Lamba (aydınlanma)

Ampul (Fransızca: (une) ampoule), elektrik akımıyla temas ettiğinde akkor durumuna gelerek ışık yayan, içinde argon gazı bulunan, armut biçimli cam şişedir. Ampulün içinde çok ince biçimde tasarlanmış filaman adı verilen, genelde tungsten metalinden yapılmış, iki ince destek çubuğu ile tutulmakta olan bir tel bulunur. Bu telden geçen elektrik akımı bu teli aşırı derecede ısıtır (yaklaşık 3000 °C) ve sonuç olarak tel ışık yaymaya başlar. Ampul, Humphry Davy tarafından icat edilmiştir, fakat Edison tarafından geliştirilerek günümüzdeki çalışma prensibini benimsemiştir.

Klasik tip akkor telli ampul

Şu an günümüzdeki ampullerin kimileri 2 yıl, kimileri 8 yıl dayanabilir.^[]Thomas Edison'in ampulü icat etmesinden sonra aydınlatma teknolojisine çok büyük adım atılmıştır. Elektrik ile çalışır.

Enerji tasarrufu için tasarruf ampulü kullanılması yararlıdır.

Kökenbilim

Ampul kelimesi Türkçeye; Fransızcadan ampoule (şişecik, tüp, ampul), Fransızcaya da Latinceden ampulla, ampora (testi) ve Latinceye de Grekçeden αμφορεύς (okunuşu: amphoreús) şeklinde geçmiştir.

Tarih

Thomas Edison, icadının çalışma şeklini 1879'da Menlo Park'ta bu ampul ile gösterdi.

Ampul ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Ampulün mucidi ise Humphry Davy'dir. Fakat ampullerin ömürleri çok kısa olmuştur. İngiliz Joseph Wilson Swan ve Amerikalı Thomas Alva Edison, şaşırtıcı bir şekilde aynı yıllarda daha uzun ömürlü ampulü bulmuşlardır. Daha sonra Edison, 1880 yılında daha uzun süre dayanabilen ampulü yapmıştır.

Filaman

Ampulde ısınmayı sağlayan parçadır. Bu ısınma sayesinde elektronlar diotlar arasındaki hızlanma sağlanarak sinyallerin yükseltilmesi sağlanır. Filaman tungsten adı verilen metalden yapılır.

Ampul çeşitleri

Günümüzde evlerde ve iş yerlerinde yaygın şekilde kullanılan ampuller şu teknolojilerden yararlanmaktadır:

• Akkor (Incandescent light)
• Floresan Işık (Fluorescent Light, FL)
• Işık yayan diyot (Light-emitting Diode, LED)

Bu üç yaygın teknoloji dışında tarihsel olarak kullanılmış veya günümüzde daha özel kullanım alanlarında tercih edilen veya henüz geliştirilmekte olan şu teknolojiler mevcuttur:

• High-intensity Discharge, HID
• Gas Discharge
• Electric Arc
• Yanma (Combustion)
• Solid-state Lightning, SSL (Aynı zamanda LED'in dahil olduğu grup)
• Electroluminescence
• Chemiluminescence
• Radioluminescence

Ampul araştırmalarının önemi

Birçok ülke aydınlatma teknikleri üzerine ciddi araştırmalar sürdürüyor. Bunun temel nedeni aydınlatma için kullanılan enerjinin ve dolayısıyla harcamaların ciddi rakamlara ulaşması. 2006 yılı verilerine göre ABD, harcadığı enerjinin %7.5’ini aydınlatmaya kullandı. Aynı yıl ABD, Dünya enerji tüketiminin yaklaşık %21’ini sahiplendi. Dolayısıyla ABD aydınlatması aslında tek başına 2006 Dünya enerji tüketiminin yaklaşık %1.6’sını oluşturdu. Bu rakamlar aydınlatma tekniklerinin bizim için aslında ne kadar önemli olduğunu ortaya koyuyor.

Yasaklanması

Hem enerji verimliliğinin düşük olması nedeniyle, hem de dolaylı olarak atmosfere salınan karbondioksit miktarını arttırarak küresel ısınmayı hızlandırdığı için çevreye zararlı olarak değerlendirilen şeffaf akkor ampullerin üretimi, satışı ve ithalatı 1 Eylül 2012 tarihinden itibaren Avrupa Birliği ülkelerinde tamamen yasaklanmıştır. Daha önceki yıllarda sırasıyla 100, 75 ve 60 wattlık ampuller kademeli olarak yasaklanmıştı. Bu yasakla birlikte 40 milyar kilovatsaat enerji tasarrufu yapılması, ayrıca karbondioksit emisyonunun yılda 15 milyon ton azaltılması amaçlanmaktadır.

Lamba türleri

• Kompakt floresan ampul
• Halojen lamba
• LED lamba
• İnfraruj Led
• Güneş lambası
• Sis lambası
• Gündüz farı
• Ksenon ark lambası
• Geri vites lambası
• Gece lambası
• Gaz lambası
• Floresan lamba
• Sokak lambası
• Lüminesans
• Gaz deşarj lambası
• Neon lambası
• Plazma lambası
• Motor arıza lambası
• Trafik lambası
• Antiseptik lamba
• Fener
• Kandil
• Avize
• Aplik

Kaynakça

1. ^ "Ampul". nisanyansozluk.com. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
2. ^ [1] 27 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Thomas Edison Center at Menlo Park, "Thomas Edison and Menlo Park"
3. ^ "Mucitleri yanlış bilinen 10 icat". Sabah.com. 17 Ekim 2014. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
4. ^ ^{a b} "Ampulü kim buldu ve icat etti ?". Hürriyet.com. 2 Ağustos 2020. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
5. ^ ^{a b} "Ampulü ilk Olarak Ne Zaman, Nasıl İcat Edildi?". Milliyet.com. 13 Mayıs 2020. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
6. ^ "Humphry Davy". Biyografi.info. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
7. ^ "Filaman". 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
8. ^ [2] 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . CEN-STAR Trent Analysis Workshop, “CFL Quality and Strategies to Phase-out Incandescent Lamps”, Paris, Şubat 2007
9. ^ [3] 10 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . U.S. EIA, “International Energy Annual 2006”
10. ^ . Hürriyet.com. 1 Eylül 2012. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
11. ^ "AB'de şeffaf akkor ampuller yasak". Posta.com. 31 Ağustos 2012. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
12. ^ . Sabah.com. 31 Ağustos 2012. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
13. ^ "Avrupa Birliği'nde akkor ampul yasaklandı". movies.nytimes.com. 3 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Eylül 2012.