Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kutalmış (Eski Anadolu Türkçesi: قُتَلمِش, Farsça: قتلمش), (ö. 1063), Türk hükümdar. Babası Arslan Yabgu'dur. Selçuklu sultanı Tuğrul Bey'in amcaoğludur. Kendisi sonradan Tuğrul Bey'e isyan etmiştir. Oğlu Kutalmışoğlu Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurmuştur.
| Kutalmış | |
|---|---|
| Önce gelen | Arslan Yabgu |
| Sonra gelen | Kutalmışoğlu Süleyman Şah |
| Hanedan | Anadolu Selçuklu Devleti |
| Babası | Arslan Yabgu |
| Dini | İslam |
"Mutluluk almış", bunun yanında "mübarek, uğurlu" manasında bir isim olan Kutalmış, kaynaklardaki yazılışlarına göre "Kutulmuş, Kutlamış" gibi şekillerde de okunabilmektedir.
İsyanına kadarki siyasi yaşamı
Gaznelilerin o dönemki hükümdarı Gazneli Mahmut'un yakalattığı Kutalmış, babası Arslan Yabgu ve beraberindekilerle birlikte Hindistan'daki Kalincar Kalesi'ne hapsedilir. Kutalmış, bir yolunu bulup Kalincar Kalesi'nden kaçarak Buhara'ya döner ve babasını kurtarmak için emrindeki Oğuzlarla harekete geçer. Yedi yıl sürecek olan bu çabaların başarısız olup Arslan Yabgu'nun zindandaki ölümü üzerine Kutalmış, amcazadeleri Tuğrul Bey ve Çağrı Bey'lerle işbirliği yapma yoluna gider.
1040 yılındaki Dandanakan Savaşı'ndan sonra Bizanslıların Arrân'daki şehrine yaptıkları saldırıyı geri püskürten Kutalmış, ertesi yıl Şeddadoğulları'na ait Gence şehrini kuşatmasına rağmen alamaz.
1048 yılında, Tuğrul Bey, Kutalmış'ı ve bir diğer amcası olan Yusuf Yinal'in oğlu olan İbrahim Yınal'ı Bizans'la savaşmaya gönderir. Selçuklu kuvvetleriyle Kailkala'yı (Erzurum)'u alıp yağmaladıktan sonra, Pasinler Ovası'nda Bizans kuvvetleriyle çatışmaya girilip; galip ayrılınır. Bunun yanında Pasinler Savaşı'nda esir alınan Gürcü Kralı Liparit'in serbest bırakılması, Konstantinapol'de yıkık bir caminin onarılması ve burada Tuğrul Bey adına hutbe okutulması şartına bağlanır.
Hicri 447 (1055) yılı geldiğinde Tuğrul Bey'in halife tarafından Bağdat'a davetine icap etmek üzere giderken yanında Kutalmış da bulunur. Bu esnada, Bağdat'ın kontrolüne hakim olan Büveyhilerin Türk asıllı kumandanı ve şehrin askeri valisi Arslan el-Besasiri, emrindeki Türk kuvvetiyle şehri terk ederek Selçuklu hakimiyetindeki Musul kentine doğru harekete geçer. Bunun üzerine Tuğrul Bey, Musul Emiri Kureyş'in kuvvetlerini desteklemek üzere Kutalmış'ı bölgeye gönderir. Kutalmış, Kureyş ile buluşup Arslan el-Besasiri'nin üzerine yürüse de; başarılı olamaz. Bunun üzerine, Tuğrul Bey, Musul'a gelir ve Kutalmış'ı yanına alıp, Bağdat'a geri döner.
