Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kut; Türk, Moğol ve Altay şamanizminde ve halk inancında kutsal enerji, yaşam gücü. Hut, Kud, Gut da denir. Moğollar Kutag, Hutag derler.
Anlam ve İçerik
Kutsal yaşam gücü, bereket, hayat verici, mübareklik, canlılık gibi anlamları vardır. Yiğitler kut sayesinde ölümden kurtulur veya yaşama döner. Bu güç Tanrı’dan kaynaklanır. Tanrı bu gücü geri çekerse kağanlar tahtı ve yaşamlarını yitirirler. Padişahların ve soylarının kanı kutlu sayıldığından, hanedandan birisi idam edileceği zaman boynu kılıçla vurulmaz, yay kirişiyle boğularak öldürülür. İnsanın kutu doğmadan önce gökyüzünde yer alır.
Kut, Orta Asya'daki şamanist, göçebe Altay uluslarında "yaşam gücü" anlamına gelen bir kelimedir. Çağdaş Türkiye Türkçesinde kut şu anlamlarda kullanılmaktadır:
- 1. Devlet idaresinde güç, yaratıcılık ve yetki bakımından sahip olunan üstün güç.
- 2. Mutluluk.
- 3. İlahi bir kaynaktan gelen rahmet, bereket.
Jean-Paul Roux "Altay Türklerinde Ölüm" adlı eserinde kut kavramına çok geniş yer vermiş olup, bu kitabında kutu şu şekilde izah etmektedir;
- Akışkan, jelatine benzer bir madde,
- Zihin, ruh, hayati güç,
- Şans, talih, uğur,
- Sürüleri koruyan bir muska ya da nazarlık.
Eski Orta Asya Türk ve Moğol inanışlarına göre yaşam kaynağını Göktanrı'dan alır. Yiğitler Tanrı'nın kendilerine inayet ettiği; kut sayesinde ölümlerden kurtulur ve başarıdan başarıya koşarlar. Beyler ve kağanlar kutsanmıştır, yani kut sahibidir. Ancak doğuştan itibaren kut sahibi olabilmek için çeşitli ritüeller gerekir. Tanrı'nın kutu geri çekmesi kağanın tahtını ve yaşamını yitirmesi anlamını taşır. Bunun için eski Altay inanışlarına göre Tanrı'dan kut dilenir. Örneğin, ilk Türk eserlerinden Irk Bitig'de;Tanrı tarafından kutu alınan bir savaşçının, Göktanrı'ya yakarışı ve eski gücünü yeniden kazanması anlatılır. Kutun değişik türleri vardır.
- Bor Kut: Cisimleşmiş kuttur. Bir nesneyi temsil eden onun küçük bir modeli gibidir. Yer ruhudur.
- İye Kut: Bir varlığı koruyan ruhsal enerjidir ve tamamen soyuttur. Ana ruhtur.
- Sal Kut: Hareketli kuttur. Rüzgar gibi esebilir. Hava ruhudur.
Yakutlara göre Anya Kut bu kavramın en önemli kısmını oluşturan parçasıdır.
Bu inancın Sahalardaki adı Kut-Sür İteğele (Kut-Sür İnancı) veya Tañara Üöreteğe (Tanrı Öğretisi)'dir. Sahaların günlük yaşamlarında bu inancının izlerini her zaman görmek mümkündür. Kut, bütün canlı varlıkların ruhu ve yaşam enerjisidir. Kut üç unsurdan oluşmuştur. Bor kut (toprak-can), Salgın kut (hava-can) ve İye kut (ana-can). Bazı saha efsanelerine göre kut Ürüñ Ayı Toyon tarafından verilmektedir. Bunu ilahe Ayıhıt insanlara getirmektedir (ulaştırmaktadır). Bazı kikâye ve masallarda Ağa kut (baba-can) ve Sür kut (hayat-can) ifadelerine de rastlanmaktadır.
Abdülkadir İnan'ın aktardığı bilgilere göre, kutun bedenden ayrılması ile ölüm gerçekleşmez ama kişide var olan kutsallık ortadan kalkar, o kişi sıradanlaşır. Kut, insan için kesinlikle bir güç ve uzun ömür kaynağıdır. Birey onsuz hayatını çok da fazla uzun sürdüremez. Ancak tin bedenden ayrıldığı vakit, kişinin ölümü hemen gerçekleşmiş olur.
Kutan
Kutan veya değişik lehçelerdeki söyleyişi ile Kıtan, Kotan, Koton sözcüğü Balıkçıl kuşu manası taşır. Kimi Türk dillerinde ise Pelikan anlamına gelir. Yaratılış efsânelerinde geçen kutlu bir hayvandır. Sonsuz sulara dalarak çamuru çıkarmıştır ve böylece yeryüzü meydana gelmiştir. Söylencelerde adı sıklıkla “Kögön” (yaban ördeği) ile birlikte anılır. Moğolcaya Hoton, Macarcaya Gödeny olarak geçmiştir. Sözcük anlamı kutun taşıyıcısı demektir.
Altay kavimlerinde kut
Eski Türklerde öldükten sonra göğe çıkılacağı inancı hakimdir. Bununla birlikte başlıca ikametgâhı gökte olan insan ruhları, bir dağda mensup olduğu boyun ilk yerinde evinin çevresinde, bozkırda gezebilir. Ruh, mezarda boyun atalarını temsil eden ongunlarda, öldürülen düşman yansıtan balbal taşlarında ve boyun bayrağında (tuğ) barınabilir. Bu biçimde ruhun dünyaya dönüşü mümkündür. Ayrıca ölen kişinin öldürdüğü hayvanların ve insanların öteki dünyada ona hizmet edeceğine inanılır. Bu yüzden hayvanları ile birlikte gömülür. Her öldürdüğü düşman içinse taş (bal-bal) dikilir. Hayvanları öldürmek bu yüzden kurallarına uygun bir biçimde yapılmak zorundadır. Hayvanın iskeleti korunmak zorundadır ve kanı -yani "Yaşam gücü" sayılan kutu- akıtılmamalıdır. Moğol Kağanı Cengiz Han Büyük Yasası; kan akıtılmadan öldürme biçimini şöyle açıklar: Bir hayvan kesilirken bacakları bağlanmalı, karnı açılmalı ve ölünceye kadar kalbi elle sıkılmalıdır". Altay kavimlerince (Türkler, Moğollar...) böyle olursa hayvanın yeniden dünyaya geleceğine inanılır. Nitekim Osmanlı'da da bu eski Türk geleneği vardır. Padişahların kardeşlerini öldürmesi bir gelenektir. Ama öldürme biçimi eski adetlere uygun yapılır. Kanı yani kutu (Yaşam Gücü) akıtılmadan yay kirişiyle veya kayışla boğulur. Günümüzde bu kelime uğur, şans anlamında kullanılmaktadır. Kutsamak, kutlamak... gibi bereket ve esenlik bildiren kelimeler kut- kökünden türetilmiştir.
Türklere komşu olan Sibirya kavimmlerinin bazılarında Kutkh (Kuth/Kutka) adlı bir yaratıcı tanrı bulunmaktadır. Köken olarak kut kavramı ile aynı anlayıştan kaynaklanma olasılığı mevcuttur.
Devlet geleneğinde
Kut inancı, Türk devletlerinde başta olan insanların, kendilerine bu görevin Tanrı tarafından verilmiş olduğu inancıdır.
Herhangi bir kişinin yönetici olmayı hak etmesi için Tanrı’nın ona “kut” vermesi gerekir. Türk yönetim felsefesinde “Göktengri” den gelen “kut”, yöneticilerin yönetmiş oldukları toplum üzerinde âdil bir yönetim tarzını ortaya koymaları için vermiş olduğu bir yönetim yetkisidir. ''Göktengri'' emirlerine uymayan Hükümdarın ''kut'' yetkisi geri alınır. Kağanın almış olduğu “kut”, onun sezebilme, hissedebilme, anlayabilme, kavrayabilme ve toplumu yönetebilme yeteneğini canlı tutar. “Kut”un hakkını vermenin temel ölçüsü ise kağanın “bilgeliğidir”.
Türk yönetim tarihinde kağan ve hükümdarlarının kullandığı ad ve unvanları kut anlayışı ile bağlantıları bakımından önemlidir. Meselâ, Türk tarihinin önemli liderlerinden Mete’nin unvanları; “Tanrı-kut” ve “İdi-kut”; Göktürk kağanının unvanı ise “Kutlug Beg”dir.
Etimoloji
(Kut/Kud) kökünden türemiştir. Temizlik anlamını içerir. Farsça Hüda kelimesinin dönüşmüş biçimi olduğu öne sürülse de aslı Türkçe Kut (kutsallık, kutluluk) kökünden türemiştir. Bereket, yaşam gibi anlamlar içerir. Kutan, dua, yakarış demektir. Evenk dilinde Khutu sözcüğü kutsallık manası içerir. Kudagaçı sözcüğü, büyücü, şaman anlamına gelir. Kuthu şeklinde Tunguzcaya ve Hutu şeklinde Mançucaya geçmiştir. Sümercede de ayen Kut biçimiyle yer aldığı görülmektedir. İtelmenlerin (Kamçadalların) Kuth veya Kutka (Kutku) adlı dünyayı ve canlıları yaratan bir Tanrıları vardır.
Uta (Utha)
Türk, Altay ve özellikle Moğol halk inancında ve şamanizmde ruh enerjisi. Koruyucu ruh ve (daha doğrusu ruh şeklinde düşünülen) koruyucu enerjidir. Kut'un farklı bir türü olarak kabul edilir. Bazen iyicil ruhları tanımlamakta da kullanılır. Sözcük Moğolca kökenlidir. Dagur dilinde Huta, Moğolcada Utaga duman anlamına gelir ve yarı şeffaf (yarı soyut) bir görüntüyü ifade etmektedir. Utga ise Moğolcada his demektir.
Utka Buryat inancına göre rhayvan veya kuş kılığıdaki ruhtur. Bu varlık bir kadını hamile bırakırsa, doğan çocuk bir şaman veya bir kabilenin kurucusu olacaktır. Utkaçı bu kuşa (ruha) yol gösteren tanrıdır.
Kaynakça
- ^ . TDK. 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2011.
- ^ . 2 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2012.
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ (PDF). 4 Eylül 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2012.
- ^ (PDF). 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2012.
- ^ Çakmak, Merete (2005). Anadolu Kuş Adları Sözlüğü:İngilizce-Türkçe-Latince. İstanbul: Kitap Yayınevi. s. 77. .
Dış bağlantılar
- Türklerin Geleneksel Dini Şamanizm, Aybars Pamir 17 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kut Turk Mogol ve Altay samanizminde ve halk inancinda kutsal enerji yasam gucu Hut Kud Gut da denir Mogollar Kutag Hutag derler Anlam ve IcerikKutsal yasam gucu bereket hayat verici mubareklik canlilik gibi anlamlari vardir Yigitler kut sayesinde olumden kurtulur veya yasama doner Bu guc Tanri dan kaynaklanir Tanri bu gucu geri cekerse kaganlar tahti ve yasamlarini yitirirler Padisahlarin ve soylarinin kani kutlu sayildigindan hanedandan birisi idam edilecegi zaman boynu kilicla vurulmaz yay kirisiyle bogularak oldurulur Insanin kutu dogmadan once gokyuzunde yer alir Kut Orta Asya daki samanist gocebe Altay uluslarinda yasam gucu anlamina gelen bir kelimedir Cagdas Turkiye Turkcesinde kut su anlamlarda kullanilmaktadir 1 Devlet idaresinde guc yaraticilik ve yetki bakimindan sahip olunan ustun guc 2 Mutluluk 3 Ilahi bir kaynaktan gelen rahmet bereket Jean Paul Roux Altay Turklerinde Olum adli eserinde kut kavramina cok genis yer vermis olup bu kitabinda kutu su sekilde izah etmektedir Akiskan jelatine benzer bir madde Zihin ruh hayati guc Sans talih ugur Suruleri koruyan bir muska ya da nazarlik Eski Orta Asya Turk ve Mogol inanislarina gore yasam