Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Likenler ya da Lichenes; başlı başına birer organizma değildirler. Mantarlar ve fotosentetik alglerden meydana gelen simbiyotik birlikteliklerdir.
Şekil ve yaşayış bakımından kendilerini oluşturan alg ve mantarlardan tamamen ayrı bir yapı gösterirler. Renksiz bir mantar hifinden oluşan tallusun yapısına katılan fotosentetik canlı (fotobiyont), genellikle yeşil alg ya da bir siyanobakteridir; fakat bazı sarı-yeşil alglerden ve kahverengi alglerden de oluştukları bilinir. En çok Cyanophyta ve Chlorophyta'ya ait cinsler ve ve Phaeophyta'dan bazı alg türleri görülür. Mantarlarda ise genellikle Ascomycetes (Asklı Mantarlar) ve az olarak Basidiomycetes'e (Bazidli Mantarlar) ait cinsler görülür.
Alg ve mantarın birbirleri ile birleşmeleri farklı şekillerde olabilir. Eğer alg ve mantar dağılımı homojen tek bir tabaka şekildeyse bu likenler; "Homeomerik liken", heterojen bir dağılım ve farklı tabakalar varsa "Heteromerik liken" olarak isimlendirilirler.
Homeomerik likenlerde, alg ve mantar ayrı bir katman oluşturmadan birleşir, tallus jelatini andıran müsilajımsı yapıdadır.
Heteromerik likenlerde, üst kabuk katmanı (korteks) ile orta kısım arasında algler bulunur, diğer kısımlar sıkı ya da gevşek dizilmiş mantar hiflerinden oluşur. Çoğu liken bu grupta yer alır.
Likenler, birçok yerde bulunabilen organizmalardır. Morfolojilerine veya dış görünüşlerine göre göre;
- Kabuksu likenler, genellikle kayalar üzerinde gelişen likenlerdir. Tallus kaya yüzeyiyle kısmen kaynaşmış kabuk biçimindedir. Kabuksu likenleri substrattan (ortam) bozulmadan ayırmak neredeyse imkânsızdır. Bazı liken türlerinin kayaları eritebilen enzimleri kullanarak kayanın içine doğru birkaç mm yol aldıkları da gözlenebilir. Bu grup likenlere "Endolitik likenler" de denir. Kabuksu likenlere verilecek en yaygın örnek Protoparmeliopsis muralis 24 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. türüdür. Endolitik likenlere ise bazı Verrucaria 24 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. türleri örnek verilebilir.
- Yapraksı likenler, tallusları loblar hâlinde olan ve genellikle rozetler oluşturan likenlerdir.
- Dalsı likenler, ağaçlar bazen de kayalar üzerinde gelişen, oldukça büyük talluslu, sık dallanma gösteren likenlerdir.
Üremeleri
Likenler eşeysiz ve eşeyli olarak çoğalabilen bir canlı grubudur.
Eşeysiz üreme
Bu çoğalma tipi "Sored" denilen mantar hifleri ile çevrili birkaç alg hücresinden oluşan tallus parçacıkları ile gerçekleştirilir. Soredler tallusun korteksinin parçalanması ile serbeste hâle geçerek toz gibi çevreye dağılırlar, ulaştıkları yerlerde tutunarak, yeni bireyleri oluştururlar.
Eşeyli üreme
Likenlerin yalnızca mantarlarında görülür. Alg bu yapının içinde vejetatif olarak çoğalır. Mantarların meydana getirdiği serbest yaşayan mantarlarınkinden oldukça farklıdır. Liken yapısındaki mantarın cinsine göre oluşturulan fruktifikasyonlar farklılık gösterir.
Metabolizma
Likenleri oluşturan alg ve mantarlar arasında bazı fizyolojik iş bölümleri vardır. Simbiyotik organizmalardan alg, klorofil taşıdığından fotosentez yapar ve birliğin karbonhidrat gereksinimini karşılar. Mantar ise su ve madensel maddelerin alınmasında görev alır. Likenlerde metabolik aktivite su, ısı ve ışıkla değişkenlik gösterir. Su içeriği %65-90 arasında olduğunda fotosentez oranı artar, 15-20 °C fotosentez için en uygun sıcaklıktır. Depo maddesi olarak nişasta bulunur. Likenlerin metabolizmaları sonucu ekonomik öneme sahip bazı maddeler oluşur. Bunlar tıpta, boya sanayinde ve besin olarak kullanılan maddelerdir. Tıpta; öksürük ve göğüs hastalıklarında, diyabette, nefrit, nezle de ve iştah açıcı olarak kullanım alanları mevcuttur. İnsanlarca ve ren geyiklerince Cladonia rangiferina besin olarak kullanılır.
Ekoloji
Dünyada geniş bir yayılım alanına sahip ve denizlerden yüksek dağlara, sıcak bölgelerden kutuplara kadar yerleşim yerlerinde ve zor koşullarda bulunurlar. Tallus yavaş gelişir, ağaç, toprak ve kayalar üzerinde bulunurlar. Üzerinde bulunduğu kayaları parçalayarak toprak oluşumuna katkı sağlarlar. Bununla birlikte çevresel faktörlerden özellikle de hava kirliliğinden olumsuz etkilenirler. Kalabalık şehir merkezlerinde atmosferik kirleticilere bağlı olarak bazı likenler ortadan kaybolurlar. Böyle ortamlara "Liken Çölü" denir.