İsyanı
1061 yılı geldiğinde ise kaynakların belirtmediği bir sebep yüzünden Kutalmış, Tuğrul Bey'e isyan etmiştir. İsyanın sebebi olarak Tuğrul Bey'in evlenmiş olduğu Çağrı Bey'in dul kalan eşinden olan oğlu Süleyman'ı veliaht ilan etmesi gösterilebilir. Bunun nedeni olarak, Kutalmış, babasının diğer kardeşlerinden yaşça daha büyük olduğunu ve Gaznelilerin eline düşmeden evvel Oğuzların başında babası bulunduğu için tahtın kendi hakkı olduğunu belirtmekteydi. Tuğrul Bey, Kutalmış'ın üzerine asker gönderdiyse de mağlup olur. Daha sonra Vezir Amidülmülk el-Kündüri'yi görevlendirir. Bir süre sonra barış görüşmeleri başlar ve Kutalmış çeşitli şartlar öne sürer:
- Sultan kendisine bir kötülük yapmayacağına dair talak üzerine yemin edecek
- Ayaklanmasından ötürü kendisinden tazminat istenmeyecek
- Süleyman’ın kız kardeşiyle evlenme isteğine karşı çıkılmayacak
- Yönetimine çok gelirli bir vilayet verilecekti.
Bu şartlardan üçünün kabul edilmesine rağmen, talak üzerine yeminin Sultan'a kimse tarafından söylenmeye cesaret edilemeyeceği belirtilir. Kutalmış'ın bu madde üzerinde ısrarcı tutumu müzakerelerin kesilmesine neden olur. Akabinde Tuğrul Bey, Amidülmülk kuşatmayı sürdürürken Rey kentinde 1063'te vefat eder.
Tuğrul Bey'in ölümü sonucunda Vezir Amidülmülk el-Kündüri başkente geri döner. Bu esnada Kutalmış kaleden ayrılarak Hemedan-Rey kentleri arasında yaşayan Türkmenlerin yanına giderek onların büyük bir kısmını hizmetine alır. Aynı zamanda Kutalmış'ın kardeşi Resul Tegin de ona katılır ve kendisini Rey üzerine yürümeye teşvik eder. Nihayetinde Kutalmış 50.000 kişilik bir orduyla Rey üzerine harekete başlar. Vezir Amidülmülk, bu zaman sırasında Alp Arslan'ın da saltanı ele geçirmek için Rey'e doğru hareket etmekte olduğunu duyunca; şehirde Süleyman yerine Alp Arslan adına hutbe okutmaya karar verir.
Vezir Amidülmülk'ün Kutalmış üzerine gönderdiği bir ordu, bu esnada başarısızca savaşı kaybeder. 1063 yılının Kasım ayında Rey'i kuşatmaya alan Kutalmış, Alp Arslan'ın öncü kumandanı Hacip Erdem'in Damgan'a ulaştığını öğrenince şehrin önünde ayrılır ve Damgan'a doğru harekete geçmeye başlar. Kutalmış, bu yolculuk sırasında Dihinemek denilen bir mevkide kuvvetlerini dağıtır ve falcıların savaş gününü uğursuz bulmaları nedeniyle birkaç on kilometre uzaklığa kadar gelmiş olan Alparslan'ın yolunu kesmek için akarsuların yönünü Alp Arslan'ın yolu üstündeki çorak bir tuz vadisine çevirir. Amacı burayı bir bataklık haline getirip Alp Arslan'ın kuvvetlerinin üzerine gelmesini engellemek olmuşsa da, Kutalmış umduğunu bulamaz. Bataklığı geçen Alp Arslan'ın ordusu Kutalmış'ın ordusuyla karşılaşır. Kutalmış’ın ordusunun yenilgi almasının yanında, Kutalmış'ın kardeşi Resul Tegin ve oğlu Süleyman Şah, kumandanlarıyla beraber esir alınır. Kurtulan Kutalmış, savaş alanında dağılan ordusundan geriye kalanları mevzilerine çekmeye çalışırken bir rivayete göre kayalık bir bölgede atından düşerek öldü.
Bütün bu olanların ardından Alparslan Kutalmış'ın ölümüne çok üzülerek ağlar ve onun için matem tutar. Kutalmış'ın naaşı Rey kentine getirilerek 1063 yılının Aralık ayında Tuğrul Bey'in türbesine gömülür.