kaynagini Goktanri dan alir Yigitler Tanri nin kendilerine inayet ettigi kut sayesinde olumlerden kurtulur ve basaridan basariya kosarlar Beyler ve kaganlar kutsanmistir yani kut sahibidir Ancak dogustan itibaren kut sahibi olabilmek icin cesitli ritueller gerekir Tanri nin kutu geri cekmesi kaganin tahtini ve yasamini yitirmesi anlamini tasir Bunun icin eski Altay inanislarina gore Tanri dan kut dilenir Ornegin ilk Turk eserlerinden Irk Bitig de Tanri tarafindan kutu alinan bir savascinin Goktanri ya yakarisi ve eski gucunu yeniden kazanmasi anlatilir Kutun degisik turleri vardir Bor Kut Cisimlesmis kuttur Bir nesneyi temsil eden onun kucuk bir modeli gibidir Yer ruhudur Iye Kut Bir varligi koruyan ruhsal enerjidir ve tamamen soyuttur Ana ruhtur Sal Kut Hareketli kuttur Ruzgar gibi esebilir Hava ruhudur Yakutlara gore Anya Kut bu kavramin en onemli kismini olusturan parcasidir Bu inancin Sahalardaki adi Kut Sur Itegele Kut Sur Inanci veya Tanara Uoretege Tanri Ogretisi dir Sahalarin gunluk yasamlarinda bu inancinin izlerini her zaman gormek mumkundur Kut butun canli varliklarin ruhu ve yasam enerjisidir Kut uc unsurdan olusmustur Bor kut toprak can Salgin kut hava can ve Iye kut ana can Bazi saha efsanelerine gore kut Urun Ayi Toyon tarafindan verilmektedir Bunu ilahe Ayihit insanlara getirmektedir ulastirmaktadir Bazi kikaye ve masallarda Aga kut baba can ve Sur kut hayat can ifadelerine de rastlanmaktadir Abdulkadir Inan in aktardigi bilgilere gore kutun bedenden ayrilmasi ile olum gerceklesmez ama kiside var olan kutsallik ortadan kalkar o kisi siradanlasir Kut insan icin kesinlikle bir guc ve uzun omur kaynagidir Birey onsuz hayatini cok da fazla uzun surduremez Ancak tin bedenden ayrildigi vakit kisinin olumu hemen gerceklesmis olur Kutan Kutan veya degisik lehcelerdeki soyleyisi ile Kitan Kotan Koton sozcugu Balikcil kusu manasi tasir Kimi Turk dillerinde ise Pelikan anlamina gelir Yaratilis efsanelerinde gecen kutlu bir hayvandir Sonsuz sulara dalarak camuru cikarmistir ve boylece yeryuzu meydana gelmistir Soylencelerde adi siklikla Kogon yaban ordegi ile birlikte anilir Mogolcaya Hoton Macarcaya Godeny olarak gecmistir Sozcuk anlami kutun tasiyicisi demektir Altay kavimlerinde kutEski Turklerde oldukten sonra goge cikilacagi inanci hakimdir Bununla birlikte baslica ikametgahi gokte olan insan ruhlari bir dagda mensup oldugu boyun ilk yerinde evinin cevresinde bozkirda gezebilir Ruh mezarda boyun atalarini temsil eden ongunlarda oldurulen dusman yansitan balbal taslarinda ve boyun bayraginda tug barinabilir Bu bicimde ruhun dunyaya donusu mumkundur Ayrica olen kisinin oldurdugu hayvanlarin ve insanlarin oteki dunyada ona hizmet edecegine inanilir Bu yuzden hayvanlari ile birlikte gomulur Her oldurdugu dusman icinse tas bal bal dikilir Hayvanlari oldurmek bu yuzden kurallarina uygun bir bicimde yapilmak zorundadir Hayvanin iskeleti korunmak zorundadir ve kani yani Yasam gucu sayilan kutu akitilmamalidir Mogol Kagani Cengiz Han Buyuk Yasasi kan akitilmadan oldurme bicimini soyle aciklar Bir hayvan kesilirken bacaklari baglanmali karni acilmali ve olunceye kadar kalbi elle sikilmalidir Altay kavimlerince Turkler Mogollar boyle olursa hayvanin yeniden dunyaya gelecegine