Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Koçgiri İsyanı, Şubat 1921'de Sivas'ın doğusunda bulunan ve ezici çoğunluğun militan olduğu Koçgiri bölgesinde başlayan bir Kürt ayaklanmasıydı. İsyan Alevi-Kürt topluluğu olan ve Sivas'ın doğusunda ikamet eden Koçgiri aşireti tarafından çıkarıldı. Aşiret liderlerinin Kürdistan Teali Cemiyeti ile yakın ilişkileri vardı. İsyan, Haziran 1921'de bastırıldı.
| Koçgiri İsyanı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İç Cephe-Ayaklanmalar | |||||||
 | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Ankara Hükûmeti | Koçgiri aşireti Kürt Teali Cemiyeti (KTC) | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Mustafa Kemal Paşa Sakallı Nurettin Paşa Binbaşı Halis Bey (6. Süvari Alayı Komutanı) (ölü) Topal Osman | (Esir) Haydar Bey Alişir Baytar Nuri (Esir) Paso Misto | ||||||
| Güçler | |||||||
| Hükümet İddiası: İsyancı İddiası: | Hükümet İddiası: İsyancı İddiası: | ||||||
| Kayıplar | |||||||
| Bilinmiyor | 500 isyancı öldü 32 aşiret lideri ve + 500 isyancı teslim oldu | ||||||
Koçgiri aşireti; kendi arasında 16 aşiretten oluşan Kızılbaş Kürt denilen Alevi inançlı Kürtlerden oluşur, ana dilleri Kürtçenin Kurmanci lehçesidir. Suşehri, Hafik (Koçhisar), Kemah, Kuruçay, Zara, İmranlı, Divriği, Refahiye, Kangal ve çevresinde 135 köy ile en az 40.000 nüfustan oluştuğu tahmin ediliyordu. İsyanı bastırmak için 3.161 erden oluşan birlikler gönderildi. İsyancıların toplam mevcudu ise en az 3000 kadardı. Kürt Teali Cemiyeti Alişan Bey'i İmranlı'ya göndererek örgütün kurulmasını istemiş ve Alişan Bey, o dönem Kangal'da memur olarak görev yapan Baytar Nuri ile birlikte örgütü kurmuştur. Baytar Nuri, ayrıca Zara, Divriği, Kangal, Hafik, İmranlı, , Celalli, Sincan, , ve 'da cemiyetinin şubesini kurmuştur. Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi kararlarının Kürtleri de kapsadığını anlatarak Alişan Bey'i ikna etmeye çalışmış ve Sivas milletvekili olmasını önermiştir. Alişan Bey Sivas milletvekili olmayı başta kabul ettiyse de Alişir ve Baytar Nuri ile konuştuktan sonra bu öneriyi reddetmiştir. Mustafa Kemal Paşa önerisiyle Dersim'in ileri gelenlerine milletvekilliği önerilmiş ve Dersim'in ileri gelenleri teklifi kabul ederek isyana katılmamıştır. Bu nedenle isyan Sivas-Erzincan bölgesinde sınırlı kalmıştır.
Bununla birlikte Baytar Nuri de milletvekilliği önerisini kabul etmemiştir. Ayrıca Baytar Nuri, Kürt özerkliğiyle yetinen Seyit Abdülkadir'i Türk ajan rolünü oynamakla suçlamıştır. Aynı zamanda Baytar Nuri, Dersim aşiretleri liderlerinden Dersimli Diyap Ağa'yıda Türk ajanlığı ile suçlamıştır.
1920 başlarında Baytar Nuri, Yellice nahiyesinde Hüseyin Abdal tekkesinde Canbegan ve Kurmeşan gibi aşiretlerin reisleriyle birlikte toplantı düzenleyerek Sevr Antlaşması'nın uygulanmasını ve Diyarbakır, Van, Bitlis, Elâzığ, Dersim ve 'den oluşan bağımsız Kürt devleti kurmasını kararlaştırmıştır. İsyanı, Koçgirili Alişir ve 306 isyancının Temmuz ayında bir karakolu basmasıyla başlamıştır. Zara'nın Çulfa Ali karakoluna ve Şadan aşiret reisi Paşo da Refahiye'ye saldırmışlardır.
Türkiye Büyük Meclis Hükûmeti aşireti reisi Alişan Bey'i Refahiye kaymakam vekilliğine, kardeşi Haydar Bey'i de İmranlı bucak müdürlüğüne atayarak çatışmayı önlemeye çalışmıştır. İsyanı bastırmak için İmranlı'ya gelen 6. Süvari Alayının komutanı Binbaşı Halis, yakalanarak isyancıların harp divanı kararıyla idam edilmiştir. İsyan eden aşiretler, Koçgiri kazasının mümtaz bir vilayet yapılmasını istemiştir. 25 Kasım 1920'de "Batı Dersim Aşiret Reisleri", Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Sevr Antlaşması'nın uygulanması gerektiğini ve aksi halde silah zoruyla hakkı almaya mecbur kalacağını açıklamıştır.
Ayaklanma, bölgedeki 6. Süvari Alayı'nın bir grup asker kaçağını yakalamak isterken baskına uğramasıyla 6 Mart 1921'de başlamıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti Sakallı Nurettin Paşa'nın 'nun emrinde Topal Osman Ağa'nın bizzat komuta ettiği 42. ve 47. 'nı isyanı bastırmakla görevlendirmiştir. Nisanda harekâtın birinci evresi sona erdiğinde asiler küçük gruplar halinde dağılarak Kuzey ve Kuzeydoğu yönünde kaçmışlardır. Bundan sonraki ikinci etapta geniş çaplı takip harekâtı ile asilerin etkinliği iyice kırılmış, 17 Haziran'da asilerin elebaşılarından Haydar Bey'in kardeşi Alişan ve 32 asi ileri geleni ile 500'den fazla asi teslim olmuş, bunlar muhakeme edilmek üzere Sivas'a gönderilmişlerdir.İsyan Haziran 1921'de tamamen bastırılmıştır.
Konuyla ilgili meclis araştırması önergesi
İstanbul Milletvekili Ali Kenanoğlu ve 19 HDP Milletvekili, 1921'de meydana gelen Koçgiri isyanı ve sonrası yaşananların tüm yönleriyle araştırılması amacıyla 1 Nisan 2021 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına araştırma önergesi vermişlerdir.
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yayınlar
| Wikimedia Commons'ta Koçgiri İsyanı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Nuri Dersimi: Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep, 1952, (Komkar Yayınları, Köln, 1988)
- Hıdır Göktaş: Kürtler, İsyan-Tenkil, İstanbul, 1991
- Faik Bulut: Dersim Raporları, İstanbul, 2005,
- Uğur Mumcu, Kürt - İslam Ayaklanması 1919-1925, Tekin Yayınları, İstanbul, 1991, s.33-40.
- Kadim Laçin, 'Koçgiri'siz Cumhuriyet', Mayıs 2009, www.kadimlacin.com,
- Ebubekir Hazim Tepeyran, Belgelerle Kurtuluş Savaşı Anıları, Çağdaş, 1982
Kaynakça
- ^ Dr. Yunus Kobal: Milli Mücadelede İç Ayaklanmalar 20 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Hacettepe Üniversitesi
- ^ Ercan Yavuz, "Turkey starts to question early period of republic" 16 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Today's Zaman, November 22, 2009.
- ^ Mustafa Balcıoğlu, Belgelerle Millı̂ Mücadele sırasında Anadoluda ayaklanmalar ve Merkez ordusu, 1991, p. 128. (Türkçe)
- ^ Nurettin Gülmez, T.B.M.M. zabıtalarından Doğu ve Güney Doğu meselesi, Hamle Yayın-Dağıtım, 1992, p. 197. 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe)
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2011.
- ^ a b c d e f Hüseyin Rahmi Apak, Türk İstiklâl Harbi – İç ayaklanmalar: 1919-1921, 1964, C.VI, Genelkurmay Basımevi, sayfa 163-165
- ^ a b Türk İstiklal Harbi, VI. Cilt, İstiklal Harbinde Ayaklanmalar, T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, (1974), sayfa 281
- ^ Güneş, Ergin (2014). Boztuğ, Onursal (Ed.). "Koçgiri İsyanı Ekseninde Dersim Direnişi". : 244.
- ^ Olson, Robert W. (1989). The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925. University of Texas Press. ss. 35. ISBN .
- ^ Olson, Robert W. (1989). The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925. University of Texas Press. ss. 28. ISBN .
- ^ Olson, Robert; Rumbold, Horace (1989). "The Koçgiri Kurdish rebellion in 1921 and the draft law for a proposed autonomy of Kurdistan". Oriente Moderno. 8 (69) (1/6): 41. doi:10.1163/22138617-0690106006. ISSN 0030-5472. JSTOR 25817079. 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Haziran 2022 – JSTOR vasıtasıyla.