Dış bağlantılar
- Belçika, Lüksemburg ve Kuzey Fransa'da likenler 15 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Norveç'ten bazı liken cinsleri 22 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ESA Uzay Ortamında Hayatta Kalabilen Likenler hakkında26 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Wikimedia Commons'ta Lichenes ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur 
Vikitür'de Lichenes ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Likenler ya da Lichenes basli basina birer organizma degildirler Mantarlar ve fotosentetik alglerden meydana gelen simbiyotik birlikteliklerdir Likenler Ernst Haeckel den Artforms of Nature 1904En cok gorulen liken turlerinden biri Xanthoria parietinaBir duvarda kabuksu bir likenYapraksi likenBir agac dalinda gelismis Usnea australis Sekil ve yasayis bakimindan kendilerini olusturan alg ve mantarlardan tamamen ayri bir yapi gosterirler Renksiz bir mantar hifinden olusan tallusun yapisina katilan fotosentetik canli fotobiyont genellikle yesil alg ya da bir siyanobakteridir fakat bazi sari yesil alglerden ve kahverengi alglerden de olustuklari bilinir En cok Cyanophyta ve Chlorophyta ya ait cinsler ve ve Phaeophyta dan bazi alg turleri gorulur Mantarlarda ise genellikle Ascomycetes Askli Mantarlar ve az olarak Basidiomycetes e Bazidli Mantarlar ait cinsler gorulur Alg ve mantarin birbirleri ile birlesmeleri farkli sekillerde olabilir Eger alg ve mantar dagilimi homojen tek bir tabaka sekildeyse bu likenler Homeomerik liken heterojen bir dagilim ve farkli tabakalar varsa Heteromerik liken olarak isimlendirilirler Homeomerik likenlerde alg ve mantar ayri bir katman olusturmadan birlesir tallus jelatini andiran musilajimsi yapidadir Heteromerik likenlerde ust kabuk katmani korteks ile orta kisim arasinda algler bulunur diger kisimlar siki ya da gevsek dizilmis mantar hiflerinden olusur Cogu liken bu grupta yer alir Likenler bircok yerde bulunabilen organizmalardir Morfolojilerine veya dis gorunuslerine gore gore Kabuksu likenler genellikle kayalar uzerinde gelisen likenlerdir Tallus kaya yuzeyiyle kismen kaynasmis kabuk bicimindedir Kabuksu likenleri substrattan ortam bozulmadan ayirmak neredeyse imkansizdir Bazi liken turlerinin kayalari eritebilen enzimleri kullanarak kayanin icine dogru birkac mm yol aldiklari da gozlenebilir Bu grup likenlere Endolitik likenler de denir Kabuksu likenlere verilecek en yaygin ornek Protoparmeliopsis muralis 24 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi turudur Endolitik likenlere ise bazi Verrucaria 24 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi turleri ornek verilebilir Yapraksi likenler talluslari loblar halinde olan ve genellikle rozetler olusturan likenlerdir Dalsi likenler agaclar bazen de kayalar uzerinde gelisen oldukca buyuk talluslu sik dallanma gosteren likenlerdir UremeleriLikenler eseysiz ve eseyli olarak cogalabilen bir canli grubudur Eseysiz ureme Bu cogalma tipi Sored denilen mantar hifleri ile cevrili birkac alg hucresinden olusan tallus parcaciklari ile gerceklestirilir Soredler tallusun korteksinin parcalanmasi ile serbeste hale gecerek toz gibi cevreye dagilirlar ulastiklari yerlerde tutunarak yeni bireyleri olustururlar Eseyli ureme Likenlerin yalnizca mantarlarinda gorulur Alg bu yapinin icinde vejetatif olarak cogalir Mantarlarin meydana getirdigi serbest yasayan mantarlarinkinden oldukca farklidir Liken yapisindaki mantarin cinsine gore olusturulan fruktifikasyonlar farklilik gosterir MetabolizmaLikenleri olusturan alg ve mantarlar arasinda bazi fizyolojik is bolumleri vardir Simbiyotik organizmalardan alg klorofil tasidigindan fotosentez yapar ve birligin karbonhidrat gereksinimini karsilar Mantar ise su ve madensel maddelerin alinmasinda gorev alir Likenlerde metabolik aktivite su isi ve isikla degiskenlik gosterir Su icerigi 65 90 arasinda oldugunda fotosentez orani artar 15 20 C fotosentez icin en uygun sicakliktir Depo maddesi olarak nisasta bulunur Likenlerin metabolizmalari sonucu ekonomik oneme sahip bazi maddeler olusur Bunlar tipta boya sanayinde ve besin olarak kullanilan maddelerdir Tipta oksuruk ve gogus hastaliklarinda diyabette nefrit nezle de ve istah acici olarak kullanim alanlari mevcuttur Insanlarca ve ren geyiklerince Cladonia rangiferina besin olarak kullanilir EkolojiDunyada genis bir yayilim alanina sahip ve denizlerden yuksek daglara sicak bolgelerden kutuplara kadar yerlesim yerlerinde ve zor kosullarda bulunurlar Tallus yavas gelisir agac toprak ve kayalar uzerinde bulunurlar Uzerinde bulundugu kayalari parcalayarak toprak olusumuna katki saglarlar Bununla birlikte cevresel faktorlerden ozellikle de hava kirliliginden olumsuz etkilenirler Kalabalik sehir merkezlerinde atmosferik kirleticilere bagli olarak bazi likenler ortadan kaybolurlar Boyle ortamlara Liken Colu denir Dis baglantilarBelcika Luksemburg ve Kuzey Fransa da likenler 15 Aralik 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Norvec ten bazi liken cinsleri 22 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ESA Uzay Ortaminda Hayatta Kalabilen Likenler hakkinda26 Subat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wikimedia Commons ta Lichenes ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Vikitur de Lichenes ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur