Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cüz (Kazakça: жүз jüz جٷز, ayrıca "ordu" ve "yüz (sayı)" anlamlarına da gelir) üç ana Kazak topluluklarının, Kıpçak Obası'nda kontrol ettikleri alanlara denir. Bu alanların büyük kısmı bugünkü Kazakistan sınırlarını kapsar.
- Büyük Cüz (Kazakça: Ұлы жүз / Ulı jüz / ۇلى جٷز) ya Uysun ordası, Güney ve Güneydoğu Kazakistan, Kuzeybatı Çin (Sincan) ve Özbekistan'ın bazı bölümlerini kapsar.
- Orta Cüz (Kazakça: Орта жүз / Orta jüz / ورتا جٷز) veya Argın ordası, Orta ve Doğu Kazakistan'ı kapsayan 6 kabileden oluşur.
- Küçük Cüz (Kazakça: Кіші жүз / Kişi jüz / كٸشٸ جٷز)) veya Alşın ordası, Batı Kazakistan'ı kapsayan 3 kabileden oluşur.
Tarihi
Kazak cüzleri veya ordalarının bahsedildiği ilk kaynak 17. yüzyıla aittir. Velyaminov Ezernov'a (1919) göre cüzlerin ortaya çıkış nedeni; Taşkent, Türkistan ve Sayram gibi önemli şehirlerin ele geçirilmesiydi.
Bazı araştırmacılar cüzlerin, 16. yüzyılın ortalarında Kazak Hanlığı'nın dağılması sonucu göçebe kabilelerin askerî birlikler kurmasıyla oluştuğunu düşünmekte. Yuri Zuev ise cüzlerin coğrafik özellklerine göre oluştuğunu, bu yüzden Büyük Cüz'ün güney ve güneydoğu bozkırlarını diğer iki cüzden Balkaş Gölü ile ayrıldığını savunmakta. Kazak efsanelerine göre[] Kazak Türklerinin kurucu babasının üç oğlu vardı ve bu üç cüz, bunlara verilmişti.[]
Büyük Cüz
Tarihî olarak Büyük Cüz (Kazakça: Ұлы жүз, Ulı jüz, ۇلى جٷز ; Rusça: Старший жуз, Staršij žuz) eski Moğol İmparatorluğu'nun Çağatay Hanlığı topraklarını, İli Nehri ve Chu Nehir havzaları, bugünkü Güney-Doğu Kazakistan ve Çin'in İli kazak Özerk Bölgesi (Kuzey Sincan) arasındaki bölgeleri kapsamaktadır. Uysun cüz olarak da adlandırılır.[]
Büyük Cüz ilk olarak 1748 yılında, Ebul Hayır Han ile bozkırın teslimi için gönderilen Tatar elçisi Tsaritsakayıtlarında geçer. gönderilen bozkır için müzakere teslim Ebu'l Hayır Han'ın içinde 1732. Göre Nikolai Aristov'a göre 19. yüzyılın ikinci yarısında Büyük Cüz'ün yaklaşık nüfusu 550 kadardı. Cüzün toprakları 1820 yılında Kokand Hanlığı tarafından, 1850-1860 arasında ise Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirildi.[]
Eski Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Kazakistan Komünist Partisi'nin eski sekreteri Dinmukhamed Konayev, ünlü Şair Jambyl Jabayev gibi seçkin isimler de Büyük Cüz'ün temsilcileridir.
19 ve erken 20. yüzyıllarda cüz içinde klanların adlarını yüceltmek için girişimlerde bulundular. Kabul gören klan adları şunlardır:[]
- Dulat (Kazakça: Дулат, Duwlat, دۋلات)
- Jalayır (Kazakça: Жалайыр, Jalayır, جالايىر)
- Kanglı (Kazakça: Қаңлы, Qañlı, قاڭلى)
- Alban (Kazakça: Албан, Alban, البان)
- Suan (Kazakça: Суан, Suan, سۋان)
- Sarı-Uysun (Kazakça: Сары-үйсін, Sarı-üysin, سارى-ٷيسٸن“Sarı Uysin”)
- Şapıraştı (Kazakça: Шапырашты, Şapıraştı, شاپىراشتى)
- Sirgeli (Kazakça: Сіргелі, Sirgeli, سٸرگەلٸ)
- Oşaktı (Kazakça: Ошақты, Oşaqtı, وشاقتى)
- Istı (Kazakça: Ысты, İstı, ىشتى)
- Şanışkılı (Kazakça: Шанышқылы, Şanışqılı, شانىشقىلى)
Orta Cüz
Orta Cüz (Kazakça: Орта жүз, Orta jüz, ورتا جٷز ; Rusça: Средний жуз, Srednij žuz) ya da diğer adıyla Argın Cüzü, eski Altın Orda'nın doğu tarafı ve Kazakistan'ın iç, orta ve doğu kesimlerini kapsar.