Dünya görüşü
Kutalmış'ın hocası olan kişi Selçuklu ailesinin muallimi olarak nitelendirilen Türkmen Danişmend Ali Taylu'dur. Aslen Buharalı olan bu Türkmen aynı zamanda Kutalmış Bey'in kayınpederidir.
Süryani tarihçi Ebu'l'Ferec, Danişmend Ali Taylu'nun oğlu ve Danişmendliler'nin kurucusu Melik Ahmed Gazi'den Anadolu Selçuklu Devleti kurucusu Süleyman Şah'ın amcası veya dayısı diye söz ederken bu gerçeği dile getirmiş gözükmektedir.
Yukarıdaki isme ek olarak, Kutalmış Bey ile Vezir Kündürî arasındaki ilişkinin beraberce düşünülmesi Kutalmış Bey'in yaşam görüşü ve dini inançları hakkında yorum getirilmesine imkân tanır. Kutalmış Bey, Kündürî gibi Mutezile mezhebindendir.
Popüler Kültürde Yeri
2021'de TRT 1 de yayınlanmaya başlayan Alparslan: Büyük Selçuklu dizisinde Kanbolat Görkem Arslan tarafından canlandırılmıştır.
2022 de çekilen sinema filmi Malazgirt1071 filmin de Ali Yerlikaya tarafından canlandırılmıştır.
Kaynakça
- ^ Sümer, Faruk (2002). "Kutalmış". TDV İslâm Ansiklopedisi. 26. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 480-481. 19 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Şubat 2023.
- Mikail Bayram (Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi). Türkiye Selçukluları Döneminde Bilimsel Ortam ve Ahiliğin Doğuşuna Etkisi
- neşr. Ekber Feyyaz (Tahran 1371). Beyhakı Tarihi s. 641 ve 660.
- Terc. Ömer Rıza Doğrul (Ankara 1950). Ebü'I-Ferec Tarihi I, 331-332. Arap tarihçilerinden Bağdatlı İbn Hamdun'da bu bilgiyi teyit etmektedir. Bkz. Topkapı Krp (III Ahmed). Tevarihü's-sinîn. nr. 2981, yp. 156a
- el-Kamil fi't-tarih. X, 36-37.
- Faruk Sümer. Kutalmış Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
- Meydan Larousse. Kutami
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kutalmis Eski Anadolu Turkcesi ق ت لم ش Farsca قتلمش o 1063 Turk hukumdar Babasi Arslan Yabgu dur Selcuklu sultani Tugrul Bey in amcaogludur Kendisi sonradan Tugrul Bey e isyan etmistir Oglu Kutalmisoglu Suleyman Sah Anadolu Selcuklu Devleti ni kurmustur KutalmisOnce gelenArslan YabguSonra gelenKutalmisoglu Suleyman SahHanedanAnadolu Selcuklu DevletiBabasiArslan YabguDiniIslam Mutluluk almis bunun yaninda mubarek ugurlu manasinda bir isim olan Kutalmis kaynaklardaki yazilislarina gore Kutulmus Kutlamis gibi sekillerde de okunabilmektedir Isyanina kadarki siyasi yasamiGaznelilerin o donemki hukumdari Gazneli Mahmut un yakalattigi Kutalmis babasi Arslan Yabgu ve beraberindekilerle birlikte Hindistan daki Kalincar Kalesi ne hapsedilir Kutalmis bir yolunu bulup Kalincar Kalesi nden kacarak Buhara ya doner ve babasini kurtarmak icin emrindeki Oguzlarla harekete gecer Yedi yil surecek olan bu cabalarin basarisiz olup Arslan Yabgu nun zindandaki olumu uzerine Kutalmis amcazadeleri Tugrul Bey ve Cagri Bey lerle isbirligi yapma yoluna gider 1040 yilindaki Dandanakan Savasi ndan sonra Bizanslilarin Arran daki sehrine yaptiklari saldiriyi geri puskurten Kutalmis ertesi yil Seddadogullari na ait Gence sehrini kusatmasina ragmen alamaz 1048 yilinda Tugrul Bey Kutalmis i ve bir diger amcasi olan Yusuf Yinal in oglu olan Ibrahim Yinal i Bizans la savasmaya gonderir Selcuklu kuvvetleriyle Kailkala yi Erzurum u alip yagmaladiktan sonra Pasinler Ovasi nda Bizans kuvvetleriyle catismaya girilip galip ayrilinir Bunun yaninda Pasinler Savasi nda esir alinan Gurcu Krali Liparit in serbest birakilmasi Konstantinapol de yikik bir caminin onarilmasi ve burada Tugrul Bey adina hutbe okutulmasi sartina baglanir Hicri 447 1055 yili geldiginde Tugrul Bey in halife tarafindan Bagdat a davetine icap etmek uzere giderken yaninda Kutalmis da bulunur Bu esnada Bagdat in kontrolune hakim olan Buveyhilerin Turk asilli kumandani ve sehrin askeri valisi Arslan el Besasiri emrindeki Turk kuvvetiyle sehri terk ederek Selcuklu hakimiyetindeki Musul kentine dogru harekete gecer Bunun uzerine Tugrul Bey Musul Emiri Kureys in kuvvetlerini desteklemek uzere Kutalmis i bolgeye gonderir Kutalmis Kureys ile bulusup Arslan el Besasiri nin uzerine yuruse de basarili olamaz Bunun uzerine Tugrul Bey Musul a gelir ve Kutalmis i yanina alip Bagdat a geri doner Isyani1061 yili geldiginde ise kaynaklarin belirtmedigi bir sebep yuzunden Kutalmis Tugrul Bey e isyan etmistir Isyanin sebebi olarak Tugrul Bey in evlenmis oldugu Cagri Bey in dul kalan esinden olan oglu Suleyman i veliaht ilan etmesi gosterilebilir Bunun nedeni olarak Kutalmis babasinin diger kardeslerinden yasca daha buyuk oldugunu ve Gaznelilerin eline dusmeden evvel Oguzlarin basinda babasi bulundugu icin tahtin kendi hakki oldugunu belirtmekteydi Tugrul Bey Kutalmis in uzerine asker gonderdiyse de maglup olur Daha sonra Vezir Amidulmulk el Kunduri yi gorevlendirir Bir sure sonra baris gorusmeleri baslar ve Kutalmis cesitli sartlar one surer Sultan kendisine bir kotuluk yapmayacagina dair talak uzerine yemin edecek Ayaklanmasindan oturu kendisinden tazminat istenmeyecek Suleyman in kiz kardesiyle evlenme istegine karsi cikilmayacak Yonetimine cok gelirli bir vilayet verilecekti Bu sartlardan ucunun kabul edilmesine ragmen talak uzerine yeminin Sultan a kimse tarafindan soylenmeye cesaret edilemeyecegi belirtilir Kutalmis in bu madde uzerinde israrci tutumu muzakerelerin kesilmesine neden olur Akabinde Tugrul Bey Amidulmulk kusatmayi surdururken Rey kentinde 1063 te vefat eder Tugrul Bey in olumu sonucunda Vezir Amidulmulk el Kunduri baskente geri doner Bu esnada Kutalmis kaleden ayrilarak Hemedan Rey kentleri arasinda yasayan Turkmenlerin yanina giderek onlarin buyuk bir kismini hizmetine alir Ayni zamanda Kutalmis in kardesi Resul Tegin de ona katilir ve kendisini Rey uzerine yurumeye tesvik eder Nihayetinde Kutalmis 50 000 kisilik bir orduyla Rey uzerine harekete baslar Vezir Amidulmulk bu zaman sirasinda Alp Arslan in da saltani ele gecirmek icin Rey e dogru hareket etmekte oldugunu duyunca sehirde Suleyman yerine Alp Arslan adina hutbe okutmaya karar verir Vezir Amidulmulk un Kutalmis uzerine gonderdigi bir ordu bu esnada basarisizca savasi kaybeder 1063 yilinin Kasim ayinda Rey i kusatmaya alan Kutalmis Alp Arslan in oncu kumandani Hacip Erdem in Damgan a ulastigini ogrenince sehrin onunde ayrilir ve Damgan a dogru harekete gecmeye baslar Kutalmis bu yolculuk sirasinda Dihinemek denilen bir mevkide kuvvetlerini dagitir ve falcilarin savas gununu ugursuz bulmalari nedeniyle birkac on kilometre uzakliga kadar gelmis olan Alparslan in yolunu kesmek icin akarsularin yonunu Alp Arslan in yolu ustundeki corak bir tuz vadisine cevirir Amaci burayi bir bataklik haline getirip Alp Arslan in kuvvetlerinin uzerine gelmesini engellemek olmussa da Kutalmis umdugunu bulamaz Batakligi gecen Alp Arslan in ordusu Kutalmis in ordusuyla karsilasir Kutalmis in ordusunun yenilgi almasinin yaninda Kutalmis in kardesi Resul Tegin ve oglu Suleyman Sah kumandanlariyla beraber esir alinir Kurtulan Kutalmis savas alaninda dagilan ordusundan geriye kalanlari mevzilerine cekmeye calisirken bir rivayete gore kayalik bir bolgede atindan duserek oldu Butun bu olanlarin ardindan Alparslan Kutalmis in olumune cok uzulerek aglar ve onun icin matem tutar Kutalmis in naasi Rey kentine getirilerek 1063 yilinin Aralik ayinda Tugrul Bey in turbesine gomulur Dunya gorusuKutalmis in hocasi olan kisi Selcuklu ailesinin muallimi olarak nitelendirilen Turkmen Danismend Ali Taylu dur Aslen Buharali olan bu Turkmen ayni zamanda Kutalmis Bey in kayinpederidir Suryani tarihci Ebu l Ferec Danismend Ali Taylu nun oglu ve Danismendliler nin kurucusu Melik Ahmed Gazi den Anadolu Selcuklu Devleti kurucusu Suleyman Sah in amcasi veya dayisi diye soz ederken bu gercegi dile getirmis gozukmektedir Yukaridaki isme ek olarak Kutalmis Bey ile Vezir Kunduri arasindaki iliskinin beraberce dusunulmesi Kutalmis Bey in yasam gorusu ve dini inanclari hakkinda yorum getirilmesine imkan tanir Kutalmis Bey Kunduri gibi Mutezile mezhebindendir Populer Kulturde Yeri2021 de TRT 1 de yayinlanmaya baslayan Alparslan Buyuk Selcuklu dizisinde Kanbolat Gorkem Arslan tarafindan canlandirilmistir 2022 de cekilen sinema filmi Malazgirt1071 filmin de Ali Yerlikaya tarafindan canlandirilmistir Kaynakca Sumer Faruk 2002 Kutalmis TDV Islam Ansiklopedisi 26 Ankara Turkiye Diyanet Vakfi ss 480 481 19 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Subat 2023 Mikail Bayram Selcuk Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Ogretim Uyesi Turkiye Selcuklulari Doneminde Bilimsel Ortam ve Ahiligin Dogusuna Etkisi nesr Ekber Feyyaz Tahran 1371 Beyhaki Tarihi s 641 ve 660 Terc Omer Riza Dogrul Ankara 1950 Ebu I Ferec Tarihi I 331 332 Arap tarihcilerinden Bagdatli Ibn Hamdun da bu bilgiyi teyit etmektedir Bkz Topkapi Krp III Ahmed Tevarihu s sinin nr 2981 yp 156a el Kamil fi t tarih X 36 37 Faruk Sumer Kutalmis Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Meydan Larousse Kutami