- ^ kurtulussavasi.org, Savaşlar ve Antlaşmalar: TBMM'ne karşı ayaklanmalar 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Request Rejected". TBMM. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kocgiri Isyani Subat 1921 de Sivas in dogusunda bulunan ve ezici cogunlugun militan oldugu Kocgiri bolgesinde baslayan bir Kurt ayaklanmasiydi Isyan Alevi Kurt toplulugu olan ve Sivas in dogusunda ikamet eden Kocgiri asireti tarafindan cikarildi Asiret liderlerinin Kurdistan Teali Cemiyeti ile yakin iliskileri vardi Isyan Haziran 1921 de bastirildi Kocgiri IsyaniIc Cephe AyaklanmalarTarih6 Mart 1921 17 Haziran 1921 3 ay 1 hafta ve 4 gun BolgeSivasSonucTurk zaferiTaraflarAnkara HukumetiKocgiri asireti Kurt Teali Cemiyeti KTC Komutanlar ve liderlerMustafa Kemal Pasa Sakalli Nurettin Pasa Binbasi Halis Bey 6 Suvari Alayi Komutani olu Topal Osman Esir Haydar Bey Alisir Baytar Nuri Esir Paso MistoGuclerHukumet Iddiasi 3 161 asker 1 351 hayvan 2 750 tufek 3 hafif ve 18 agir makineli tufek Isyanci Iddiasi 6 000 suvari kaynak belirtilmeli 25 000 piyade kaynak belirtilmeli Bilinmeyen sayida milis ve jandarmaHukumet Iddiasi 3 000 isyanci cogu atli 2 500 tufek Isyanci Iddiasi 6 000 Isyanci kaynak belirtilmeli KayiplarBilinmiyor500 isyanci oldu 32 asiret lideri ve 500 isyanci teslim oldu Kocgiri asireti kendi arasinda 16 asiretten olusan Kizilbas Kurt denilen Alevi inancli Kurtlerden olusur ana dilleri Kurtcenin Kurmanci lehcesidir Susehri Hafik Kochisar Kemah Kurucay Zara Imranli Divrigi Refahiye Kangal ve cevresinde 135 koy ile en az 40 000 nufustan olustugu tahmin ediliyordu Isyani bastirmak icin 3 161 erden olusan birlikler gonderildi Isyancilarin toplam mevcudu ise en az 3000 kadardi Kurt Teali Cemiyeti Alisan Bey i Imranli ya gondererek orgutun kurulmasini istemis ve Alisan Bey o donem Kangal da memur olarak gorev yapan Baytar Nuri ile birlikte orgutu kurmustur Baytar Nuri ayrica Zara Divrigi Kangal Hafik Imranli Celalli Sincan ve da cemiyetinin subesini kurmustur Mustafa Kemal Pasa Erzurum Kongresi kararlarinin Kurtleri de kapsadigini anlatarak Alisan Bey i ikna etmeye calismis ve Sivas milletvekili olmasini onermistir Alisan Bey Sivas milletvekili olmayi basta kabul ettiyse de Alisir ve Baytar Nuri ile konustuktan sonra bu oneriyi reddetmistir Mustafa Kemal Pasa onerisiyle Dersim in ileri gelenlerine milletvekilligi onerilmis ve Dersim in ileri gelenleri teklifi kabul ederek isyana katilmamistir Bu nedenle isyan Sivas Erzincan bolgesinde sinirli kalmistir Bununla birlikte Baytar Nuri de milletvekilligi onerisini kabul etmemistir Ayrica Baytar Nuri Kurt ozerkligiyle yetinen Seyit Abdulkadir i Turk ajan rolunu oynamakla suclamistir Ayni zamanda Baytar Nuri Dersim asiretleri liderlerinden Dersimli Diyap Aga yida Turk ajanligi ile suclamistir 1920 baslarinda Baytar Nuri Yellice nahiyesinde Huseyin Abdal tekkesinde Canbegan ve Kurmesan gibi asiretlerin reisleriyle birlikte toplanti duzenleyerek Sevr Antlasmasi nin uygulanmasini ve Diyarbakir Van Bitlis Elazig Dersim ve den olusan bagimsiz Kurt devleti kurmasini kararlastirmistir Isyani Kocgirili Alisir ve 306 isyancinin Temmuz ayinda bir karakolu basmasiyla baslamistir Zara nin Culfa Ali karakoluna ve Sadan asiret reisi Paso da Refahiye ye saldirmislardir Turkiye Buyuk Meclis Hukumeti asireti reisi Alisan Bey i Refahiye kaymakam vekilligine kardesi Haydar Bey i de Imranli bucak mudurlugune atayarak catismayi onlemeye calismistir Isyani bastirmak icin Imranli ya gelen 6 Suvari Alayinin komutani Binbasi Halis yakalanarak isyancilarin harp divani karariyla idam edilmistir Isyan eden asiretler Kocgiri kazasinin mumtaz bir vilayet yapilmasini istemistir 25 Kasim 1920 de Bati Dersim Asiret Reisleri Turkiye Buyuk Millet Meclisi ne Sevr Antlasmasi nin uygulanmasi gerektigini ve aksi halde silah zoruyla hakki almaya mecbur kalacagini aciklamistir Ayaklanma bolgedeki 6 Suvari Alayi nin bir grup asker kacagini yakalamak isterken baskina ugramasiyla 6 Mart 1921 de baslamistir Turkiye Buyuk Millet Meclisi Hukumeti Sakalli Nurettin Pasa nin nun emrinde Topal Osman Aga nin bizzat komuta ettigi 42 ve 47 ni isyani bastirmakla gorevlendirmistir Nisanda harekatin birinci evresi sona erdiginde asiler kucuk gruplar halinde dagilarak Kuzey ve Kuzeydogu yonunde kacmislardir Bundan sonraki ikinci etapta genis capli takip harekati ile asilerin etkinligi iyice kirilmis 17 Haziran da asilerin elebasilarindan Haydar Bey in kardesi Alisan ve 32 asi ileri geleni ile 500 den fazla asi teslim olmus bunlar muhakeme edilmek uzere Sivas a gonderilmislerdir Isyan Haziran 1921 de tamamen bastirilmistir Konuyla ilgili meclis arastirmasi onergesiIstanbul Milletvekili Ali Kenanoglu ve 19 HDP Milletvekili 1921 de meydana gelen Kocgiri isyani ve sonrasi yasananlarin tum yonleriyle arastirilmasi amaciyla 1 Nisan 2021 tarihinde Turkiye Buyuk Millet Meclisi Baskanligina arastirma onergesi vermislerdir Ayrica bakinizKocgiri asireti Alisir Topal Osman Sakalli Nurettin Imranli Nuri DersimiKonuyla ilgili yayinlarWikimedia Commons ta Kocgiri Isyani ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Nuri Dersimi Kurdistan Tarihinde Dersim Halep 1952 Komkar Yayinlari Koln 1988 Hidir Goktas Kurtler Isyan Tenkil Istanbul 1991 Faik Bulut Dersim Raporlari Istanbul 2005 ISBN 975 6106 02 6 Ugur Mumcu Kurt Islam Ayaklanmasi 1919 1925 Tekin Yayinlari Istanbul 1991 s 33 40 ISBN 975 478 088 9 Kadim Lacin Kocgiri siz Cumhuriyet Mayis 2009 www kadimlacin com ISBN 9789562599 Ebubekir Hazim Tepeyran Belgelerle Kurtulus Savasi Anilari Cagdas 1982Kaynakca Dr Yunus Kobal Milli Mucadelede Ic Ayaklanmalar 20 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hacettepe Universitesi Ercan Yavuz Turkey starts to question early period of republic 16 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Today s Zaman November 22 2009 Mustafa Balcioglu Belgelerle Milli Mucadele sirasinda Anadoluda ayaklanmalar ve Merkez ordusu 1991 p 128 Turkce Nurettin Gulmez T B M M zabitalarindan Dogu ve Guney Dogu meselesi Hamle Yayin Dagitim 1992 p 197 12 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce Arsivlenmis kopya 8 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2011 a b c d e f Huseyin Rahmi Apak Turk Istiklal Harbi Ic ayaklanmalar 1919 1921 1964 C VI Genelkurmay Basimevi sayfa 163 165 a b Turk Istiklal Harbi VI Cilt Istiklal Harbinde Ayaklanmalar T C Genelkurmay Harp Tarihi Baskanligi Resmi Yayinlari 1974 sayfa 281 Gunes Ergin 2014 Boztug Onursal Ed Kocgiri Isyani Ekseninde Dersim Direnisi 244 Olson Robert W 1989 The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion 1880 1925 University of Texas Press ss 35 ISBN 978 0 292 77619 7 Olson Robert W 1989 The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion 1880 1925 University of Texas Press ss 28 ISBN 978 0 292 77619 7 Olson Robert Rumbold Horace 1989 The Kocgiri Kurdish rebellion in 1921 and the draft law for a proposed autonomy of Kurdistan Oriente Moderno 8 69 1 6 41 doi 10 1163 22138617 0690106006 ISSN 0030 5472 JSTOR 25817079 19 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2022 JSTOR vasitasiyla kurtulussavasi org Savaslar ve Antlasmalar TBMM ne karsi ayaklanmalar 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Request Rejected TBMM 11 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Haziran 2021