Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Macar mitolojisi, efsaneleri, masalları, olağanüstü öyküleri, insanüstü varlıkları ve tanrıları içeren bir anlatılar ve derlemeler bütünüdür.
Macar mitolojisi Ural kökenli ana kaynağın yanında, Macarların (onlarla birlikte Onogurların) Batıya doğru göçü esnasında Altay kökenli Türk halk inanışlarından etkilenmiştir. Nihayet Avrupa'da yaklaşık olarak bugünkü Macaristan topraklarına yerleşip çevre kültürlerle etkileşimleri sonucu Avrupa mitolojilerinden ciddi anamda motif ve figür edinmiştir.
Yaşam Ağacı
Dünya üç katmanlı olarak düşünülmüştür:
- Üst-Dünya (Felső világ): Tanrılar yurdu. Gökyüzü.
- Orta-Dünya (Középső világ): İnsanların yurdu. Yeryüzü
- Alt-Dünya (Alsó világ): Ölüler ve Şeytanlar yurdu. Yeraltı.
Dünyanın merkezinde Yaşam Ağacı (Világfa/Életfa) bulunur. Onun dalları Gökyüzünü (Üst-Dünya’yı) kaplar. Kökleri yeraltına kadar iner.
Yaşam Ağacının meyveleri altın elmalardır. Altın sözcüğü Azeri dilinde Qızıl (Kızıl) sözcüğü ile karşılanır. Türk mitolojisindeki Kızıl-Elma anlayışı bu bağlamda Macar mitolojisi ile bağlantılıdır.
Üst-Dünya
Tanrılar ve iyi ruhlar burada yaşar. En önemli varlık Isten’dir. Bu sözcük Macar dilinde günümüzde Tanrı demektir.
Güneş ve Ay yine burada yaşarlar. Gökyüzü Yaşam Ağacının ayakta tuttuğu büyük bir çadır olarak düşünülür. Gökyüzündeki yıldızların ise tıpkı çadırdaki gibi ışık delikleri olduğu kanaati vardır.
Orta-Dünya
Burada insanlar ve masal kahramanları yaşar. Su, Yer ve Orman ruhları Macar halk inanışlarında önemli bir yer tutar.
Alt-Dünya
Kötü ruhların ve ölmeden önce kötülük yapanların ruhlarının ve şeytanların mekanıdır. Ördög burada en önemli kişilik olarak yer alır. Kötülüğe dair her şeyin yaratıcısıdır. Yer altı aleminin yöneticisidir. Türk mitolojisindeki Erlik karakterinin birebir karşılığıdır.
Eski Macar dini
Türklerin Tengricilik anlayışı, Zerdüştlükten etkilenen şamanist gelenek ile Ural ve Moğol inanışları eski Macar dini üzerinde belirleyici olmuştur.Táltos şamanlara verilen addır. Onların ruhları Dünya katmanları arasında yolculuk yapabilir: Onların hayat ağacının dallarını tırmanabilirler, ruhlarla iletişim kurabilirler. Cinleri ve şeytanları, kötü ruhları kovabilirler.
Varlıklar
- Isten: (İsten okunur) Dünyayı yönetir. İnsanların kaderlerine karar verir. Macar dilinde Tanrı anlamı taşır ve her şeyin mutlak hakimidir. (Türkçe: İdi / İzi / İççi)
- Ördög: Yeraltı ve Cehennem Tanrısı. Şeytan. Kötü insanların ruhlarını alır. Yaratılışın başında İsten ile birlikte o da vardır. (Türkçe: Erlik)
- Hunor ve Magor: Hunların ve Macarların atalarıdır. Kutlu geyiğin ardında denizi (veya bataklığı) geçerek Macar topraklarını keşfetmişlerdir.
- Szél-Anya: (Zel Anya okunur) Rüzgar Tanrıçası. Dünyanın sonunda bulunan büyük bir dağın tepesindeki mağarasında yaşar. Kendisi bir rüzgara dönüşür. (Türkçe: Yel Ana)
- Szél-Atya: (Zel Atya okunur) Rüzgar ve Yağmur Tanrısı. Tüm silahları gümüştendir. Szél-Király yani Yel Kralı olarak da bilinir. (Türkçe: Yel Ata)
- Arany-Anya: (Aranı Anya okunur) Altın Kraliçesi. Güzelliği simgeler. Türk kültüründeki Aran Ana veya Aran İyesi adlı hayvanların koruyucu ruhu ile yakından alakalıdır.
- Arany-Atya: (Aranı Atya okunur) Altın Kralı. Büyük selde insanları sal yaparak kurtarmıştır. Ülke kurmak için ördekten suyun içinden toprak çıkarmasını istemiştir.
- Hajnal-Anya: Şafak Ana. Tan Kraliçesi. Güneşin doğumundan sorumludur. Işığın koruyucusu olarak bilinir.
- Sárkány: (Sarkanı okunur) Ejderha. Kanatlı, uçabilen yılana benzer sürüngen. 3, 12 veya 21 başlıdır. İnsan kılığına girebilir. Zeki bir varlıktır. (Türkçe: Sarkan)
- Nap-Király: (Nap Kiralı okunur) Güneş Kralı. Güneş Tanrısı. Gümüş (Ak) yeleli atını her gün doğudan batıya sürer. Böylece Güneşin hareketine yön verir.
- Turul: Efsanevi kuş. Anka kuşuna benzer. Tanrı onu Macarlara önderlik etsin ve yol göstersin diye yeryüzüne göndermiştir. (Türkçe: Tuğrul)
- Hadúr: Savaş Tanrısı. Bakır onun kutsal metali olduğu için tüm silahları bakırdandır. Demircilerin ve madencilerin de tanrısıdır. Yeryüzü hakimiyetini simgeleyen bir kılıcı vardır.
- Fene: Hastalık getiren ve yayan bir ruhtur. Şeytani varlıkların dolaştığı bir yer olarak da anılır. "Menj a fenébe!" Macarcada cehenneme git demektir.
- Guta: Tehlikeli bir ruh olarak görülür, ölümcül sonuçlar doğuran bir varlıktır. Kalp krizlerine, felçlere ve başka ölümcül rahatsızlıklara neden olur.
- Sellö: Deniz kızı. Yarı kadın yarı balık olan varlık. Şarkılar söyleyerek denizcileri kandırır ve suyun içine çeker. Ad Ural dillerinden gelir fakat özellikleri Avrupa mitolojisine aittir.
- Griff: Avrupa mitolojilerindeki adı Griffin'dir. Aslan başlı bir kuş görünümdedir. Macarlara göre insan eti yiyen bir kuştur.
- Tündér: Peri kızı. Çok güzel ve bakire soyut masal varlığı. Dilekleri yerine getirebilir.
- Törpé: Yeraltında veya ormanda yaşayan cüceler.
- Manó: Masal cini olarak tanımlanabilecek soyut bir varlık.
- Baba: Yaşlı kadın demektir. Cadı. Slavların Baba Yaga adlı motifi ile özdeştir. Çocukları kaçırır.
- Bubus vey Mumus: Mağaralarda yaşayan cüce bir varlıktır. Türkçedeki öcü kavramını karşılar.
- Lidérc: Hortlak, şeytan, vampir, zombi, hayalet gibi kavramların karşılayan bir varlık.
- Óriáso: (Oryaso okunur) Dev. Dağlarda yaşayan çok büyük masal yaratığı.
- Garabonciás: Fırtınalar oluşturan, sihir yapabilen erkek büyücü.
- Boszorkány: Zarar verici, tehlikeli dişi varlık. Cadı. Şekil değiştirebilir. Hayvanlara zarar verir. Hastalık getirir. Geceyi ve gecenin çöküşünü yönetir.
- Boldogas-Szony: Kutsal Kadın. Anatanrıça. Kadınlığın ve çocukların koruyucusu. Meryem ile özdeşleşmiştir. Macaristanın koruyucusu olarak görülür.
- Szépas-Szony: Orman Kadını. Uzun saçlı, beyaz elbiseli bir şeytani bir varlıktır. Genç erkekleri dans ederek kandırıp baştan çıkarır. Fırtınalara neden olur.
Bunların dışında Ügyek ve Emese adlı bir karı koca Macarların atası olarak kabul edilir. Emese rahminden bir ırmak aktığını rüyasında görmüştür ve aynı rüyada Turul kuşu tarafından hamile bırakılmıştır. Bir şaman rüyayı yorumlayarak oğlunun Macar Devletini kuracağını söylemiştir. Doğan çocuğa Álmos adı verilmiştir. Adının anlamı Rüya veya Almış (mecazen rüyada alınan) demektir. Macar hanedanını kurmuştur.
Mucize Geyiği
Csodaszarvas adlı bu kutsal hayvan, Türk kültüründeki Alasığın / Alageyik kavramı ile büyük benzerlikler gösterir. Hunor ve Magor onun peşinden giderek Macar yurdunu bulmuşlardır. Macarların yol göstericisi olarak kabul edilir.
Kutya
Kutya, Macar dilinde köpek anlamına gelir ve kutsal bir hayvan olarak görülür. Köpekler cenaze, ölüm yıldönümleri gibi zamanlarda kurban edilirdi. Yeraltına ruh taşıyan varlıklar olarak algılanırlardı. Ayrıca Macarların atalarının köpekten türediğine de inanılırdı. Kelime kökeninde Türkçe Kut kavramının bulunması bu bakımdan ilgi çekicidir. Türk kültüründeki Barak Ata ve Moğollardaki Nokay Eçege kavramlarına benzer.
Kaynakça
- (Macarca) Zoltán Pintér: Mitológiai kislexikon. Szalay Könyvkiadó és Kereskedőház Kft., 1996.
- (Macarca) Diószegi, Vilmos (1998) [1958]. A sámánhit emlékei a magyar népi műveltségben (Macarca) (1. reprint kiadás bas.). Budapeşte: Akadémiai Kiadó. ISBN . The title means: “Remnants of shamanistic beliefs in Hungarian folklore”.
- (Macarca) Hajdú, Péter (1975). "A rokonság nyelvi háttere". Hajdú, Péter (Ed.). Uráli népek. Nyelvrokonaink kultúrája és hagyományai (Macarca). Budapeşte: Corvina Kiadó. ss. 11-43. ISBN . The title means: “Uralic peoples. Culture and traditions of our linguistic relatives”; the chapter means “Linguistical background of the relationship”.
- (Macarca) Hoppál, Mihály (1994). Sámánok, lelkek és jelképek. Budapeşte: Helikon Kiadó. ISBN .
- (Macarca) Hoppál, Mihály (2005). Sámánok Eurázsiában (Macarca). Budapeşte: Akadémiai Kiadó. ISBN . The title means “Shamans in Eurasia”, the book is written in Hungarian, but it is published also in German, Estonian and Finnish.
- (Macarca) Türk Attila Antal: A szaltovói kultúrkör és a magyar őstörténet régészeti kutatása. In.: Középkortörténeti tanulmányok 6. A VI. Medievisztikai PhD-konferencia (Szeged, 2009. június 4-5.). szerk.: G. Tóth P. –Szabó P. Szeged (2010) 284–285, és 5. kép,
Dipnotlar
- ^ András Róna-Tas, Hungarians and Europe in the Early Middle Ages: An Introduction to Early Hungarian History 24 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Central European University Press, 1999, p. 366
- ^ Hoppál, Mihály (1975). "Az uráli népek hiedelemvilága és a samanizmus". Hajdú, Péter (Ed.). Uráli népek / Nyelvrokonaink kultúrája és hagyományai (Macarca). Budapeşte: Corvina Kiadó. ss. 211-233. ISBN . The title means: “Uralic peoples / Culture and traditions of our linguistic relatives”; the chapter means “The belief system of Uralic peoples and the shamanism”.
- ^ Lurker, Manfred (2004). The Routledge Dictionary of Gods and Goddesses, Devils and Demons. Routledge. s. 143. ISBN . 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ekim 2013.
- ^ Encyclopedia Mythica - "Hadur"
- ^ Takács, György. Babba Mária - adalékok a magyarság őshitének istenanya alakjához. Debrecen: Főnix könyvek, 71. o (2002).
- ^ Bahaaddin Ögel, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları - "Tazı Ata"
Dış bağlantılar
- Hungarian Mythology15 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Macar mitolojisi efsaneleri masallari olaganustu oykuleri insanustu varliklari ve tanrilari iceren bir anlatilar ve derlemeler butunudur Macar Etelkoz dan bir proto Macar bulgusu Macar mitolojisi Ural kokenli ana kaynagin yaninda Macarlarin onlarla birlikte Onogurlarin Batiya dogru gocu esnasinda Altay kokenli Turk halk inanislarindan etkilenmistir Nihayet Avrupa da yaklasik olarak bugunku Macaristan topraklarina yerlesip cevre kulturlerle etkilesimleri sonucu Avrupa mitolojilerinden ciddi anamda motif ve figur edinmistir Yasam AgaciDunya uc katmanli olarak dusunulmustur Ust Dunya Felso vilag Tanrilar yurdu Gokyuzu Orta Dunya Kozepso vilag Insanlarin yurdu Yeryuzu Alt Dunya Also vilag Oluler ve Seytanlar yurdu Yeralti Dunyanin merkezinde Yasam Agaci Vilagfa Eletfa bulunur Onun dallari Gokyuzunu Ust Dunya yi kaplar Kokleri yeraltina kadar iner Yasam Agacinin meyveleri altin elmalardir Altin sozcugu Azeri dilinde Qizil Kizil sozcugu ile karsilanir Turk mitolojisindeki Kizil Elma anlayisi bu baglamda Macar mitolojisi ile baglantilidir Ust Dunya Tanrilar ve iyi ruhlar burada yasar En onemli varlik Isten dir Bu sozcuk Macar dilinde gunumuzde Tanri demektir Gunes ve Ay yine burada yasarlar Gokyuzu Yasam Agacinin ayakta tuttugu buyuk bir cadir olarak dusunulur Gokyuzundeki yildizlarin ise tipki cadirdaki gibi isik delikleri oldugu kanaati vardir Orta Dunya Burada insanlar ve masal kahramanlari yasar Su Yer ve Orman ruhlari Macar halk inanislarinda onemli bir yer tutar Alt Dunya Kotu ruhlarin ve olmeden once kotuluk yapanlarin ruhlarinin ve seytanlarin mekanidir Ordog burada en onemli kisilik olarak yer alir Kotuluge dair her seyin yaraticisidir Yer alti aleminin yoneticisidir Turk mitolojisindeki Erlik karakterinin birebir karsiligidir Eski Macar diniTurklerin Tengricilik anlayisi Zerdustlukten etkilenen samanist gelenek ile Ural ve Mogol inanislari eski Macar dini uzerinde belirleyici olmustur Taltos samanlara verilen addir Onlarin ruhlari Dunya katmanlari arasinda yolculuk yapabilir Onlarin hayat agacinin dallarini tirmanabilirler ruhlarla iletisim kurabilirler Cinleri ve seytanlari kotu ruhlari kovabilirler VarliklarIsten Isten okunur Dunyayi yonetir Insanlarin kaderlerine karar verir Macar dilinde Tanri anlami tasir ve her seyin mutlak hakimidir Turkce Idi Izi Icci Ordog Yeralti ve Cehennem Tanrisi Seytan Kotu insanlarin ruhlarini alir Yaratilisin basinda Isten ile birlikte o da vardir Turkce Erlik Hunor ve Magor Hunlarin ve Macarlarin atalaridir Kutlu geyigin ardinda denizi veya batakligi gecerek Macar topraklarini kesfetmislerdir Szel Anya Zel Anya okunur Ruzgar Tanricasi Dunyanin sonunda bulunan buyuk bir dagin tepesindeki magarasinda yasar Kendisi bir ruzgara donusur Turkce Yel Ana Szel Atya Zel Atya okunur Ruzgar ve Yagmur Tanrisi Tum silahlari gumustendir Szel Kiraly yani Yel Krali olarak da bilinir Turkce Yel Ata Arany Anya Arani Anya okunur Altin Kralicesi Guzelligi simgeler Turk kulturundeki Aran Ana veya Aran Iyesi adli hayvanlarin koruyucu ruhu ile yakindan alakalidir Arany Atya Arani Atya okunur Altin Krali Buyuk selde insanlari sal yaparak kurtarmistir Ulke kurmak icin ordekten suyun icinden toprak cikarmasini istemistir Hajnal Anya Safak Ana Tan Kralicesi Gunesin dogumundan sorumludur Isigin koruyucusu olarak bilinir Sarkany Sarkani okunur Ejderha Kanatli ucabilen yilana benzer surungen 3 12 veya 21 baslidir Insan kiligina girebilir Zeki bir varliktir Turkce Sarkan Nap Kiraly Nap Kirali okunur Gunes Krali Gunes Tanrisi Gumus Ak yeleli atini her gun dogudan batiya surer Boylece Gunesin hareketine yon verir Turul Efsanevi kus Anka kusuna benzer Tanri onu Macarlara onderlik etsin ve yol gostersin diye yeryuzune gondermistir Turkce Tugrul Hadur Savas Tanrisi Bakir onun kutsal metali oldugu icin tum silahlari bakirdandir Demircilerin ve madencilerin de tanrisidir Yeryuzu hakimiyetini simgeleyen bir kilici vardir Fene Hastalik getiren ve yayan bir ruhtur Seytani varliklarin dolastigi bir yer olarak da anilir Menj a fenebe Macarcada cehenneme git demektir Guta Tehlikeli bir ruh olarak gorulur olumcul sonuclar doguran bir varliktir Kalp krizlerine felclere ve baska olumcul rahatsizliklara neden olur Sello Deniz kizi Yari kadin yari balik olan varlik Sarkilar soyleyerek denizcileri kandirir ve suyun icine ceker Ad Ural dillerinden gelir fakat ozellikleri Avrupa mitolojisine aittir Griff Avrupa mitolojilerindeki adi Griffin dir Aslan basli bir kus gorunumdedir Macarlara gore insan eti yiyen bir kustur Tunder Peri kizi Cok guzel ve bakire soyut masal varligi Dilekleri yerine getirebilir Torpe Yeraltinda veya ormanda yasayan cuceler Mano Masal cini olarak tanimlanabilecek soyut bir varlik Baba Yasli kadin demektir Cadi Slavlarin Baba Yaga adli motifi ile ozdestir Cocuklari kacirir Bubus vey Mumus Magaralarda yasayan cuce bir varliktir Turkcedeki ocu kavramini karsilar Liderc Hortlak seytan vampir zombi hayalet gibi kavramlarin karsilayan bir varlik oriaso Oryaso okunur Dev Daglarda yasayan cok buyuk masal yaratigi Garaboncias Firtinalar olusturan sihir yapabilen erkek buyucu Boszorkany Zarar verici tehlikeli disi varlik Cadi Sekil degistirebilir Hayvanlara zarar verir Hastalik getirir Geceyi ve gecenin cokusunu yonetir Boldogas Szony Kutsal Kadin Anatanrica Kadinligin ve cocuklarin koruyucusu Meryem ile ozdeslesmistir Macaristanin koruyucusu olarak gorulur Szepas Szony Orman Kadini Uzun sacli beyaz elbiseli bir seytani bir varliktir Genc erkekleri dans ederek kandirip bastan cikarir Firtinalara neden olur Bunlarin disinda Ugyek ve Emese adli bir kari koca Macarlarin atasi olarak kabul edilir Emese rahminden bir irmak aktigini ruyasinda gormustur ve ayni ruyada Turul kusu tarafindan hamile birakilmistir Bir saman ruyayi yorumlayarak oglunun Macar Devletini kuracagini soylemistir Dogan cocuga Almos adi verilmistir Adinin anlami Ruya veya Almis mecazen ruyada alinan demektir Macar hanedanini kurmustur Mucize Geyigi Csodaszarvas adli bu kutsal hayvan Turk kulturundeki Alasigin Alageyik kavrami ile buyuk benzerlikler gosterir Hunor ve Magor onun pesinden giderek Macar yurdunu bulmuslardir Macarlarin yol gostericisi olarak kabul edilir Kutya Kutya Macar dilinde kopek anlamina gelir ve kutsal bir hayvan olarak gorulur Kopekler cenaze olum yildonumleri gibi zamanlarda kurban edilirdi Yeraltina ruh tasiyan varliklar olarak algilanirlardi Ayrica Macarlarin atalarinin kopekten turedigine de inanilirdi Kelime kokeninde Turkce Kut kavraminin bulunmasi bu bakimdan ilgi cekicidir Turk kulturundeki Barak Ata ve Mogollardaki Nokay Ecege kavramlarina benzer Kaynakca Macarca Zoltan Pinter Mitologiai kislexikon Szalay Konyvkiado es Kereskedohaz Kft 1996 Macarca Dioszegi Vilmos 1998 1958 A samanhit emlekei a magyar nepi muveltsegben Macarca 1 reprint kiadas bas Budapeste Akademiai Kiado ISBN 963 05 7542 6 The title means Remnants of shamanistic beliefs in Hungarian folklore Macarca Hajdu Peter 1975 A rokonsag nyelvi hattere Hajdu Peter Ed Urali nepek Nyelvrokonaink kulturaja es hagyomanyai Macarca Budapeste Corvina Kiado ss 11 43 ISBN 963 13 0900 2 The title means Uralic peoples Culture and traditions of our linguistic relatives the chapter means Linguistical background of the relationship Macarca Hoppal Mihaly 1994 Samanok lelkek es jelkepek Budapeste Helikon Kiado ISBN 963 208 298 2 Macarca Hoppal Mihaly 2005 Samanok Eurazsiaban Macarca Budapeste Akademiai Kiado ISBN 963 05 8295 3 The title means Shamans in Eurasia the book is written in Hungarian but it is published also in German Estonian and Finnish Macarca Turk Attila Antal A szaltovoi kulturkor es a magyar ostortenet regeszeti kutatasa In Kozepkortorteneti tanulmanyok 6 A VI Medievisztikai PhD konferencia Szeged 2009 junius 4 5 szerk G Toth P Szabo P Szeged 2010 284 285 es 5 kep Dipnotlar Andras Rona Tas Hungarians and Europe in the Early Middle Ages An Introduction to Early Hungarian History 24 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Central European University Press 1999 p 366 Hoppal Mihaly 1975 Az urali nepek hiedelemvilaga es a samanizmus Hajdu Peter Ed Urali nepek Nyelvrokonaink kulturaja es hagyomanyai Macarca Budapeste Corvina Kiado ss 211 233 ISBN 963 13 0900 2 The title means Uralic peoples Culture and traditions of our linguistic relatives the chapter means The belief system of Uralic peoples and the shamanism Lurker Manfred 2004 The Routledge Dictionary of Gods and Goddesses Devils and Demons Routledge s 143 ISBN 0 415 34018 7 31 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ekim 2013 Encyclopedia Mythica Hadur Takacs Gyorgy Babba Maria adalekok a magyarsag oshitenek istenanya alakjahoz Debrecen Fonix konyvek 71 o 2002 ISBN 963 86315 1 1 Bahaaddin Ogel Turk Mitolojisi Turk Tarih Kurumu Yayinlari Tazi Ata Dis baglantilarHungarian Mythology15 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakinizBarak Ata Alasigin