Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çağatay Hanlığı, Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın oğullarından Çağatay Han’ın adını taşıyan Türkleşmiş Moğol devletidir.
Çağatay Hanlığı | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1226-1347 | |||||||||||||||
 Bayrak | |||||||||||||||
 Çağatay Hanlığı'nın 1300 civarındaki haritası | |||||||||||||||
 Çağatay Hanlığı'nın 13. yüzyıl sonlarındaki bir haritası. Gri çizgiler modern uluslararası sınırları temsil etmektedir. Maviler nehirleri temsil etmektedir. | |||||||||||||||
| Tür | Bozkır imparatorluğu | ||||||||||||||
| Başkent | Almalık Karşı | ||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) |
| ||||||||||||||
| Hükûmet | Yarı seçimli monarşi, daha sonra ırsî monarşi | ||||||||||||||
| Han | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Yasama organı | Kurultay | ||||||||||||||
| Tarihî dönem | Geç Orta Çağ | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Para birimi | Madenî para | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Cengiz Han ölmeden önce topraklarını oğulları arasında paylaştırmıştı. Yıktıkları Kara Hıtay'ın toprakları olan Kaşgar civarı ile Maveraünnehir'in büyük bölümünü Çağatay’a vermişti. Çağatay'ın bu topraklarda 1227’de kurduğu devlet 1370’e değin varlığın sürdürdü. Çağatay Han, önce ağabeyi Cuci Han ve ardından babası ölünce hanedanın en yaşlı üyesi oldu. Buna karşın kardeşi Ögeday’in kağan (büyük han) olmasına karşı çıkmadı ve topraklarını ona bağlı kalarak yönetti.
Çağatay Han'ın 1241'de ölümünden sonra Çağatay Hanlığı merkezi Moğol devletine karşı mücadeleye girişti. Çağatay'ın torunu Algu, Kubilay Han ile Arık Böke arasındaki taht mücadelesinin yol açtığı iktidar boşluğundan yararlanarak Harezmşahlar, Batı Türkistan ve Afganistan'ı da sınırlarına kattı. 1266’da tahta çıkan , İslam dinini kabul eden ilk Çağatay hanı oldu. Ondan önceki Çağatay hükümdarları Şamanizm inancını benimsiyorlardı.
Çağatay Hanlığı en parlak dönemini ’ın yönetiminde (1318-26) yaşadı. Kebek Han göçebe hayatını bırakıp Karesi'de sarayı yaptırarak yerleşmiş, Çağatay ekonomisi gelişmiş ve ilk Çağatay parası i basıldı. Bu yerleşme ve şehirlileşme ile birlikte din açısından İslamlaşma ve dil açısından Türkleşme yaşanmıştır. Ancak bu durum boylar arasındaki siyasi çatışmanın sebebi yaratılmıştır.
Aslında Çağatay Han döneminde İslam'ın dinî alışkanlıkları yasaklanmıştır. Fakat 'den sonraki Hanlar Orta Asya'nın çoğunluğunu oluşturan Müslümanlara barışık davranmaya başlamıştır. müslüman olduysa da kendisinden sonraki Hanlar Kebek Han'a kadar Budist idi. Moğol Hanların ciddi İslamlaşması ise Tarmaşirin'nin İslam'ı kabul etmesinden sonra yaşanmıştır.
Bu dönemde Maveraünnehir'de oturan ve kent kültürüne alışarak Türkleşmiş Batı Çağatay Hanlığı bünyesindekiler kendilerine "Çağataylı" olarak hitap etmeye başlamıştır. Bu dince İslamlaşmış dilce Türkçeleşmiş "Çağataylı"lar bazı tarihçiler tarafından ve kullandıkları dili de Çağatayca olarak adlandırılmaktadır.
Bu "Çağataylı"lara karşın doğuda İli vadisi ve Tanrıdağı kuzeyinde göçebe hayvancılığını sürdürmüş boylar kendilerine "Moghul (Moğol)" olarak hitap ederek Moğol kültüründen gururu duymaya devam etmişler ve Moğolluğunu yitirmiş "Çağataylı"lara "Karaunas (Melez)" diyerek aşağılamıştır. "Çağataylı"lar ise "Moghul"lara "Çete" diyerek aşağılamıştır.
Bu durumda Tarmaşirin'den sonraki Çağatay Hanlığı, Duva Han'ın oğullarının güç mücadelesinin sahnesi olmuş ve 1340'tan sonra Pamir Dağlarının doğusunu yöneten Doğu Çağatay Hanlığı ile batısını yöneten olmak üzere ikiye bölünmüştür.
Doğuda tahta çıkan Tuğluk Timur (1359-70) batı bölgesini ele geçirerek Çağatay topraklarını yeniden birleştirdi. Çağatay Hanlığı Altıshahr (Yarkand Hanlığı), Moghulistan ve Uyguristan gibi üç bölgeden oluşmuştur.
Bu sırada Doğu Çağatay kökenli Barlas boyundan Timur, hanlık için bir tehlike olarak belirmeye başlamıştı. Çağatay Hanlığı’na bağlı Semerkant emirinin hizmetinde bulunan Timur, önce Semerkant’ı, sonra Çağatay topraklarını ele geçirdi.
Çağatay Hanlığı böylece yıkılmasına karşın, Çağataylılar 17. yüzyıl sonlarına kadar varlıklarını sürdürdüler.
Ayrıca bakınız
- Çağatay Hanlar listesi
- Doğu Çağatay (Moğolistan) Hanlığı: (1347-1508)
- : (1347-1402)
- Yarkand Hanlığı: (1514-1680)
- Turpan Hanlığı: (1487–1570)
Kaynakça
- Svat Soucek, A History of Inner Asia, Cambridge University Press (Februar 2000) (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cagatay Hanligi Mogol hukumdari Cengiz Han in ogullarindan Cagatay Han in adini tasiyan Turklesmis Mogol devletidir Cagatay Hanligi1226 1347BayrakCagatay Hanligi nin 1300 civarindaki haritasiCagatay Hanligi nin 13 yuzyil sonlarindaki bir haritasi Gri cizgiler modern uluslararasi sinirlari temsil etmektedir Maviler nehirleri temsil etmektedir TurBozkir imparatorluguBaskentAlmalik KarsiYaygin dil ler Farsca lingua franca yonetim burokrasi ve edebiyat Cagatayca hanedan edebi sozlu Orta Mogol dilleri hanedan Arapca din ve hukuk HukumetYari secimli monarsi daha sonra irsi monarsiHan 1225 1242Cagatay HanYasama organiKurultayTarihi donemGec Orta Cag Kurulusu1226 Dagilisi1347Para birimiMadeni paraOnculler ArdillarMogol Imparatorlugu Dogu Cagatay HanligiTimur ImparatorluguYarkand HanligiCungar Hanligi Cengiz Han olmeden once topraklarini ogullari arasinda paylastirmisti Yiktiklari Kara Hitay in topraklari olan Kasgar civari ile Maveraunnehir in buyuk bolumunu Cagatay a vermisti Cagatay in bu topraklarda 1227 de kurdugu devlet 1370 e degin varligin surdurdu Cagatay Han once agabeyi Cuci Han ve ardindan babasi olunce hanedanin en yasli uyesi oldu Buna karsin kardesi Ogeday in kagan buyuk han olmasina karsi cikmadi ve topraklarini ona bagli kalarak yonetti Cagatay Han in 1241 de olumunden sonra Cagatay Hanligi merkezi Mogol devletine karsi mucadeleye giristi Cagatay in torunu Algu Kubilay Han ile Arik Boke arasindaki taht mucadelesinin yol actigi iktidar boslugundan yararlanarak Harezmsahlar Bati Turkistan ve Afganistan i da sinirlarina katti 1266 da tahta cikan Islam dinini kabul eden ilk Cagatay hani oldu Ondan onceki Cagatay hukumdarlari Samanizm inancini benimsiyorlardi Cagatay Hanligi en parlak donemini in yonetiminde 1318 26 yasadi Kebek Han gocebe hayatini birakip Karesi de sarayi yaptirarak yerlesmis Cagatay ekonomisi gelismis ve ilk Cagatay parasi i basildi Bu yerlesme ve sehirlilesme ile birlikte din acisindan Islamlasma ve dil acisindan Turklesme yasanmistir Ancak bu durum boylar arasindaki siyasi catismanin sebebi yaratilmistir Aslinda Cagatay Han doneminde Islam in dini aliskanliklari yasaklanmistir Fakat den sonraki Hanlar Orta Asya nin cogunlugunu olusturan Muslumanlara barisik davranmaya baslamistir musluman olduysa da kendisinden sonraki Hanlar Kebek Han a kadar Budist idi Mogol Hanlarin ciddi Islamlasmasi ise Tarmasirin nin Islam i kabul etmesinden sonra yasanmistir Bu donemde Maveraunnehir de oturan ve kent kulturune alisarak Turklesmis Bati Cagatay Hanligi bunyesindekiler kendilerine Cagatayli olarak hitap etmeye baslamistir Bu dince Islamlasmis dilce Turkcelesmis Cagatayli lar bazi tarihciler tarafindan ve kullandiklari dili de Cagatayca olarak adlandirilmaktadir Bu Cagatayli lara karsin doguda Ili vadisi ve Tanridagi kuzeyinde gocebe hayvanciligini surdurmus boylar kendilerine Moghul Mogol olarak hitap ederek Mogol kulturunden gururu duymaya devam etmisler ve Mogollugunu yitirmis Cagatayli lara Karaunas Melez diyerek asagilamistir Cagatayli lar ise Moghul lara Cete diyerek asagilamistir Bu durumda Tarmasirin den sonraki Cagatay Hanligi Duva Han in ogullarinin guc mucadelesinin sahnesi olmus ve 1340 tan sonra Pamir Daglarinin dogusunu yoneten Dogu Cagatay Hanligi ile batisini yoneten olmak uzere ikiye bolunmustur Doguda tahta cikan Tugluk Timur 1359 70 bati bolgesini ele gecirerek Cagatay topraklarini yeniden birlestirdi Cagatay Hanligi Altishahr Yarkand Hanligi Moghulistan ve Uyguristan gibi uc bolgeden olusmustur Bu sirada Dogu Cagatay kokenli Barlas boyundan Timur hanlik icin bir tehlike olarak belirmeye baslamisti Cagatay Hanligi na bagli Semerkant emirinin hizmetinde bulunan Timur once Semerkant i sonra Cagatay topraklarini ele gecirdi Cagatay Hanligi boylece yikilmasina karsin Cagataylilar 17 yuzyil sonlarina kadar varliklarini surdurduler Ayrica bakinizCagatay Hanlar listesi Dogu Cagatay Mogolistan Hanligi 1347 1508 1347 1402 Yarkand Hanligi 1514 1680 Turpan Hanligi 1487 1570 Kaynakca 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Nisan 2020 Altishahr guney Sincan da Hotan Yarkent Yengihisar Kasgar Aksu ve Ucturfan dan olusan alti sehirler Svat Soucek A History of Inner Asia Cambridge University Press Februar 2000 ISBN 978 0 521 65704 4 Ingilizce