Abay Kunanbayoğlu, Ahmet Baytursunoğlu, Şokan Valihanoğlu ve Alihan Bökeyhan gibi ünlü şairler, Orta Cüz'de doğmuştur.
Orta cüzü oluşturan kabileler:
Küçük Cüz
Küçük Cüz (Kazakça: Кiшi жүз Kişi jüz, كٸشٸ جٷز ; Rusça: Младший жуз Mladšij žuz) ya da diğer adıyla Alşın Cüz, Nogay Hanlığı'nın eski topraklarını, bugünkü Batı Kazakistan'ı ve Rusya'nın Omsk ile Orenburg şehirlerini kapsayan alanda kurulmuştur. Adı, Alşın Cüz olarak da geçer.
Kurucuları Nogay Orda'nın Nogaylarıdır. Kazakistan'ın batısında kurulan Nogay Hanlığı, Kuban Nehri bozkırında Kazaklar, Nogaylar ve Ruslar tarafından yenildi. 18. yüzyılda onlar iç Rus şehirleri için tehdit oluşturduklarından Rus İmparatorluğu, Alşınları tekrar Urallara göndermek için Kalmuklar ile ittifak kurdu. Alşınlar burada Küçük Cüz'ü kurdu. Kazak-Kalmuk mücadeleleri sırasında, Hive Hanlığı Mangışlak Yarımadası'nı ele geçirdi. Rus İmparatorluğu'na karşı direnen İsatay Taymanoğlu (Kazakça: Исатай Тайманұлы , 1791-1838) ve Mahambet Otemisoğlu (Kazakça: Махамбет Өтемісұлы , 1803/4–1846) gibi önemli kişiler Küçük Cüz'dendir.
Küçük Cüz, üç kabileden oluşmuştur. Bunlar:
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Kaynak
- Orta Asya ' nın Svat Soucek, "Tarihi". Cambridge University Press (2000). .
- W. W. Bartold, Orta Asya, Leiden tarihi Dört çalışmalar: E. J. Brill, 1962.
- İlkhamov Alisher et al., Özbekistan "etnik atlas", Özbekistan, "Açık Toplum Vakfı", 2002, s. 176, (Rusça)
- 15. yüzyılın ikinci yarısında ışın A., "kazak Hanlığı ve Nogay Horde - 16. yüzyıllar", Semipalatinsk, Tengri, 2002, s. 22, (Rusça)
- S. Qudayberdiuli. "Aile ağacı Türkler, Kirgizes, Kazaklar ve Han hanedanları", Alma-Ata, Destan, 1990 (Rusça)
- S. Kudayberdy-Uly, soy ağacı Türklerin, Kırgız, Kazak ve Han hanedanları, Alma-Ata, Destan, 1990 (Rusça)
- M. Tynyshbaev, 'Uysyn, Malzeme üzerinde tarihin kazak halkı, Taşkent 1925 (Rusça)
- Yu.Bir. Bu Usuns bu Zuev, "Etnik Tarihi", kazak SSR, Tarih, Arkeoloji Ve Etnografya Enstitüsü, Alma Bilimleri Akademisi Çalışmaları-Ata, Vol. 8, 1960. (Rusça)
- А. Т. Толеубаев, Ж. К. Касымбаев, М. К. Койгелдиниев, Е. Т. Калиева, Т. Т. Далаева, перевод с казахского языка С. Бакенова, Ф. Сугирбаева. — История Казахстана. Изд-во «Мектеп», 2006 г. — 240 с
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cuz Kazakca zhүz juz جٷز ʒʉz ayrica ordu ve yuz sayi anlamlarina da gelir uc ana Kazak topluluklarinin Kipcak Obasi nda kontrol ettikleri alanlara denir Bu alanlarin buyuk kismi bugunku Kazakistan sinirlarini kapsar Buyuk Cuz Kazakca Ұly zhүz Uli juz ۇلى جٷز ya Uysun ordasi Guney ve Guneydogu Kazakistan Kuzeybati Cin Sincan ve Ozbekistan in bazi bolumlerini kapsar Orta Cuz Kazakca Orta zhүz Orta juz ورتا جٷز veya Argin ordasi Orta ve Dogu Kazakistan i kapsayan 6 kabileden olusur Kucuk Cuz Kazakca Kishi zhүz Kisi juz كٸشٸ جٷز veya Alsin ordasi Bati Kazakistan i kapsayan 3 kabileden olusur Uc farkli Kazak ordusunun yonetim alanlari Kirmizi bolge Buyuk Cuz turuncu bolge Orta Cuz yesil bolge ise Kucuk Cuz u gostermekte TarihiKazak cuzleri veya ordalarinin bahsedildigi ilk kaynak 17 yuzyila aittir Velyaminov Ezernov a 1919 gore cuzlerin ortaya cikis nedeni Taskent Turkistan ve Sayram gibi onemli sehirlerin ele gecirilmesiydi Bazi arastirmacilar cuzlerin 16 yuzyilin ortalarinda Kazak Hanligi nin dagilmasi sonucu gocebe kabilelerin askeri birlikler kurmasiyla olustugunu dusunmekte Yuri Zuev ise cuzlerin cografik ozellklerine gore olustugunu bu yuzden Buyuk Cuz un guney ve guneydogu bozkirlarini diger iki cuzden Balkas Golu ile ayrildigini savunmakta Kazak efsanelerine gore kaynak belirtilmeli Kazak Turklerinin kurucu babasinin uc oglu vardi ve bu uc cuz bunlara verilmisti kaynak belirtilmeli Buyuk Cuz20 yuzyilin baslarinda Kazakistan da Buyuk Cuz veya Uysun Cuzu nun etnografik haritasi 1991 M S Mukanov Tarihi olarak Buyuk Cuz Kazakca Ұly zhүz Uli juz ۇلى جٷز Rusca Starshij zhuz Starsij zuz eski Mogol Imparatorlugu nun Cagatay Hanligi topraklarini Ili Nehri ve Chu Nehir havzalari bugunku Guney Dogu Kazakistan ve Cin in Ili kazak Ozerk Bolgesi Kuzey Sincan arasindaki bolgeleri kapsamaktadir Uysun cuzolarak da adlandirilir kaynak belirtilmeli Buyuk Cuz ilk olarak 1748 yilinda Ebul Hayir Han ile bozkirin teslimi icin gonderilen Tatar elcisi Tsaritsakayitlarinda gecer gonderilen bozkir icin muzakere teslim Ebu l Hayir Han in icinde 1732 Gore Nikolai Aristov a gore 19 yuzyilin ikinci yarisinda Buyuk Cuz un yaklasik nufusu 550 kadardi Cuzun topraklari 1820 yilinda Kokand Hanligi tarafindan 1850 1860 arasinda ise Rus Imparatorlugu tarafindan ele gecirildi kaynak belirtilmeli Eski Cumhurbaskani Nursultan Nazarbayev Kazakistan Komunist Partisi nin eski sekreteri Dinmukhamed Konayev unlu Sair Jambyl Jabayev gibi seckin isimler de Buyuk Cuz un temsilcileridir 19 ve erken 20 yuzyillarda cuz icinde klanlarin adlarini yuceltmek icin girisimlerde bulundular Kabul goren klan adlari sunlardir kaynak belirtilmeli Dulat Kazakca Dulat Duwlat دۋلات Janis Kazakca Zhanys Janis جانىس Siyqim Kazakca Sikym Siqim سئقىم Botbay Kazakca Botbaj Botbay بوتباي Simsir Kazakca Shymyr Simsir شىمشىر Jalayir Kazakca Zhalajyr Jalayir جالايىر Kangli Kazakca Қanly Qanli قاڭلى Alban Kazakca Alban Alban البان Suan Kazakca Suan Suan سۋان Sari Uysun Kazakca Sary үjsin Sari uysin سارى ٷيسٸن Sari Uysin Sapirasti Kazakca Shapyrashty Sapirasti شاپىراشتى Sirgeli Kazakca Sirgeli Sirgeli سٸرگەلٸ Osakti Kazakca Oshakty Osaqti وشاقتى Isti Kazakca Ysty Isti ىشتى Saniskili Kazakca Shanyshkyly Sanisqili شانىشقىلى Orta Cuz20 yuzyilin baslarinda Kazakistan da Buyuk Cuz veya Uysun Cuzu nun etnografik haritasi 1991 M S Mukanov Orta Cuz Kazakca Orta zhүz Orta juz ورتا جٷز Rusca Srednij zhuz Srednij zuz ya da diger adiyla Argin Cuzu eski Altin Orda nin dogu tarafi ve Kazakistan in ic orta ve dogu kesimlerini kapsar Abay Kunanbayoglu Ahmet Baytursunoglu Sokan Valihanoglu ve Alihan Bokeyhan gibi unlu sairler Orta Cuz de dogmustur Orta cuzu olusturan kabileler Argin Kazakca Argyn Argin ارعىن Kerait Kazakca Kerej Kerey كەرەي Nayman Kazakca Najman Nayman نايمان Kazakca Қonyrat Qonirat قوڭىرات Kipcak Kazakca Қypshak Qipsaq قىپشاق Tarakli Kazakca Tarakty Taraqti تاراقتى Kazakca Uak Waq ۋاق Kucuk CuzKucuk Cuz Kazakca Kishi zhүz Kisi juz كٸشٸ جٷز Rusca Mladshij zhuz Mladsij zuz ya da diger adiyla Alsin Cuz Nogay Hanligi nin eski topraklarini bugunku Bati Kazakistan i ve Rusya nin Omsk ile Orenburg sehirlerini kapsayan alanda kurulmustur Adi Alsin Cuzolarak da gecer Kuruculari Nogay Orda nin Nogaylaridir Kazakistan in batisinda kurulan Nogay Hanligi Kuban Nehri bozkirinda Kazaklar Nogaylar ve Ruslar tarafindan yenildi 18 yuzyilda onlar ic Rus sehirleri icin tehdit olusturduklarindan Rus Imparatorlugu Alsinlari tekrar Urallara gondermek icin Kalmuklar ile ittifak kurdu Alsinlar burada Kucuk Cuz u kurdu Kazak Kalmuk mucadeleleri sirasinda Hive Hanligi Mangislak Yarimadasi ni ele gecirdi Rus Imparatorlugu na karsi direnen Isatay Taymanoglu Kazakca Isataj Tajmanuly 1791 1838 ve Mahambet Otemisoglu Kazakca Mahambet Өtemisuly 1803 4 1846 gibi onemli kisiler Kucuk Cuz dendir Kucuk Cuz uc kabileden olusmustur Bunlar Bayirli Kazakca Bajuly Bayrli بايرلى Alimoglu Kazakca Әlimuly Alimuli ٵلٸمۇلى Jetiru Kazakca Zhetiru Jetiruw جەتٸرۋ Ayrica bakinizKazak Boylari Kazak Hanligi YedisuKaynakca Velyaminov E zernov Rusya Mogolistan Cin 16 17 ve erken 18 yuzyil a b Mukanov M S 18 Etnicheskaya territoriya kazahov v nach 20 yuzyilin basina 18 den Kazaklari 20 vv Etnik bolge Almati 1991 KaynakOrta Asya nin Svat Soucek Tarihi Cambridge University Press 2000 ISBN 0 521 65704 0 W W Bartold Orta Asya Leiden tarihi Dort calismalar E J Brill 1962 Ilkhamov Alisher et al Ozbekistan etnik atlas Ozbekistan Acik Toplum Vakfi 2002 s 176 ISBN 978 5 86280 010 4 Rusca 15 yuzyilin ikinci yarisinda isin A kazak Hanligi ve Nogay Horde 16 yuzyillar Semipalatinsk Tengri 2002 s 22 ISBN 978 9965 492 29 7 Rusca S Qudayberdiuli Aile agaci Turkler Kirgizes Kazaklar ve Han hanedanlari Alma Ata Destan 1990 Rusca S Kudayberdy Uly soy agaci Turklerin Kirgiz Kazak ve Han hanedanlari Alma Ata Destan 1990 Rusca M Tynyshbaev Uysyn Malzeme uzerinde tarihin kazak halki Taskent 1925 Rusca Yu Bir Bu Usuns bu Zuev Etnik Tarihi kazak SSR Tarih Arkeoloji Ve Etnografya Enstitusu Alma Bilimleri Akademisi Calismalari Ata Vol 8 1960 Rusca A T Toleubaev Zh K Kasymbaev M K Kojgeldiniev E T Kalieva T T Dalaeva perevod s kazahskogo yazyka S Bakenova F Sugirbaeva Istoriya Kazahstana Izd vo Mektep 2006 g 240 s ISBN 9965 33 628 8