları aylarca sürer. | ||||||
| AM Canum Venaticorum | Bu sistemler genelde kimyasal bileşiminde Hidrojen içermezler ve tahminen iki beyaz cüceden oluşan çift sistemlerdir. | ||||||
Kataklizmik değişenlerin kataloglanması
1600'ün üzerinde bilinen CV sistemi vardır.
Kataklizmik değişenlerin keşfi
İlk değişen yıldızın 13 Ağustos 1596'da İtalyan Fabricius tarafından keşfedilmesinden sonra, günümüze kadar geçen zaman içinde birçok değişen yıldız türü keşfedilmiştir. Bunlardan biri de Kataklizmik Değişen yıldızlardır, yani ani patlayan yıldızlardır. 1960'ta ilk cüce nova’nın keşfi ile başlayan bu tür yıldızların tarihi, birçok araştırma alanı için bir laboratuvar niteliği taşır. Birçok araştırmacı bu sistemlerin evrimi ile ilgili birçok bilgiye ulaşılmasında katkıda bulunmuşlardır. Örneğin; madde yığılmaları üzerinde yapılan çalışmalar, disk fiziği, nötron yıldızları, beyaz cüceler, X–ışını çiftleri için yapılan çalışmalar, yıldızlarda manyetik alanların varlığı ve nova patlamaları ile ilgili araştırmalar bu tür değişen yıldızların ne derece önemli olduklarını göstermektedir.
1960'ta Gaposchkins, U Geminorum'un sürekli patlama davranışını incelediğinde bunun farklı bir değişen yıldız olduğunu keşfetti. O tarihten bu yana U Geminorum gibi yakın çift sistemlerde, dev yoldaş yıldızdan madde akımları ile kütle kazanan beyaz cüceli sistemler "Kataklizmik Değişenler" olarak bilinir. İlk cüce nova olan U Geminorum'un 1855'te keşfedilmesine rağmen, kütle transferi sonucu beyaz cücenin etrafına toplanan maddenin bir disk oluşturması konusunda bir yüzyıl kadar hiç çalışılmamıştır. Kraft, 1990'da, 1950 – 1965 yılları arasında gökbilim gözlemleri ve teorik fizikçilerin ortaya çıkardığı verilerden yararlanarak bu tür yıldızlar için modern bir taslak oluşturdu.
Notlar
- ^ İkili bir sistemin Roche Lobunun her iki parçası, her yıldızın uyguladığı çekim etkisinin paylaşım bölgesini gösterir.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- The Catalog and Atlas of Cataclysmic Variables16 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- TPP/CVcat - a catalogue of Cataclysmic Variable Stars6 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- RKcat (Ritter and Kolb), 7th edition28 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- CVNet, a web site and community for CV enthusiasts and researchers[] - features announcements of new discoveries
- A Beginner's Guide to Cataclysmic Variables5 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - features a very good categorisation of the different classes of stars
- Cataclysmic Variables7 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., NASA's HEASARC page
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kataklizmik degisen yildiz CV kutle kazanan bir dejenere yildiz beyaz cuce ve ona kutle veren buyuk bir yoldastan olusan yari ayrik cift sistemlerdir sanatci gozuyle kataklizmik degisen sistem Dev yildizin Roche lobundan yuksek acisal momentumlu madde dejenere yildiza dogru akar ve dejenere yildizin cevresinde bir disk olusturur Yoldas yildiz her zaman degil ama cogunlukla anakol yakininda veya uzerinde olan gec tip bir yildiz olabilir Ayrica yoldasin dev bir yildiz veya beyaz cuce oldugu durumlari da vardir Ciftin tamami bizim Gunes sistemi buyuklugunde bir sistem icine sigabilir Bu tur sistemlerde dev yildizdan transfer edilen kutle beyaz cuceyi cevrileyen diskin dis kenarlarindaki madde ile carpisarak bu noktalarda parlak lekeler meydana getirir ve bu lekeler isik egrisinde yorungenin belli evrelerinde parlaklik artisi olarak gozlenir Genelde lekeler goreceli olarak durgun dis diske gore daha sicaktirlar 1500 4000 K Parlak lekeler yuksek kutle akimi durumlarinda pek fazla belirgin degildirler Genel olarak Kataklizmik Degisenlerin her birinin farkli bir karakteristik patlama morfolojisi vardir Kataklizmik Degisenlerin bircogunda beyaz cuce termonukleer bir surec meydana getirecek kadar kutle biriktirdiginde patlama meydana gelir Onun icin her turun kendine ozgu bir davranisi vardir ve bunlar tek tek incelenmelidirYapilan calismalarKataklizmik Degisenler uzerinde yapilan arastirmalar onlarin davranis yapi ve transfer edilen kutlenin evrimi ile ilgili turlu arastirmalarin bir butunudur Bunlardan bazilari maddeler halinde soyle ozetlenebilir 1 Madde yigilmasinin isik egrileri uzerindeki dogasinin incelenmesi kucuk kutleli notron yildizlari ve X isini ciftlerinde oldugu gibi kisa sureli patlamalar hakkinda bircok ipucu verirler 2 Kutle transferi ile yigilma diskinin fizigini calismak icin Kataklizmik Degisenler en pratik cisimlerdir Cunku diskler yeryuzunden daha az ulasilabilir notron yildizi ciftlerine zit olarak daha kolay incelenebilir Ayrica diskin spektrumundan kutle akim hizinin bir fonksiyonu olarak disklerin evrimi uzerinde modellere ulasilabilir Diskler kendisinden gezegenlerin turedigi erken Gunes nebulasinin olusumunda da onemli bir rol oynamaktadir 3 Kataklizmik Degisenlerin cesitli patlama turleri vardir Bu cesitli patlamalar dev kirmizi yildizlardan transfer edilen kutle kararsizliklari ve diskte var olan kararsizliklardan kaynaklanir Bu patlamalar ise bize yeni arastirma olanaklari verir 4 Kataklizmik Degisenlerde olusan patlamalar ya da yuksek hizli ruzgarlar bicimindeki radyal dis akislar cizgisel ivmeli ruzgar teorilerini arastirilmasinda bir laboratuvar gorevi yapar 5 Kataklizmik Degisenler beyaz cuce yapisini belirlemede de iyi bir kaynak durumundadir 6 Kataklizmik Degisenler dusuk isima guclu X isin kaynaklarinin tespitleri icin bir canlilik kazandirmaktadirlar 7 Kataklizmik Degisenlerin patlamalari ve manyetik alanlarindan dolayi bunlar bize bircok ipuclari saglamistir Manyetik alan varliginin gelisme sureci uzerindeki etkisini gozden gecirmek icin iyi bir arac durumundadir 8 Nova patlamalarindan once beyaz cucelerin evrimsel gecmisleri hakkinda da bircok bilgiyi bize kazandirirlar Bunun yaninda Kataklizmik Degisenler nova patlamalari icin bir calisma zemini olarak bilinmektedirler Gozlemsel ya da teorik yollarla elde edilmis olan bu bilgiler daha da siralanabilir Robinson 1976 ve Warner 1976 in yuksek enerji arastirmalari Kataklizmik Degisenler icin o denli bilgi ortaya koydu ki 1980 lerde manyetik Kataklizmik Degisenlerin kesfi ve cesitli disk kararsizligi modelleri gelismesine neden oldu Inceleme alanlarin cok gelismesinden dolayi arastirmalar dogal olarak Kataklizmik Degisenlerin daha ozel davranislari uzerinde yogunlasti Kataklizmik degisenlerin modeliCift sistemin iki bileseni arasindaki mesafe yeterince kucuk olursa buyuk yoldasin capindan kucuk olursa kutlecekim kuvvetinin urettigi cok buyuk gel git kuvveti olusur Ayrica iki yildizin yuksek yorungesel hizlarindan dolayi onemli merkezkac kuvvetlerine sahiptirler Iki yildizin birbirine yaklasimi ise sinirlidir yani iki yildiz arasindaki mesafe limitlidir Bu limitin asilmasi durumunda normal kosullar altinda buyuk bilesenin L1 Lagrange noktasi civarinda beyaz cuceye kutle akimi baslar Transfer edilen kutle yuksek acisal momentumlu olup yogun yildizi cevreleyen disk civarinda toplanir Diskin kutle toplamasindan dolayi buna yigilma diski denir Transfer edilen kutle yigilma diskinin en dis tabakalarina akar ve parlak sicak lekenin olusmasina neden olur Dev yoldas yildizdan transfer edilen kutle oranina bagli olarak sicak lekenin parlakligi belirli zaman araliklarinda yavasca azalabilir ya da sabit kalir Yoldas yildizdan transfer edilen kutle orani genelde sabittir fakat bu transfer edilen maddenin disk boyunca dagilimi homojen degildir Kutle transferi cok yuksek ya da cok dusuk olur ise disk sadece o zaman kararli bir denge durumunda olabilir orta degerlerde ise disk her iki denge durumu arasinda hizli degisimler yapmaya zorlanir Kataklizmik Degisenlerde kuvvetli ve zayif X isini salma durumlarina gore iki kutle akim geometrisi uretilmistir Birinci halde X isini disk ile dejenere yildiz arasinda salinir Hizli yorungesel donme hareketleri nedeniyle transfer edilen kutle disk tabakalarinda asiri dagilmaya zorlanir ve sonuc olarak bu tabakalar arasinda X isini uretimi olur Ikinci halde maddenin dejenere yildiz uzerine hizli akmasi maddeye bir kinetik enerji kazandirir Bu kinetik enerjinin disk tabakalarinin yuzeyinde serbest kalmasiyla guclu soklar olusur ve X isini salinir Her iki tip modelde kuvvetli ve zayif X isini verme durumu tamamen madde akiminin cesitliligine ve miktarina gore degisecektir Disk Yapisinin OzellikleriKataklizmik Degisenlerde beyaz cuceyi cevreleyen disk olusumuna dair elimizdeki deneysel kanitlar en onemli verilerden biridir Kararli durum disk teorisi dev yildizdan kutle transferi ile beyaz cuceyi cevreleyen disk olusum varsayimina dayanir Bu olusan diskler a diye adlandirilir Cunku momentum transfer verimliligi a parametresi tarafindan tayin edilir Bu da soyle bulunur a VCs H displaystyle alpha frac V C s cdot H ile hesaplanir Burada yer alan V Etkin viskozite CS Disklerdeki ses hizi H Diskin yari genisligi olarak bilinirler Diskin sicakligi a ya bagli degildir ama zaman olcekli kutle transfer olgusu a ya baglidir Efektif disk sicakligi ise soyle bulunabilir T R T R R displaystyle T R T cdot R R WD 3 4 1 R displaystyle cdot 1 R WD R displaystyle R 1 2 1 4 ile hesaplanir Burada yer alan T Diskin maksimum sicakligi RWD Beyaz cucenin yaricapi T R Diskin R yaricap degerindeki sicakligi olarak tanimlidir Kataklizmik Degisenler cift yildiz sistemleri olduklarindan bunlar yorungenin belli evreleri ve konumlari icin birbirlerini ortebilir yani bir tutulma olusturabilirler Kataklizmik Degisenlerin bircok tutulmalarindan diskin iki boyutlu goruntusunu elde etmek mumkun olmustur Ayrica yigilma diskinin yuzey parlaklik ozelliklerinin cikarilmasini saglamistir Disk kararsizlik modeline gore patlama en dis diskte baslar ve ilk olarak en dis diskte bir parlama olusur Patlamanin baslangicinda disk daha kucuk yaricaplara duser Kutle transfer yogunlugu madde akim orani artikca disk yeni bir denge yaricapina dogru genislemeye baslamaktadir Kataklizmik degisenlerin siniflandirilmasiAntik cag dan bu yana yildizlar mitolojik kisiler veya hayvanlarla ozdeslestirilen biciminde siniflandirilmislardir Aslinda genel anlamiyla siniflama bir kumeyi herhangi bir parametreye gore gruplandirmaktir Yildizlara iliskin siniflama onlarin parlaklik tayf turu kimyasal bilesim sicaklik donem ve isik egrileri gibi parametrelerin incelenmesiyle yapilan bir calismadir Bircok yildiz icin yapilan siniflama calismalari oldugu gibi degisen yildizlar icin de bir siniflama calismasi vardir Bu siniflama degisimin nedenine gore yapilan bir calismadir ve bu calisma degisen yildizlarin iki buyuk gruba ayrildigini gostermistir Bunlar 1 Icten Degisenler 2 Geometrik DegisenlerDegisen yildizlar parlakliginda duzenli ya da duzensiz bir degisim gosterirler Geometrik Degisenlerde degisim ortme ve ortulme olaylarindan dolayi olmaktadir Icten degisenlerdeki degisimin nedeni sicaklik yogunluk ve basinctaki bir degismenin olmasidir Icten Degisenler ise kendi icinde iki alt sinifa ayrilirlar a Pulsasyon Yapan Degisen yildizlar b Patlayan Degisen yildizlarPulsasyon yapanlar parlakliklarinda oldukca duzenli bir degisim gosterirler Karsit olarak ise Patlayan Degisenler cok az duzenli degisim gosterirler parlaklik ani bir sekilde artar novalar gibi veya azalir R Coronae Borealis tipleri gibi 1960 li yillarda Patlayan Degisen yildizlara yeni bir alt sinif daha eklendi Bu sinif Kataklizmik Degisen Yildizlar olarak adlandirildi Bunlarin isik egrileri donem renk sicaklik patlama davranislari ve diger bazi parametre ogeleri incelendiginde cesitli alt siniflari kesfedildi Siniflandirma Cuce novalar U Geminorum yildizlari veya cuce novalar birbirini etkileyen cift yildiz sistemleridir Z CamelopardalislerZ Cam yildizlari her 10 80 gunde tekrarlanan patlamalar ve 3 saatten fazla yorunge periyotlariyla cuce novalar in bir alt sinifidirSU Ursae MajorislerSU UMa degisenleri birbirinden cok farkli iki tip patlamalari olan cuce novalardirSS CygnilerSS Cyg yildizlari 3 saatten fazla yorunge periyotlarina sahiptirler ve her biri 3 10 gun arasinda sonlanan 30 100 gunluk tipik araliklarla tekrarlanan patlamalari gosteren sistemlerdirKutuplar AM HerculisGenelde beyaz cuce ve anakol ya da onun yakinlarinda yer alan alt dev yildizi iceren cift yildizlardir Beyaz cuce guclu manyetik alana sahiptir manyetik alani birkac 10 MG Kutle yigilimi sonucu buyuyen disk genelde manyetik kutuplar dogrultusunda buyur DQ HerculisDQ Her yildizlari manyetik Kataklizmik Degisenlerin onemli siniflarindan biridir Bu sistemler manyetik guce sahip bir AM Herculis sistemlerine gore manyetik guc 0 1 kati beyaz cuce ve anakol yakinlarinda yer alan soguk yoldas yildizi iceren cift yildiz sistemleridir VY SculptorisBunlar ayni zamanda zit cuce novalar olarak da bilinirler Bu sistemler UX UMa sistemlerine benzerler Ayrica bu tur sistemlerde zaman zaman parlakliginda bir azalma gorulur ve bu durumlari aylarca surer AM Canum VenaticorumBu sistemler genelde kimyasal bilesiminde Hidrojen icermezler ve tahminen iki beyaz cuceden olusan cift sistemlerdir Kataklizmik degisenlerin kataloglanmasi1600 un uzerinde bilinen CV sistemi vardir Kataklizmik degisenlerin kesfiIlk degisen yildizin 13 Agustos 1596 da Italyan Fabricius tarafindan kesfedilmesinden sonra gunumuze kadar gecen zaman icinde bircok degisen yildiz turu kesfedilmistir Bunlardan biri de Kataklizmik Degisen yildizlardir yani ani patlayan yildizlardir 1960 ta ilk cuce nova nin kesfi ile baslayan bu tur yildizlarin tarihi bircok arastirma alani icin bir laboratuvar niteligi tasir Bircok arastirmaci bu sistemlerin evrimi ile ilgili bircok bilgiye ulasilmasinda katkida bulunmuslardir Ornegin madde yigilmalari uzerinde yapilan calismalar disk fizigi notron yildizlari beyaz cuceler X isini ciftleri icin yapilan calismalar yildizlarda manyetik alanlarin varligi ve nova patlamalari ile ilgili arastirmalar bu tur degisen yildizlarin ne derece onemli olduklarini gostermektedir 1960 ta Gaposchkins U Geminorum un surekli patlama davranisini incelediginde bunun farkli bir degisen yildiz oldugunu kesfetti O tarihten bu yana U Geminorum gibi yakin cift sistemlerde dev yoldas yildizdan madde akimlari ile kutle kazanan beyaz cuceli sistemler Kataklizmik Degisenler olarak bilinir Ilk cuce nova olan U Geminorum un 1855 te kesfedilmesine ragmen kutle transferi sonucu beyaz cucenin etrafina toplanan maddenin bir disk olusturmasi konusunda bir yuzyil kadar hic calisilmamistir Kraft 1990 da 1950 1965 yillari arasinda gokbilim gozlemleri ve teorik fizikcilerin ortaya cikardigi verilerden yararlanarak bu tur yildizlar icin modern bir taslak olusturdu Notlar Ikili bir sistemin Roche Lobunun her iki parcasi her yildizin uyguladigi cekim etkisinin paylasim bolgesini gosterir Kaynakca Jean Marie Hameury 2002 VY Sculptoris stars as magnetic CVs arXiv astro ph 0207084 2 Ronald Downes ve digerleri 16 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi KB1 bakim Digerlerinin yanlis kullanimi link Dis baglantilarThe Catalog and Atlas of Cataclysmic Variables16 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde TPP CVcat a catalogue of Cataclysmic Variable Stars6 Kasim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde RKcat Ritter and Kolb 7th edition28 Kasim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde CVNet a web site and community for CV enthusiasts and researchers olu kirik baglanti features announcements of new discoveries A Beginner s Guide to Cataclysmic Variables5 Kasim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde features a very good categorisation of the different classes of stars Cataclysmic Variables7 Mayis 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde NASA s HEASARC page