inanilir Nitekim Osmanli da da bu eski Turk gelenegi vardir Padisahlarin kardeslerini oldurmesi bir gelenektir Ama oldurme bicimi eski adetlere uygun yapilir Kani yani kutu Yasam Gucu akitilmadan yay kirisiyle veya kayisla bogulur Gunumuzde bu kelime ugur sans anlaminda kullanilmaktadir Kutsamak kutlamak gibi bereket ve esenlik bildiren kelimeler kut kokunden turetilmistir Turklere komsu olan Sibirya kavimmlerinin bazilarinda Kutkh Kuth Kutka adli bir yaratici tanri bulunmaktadir Koken olarak kut kavrami ile ayni anlayistan kaynaklanma olasiligi mevcuttur Devlet gelenegindeKut inanci Turk devletlerinde basta olan insanlarin kendilerine bu gorevin Tanri tarafindan verilmis oldugu inancidir Herhangi bir kisinin yonetici olmayi hak etmesi icin Tanri nin ona kut vermesi gerekir Turk yonetim felsefesinde Goktengri den gelen kut yoneticilerin yonetmis olduklari toplum uzerinde adil bir yonetim tarzini ortaya koymalari icin vermis oldugu bir yonetim yetkisidir Goktengri emirlerine uymayan Hukumdarin kut yetkisi geri alinir Kaganin almis oldugu kut onun sezebilme hissedebilme anlayabilme kavrayabilme ve toplumu yonetebilme yetenegini canli tutar Kut un hakkini vermenin temel olcusu ise kaganin bilgeligidir Turk yonetim tarihinde kagan ve hukumdarlarinin kullandigi ad ve unvanlari kut anlayisi ile baglantilari bakimindan onemlidir Mesela Turk tarihinin onemli liderlerinden Mete nin unvanlari Tanri kut ve Idi kut Gokturk kaganinin unvani ise Kutlug Beg dir Etimoloji Kut Kud kokunden turemistir Temizlik anlamini icerir Farsca Huda kelimesinin donusmus bicimi oldugu one surulse de asli Turkce Kut kutsallik kutluluk kokunden turemistir Bereket yasam gibi anlamlar icerir Kutan dua yakaris demektir Evenk dilinde Khutu sozcugu kutsallik manasi icerir Kudagaci sozcugu buyucu saman anlamina gelir Kuthu seklinde Tunguzcaya ve Hutu seklinde Mancucaya gecmistir Sumercede de ayen Kut bicimiyle yer aldigi gorulmektedir Itelmenlerin Kamcadallarin Kuth veya Kutka Kutku adli dunyayi ve canlilari yaratan bir Tanrilari vardir Uta Utha Turk Altay ve ozellikle Mogol halk inancinda ve samanizmde ruh enerjisi Koruyucu ruh ve daha dogrusu ruh seklinde dusunulen koruyucu enerjidir Kut un farkli bir turu olarak kabul edilir Bazen iyicil ruhlari tanimlamakta da kullanilir Sozcuk Mogolca kokenlidir Dagur dilinde Huta Mogolcada Utaga duman anlamina gelir ve yari seffaf yari soyut bir goruntuyu ifade etmektedir Utga ise Mogolcada his demektir Utka Buryat inancina gore rhayvan veya kus kiligidaki ruhtur Bu varlik bir kadini hamile birakirsa dogan cocuk bir saman veya bir kabilenin kurucusu olacaktir Utkaci bu kusa ruha yol gosteren tanridir Kaynakca TDK 11 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Ekim 2011 2 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2012 Turk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi PDF 4 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 28 Ocak 2012 PDF 15 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Ocak 2012 Cakmak Merete 2005 Anadolu Kus Adlari Sozlugu Ingilizce Turkce Latince Istanbul Kitap Yayinevi s 77 ISBN 975 6051 03 5 Dis baglantilarTurklerin Geleneksel Dini Samanizm Aybars Pamir 17 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde